Ad Maiestatera Regiam Max. Bob.
A Januarii diebus ultimis ad VETI. Mártii plures iam a Sacra Maiestate Vestra accepi litteras, ad quas hactenus non respondi, dum ea. quae mandata sunt mihi, exequi contendo; tot interim aliis quoque nego-tiis et curis occupatus. nt sane vix respirem, nedűm vei unius horulae otio potiri possim. 1 Ilud omnino ur-gens, quantum per vires et industriam meam fieri pos-sit, ne desim meo officio. Quicquid itaqne hac in re vi-debor commisisse negligentiae, supplico Vestrae Ma-iestati humillime, dignetur mihi gratiose veniam dare.
Superioribus diebus florenos 1025, quos Maie-stas Vestra in auro Agriam mitti curavit, salvos accepi. Ex quibus vigintiquinque familiaris meus, qui eos attulit, insumpsit Sexcentos quadraginta octopro Iiis, quibus aliunde mutuo acceptis proximarum trium solutionum, qnas utrique militi fecimus, defectum sup-pleveramus, reposuimus. Rcliqnos in stipendium men-sis Mártii peditibus distribuimus. De globis vero in haue arcem eiaculatis per Turcas obsidionis tempore, quorum Maiestas Vestra Sacra mandavit in pictura ad se mitti genera, numerum, magnitudinem et pon-déra, eos in Iiis tabellis depingi feei, et cuilibet ge-neri ascripsi suum numerum, magnitudinem, pondus, et quae habeant, quaeve non liabeant bombardam. J a
-2 *
1559. April, 2.
20
eebant autem duobus locis; in armamentaria domo, bom-bardariorum oculari dumtaxat censura, non autem ra-tione numerali, quinque videlicet millium; in templo vero millium duorum et quadringentorum numero iudi-eati, eonfuse utrobique positi; illi etiam negligentius servati, qui in templo erant, quod nullo eonelavi tene-bantur; inseriptique sub Iiis numeris inventario re-rum areis Agriensis, quod est mihi a dominis com-missariis dátum, quum Episeopatum liunc inierani;
qui faciunt 7400 summám. Nunc demum praesente me diligenter numeratis, distinctis, et quibusque iuxta su-lim genus loco suo, et sub clavi collocatis, inventi
sunt 5747, deessentque ista ratione ad inventarii nu-merum 1653. Cui cognitioni dominus etiam Joannes Zwkan Maiestatum Vestrarum rationista aeque inter-fuit, ut priori, cui ego 11011 interfueram. Rogatusque a me tanti defectus causam, respondit, haudquaquam fuisse sufturatos, sed ne cuiquam quoque dilargitos;
verum quod in postrema cognitione rerum arcis huius Agriensis non fuissent iidem globi (uti iam dixi) niime-rati, quodque et ipse, et dominus Franciscus Pestliien-sis, censurae bombardariorum securius fide habira íuis-sent decepti; quemadmodum ipsi etiam bombardarii eonfessi sunt, quod essent opinati tot fuisse. Ego au-tem ignarus causae, cur Maiestas Vestra voluerit de Iiis globis cognoscere, venit mihi in mentem, quod Magnificus dominus Gabriel Perény partém aliquam eorundem globorum vendi sibi a me postulaverat.
Quod quum etiam requiri me, absurdum esse putavis-sem, et respondissem illi, id non convenire, nec licere mihi facere sine mandato Principis, arbitror itlum ea-dem petitione apud Sacrani Vestram Maiestatem fu-isse usum. Verum hos globos non censerem liinc esse
removendos, sed potius querendas et mittendas eis esse convenientes machinas, quae maiori numero fo-rent; quum sint glnbi fusi, pulchri et integri, futurique valde necessarii, si qua obsidio ingrueret. Alioqui il-lud Maiestas Vestra constituat, quod Eidem fuerit vi-sum. Verum si decreverit, ut curentur eis machinae, videritque difficile esse, istinc eas posse huc trans-ferri, fortasse operae pretium foret, ut hic una falco-netarum loco ex hac campana, de cuius conflatione iam accepi mandatum, et ex cupro, quod est nuper mihi in moutanis dátum, funderetur. De quo quicquid Maiestas Vestra Sacra eensuerit esse faciendum, gra-tiose mihi significare dignabitur; quo, aceersito huc huiusmodi machinarum fusore, et cuprum quod est in promptu, an sit cum campana suffecturum, quae est sa-tis grandig, videamus; et fornace instituta, aggredia-mur opus.
