CONPILATI IN STUDIO GENERALI QUINQUEECCLESIENSI
76. DE SANCTO IOHANNE BAPTISTA (Sermo primus)
Numquid producis Luciferum in tempore suo et vesperum super filios terre consurgere facis? Iob 28. Post Solem et Lunam clarior stella Lucifer esse dici
tur et apparet ex eo, quot umbram facit sicut nova Luna. Unde Stacius: Omnia clara nitent, I sed clarior omnia supra Esperos exercet radios. Ideo significat Io- 5ib
hannem, qui post Christum et virginem plura habet magna privilegia. De quo IIIIor dicuntur in verbis propositis, scilicet nativitatis eius singularitas, ipsius nati dignitas, nascendi oportunitas, ex nato consequens utilitas. De singularita
te nativitatis eius dicitur: Nunquid p(roducis)?, quasi d(iceret) Dominus: Non tu facis, sed ego. Quia Iohannes est natus magis Dei virtute, quam opere
na-18 dicit: M add. et dei. quorum 32 Esperos: M Esperus 35 consequens: M corr. ex sequens 37 natus magis: M corr. ex magis natus
3 Io. 1,1 6 Rom. 13,8 10 Promissio Patris — quis et ubi? 10 Mt. 5,17 12 recte Is. 11,9 13 Act. 2,4 14 recte Coi. 2,9 18 Anselm. Cant. cur deus 2,8; PL 158.406C 22 Io. 1,16 24 Gal. 4,4-5 30 recte Iob 38,32 31 Stat. Theb. 6,580-581
5
10
15
20
25
30
35
ture. Unde Dionisius i m 0 Angelice ierarchie: Divinissimus Gábriel Zachariam iera(r)cham docebat prophetam esse futurum ex ipso preter spem gracia divina gignendum puerum. Dicit enim Aristoteles X. De animalibus, quod mulier post L annos non parit. Huius autem mater processerat in diebus mullis habens plus quam L annos. Produxit autem Dominus hunc Luciferum de latibulo ventris ob
trusi in vallem miserie. Lu. I.: Elisabet inple(tum). De latibulo oribilis deserti in divulgacionem penitencie. De latibulo creaturis obscuri in requiem anime, secundum quod dictum est populo egredienti de Egypto, scilicet corporis: Re
quiem tibi dabo, Exo. 33. De latibulo infernalis claustri in splendorem patrie.
Sáp. X.: Descendit cum illo in foveam et de(dit) il(li) cla(ritatem) etemam. De dignitate ipsius nati dicitur: Nunquid pro(ducis) Luci(ferum)? Appellatur autem hec stella im or nominibus. Dicitur autem Venus, ut ibi: O Veneris lacrimosa dies, quia degentes sub climate suo amantes facit secundum illud: Urit in af
fectu Venus anxia. Quandoque Vesperus, ut ibi: Invito processit Vesper Olimpo.
Quandoque stella matutina, ut Eccli. L. Eadem enim stella quandoque apparet in mane et iniciat diem, quandoque in sero et iniciat noctem. Unde Stacius: Et alterno deprehenditur unus in ortu. Quandoque Lucifer propter copiam habun- dantis lucis, quasi lucem ferens, ut ibi: Nec fletibus unquam sit modus alternis, donec dimittat Eoo Lucifer astra polo. In quibus nominibus innuitur duplex pri
vilegium Sancti Iohannis, scilicet oris et mentis. Privilegium oris duplex fuit in eo, scilicet duplex modus predicandi, scilicet cum austeritate increpacionis et cum suavitate promissionis. Propter primum dicitur Vesperus, quasi incho
ans noctem dampnacionis illius, quibus dicebat: Genimina viperarum elc., Lu.
