CONPILATI IN STUDIO GENERALI QUINQUEECCLESIENSI
17. DE SANCTO IOHANNE APOSTOLO ET EWANGELISTA (Sermo primus)
Spiritu magno vidit ultima, et consolatus est lugentes Sion usque in sem
piternum, Eccli. XLVIII. Beatus Iohannes duas habuit bealitudincs ad modum generis subalterni. Unam, que est ad superiorem, scilicet Dominum, recipien
do ab eo influendam. Racione cuius bealitudinis dicitur: Spiritu magno vidit ultima. Alteram eam, que est ad inferiorem, scilicet ecclesiam, influendo sibi doctrinam. Racione cuius beatitudinis dicitur: consolatus est lugentes Sion. Et rectus ordo prius videre secreta, postea consolari corda, quia secundum Bcrnar- dum super Cant. XXVIII.: Multa prius infundenda sunt, ut effundere audeamus.
De plenitudine eructuantes, non de inanitate ostentantes. In recepcione influen
d e commendatur iusto apostolo status colemplacionis, ubi videntur secreta. In exibicione doctrine actus subvencionis, in quo consolantur corda. Hec sunt duo luminaria in celo, id est in summo apostolo, scilicet Sol, id est fulgor divine vi
sionis in contemplacione, et Luna, id est pietas subvencionis in consolacione, Gen. 1°. In actu videndi concurrit actor revelacionis, spiritus magnus, et materia visionis, inspeccio ultimorum, Glosa: ultima etale futurorum. Spiritus ergo iste magnus est spiritus divinus, qui dicitur magnus elemitate, potestate, dignitate.
Nam virtus divinitatis omnem creaturam etemitate precedit, dignitate transcen
dit, potestate disponit secundum Hugonem in tractatu De arca Noe. Isto spiritu magno revelante sanctus apostolus secretorum Dei contemplator precipuus vi
dit ultima, id est ultima etate futura, que sunt tria, scilicet ccclesie inchoacio, multiplicacio et consummacio. Inchoacio facta fuit per Christi incamacionem, multiplicacio per apostolorum predicacionem, sed consummacio fiet per iudicis
3 veritas: M add. id est 3 parit: M corr. ex parat 6 clivus: M climus 7 concordans:
M iter. 17 Dominum: M Domini 18 beatitudinis: M habitudinis
1 recte 2 Mach. 4,17 2 Greg. M. morál. 17,22,32; PL 76,25D 3 Ter. Andr. 68 4 Amos 5,10 5 Aug. — ubi? 8 hodierna epistola: AcL 6,8—10 et 7,54—59 9 Te primum - quis et ubi? 10 cum corona - quis et ubi? 16 Eccli. 48,27 22 Bem. serm. in cant. 18,6 et 4; PL 183.862D et 861A 28 Gen. 1,16 32 Hugo s. Viet. - ubi?
5
10
15
20
25
30
35
40
manifestationem. Revelationem inchoationis ecclesie accepit Iohannes descrip
tione ewangelii sui, ubi agitur de Christi incarnatione, doctrina et morte, per que originata ecclesia a Christo capite. Revelacionem | multiplicationis acce- I2d pit in missione epistolarum suarum, per quem modum maxime multiplicavit ecclesiam, quoniam ad quos personaliter venire non poterat, eos scriptis doce
bat. Revelacionem consummationis accepit in inspiratione libri Apoc(alipsis), ubi agit de introductione sponse in thalamum sponsi, quando dicit: Venerunt nupcie Agni, et uxor eius preparavit se, Apo. IXX. Et sicut allegorice dicun
tur ultima etate ultima futura, ita etiam anagogice dicuntur ultima etema bona.
Que dicuntur ultima primo, a situ locationis, quia sita sunt in ultimis univer
si partibus, scilicet in celo empireo. Gal. ffll°: Illa, que sursum est, Ierusalem.