Ad negotium vero Francisci Jacussith quod atti-net, sic se illud habet. Quum iam ipse diebus superi-oribus venissem Eperiessinum, quo tempore et Kys-varda obsidione rebellium premebatur, et congregari Turcae apud Fylek arcem dicerentur in hos fines excursuri. de quo ad Maiestateiu quoque Vestram scripseram; miles quidam ex potioribus Joannes no-mine omnes trés ofíiciales, Provisorem et duos Capi-taneos ad convivium invitaverat, festum nominis sui diem celebraturus. Qui magnitudinis rei, ofíiciique sui minus memores, omnes una cum altero Alcecastellano in oppidum profecti sunt, alteri dumtaxat soli arcis cu-stodia demandata; nec aliis in ipsa arce relictis, quam solitis peditibus et familiis tarn eorumquam suis. Hic vero Vicecastellanus interim, quum occlusis maiori-bus portis, minorimaiori-bus patentimaiori-bus introivisset in arcem.
22
reperit apud carccrem transfugam quendam veterem, nunc aquario minisíerio apud culinam fungentem, ho-minem omnino vilem, abiectum, semisaiium, et iam dudum Christianuin factum, cum captivo colloquentem, nemine fere tunc alio in ea arcis parte existente, eo-que securius ob idincrepito et obiurgato, abire iussitin culinam. hule paulo post exiturus aquae gratia extra arcem, aliam portám, quae tota clausa tenebatur, pa-tefíeri sibi instare caepit, quod haberet compendium ad flumeo. Ubi tum, íiegante üli hoc Vicecastellano, nollens ambarum portarum per absentiam officialium cuippiam usum pátere, quod sane prudenter fecerat, cum eodem Vicecastellano iurgari caepit, coactusque alia portula eggredi, in oppidum descendit, et con questus est Provisori. Ascendens postmodum in ar-cem Provisoris oeconomus caenae curandae gratia, Vicecastellanum solum ab exteriőre portarum parte invenit in limine excubantem; eumque insolentioribus verbis aggressus increpare, quod miüistrum aquae du rius habuisset, quodque ea causa caenam tempestive praeparare nequivisset, Vicecastellanus non túlit ho-minis intemperantiam, iussoque iutrare in arcem, ut curaret ea, quae sui muneris forent, neque se
convi-ciis incesseret; tandem erepta ex eius manu claua, quam in ipsum Vicecastellanum expedire videbatur, ita eundem oecónomum tractavit, ut adhuc decumbe-ret, dieque simul ad occasum solis inclinata, arcem conscendunt pleni irarum, amboque Capitanei partes Provisoris amplexi, diem Vicecastellano dixere, co-actoque die sequenti causam suam dicere coram se et aliquot íiobilibus in iudicii conscessum accersitis, re um honoris, officii, bonorumque et capitis pronuncia-vere. Ubi ipse provocat ad me, et curat, ut quam ma
turrime de casu suo intelligam, nee ipso Vicecastcl-lano, nec ullo alio considerante, qualeni errorem offi-ciales ipsi commisissent, qui una omnes arcéin et prae-sertim finitimaiíi eggredi hand ullo pacto debuerant.