3. Propter 2m stella matutina, quasi inicians diem eternitatis, quia dicitur Mt.
XI.: A diebus Iohannis regnum cel(orum) vim patitur. Privilegium mentis eciam duplex fuit in eo, scilicet amor virtutis in affectu, ideo dicitur Venus. Et cogni- cio veritatis in intellectu, ideo dicitur Lucifer. || Unde Iohannes V°: Ille erat 5ic
lucer(na) ar(dens), scilicet amore, et lu(cens), scilicet cognicione. Dicitur ergo stella hiis nominibus appellata primo, racione ortus, quia oritur ante solem se
cundum illud: Nascentis vexilla gerit solis in ortu Lucifer. Sic Iohannes natus est ante Christum sex mensibus. Et oriendo invitat ad laborem. Ovidius: Ammo- nitorque operum celo clarissimus alto lucifer ortus erat. Sic Iohannes invitavit homines ad laborem boni operis dicens: Parate viam Domini ele., Lu. III. Pre- terea oriente sole amittit splendorem secundum illud: Solisque sui palleret in ortu Lucifer. Sic Iohannes apparente Christo amisit famam, qua Christus crede
batur. Io. 3.: Illum oportet etc. Unde: Christus natus est crescentibus et Christus exaltatus est in cruce, Iohannes diminutus decapitacione. Preterea post omnes stellas oritur. Ovidius: Diffugiunt stelle, quarum agmina cogit Lucifer, et ce- li stacione novissimus exit. Sic Iohannes natus est post omnes sanctos veteris
17 deprehenditur: M corr. ex apprehenditur 19 Eoo: M eos 38 quarum: M quorum 1 Ps. Dion. Areop. coel. hier. 4,4; Dionysiaca 815 3 AristoL - ubi? 6 Lc. 1,57 9 Ex.
33,14 10 Sap. 10,13-14 12 O Veneris: Gaufr. Vinos, poetr. nova 375 13 Urit in: Walther 32268 14 Invito processit: Verg. ecl. 6,86 15 Eccli. 50,6 16 Stat. Theb. 6,241 18 Nec fletibus: Stat. Theb. 5,289-291 23 Lc. 3,7 24 Mt. 11,12 27 Io. 5,35 30 Nascentis vexilla - quis et ubi? 31 Ov. met. 4,663-664 33 Lc. 3,4 34 Solisque sui - quis et ubi?
36 Io. 3,30 36 Christus natus - quis et ubi? 38 Ov. met. 2,114—115
5
10
15
20
25
30
35
testamenti. Mt. XI.: Omnes prophete usque ad Iohannem. Preterea umbram er
roris fecit in cordibus hereticorum propter habundanciam sui luminis. Quorum quidam dixerunt ipsum dampnatum, alii fuisse angelum, ut dicit Glosa Mai. III.
Secundo, racione situs. Collocatur autem super in ior elementa, Mercurium et Lunam, inmediate iuxta Solem, secundum Damascenum libro 11°. Sic Iohannes situatus fuit super terram cupiditatis. Io. 3.: Amicus sponsi stat, quasi erectus per desiderium. Super aquam gulositatis. Mt. 1°: Locustas et mei silvestre ede
bat. Super aeram vane laudis. Io. 1°: Confessus est, quia ego non sum Christus.
Super ignem libidinis, quia nescivit labem nivei pudoris. Super Lunam mutabili
tatis, quia non fuit arundo vento agitata, Mt. X°. Super Mercurium verbositatis, quia nec levi famine vitam maculavit. Mercurius enim dicitur dux verbi qua
si medius currens inter os loquentis et aures audientis, de quo Ovidius: Sedit Atlantiades, et euntem multa loquendo detinuit sermone diem. Tercio, racione cursus. Habet autem Lucifer cursum naturalem, qui est ab occidente in orientem secundum cursum aliorum planetarum. Sic Iohannes cucurrit a lege ad Chri
stum, de synagoga ad ecclesiam, de umbra ad veritatem. Habet eciam cursum violentum, qui est ab oriente in occidentem impetu firmamenti. Sic Iohannes impetu Hercxlis cucurrit de libertate ad carcerem, de vita ad mortem, de mundo ad limbum. Habet eciam cursum circularem girans sempcr circa Solem secun
dum illud: Famulatur eunti Lucifer. Sic Iohannes corde et animo fuit semper circa Christum. Ps.: Ego semper tecum. Quarto, racione effectus, quia confert I 5id multiplicem utilitatem. Unde Albumasar in libro De signis astrorum VII.: Stelle singule in rebus subiectis iuxta nature sue proprietatem debitos exercent effec
tos. Dicit autem specialiter de Venere, quod possidet mulieres pulcros vestes et omnes decores. Mulieres sunt virtutes. Is. IIII.: Apprehendent. Vestes sunt bone operaciones, Mt. VI. Ieronimus: Vestes sunt bona opera, quibus foris lucemus, decores sunt boni mores. Ezé. XVI.: Perfecta eras in decore meo. Hec tria facit Iohannes in nobis. Virtutes impetrat suffragiis, operaciones perswadet doctrinis, mores decorat exemplis. Ier. 1°: Dedi verba mea in ore tuo, ut dissipes, scilicet vicia per virtutes, edifices, scilicet operaciones, et plantes, scilicet bonos mores.