Secundo, dicuntur ultima ab effectu ultimacionis, id est conplecionis, quia ulti
mant, id est conplent et satiant desiderium possidentis dicente Psalmo: Satiabor cum apparuerit. Dicit enim Aris(toteles) 1° libro Celi et mundi, quod res om
nes quiescunt a motu suo, quando perveniunt ad loca sua. Sicut habentes etema bona quieverunt activitate desiderandi, ut amplius nichil velint. Unde vox est beatorum Numeri XXXII.: Non querimus quicquam, quia iam habemus posses
sionem nostram. Augustinus 1° De Trinitate: Illa leticia amplius nichil queritur, quia non erit, quod amplius requiratur. Tertio, a tempore exibicionis, quasi ulti
mo tempore exhibenda, scilicet in fine vite et non ante quod dicitur Deuter. im .:
Novissimo tempore reverteris ad Dominum Deum tuum. Ps.: Vivet adhuc in fi
nem. Ambrosius VII. Exameron: In atletarum contencionibus superiores dies sine corona transiguntur, postremus autem dies habet sortem corone. Quarto, ab intencione querentis. Ultimum enim est finis, qui intenditur in operatione, ut sessio in scampno et proteccio in domo a caumate et imbribus secundum Philosophum. Unde Aris(toteles) dicit in Ethicis, quod habens intellectum agit propter aliquam rem, que est ultimum accionis sue, ut beatitudo est causa finalis iusticie. Quinto, a reputacione estimacionis malorum, quia mali reputant ea esse ultima, id est vilia et extrema, sicut dicit Psalmus: Pro nichilo II habuerunt, id l3a
est reputaverunt, terram desiderabilem. Tales enim, secundum dictum Tullii in libro De amicitia, nichil altum ac divinum suspicere possunt, qui omnes cogita
tiones suas in voluptate posuerunt. Exemplum Diogenis de porco, qui libentius wult esse in ceno, quam in pura aqua et constabili de bruco, quem si sepelias in rosis, interiit, si in stercore, reviviscit. De qualibus dicitur lob XXX.: Esse delicias sub sentibus conputabant. Et consolatus est lugentes etc., Glosa dicit:
docendo et scribendo, et insinuat per hoc duplicem dignitatem Iohannis, scilicet apostoiatus per hoc, quod dicit: docendo, ewangeliste per hoc, quod dicit: scri
bendo. Et commendatur hic doctrina apostolica ab utilitate et veritate, quia si vera non esset, utilis non esset. Utilitas eius apparet ex influentia consolacionis, quia consolatus lugentes Syon, id est devotos fideles ecclesie, et sicut dictum est, hoc fecit docendo et scribendo. Nam Sacra Scriptura spiritualis consolacio
8 Agni: M add. et dei. nupcie 16 activitate: M auctivitate 22 atletarum: M alletarum 30 Tullii M Tulii
8 Apoc. 19,7 11 Gal. 4,26 13 Ps. 16,15 14 Aristot - ubi? 17 Num. 32,19 18 Aug.
trin. 1,8,17; PL 42,831 20 Deut 4,30 21 Ps. 48,10 22 Ambr. hex. 6,1,1; PL 14.257A 26 Aristot. ? - ubi? 26 Aristot. - ubi? 29 Ps. 105,24 30 Cic. Lael. 32 32 Exemplum Diogenis - quis et ubi? 34 lob 30,7
5
10
15
20
25
30
35
est anime secundum apostolum Ro. XV.: Per consolacionem scripturarum spem habeamus. Unde dicunt sancti studiosi I Mach. XVI.: Habuimus solacio sanctos libros, qui sunt in manibus nostris, non in arcis. Veritas eius apparet ex perma
nenda etemitatis, quia dicitur: Consolatus est lugentes usque in sempiternum.
Nam falsa non sunt sempiterna, sed pocius ficta omnia, sicut flosculi cito ca
dunt secundum Senecam, et falsus rumor cito opprimitur secundum Ieronimum ad Furiam. Sed veritas manet in etemum et vivit et optinet in secula seculo- rum, II Esd. m i. Et quia veritas ita stabilis est, et nos adhereamus Veritati, ut cum ea simus etemi faciente Spiritu magno revelatore latendum et consolatore lugendum, qui cum Patre et Filio regnat sine spacio. Arnen.