Ego tum, Clemeutissime Rex, summa perturbatione commotus, et sollicitudine ictuB, mox ad officiales man dato dato, út supersederent ad reditum meum in nie morata causa, quam ipse essem cogniturus, Agriam etiam celerius pervenire curavi. Sed acciderat ad hoc et aliud, quod niliilo sccius ejt nie et illorum existima-tionem otfenderat. Dominus l'íebek habebat captivum Turcam, conditionis non exiguae. Fs praeerat officio villae cuiusdam meáe in medio fenne milliari ab hac arce sitae, et Talya nuncupatae. Qui quum vellet in hoc loco de redemptione sua pacisci, sperans se ab colonis praefatae villae non postremam partém eius redemptionis obtenturuin, effecit, ut huc a domino Be bek officialibus nieis mitteretur. Quo quum adductus esset, creditor quidam domiui Bebek, spe debiti sui consequendi adductus, are.sto in memoratum captivum agere contenderat. EgO tum cavens et ipsis officibus meis a damuo, si e maniofficibus eoruni eriperetur ali-enus captivus, et etiam finibus hin, ne hac ipsa causa in aliquam controversiam cum eodem domino Bebek iucideremus, quod non potuisset síné ctiaiu Maiesta-tum Vestrarum accidere molestia, praemonui subito officiales meos periculi, iussique illis serio, ut et do-mino Bebek captivum suum remitterent incolumem, et ne in posterum cuiuspiam etiam magnatis hominis ca-ptivum deducerent in haue areern. suamque in curam
acciperent. Satis etiam illis nos esse sollicitos. qui nostri essent. Pro quo meo officio neque gratias ege-runt mihi, neque mandatis meis parueege-runt. Quin po
24
tius habito interim Agriae eo diutius, tandem sic fa-ctum est, ut Übel tätern suam quinque circiter millibus florenorum pactus, a Taliensibus meis mille exigereti ipsis nescio sane qua id fronte intuentibus, et ut au-divi etiam adiuvantibus. Quod haud dubie aegrius ferre debuissent eratque illorum partium, et me mox facere certiorem, et summám, quantum fieri potuisset, curare minuendam. Sed neutrum fecerunt, immo quod me multo habuit gravius, detractis liosti compedibus, et aljstersis, sordibus convivarunt cum eo in arce non aliter, quam cum digno quoppi&m viro et bomine Christiano. Demumque prosequuti illum honore ab-euntem, benevolentiam etiam in eum declarare, quam-cunque potuerunt." nullám omiserunt. Et accessit liuc unum maximé ponderandum. Decedens enim ex hac arce Agrieusi, auditus est idem captivus dixisse ma-gno f a s t u : ea sibi multo maius placuisse, quae Agriae vidisset, quam si decuplum pro eo accepisset, quod liberationis suae causa expenderat. Quod quale sit, Maiestas Vestra Sacra videat. Nec id tanti habere oporteret, si homo plebeus vei gregarius quispiam miles eífudisset. Verum quum Agga et Centurio inter Turcas 11011 postremus (sit), et pro quo summi omnium praesides finitimi laboraverint, non est mea quidem sententia contemnendum.
Ad liaec duo, quae rem et statum publicum, me-um etiam honorem visa mihi sunt' respicere, privatim tertium contra me commiserunt. Proxiina praeda, quam ex Turcis retulerant, quinque millium floreno-rum captivum inter alios obtiniierant. Et quia mos ac ins apud nos eorum omnium est, qui praesidia milita-ria contra liostes tenent, ut ex praeda aut praecipu-ura captivum, aut totius praedae partein tertiam
de-sumant domini, quod etiam cum eisdem, dum posses-sionem officiorum suorum caperent, pacti fuerant;
utrumque mihi denegarant, perinde ac suarum rerum ign^ro homini, et illi, quem aguoscere post Sacratis-simas Maiestates Vestras superiorem suum recusare viderentur. Tamen id eorum renitentiae in milites, ad quos captivum dicebant pertinere, coniiciebant, aequi-tatis meae conscii, et fortasse etiam veriti, ne usus meo legitimo iure, quod nunquam fecissem, eis eripe-rem captivum; omnibus aliis, qui fuere prope infra gregarios, retentis Agriae, illum, qui insignis habe-bebatur, in alienam arcem abduxerant servandum.