De oportunitate nascendi dicitur: in tempore suo, a Deo sibi statuto. Tempus au
tem producendi Luciferum est aurora, que est lux dubia tenebris amixta tenens convivium noctis et diei. Unde et crepum dicitur, id est dubium, et inde crepu
sculum. Qualem lucem describit Poeta dicens: Est, lempusque subibat, quod nec tu tenebras, nec possis dicere lucem, sed cum luce tamen dubie confinia noc
tis. Sic Iohannes fuit productus in fine obscuritatis legis et in principio diei, id est veritatis ewangelii. De utilitate nascendi dicitur: et vesperum super filios ter
re, id est super homines, qui sunt in terra, consurgere facit. Super quos surrexit Sanctus Iohannes multiplici commoditate, quia exibuit eis suffragium oracionis, 4 elementa: M corr. ex firmamenta 16 cursum: M cursus 25 süni: M super 26 sunt: M super 27 eras: M etas 29 dissipes: IVI corr. ex disswadet
1 Mt. 11,13 3 Mal. 3,1 5 Ioh. Damasc. - ubi? 6 Io. 3,29 7 recte Mt. 3,4 8 Io.
1,20 9 nescivit labem: AH 50,121 10 recte Mt. 11,7 11 nec levi: AH 50,120 12 Ov.
m et 1,682-683 20 Famulatur eunti - quis et ubi? 21 Ps. 72,23 22 Albumasar - ubi?
25 Is. 4,1 26 ML 6 - ubi? 26 Hier. - ubi? 27 Ez. 16,14 29 Ier. 1,9-10 34 Est, tempusque: Ov. m et 4,399-401
5
10
15
20
25
30
35
exemplum conversacionis, verbum predicacionis, lavacrum ablucionis. Surrexit eciam super eos multjplici dignitate, quia annuncciatus ab angelo, sanctificatus in utero, veneratus a populo, commendatus a Christo.
77. <DE SANCTO IOHANNE BAPTISTA) (Sermo) secundus de eodem
Qui futurus est, iam vocatum est no(men) eius, et scitur, quod homo sit, Ec- cles. VB0. Baptista Domini, Iohannes habuit privilegium prenuncciacionis, quia concipitur angelico oraculo, nuncupacionis, quia appellatur gracioso vocabulo, condicionis, quia plasmatur opere divino. De hiis Lu. 1°: Apparuit Zacharie an
gelus Domini, ecce primum, vocabis nomen eius Iohannem, ecce 2m, manus Domini erat cum illo, ecce 3m. Ex prediccione fuit nasciturus, et quo ad hoc dicitur: Qui futurus est, scilicet nascendo in mundum. Futurus, inquam, Salva
toris precursor. Lu. 1°: Precedet ante illum. Baptismi assuefactor. Act. XIX.:
Iohannes baptizavit populum, ut crederent in Iesum. Peccatoris redargutor. Mt.