18. (DE SANCTO IOHANNE APOSTOLO ET EWANGELISTA) Sermo secundus
Cibavit illum pane vite et intelectus et aqua sapiencie etc., Eccli. XV. Plena refeccio consistit in duobus, | scilicet in cibo et potu. Sicut et defectus duplex est I3b
in corpore, scilicet appetitus calidi et sicci, contra quem ordinatur cibus, et appe
titus frigidi et humidi, contra quem ordinatur potus. Unde et donum eucharistie in duobus constituit Dominus, scilicet in pane et vino, ut sit plena refeccio spi
ritualis, quemadmodum in cibo et potu consistit plena refeccio corporalis. Unde et discipulum dilectum, quem de convivio nupciarum vocavit et ad convivium etemitatis invitavit dupliciter in presenti refeccione, scilicet cibo et potu. Et ad cibum refertur panis vite et intellectus, ad potum autem aqua sapiencie saluta
ris. Quia vero cibacio spiritualis non offertur ori corporis, sed necessitati mentis, ideo cibus spiritualis duplicatur, secundum quod mens dupliciter reficitur, sci
licet in affectu per caritatem et intellectu per veritatem. Que duo dicuntur esse panis vite et intellectus. Sed quia scienti bonum facere et non facienti peccatum est illi, Ia.
nn.,
ideo additur tercium quoad effectum, scilicet aqua sapiencie, id est gracia Spiritus Sancti, que perficit operacionem, ut dicit Glosa. Secundum hoc itaque in verbis istis sanctus discipulus convenienter (commendatur) a dileccione secundum affectum, quia dicitur cibatus pane vite. A cognicione secundum intellectum, quia dicitur cibatus pane intellectus. Ab operacione se
cundum effectum, quia dicitur potatus aqua sapiencie. Ffervor dileccionis ardet in epistolis eius, ubi pene singula verba eius locuntur de dileccione propter ha- bundanciam cordis sui in dulcedine dileccionis, quoniam ex habundancia cordis os loquitur, Mt. XII. Fulgor cognicionis lucet in ewangelio eius, quia aliis ewan- gelistis subtilius ewangelium conscripsit, ideo alii ewangeliste dicuntur in Glosa Iohannis ambulare in terra cum Domino, Iohannes in celo. Et alii designantur per animalia terrestria, Iohannes per avem celestem, celsius aliis avibus volan
tem, secundum illud dictum Sapientis: Alte volans II aquila volat alte celsius I3c
omni. Labor fatigacionis apparet in Apocalipsi sua, in qua inspicienda laboriose
2 solacio: M solucio v. solum ? 6 rumor: M timor
1 Rom. 15,4 2 recte 1 Mach. 12,9 6 recte Cic. off. 2,61 6 Hier, epist. 54,13; PL 22,556 8 recte 3 Esdr. 4,38 13 Eccli. 15,3 26 recte lac. 3,17 34 Mt. 12,34 38 Alte volans-quis et ubi?
5
10
15
20
25
30
35
40
peregrinatus est in Pathmos insula. Dicatur ergo, quod Christus dilectum suum discipulum cibavit pane vite, id est caritate. Est autem triplex vita, scilicet natu
re, de qua Gen. 11°.: Inspiravit in faciem eius spiraculum vite. Gracie, de qua Io.
VE3.: Ego veni, ut vitam habeant, scilicet in presenti per fidem, que per dilec- cionem operatur, quia iustus ex fide vivit, et habundancius habeant, scilicet in vita etema, ubi nunquam morientur. Glorie. Sáp. V.: Iusti in perpetuum vivent.
Hanc triplicem vitam perficit caritas, ideo appellatur panis vite. Vitam nature perficit tollendo occasiones mortis corporalis, scilicet discordias et simultates, in quibus frequenter moriuntur homines. Et hoc facit uniendo diversa corda, sic
ut panis continet multa grana. Unde Psalmus: Illic, scilicet in unitate, mandavit Dominus benediccionem et vitam, quia merito unitatis vivitur eciam naturaliter.