Magna sane indignitas et contuniacia. Verum haec omnia, Clementissime Rex, quum ego summo studio dissimulassem, volens cum dexteritate tantis rebus occurrere, Agriam ubi veni, et cognovi omnia, quae liic acta fuerant in mea absentia, tandem convocatis ad me solis tribus officialibus. Provisore et duobus Capitaneis, egi cum eis summa liumanitate et mode-ratione de Iiis omnibus, eoarguens imprimis leniter, quam maximé et Maiestatibus Vestris, et mihi, et ho-nori ac existimationi suae deliquissent. quod ex arce finitima omnes una exivissent P]t ab hoc argumento (ut rem astringam), per complura alia. quonam vide-licet pacto arces et loca finitima teneri consuescent, quidnam et quam magnum esset, quod commiserant, quive viri, quove nomine et existimatione forent, ex-patiatus, summa omnino cum modestia. ne homines offendissem, immo subinde seeuros faciens, me non id agere, ut «honorem eorum deprimerem, aut in eosdem litem intenderem, sed ut edocerem. moneremque illos, imposterum ne in similem lapidem impingerent. Ad-dens ad haec, ea me causa tarn acriter eos de hoc
po-26
tissimum reprehendisse, ne unquam aut Principes inei Saeratissimi, aut etiam ipsimet, et omnes homines re-liqui, ii praesertim, quibus praesim, mihi obiicerent, me vel nescisse, vel oranino authoritate et officio meo ausum fungi non fuisse, et tunc errorem tan tum prae*
teriisse, ex quo, etsi mali nihil accidisset, occasionem tarnen, quin aceidere facile potuisset, non defuisse, es seque viris eorum similibus magnopere vigilandum, ne id saepius rei committerent. Lusisse nunc etiam omnes et capitis et honoris periculo, quum omnino, quod commiserant, apud omnes gentes capitale esse con-suevisset Nec tarnen quicquam vererentur, ac scirent, me Ulis non solum post Vestras Sacratissimas Ma-ies tates esse superiorem, sed etiam bonum amicum, et bene aifectum fratrem. Quarc ob id huic orationi me ad eos habitae, nullum testem adhibere voluisse, ut is eorurn error, ne omnino irreprehensus praetermittere-tur, quod ad meum officium pertinebat, et ut ita sup-primeretur, quod honoris illorum studio faciebam, ut nec mentio ulla deinceps illius űeret. Unum postremo ab eis impetrare nixus, quo facilius oblivioni tradere-tur quod deliquerant; ut liti cum Yicecasteílano pro,se-quendae renunciarent, reverterenturque cum eo in gratiam, tota reconciliationis potestate tradita mihi.
In quo summa dexteritate in reconciliandis usus, rem totam sine omni strepitu ad concordiam deduxi. Et si me forte diutius abesse ab eis eontingebat, neque ute-bar simili artificio, ad intestinos gladios erant deven-turi; adeo in invicem ira exarserant, quum Capitanei sive Castellani ab officio suo digressi, qui Viceca-stellanum suum tueri debuerant, ad Prouisoris partes inclinauerant, quique quum in causa essent adversarii, iudices extiterant, et de eo actum omnino iri
conten-debant Sic aliquamdiu refragati mihi, quum
dicerent
se Vieecastellano clavem, hoc est potestatem saam pulsandi queinpiaai, minimé tradidisse; quodque nihil periculi aecidisset arci, et similia quaedam manifeste frivola. Hespondi eis, quod si obstinatius ursuri essent huiusmodi voluntatem, nec id mihi controversiae suae concedere vellent, pergerent agere, quiequid libuisset.