VI°: Dicebat Iohannes Herodi: Non licet tibi. Plebis eruditor. Lu. 1°: Ad dan
dam sciendam, quando docuit ad penitendum de malis. Mt. III.: Penitenciam agi(te). Ad miserendum egenis. Lu. III.: Qui habet duas, et qui non habet escas etc. Ad parcendum subditis. Neminem concuciatis et conte(nti) esto(te). Ad cre
dendum II divinis, Io. 1°: Fuit homo etc. Hic venit etc. Ex nuncupacione fuit 52a nominatus, et quo ad hoc dicitur: Iam vocatum est nomen eius, scilicet ab an
gelo predicente, scilicet Iohannes, quod interpretatur: in quo est gracia. Quod iure conpetebat Iohanni, quia fuit in eo gracia ex parte camis, ex parte mentis, ex parte coniuncti. Ex parte camis fuit in eo gracia penitencie et mundicie, que notantur in illo verbo: Antra deserti etc., ecce penitencia. Ne levi saltem, etc., ecce mundicia. Ex parte mentis fuit in eo gracia illuminacionis in racione, quia propheta, et plus quam propheta, Mt. XI. Et gracia dileccionis in voluntate, quia Spiritu Sancto reple(tus) ex utero, Lu. 1°. Ex parte coniuncti, sive persone fuit in eo gracia sanctificationis uterine. Lu. 1°: Erit puer Nazarenus Domini ab in
fanda sua. Ier. I.: Antequam exi(res). Et gracia predicacionis doctrine. Ier. I.:
Ecce dedi verba mea. Ex condicione fuit manifestatus, et quo ad hoc dicitur:
Et scitur, quod homo sit, scilicet purus, et non eciam Deus, sicut Christus, con
tra quorumdam opinionem, qui existimabant ipsum esse Christum, Lu. III. Io.
1°: Non erat ille lux. Origenes super Io. 1°: Precursor Domini homo fuit, non Deus. Dominus autem, cuius precursor fuit, homo simul et Deus. Fuit autem ho
mo spectabilis ex nobilitate, quia de tribu sacerdotali et regia, patris ex parte et matris. Homo perutilis ex veritate, quia convertit incredulos ad prudenciam iu- storum dando sciendam salutis. Homo honorabilis ex dignitate, quia nullus eo
7 recte Eccle. 6,10 9 Lc. 1,11 13 Lc. 1,17 13 Act. 19,4 14 recte Mc. 6,18 15 Lc.
1,77 16 M t 3,2 17 Lc. 3,10 18 Neminem concuciatis: Lc. 3,14 19 Io. 1,6-7 24 Antra deserti et Ne levi saltem: AH 50,120 26 Mt. 11,9 27 Lc. 1,15 28 recte Iud.
13,5 29 Ier. 1,5 29 Ier. 1,9 32 Lc. 3,15 32 Io. 1,8 33 Orig. - ubi?
5
10
15
20
25
30
35
maior. Damascenus n n libro: Honoremus Iohannem prophetam ut apostolum et martirem, ut precursorem et baptistam, et primum preconem regium. Homo formidabilis ex auctoritate. Mt. V°: Herodes metuebat Iohannem.
78. (DE SANCTO IOHANNE BAPTISTA) (Sermo) tercius de eodem
Qui diligit cordis mundiciam, propter gráciám labiorum suorum habebit ami(cum) re(gem), Prover. XXII. Huius sacri sermonis dictum in sancto pre- cone Salvatoris fuit impletum, qui habuit affectum mundum, et quo ad hoc dicitur: Qui diligit etc. Affectum graciosum, et quo ad hoc dicitur: habebit etc.
Dicitur autem in scripturis rex Deus trinitatis. Eccli. 1°: Rex potens. Homo assumptus. Mt. XXI.: Ecce rex tuus. Ffomes peccati. Secundo Sentenciarum, di(stinccio) XXX.: Originale dicitur fomes sive tirannus, qui est in membris nostris, qui movet mala desideria. Princeps regni. Sáp. IX.: Elegisti me regem populo tuo. Primum regem et secundum habuit amicum. Unde Io. 3°: Dicitur esse amicus sponsi, id est Christi. Ber(nardus) super Cant.: Amat Deus, et quos amat, amicos habet, non servos. Io. XV.: Iam non dicam. Tercium | et quar- 52b
tum habuit exosum. Et fomitem exclusit de came sua sanctificacio uterina. Ier.
1°: Antequam exires. Herodem vero exclusit de corde suo pollucio adulterina.
Mc. V.: Dicebat Io(hannes) Hero(di): Non licet tibi etc. Moraliter autem quo ad omnes dico, quod est amicus celestis et terrestris, scilicet Deus et homo. De primo Lu. XV°: Quis vestrum, Glosa: amicus iste Deus est, de cuius amicicia nullus consistit status. Primo queritur, qualiter acquiratur, secundo, quid inve
nientibus operetur. Ad primum dico, quod amiciciam Dei meremur timendo.