Vitam gracie perficit, quia est forma et perfeccio, decor et valor omnium alia
rum virtutum et operacionum, sicut anima corporis et membrorum eius. Unde Prosper De vita contemplativa vocat eam vitam virtutum, summam accionum bonarum, id est causam meritorum bonorum. Et sicut panis necessarius est cum omni cibo. Unde et nomen accepit, ut dicatur panis a pan, quod est totum et bo
num per se, id est sufficit in necessitate, sic caritas necessaria est cum omnibus bonis et eciam per se sufficit, quando necessitas operacionem excludit. Unde Augustinus in epistolam canonicam Iohannis: Caritas est margarita preciosa, si
ne qua non prodest tibi quodcunque habueris, quam si solam habueris, sufficit tibi. Vitam glorie perficit, quia prémium glorie datur secundum mensuram cari
tatis uniuscuiusque. Unde Apó. XXI.: Civitas patrie dicitur mensurari mensura aurea, I id est caritate, quoniam principium distinctivum beatitudinis est cari- I3d
tas magis, quam operacio, quia actus noster ex ipsa substanda actus non habet, quod sit meritorius, sed solum ex habitu virtutis, quo informatur. Ideo secun
dum diversos gradus caritatis erunt diversi gradus beatitudinis. Sed quia caritati cognicio deesse non potest, cum non possit amari, nisi cognitum facimus, ideo post panem vite, id est caritatem, sequitur intellectus, id est cognicio veritatis, secundum Glosam. Requirentes autem intelligencie condiciones dicimus primo, a quo fonte descendit, quia a Deo, dicente ipso in Psalmo: Intellectum tibi da
bo, et dicente apostolo II Tim. II.: Dabit tibi Dominus in omnibus intellectum.
Secundo, in quem locum concurrit, quia in cor humile, sicut aqua pluvialis in lo
cum concavum. Unde Psalmus: Intellectum dat parvulis. 3°, quid utilitatis agit, quia scripture sensum aperit. Ps.: Da michi intellectum, et scrutabor legem tuam.
Aqua sapiencie salutaris potavit illum. Aquam diximus esse gráciám ad bonum operandum datam, cuius requirentes originem, situacionem et utilitatem dici
mus, quod origo aque, id est gracie est fontana divinitas, que dicit Apó. XXI.:
Ego dabo sicienti de fonte aque vive. Situacio aque, id est gracie est cordis hu
militas, quam fem initt Deus fontes graciarum in canalibus, id est in mentibus humilibus. Utilitas aque, id est gracie est, quod primo, mundat. Ezé. XXVI.: Ef
fundam super vos aquam mundam, et mundabimini. Et hoc ad designandum,
7 Hanc triplicem: M iter. 16 et: M add. el dei. eciam 16-17 bonum: M suprascr.
32 sicut: M add. in 39 fortasse emanat 41 ad: M in marg.
3 Gen. 2,7 3 recte Io. 10,10 6 Sap. 5,16 10 Ps. 132,3 14 Ps. Prosp. - Pomer. 3,13;
PL 59.493B 19 Aug. in epist. Ioh. 5,7; PL 35,2016 22 Apoc. 21,15 30 Ps. 31,8 31 2 Tim. 2,7 33 Ps. 118,130 34 Ps. 118,34 37 Apoc. 21,6 40 recte Ez. 36,25
5
10
15
20
25
30
35
quod scilicet gracia mundat, dicitur aqua simpliciter, quoniam aqua habet virtu
tem mundativam. Ezé. XVI.: Lavi te aqua. 2°, illuminat. Apó. XXII.: Fflumen aque vite erat splendidus. Et hoc ad designandum, quod scilicet gracia illuminat, dicitur aqua cum hac addicione: sapiencie, quoniam sapiencia habet virtutem il- luminativam. Eccli. L.: Insipiendam eius luxit anima mea. Tercio, elevat. Io.
4.: Aqua, quam ego dabo, fiet in eo fons aque salientis, id est salire facientis, in vitam etemam. Et ad hoc designandum, quod scilicet gracia elevat, II dici- Ha tur aqua cum hac ad(d)icione: salutaris, quoniam gracia habet vim salvativam.
Ephes. II.: Gracia estis salvati. Aqua ergo graciarum habuit in Sancto Iohanne effectum mundacionis, quia virgo electus a Domino virgo in evum permansit.
Habuit eciam effectum illuminacionis, quoniam sicut aquila acutissimum visum habuit ad videndum solem in rota, id est Filium in Patre, quando dixit: In prin
cipio erat Verbum. Bibit autem aquam gracie quo ad hunc effectum, quando in cena recubuit super pectus Domini, et fluenta ewangelii de ipso dominici pecto
ris sacro fonte potavit. Habuit eciam in eo effectum elevacionis, quando vocatus a Domino ad convivium c(eleste) lumine super eum apparente in celum abiit.
Quo et nos merilis ipsius perducat cibator et potator animarum, Iesus Christus.