Scirent tarnen, mox me in causam successui um, et hoc Vicecastellanum iri absolutum. Quandoquidem ca eins futura esset praeeipua defensio, quod illi una omnes unius convivii causa destituissent arcem, sc solo in ipsiuö custodia relicto. Quo enunciato et in publicum verbo edito, mox mihi contra eos esset prodeundum, nisi et Sacratissimaruni Vestrarum Ma-iestatiim commoda negligere, et officii atque honoris immemor esse voluissem. Quare desinerent, et con-silio meo acquiescerent, qui et eos et existimationem eorum salvam esse satagerem, Sic tandem indueti ad parendum, quarto die post concordiam inter illos con-feci, Provisoremque cum Vicecastellano etiam mani-bus datis, in amplexum et osculum coniunxi.
Simili ratione expostulatus cum eis, de Iiis quae in colonos meos Talienses captivuni Turcam domini Be-bele agere perpessi fuerant quodque illum in arcc Agriensi tarn liberaliter liabuerant, improbata et pro-hibita in futurum eorum tanta cum huiusmodi hosti-bús familiaritate et commercio, institi ad postremum totis viribus, quamquam 11011 violenter, nequae prae-fracte, ut aut praeeipuum captivum cum primario equo traderent mihi, aut ex toto partem tertiam iuxta et Regni veterem usitatamque consuetudinem, et conven-tione nostra sie postulante. Quod quum partim sua voluntate, partim militum contumacia facturos sese
28
non posse excusarent, negarentque liunc in modum conveniss^ mecura , seduloque postularent, ne id ab eis exigerem, in aliquot dies rem distuleram, tempus dans eis, ut, quid deberent mihi, agnoscerent, et offi-cio suo uti non refragarentur.
Postea quum accersito Francisco Jacussith, coe-pissem eum alloqui, ut curaret apud milites partém meam praedae tertiam, id esse et sui et collegae eius officium, nee paterentur rae iure meo frustrari. Cae-pit tunc detrectare ac dicere, secus se eam conventio nem, de qua mecum transegerant, intellexisse; milites pauperes esse; solutiones illis raras fieri; et alio abi-túros, si id ab eis exigere urgerem. Vicissim ego quo-que eidem respondere, quae ad rem et aequitatem me-am pertinere videbantur, ac potissimum illud, milites pudorem mihi apud omnes homines offusuros, si me Iiis commentis elusissent. Caeterum ab eo, et a collega eius, qui fide obstricti essent mihi, requirere me, ut exequerentur, quod res mea postularet, nisi deesse suo officio constituissent. Atque ita liuiic in modum aliquamdiu summisse colloquuti, in ea demum erupit verba; captivum se nunquam fuisse, neque in hac arce Agriensi cuiuspiam esse velle. Miratus tunc, quid ho minem corripuisset, subiunxi, en quidnam hoc esset tam intempestivae querimoniae; non esse eius nec lo-cum nec causam; meque ab eo nihil minus expectasse, quam orationem huiusmodi. Atque ille iterum, et item tertio simile replicans, et serio id quidem se se agere et loqui dixit. Ceterum quoniam a seruitio arcis liuius cessare statuisset, missionem et licentiam ab ea die clari sibi postularet. Versus tunc ex admiratione in stuporem (nam puduerat me quasi non liberum liomi-nem, sed mancipium habuissem), adhuc rogaueram ut
huiusmodi omitteret, nisi forte iocaretur. Verum de-nuo commeatu postulato, vehementiori animo subintu-lit, serio se mecum agere, nee cuiusquam captiuum esse velle. Tunc plane animadverti. eum dedita opera ab officio suo et a consortio meo decedendi occasio-nem urgere, et quaerere, quippe quod ei causam ad id veniendi nullám omnino praebuerim. Commotus ita-que supra moduni. quandoquidem Iiis verbis iniuriam iieri mihi putaverain, ipse quuque vicissim cum eo questus, quod huiusmodi exprobrationem ab eo nun-quam expectaverim, quodque Semper ab initio liberum atque ingenuum hominem habuerim. eaque causa omni etiam honore illum prosequi amoreque complecti stu-duerim, dixi, eum non iusta neque legitima expostula-tione uti; caeterum ut palam testatum faciam omni-bus, integram ei apud nie fuisse et esse libertatém, abiret, et pro voto suo, quam efflagitaret. haberet mis-sionem, essetque a seruitio huius arcis absolutus.