Eccli. VI.: Qui timet Dominum, habe(bit) ami(ciciam) bo(nam). Amicus fidelis me(dicamentum) vi(te) et qui metu(unt) Do(minum), inveni(ent) il(lum). Cre
dendo. Ia. n.: Credidit Abraham Deo et ami(cus) Dei etc. Obediendo. Io. XV:
Vos amici. Verbum predicando. Prover. XXII.: Propter gráciám labiorum suo
rum, id est graciosam predicacionem, que procedit de labiis, habebit etc. Ad 2m dico, quod amicicia Dei honestat. Ps.: Michi autem. Curat. Eccli. VI.: Amicus fidelis proteccio fortis. Illuminat. Io. XV.: Vos autem dixi, etc. Beatificat. Ec
cli. XLVin.: Beati, qui te viderunt et in amicicia etc. Lu. XIII.: Amice, ascende etc. Amicus terrestris alius est personalis, alius spiritualis, alius socialis. Amicus personalis est spiritus noster, quia inter carnem et spiritum quedam est consti
tuens ex coniunccione duorum unam personam. De isto amico Lu. XI.: Amicus meus venit, Glosa: amicus noster a nobis diffusus per temporalia revertitur cum terrena contempnit et etema concupiscit. Amicus spiritualis est confessor, de
6 cordis: M corde 33 est: M add. et dei. amicus
I Ioh. Damasc. fid. orth. 4,15; c/. PG 94.1167A 3 recte Mc. 6,20 7 Prov. 22,11 10 Eccli.
1,8 11 M t 21,5 11 Petr. Lomb. sent. 2,30 13 Sap. 9,7 14 Io. 3,29 15 Bem. serm.
in cant 59,1; PL 183.1062B 16 Io. 15,15 17 Ier. 1,5 19 recte Mc. 6,18 21 Lc. 15 -ubi? 24 Eccli. 6,17 et 16 26 lac. 2,23 26 Io. 15,14 27 Prov. 22,11 29 Ps. 72,28 29 Eccli. 6,14 30 Io. 15,15 31 Eccli. 48,11 31 recte Lc. 14,10 34 Lc. 11,6
5
10
15
20
25
30
35
quo Prover. XVHL: Venit amicus eius et investigavit eum. Et quia non cuili
bet est confitendum, dicitur Eccli. VI.: Multi pacifici, etc. Amicus socialis est quilibet proximus. Et istius amici alius est falsus, alius verus. De falso Eccli.
XXXVII.: Est amicus solo nomine amicus. Et iste est deceptor. Prover. XXVI.:
Sicut noxius etc., ita vir, qui frau(dulenter) etc. Ps.: Qui Iocunlur pacem etc. Ier.
IX.: In ore suo pa(cem) cum proximo suo etc. Devorator. Eccli. VI°: Est ami
cus socius mense. Eccli. XIII.: Si habes, convivet tecum, donec exinaniat te.
Corruptor. Prover. XXII.: Noli esse amicus homini iracundo, nec ambula cum viro fu<rioso>, ne for(te) dis(cas) semi(tas) eius et su(mas) scan(dalum) anime tue. Adulator. Prover. XXI.: Vir iniquus lactat amicum suum et ducit eum etc.
Tbllius De amicicia: Nulla pestis maior est in amicicia, quam adulacio levium hominum atque fallacium ad voluntatem loquendum omnia, nichil ad verita
tem. Et licet hec blandicia perviciosa sit, nocere tamen non potest, nisi ei, qui eam recipit atque ea delectatur, || quot facit, qui sibi ipse assentatur et seip- 52c
so delectatur, quoniam semper auget adulator id, quod is, cuius ad voluntatem dicitur, wult esse magnus. Prover. XXIX.: Homo, qui fictis blandisque. De ve
ro dicitur Eccli. XXVI.: Beatus, qui invenit amicum verum. Et circa amiciciam istam primo dicendum est de commendacionibus eius, ad quod facit, quod sine amicicia nullus consistit status nec humanus nec elementalis. Tullius De amici
cia: Quecumque in toto mundo stant, queeumque moventur, ea contrait amicicia, dissolvit discordia. Que enim domus tam stabilis, que tam firma civitas, que non disscidiis possit everti? Lu. XI.: Omne regnum. Preterea amicicia valet eciam in rebus contrariis, scilicet prosperis et adversis. Tullius: Amicicia res plurimas continet, nam et secundas res splendi(di)ores facit et adversas parciens commu- nicansque leviores. Quis enim fructus est in prosperis, nisi alii inde gauderent?