19. DE INNOCENTIBUS (Sermo primus)
Pueri communicaverunt cami et sagwini, et ipse similiter participavit eisdem, Hebre. 11°. Dicitur Eccli. XIII., quod volatilia ad sui similia conveniunt, sic et omnis homo ad similem sibi coniungitur. Et quia Dominus Iesus in diebus istis natus est in etate et corpore parvuli, ideo ingrediens mundum sibi similes pueros etate et corpore puerili assumpsit socios, ut ipse dicit in Psalmo: Innocentes et recti adheserunt michi. Hebre. 11°.: Ego, ecce ego et pueri mei, quos dedit Deus michi. Isti pueri privilegiati fuerunt dono nature et dono gracie. Ex natura ha
buerunt carnem, ex gracia effuderunt sagwinem. Unde dicuntur communicasse cami, scilicet nascendo in mundum, et sagwini, scilicet moriendo per martirium.
Alias autem acciones corporales scriptura eis non tribuit, nisi nasci in came et mori in sagwine, quoniam inicium vite fuit in eis finis vite perpetue. Adepti sunt dignitatem, antequam usum accepissent presenlis vite, quos beacius eteme vite mundus edidit, quam quos maternorum viscerum partus effudit. Ideo recte dicuntur flores martirum a fluendo, vel I a fluore, quia ad modum florum ci- I4b
to deciderunt. Ps.: quemadmodum olera herbarum cito decident. Ex gracia vero habuerunt conformitatem ad Christum, quia ipse Christus similiter participavit eisdem, scilicet pueris. Et hoc in habendo carnem et in fundendo sagwinem, quoniam et ipse ad modum puerorum sanctorum natus in carne et mortuus est
5 Insipiendam: M insapiencia 7 gracia: M add et dei. illuminat 23 mundum: M in marg.
corr. ex iunctum 25 pueri mei: M add. dei. unde et suprascr. iter, et pueri mei 30 Adepti:
M adadepti 31 antequam: M corr. ex quam
2 Ez. 16,9 2 Apoc. 22,1 5 recte Eccli. 51,26-27 5 Io. 4,14 9 Eph. 2,5 12-13 In principio: Io. 1,1 21 Hebr. 2,14 21 Eccli. 13,20 24 Ps. 24,21 25 Hebr. 2,13 34 Ps.
36,2
5
10
15
20
25
30
35
in sagwine, et ideo habuit cum eis veram fraternitatem in nascendo et plenam conformitatem in moriendo. Et nos ad immitacionem sanctorum martirum de
bemus esse pueri habendo illa bona, que sunt in pueris commendabilia, que sunt n n or, scilicet sanctificacio a culpa, exercitacio in laude divina, mortifica- cio in came propria et ministracio coram maiestate superna. De sanctificacione puerorum a culpa dicitur I Reg. II.: Sámuel ministrabat coram Domino, puer ac
cinctus ephot lineo. Ephot fuit vestis sancta et candida, et significat mundiciam in Christiano, ut qui ministrat Deo, habeat indumentum candide innocencie re
stringendo concupiscendam camis et motus mentis, et non sit sicut pueri mali, id est filii Elii, qui dormiebant cum mulieribus in ipso tabernaculo divino, I Reg.
n . De exercitacione sancta puerorum in laude divina dicitur Mt. XXI.: Pueri cla
mabant in templo: Osanna filio Dávid. Ad quos retulit Dominus dictum Psalmi:
Ex ore infandum etc. De mortificacione puerorum in came sua dicitur Dan. 1°:
Pueri, qui vescebantur leguminibus et bibebant aquam, inventi sunt corpulen- ciores in persona et profundiores in sapiencia pueris illis, qui vescebantur cibo regio, quoniam abstinenda conservat naturam et prestat intelligenciám. Unde Beatus Dominicus, ut animum suum plenius transferret ad sapiendam, per de
cennium vinum non bibebat. De ministracione sanctorum puerorum in presencia divine mai- II iestatis dicitur Dan. 1°: Precepit rex, ut introducerentur pueri, in I4c
quibus nulla esset macula, scilicet culpe, et decoros forma, scilicet secundum famam, eruditos sapiencia, per saporem contemplacionis, doctos disciplina, in moribus conversacionis, ut possent stare in palacio regis, id est in ministerio divine maiestatis in celo.
20. DE INNOCENTIBUS