Quod confirmaturus adhuc constantius, die quoque po-stero hoc idipsum illi nunciavi Hisque omnibus sine ulla vei contentione vei iurgiis inter nos actis, postea quoque familiariter conuiximus, dum expleret annum, relatumque mihi est, optato id missionis ei accidisse, petiturumque fuisse eam, et si nulla aífuiss<'t occasio.
non otferente sese ista. Atque hoc medio temporfe, interveniente carnisprivio, eonvivium et ipsis omnibus officialibus, et militibus institueram. In quo post pri-mum ferculum, et antequam incaluissent vino, allo-quutus una omnes, me non avaritiae studio partém praedae ab eis tantopere exegisse; sed primiim, ut existimationem meam inter eos. et pares meos tuerer, deinde ut haberem, quod subinde illis darem, et quo-tidianis eoruin petitionibus, vei in parte salteni aliqua
30
satisfaeerem. Quum ab initio quicquid vei equorum vei sellarum vei tapetum vei aliarum rerum, quae mihi aut donatae sunt, aut in sortem cesserunt ex Turcicis praedis, id totum eisdem erogaverim, nec vei unius minimam petitionem irritam feeerim. Usu-rusque hac libertate erga illos etiam imposterum,
nunc quoque me hoc convivio propinare ac dono illis dare, quicquid de memorata praeda ad meam partém pertinuerat. Nemine interim deliberationis huius meae facto conscio, ut res inexpectata maiorem energiám habuisset, et agnovissent omnes. me 11011 lucra, sed animos et voluntates eorum captare, studereque, ut in arcis huius seruitio hilares conservem. Quod a me factum quantis mox acclamationibus exceperunt, nihil attinet dicere. Sed quidam argenteis etiam donis fue-runt munerati, tanta mihi sit cura in hoc praesidio conti-nendo. Sic itaque, Clementissiine Rex, liabuit se nego-tium Francisci Jacussith. Absoluturus post eum etiam Ladislaum Zelemiri Prouisorem qui etiam huic loco parum utilis. Vix enim reperiri possunt, qui non
stu-deant potius suis loculis, quam quorum gratia assu-mantur. E t qui a tot officiales, et tot eorundem gine-cia consumebant, quicquid fere et in meam, et in mi-litum, et, in arcis partém ccdere debuisset, quum ipse aliter eessurum speraveram, opinioneque deceptus sim, nondum sero est ad errorem reparandum. Statui itaque in pristinam formám liaec tria offieia, in duo videlicet, revocare, totque gineciis valedicere. Sciat-que clementer, Maiestas Vestra, annuum proventum proximum supra quatuor etiam millium ílorenorum iri auctum, Nec Stephanum Zoltay 1110vebo loco suo, qui est homo militarís, moderatus, vigilans, obsequiosus, non elatus, dexter in omnibus, et fere qui solus est,
in quo hactenus conquieverim Decollega eius pariter sentio, et fateor, quae de optimo et strenuo viro fa tenda sint; dissimili tarnen sunt ingenio, et is 11011 alio modo etiam a Keverendissimo domino Strigoui-ensi recesserat, quam hoc ipso. Ac de Iiis saiis, quae quod ad Maiestatem Vestram verbosius et tumultuo-sius descripserim, supplico humillime, dignetur mihi
in quo hactenus conquieverim Decollega eius pariter sentio, et fateor, quae de optimo et strenuo viro fa tenda sint; dissimili tarnen sunt ingenio, et is 11011 alio modo etiam a Keverendissimo domino Strigoui-ensi recesserat, quam hoc ipso. Ac de Iiis saiis, quae quod ad Maiestatem Vestram verbosius et tumultuo-sius descripserim, supplico humillime, dignetur mihi