Adversas vero ferre difficilis est sine amico. Primo, amiciciam aprobat omnis racio magnorum et parvorum. Tullius: Serpit per omnium vitas amicicia, nec ullam etatis racionem degende patitur expertem sui. Preterea amicicia propin
quitate camis prestancior est et eligibilior, quia ex propinquitate benivolencia tolli potest, ex amicicia non potest. Sublata enim benivolencia amicicia tollitur, propinquitas manet. Prover. XXVII.: Melior est vicinus iuxla. Secundo, de hiis, que debent esse in vera amicicia. Et hec sunt fidelitas, quia dicitur Eccli. VI.:
Amico fideli nulla est conparacio. Stabilitas. Prover. XVII.: Omni tempore dili
git. Tullius: Vere amicicie sempiterne amicorum enim non debet esse sacietas, id est fastidium. Communitas. Tullius: Inter amicos omnium rerum, consiliorum, voluntatum sine ulla excepcione debet esse communitas, ut si aliquam prestan- ciam virtutis vel fortune consecuti sunt, inperciant ea suis communicentque cum proximis, ut si propinquos habeant inbecilliores animo vel fortuna, eorum au
geant opes eisque honori sint et dignitati. Equalitas. Ber(nardus) super Cant.
10 Vir: M add. et dei. amicus 25 gauderent: M gauderant 26 Primo: M Prima 27 racio:
M add. et dei. magistrorum 28 etatis degende: M elatem ... degentem
1 Prov. 18,17 2 Eccli. 6,6 3 Eccli. 37,1 4 Prov. 26,18-19 5 Ps. 27,3 5 Ier. 9,8 6 Eccli. 6,10 7 Eccli. 13,6 8 Prov. 22,24-25 10 recte Prov. 16,29 11 Cic. Lael. 91 16 Prov. 29,5 17 recte Eccli. 25,12 19 Cic. Lael. 24 22 Lc. 11,17 23 Cic. Lael. 22 27 Cic. Lael. 87 et 19 31 Prov. 27,10 32 Eccli. 6,15 33 Prov. 17,17 34 Cic. Lael. 67 35 Cic. Lael. 61 39 Bem. serm. in cant. 59,2; PL 183,1062C
5
10
15
20
25
30
35
Neminem despicit amor. Omnes ex equo intuentur, qui se perfecte amant et in seipso (celsos; humilesque contemperat. Tullius: Maximum est in amicicia su
periorem parem esse inferiori, qualis fuit amicicia Scipionis in grege nostro, qui nunquam se anteposuit inferioris ordinis amicis. Tercio, dicendum est de hiis, qui dissolvunt amiciciam. Et hec sunt inposicio conviciorum. Eccli. XXII.: Qui conviciatur amico, dissolvit amiciciam. Revelacio secretorum. Eccli. XXVII.:
Est regressus ad amicum excepto convi(cio) et inproprio et mis(terii) revelaci- one. Dissimilitudo morum. Tullius: Dispar mos disparia I studia efficit, quorum 52d
dissimilitudo dissolvit amicicias. Sublimacio unius amicorum. Tullius: Qui an
tea commodis fuerint moribus, imperio, potestate, prosperis rebus inmutantur et spernunt veteres amicicias. Quia Fortuna ceca est et cecos efficit et amicicias operibus excludit. Quamobrem sicut inferiores non debent dolere se a suis aut ingenio aut fortuna aut dignitate superari, sic qui superiores sunt submittere se debent in amicicia et se cum suis inferioribus exequare etc.
79. DE SANCTO LADISLAO REGE UNGARIE