Ad Caesareaiu Maiestatem.
Nos, ut Sacratissima Maiestas Vestra Caesarea clementer intelligere dignetur, actiones et progressus in praesenti nostro negotio, nobis ab Eadem benigne
* demandato, sexta die mensis instantis Eperyessium appuliraus. Et quia adhuc ex itinere dederamus litte-ras nostlitte-ras ad omnes tres Ordines, videlicet Civita-tes, Comitatus et dominos harum superiorum partium Magnates; nudius tertius cum Civitatibus egimus de negotio, et responsum earum ad dominicam proxiraam expectamus. Comitatuum quoque delib^rationem etad-ventum operimur; quemadmodum et dominorum Magna-tum. Nec adhuc quicquam de aliis certi scribere pos sumus, dubii non mediocriter, an dominus Bebek ad nos sit venturus, conscribendorum militum et quarum-dam rerum in hoc confinio novandorum studio inten-tus. Dominus tarnen Perenny nunciavit nobis per pro-prium hominum suum, paratum se ultra etiam Eperye-sium ad nos, ut ad Commissarios Vestrae Caesareae Maiestatis descensurum; verum orare nos, ut Casso-viae cum eo conveniamus, longius ab sua domo rece-dere non sit tutum. Nos habita ratione conditionis eius et temporis, ut in Regni parte non admodum
quie-1 5 6 0 . sept. quie-1 quie-1 .
170
ta domini Bebeki intemperiis, hodie Cassoviam pro-ficiscimur; quo si dominus quoque Bebek accesserit, bene erit; sin minus Eperyesium revertemur, et cum caeteris, quicquid facere poterimus, eniteinur, Ye-stramque Caeseream Maies tatem quamprimum de om-nibus edocebimus. De rebus autem no vis hoc liabe-mus: Melchiorem Balassam per Transsilvanos, pro-vinciáé totius nomine in Transsilvaniara accersitum;
eumque decrevisse eo proficisei, habiturumque sexcen-tos equites et peditatum fere parem. Tartaros quoque, de quibus tanta ferebantur, non esse tanti, ut cuius-piam momenti habeantur; divisos tamen fuisse per fi-nitimas hostium arces et stationes, idque tam parvo numero ubique, ut cuique loco paucissimi cesserint.
Quicquid inposterum emerserit, humillime et diligen-ter scribemus. Deus Optimus Maximus Vestram Cae saream Maiestatem incolumem et felicem conservet.
Eperyesii XI. Septembris 1560.
L i l i .
Ferdinánd császárnak Verancsics Antal.
Ad Sacratissimam Caesaream Maiestatem etc.
Post fidelium etc. Jam dies sunt XIV. quod hic Eperyesii cum domino Pethew sumus, etmandata com-missa nobis, de gentium subsidio a dominis Magnatibus, Comitatibus et Civitatibus Agriensi arci obtinendo, siquae illi subita obsidionis exspectatio ingruisset, ur-gemus; nec adhuc certo scribere ad Maiestatem
jVe-1560. sept. 18.
stram Sacratissimam possumus, an successum optatum huic provisioni tam necessariae assecuturi simus. Ex Magnatibus soli et primi Magnifici dominus Perenny, et dominus Bebek, ac domina relicta Sigismundi quon-dam Balassae obtulerunt sese ad omnia, quae Maie-stas Vestra postulavit. Caeteri quidam nihil explicite agunt, et omnia sese obtulisse esseque facturos vide-ri volunt, de quibus paullopost clavide-rius ad Caesaream Maiestatem Vestram perscribam. ubi cuncta et perfe-cerimus et perspexerimus; quum adhuc in petitioni-bus et exhortationipetitioni-bus haeremus. Eadem quoque de Comitatibus scribere possum, inter quos unicus Comi-tatus Saaros promtissime páruit; reliqui, cunctantur.
Civitates vero omnes, praeter pedites ducentos et duos bombardarios, ad mensem dumtaxat unum, nihil offerunt ; negantes insuper etiam litteras obligatorias, quas ab omnibus singiHatim exigimus, ne, quum sub-sidiorum huiusmodi usus emerserit. quem tamen aver-tat Dominus, destituamur etnostrafiducia, et praefato-rum ordinum promissis. Hucusque in his commissio-nibus progressi sumus, quarumcaussa ubi biduum ad-huc hic exigemus, proficiscemur ad Magnificum domi-rum Perenny, cum quo Magnificus dominus Pethew, collega mens, tentabunt in arce Ónod, si inter me et dominum Bebek turbas sedare et complanare poterunt, me in eo potissimum elaborante, nequid huic confinio discriminis accersatur, ipse,ut iam correptis meis de-cimis quoquo modo potiatur. Hisque, si bono modo fi-eri potfi-erit, ad optatum finem perductis, ego Agriam promovebo; dominus vero Pethew in curiam reverte-tur. Nec ipse spero, ad aequitatem dominum Bebek con-descensurum. quod et meis bonis vei iure, vei iniuria contendit, ut potiatur, et ut ipse eos teneam in
Agri-172
ensi servitio ministros, qui eius stomacho arrideant. Ad quam aut necessitatem, aut servitutem non credo me adhuc apud eum pervenisse, quod ego, praeter Caesa-ream Maiestatem Vestram ac Serenissimos eius libe-ros, neminem alium agnoscam dominum. Utcunque ta-rnen ipse dominus Bebek sese gesserit mecum; ego omnibus viribus meis in eo contendam, ut mihi nullius dissidii et controversiae caussa impingi possit. Ego enim et patriae nostrae pericula perspicio, studeo-que et propulsare, et meos clementissimos timeo Prin-cipes, nec umquam committam, etiamsi vita periclitabor, ut adversus eorum mandata peccem atque delinquam:
quae et is, et multi alii nostratium quomodo veneren-tur, Maiestas Vestra novit. Ideo humillime supplico, dignetur Ipsaclemeterhuic reimanum apponere; qnia nulla est in hoc Regno alia, quae possit hunc homi-nem ad officium recti, et ad frugem laudabilem, a qua dudum abscessit, revocare.
De rebus aliis, quae hinc ad Caesaream Maie-statem Vestram scribi possunt, liaec sunt. Diebus proximis hostes ex Fylek arcem Gedew, quam nuper ego Maiestati Vestrae humillime descripseram, prae
ip-sis portis, numero circiter quadringenti omnino impro-visi tentaverunt. Edocti enim per exploratores, quod eius pedites quidam essent in pago, ipsi arci ad mu-rosusque ipsos contiguo, ibique in taberna vino indul-gerent, in quos facto improviso impetu, quinque ex eis occiderunt. Reliqui post dimicationem longiorem, ubi cepissent, vim hostium non posse sustinere; intra clatra (sarampo nostris nuncupata) , quibus arcium et oppidorum portae praemuniri solent, sese receperunt, atque hostes quoque proripientes sese, impigre irrum-pere contenderunt; dumque utrimque arreptis clatris
vi manuum. illi eo ut clauderent, ii ut patefacererent, conniterentur; hostes ad postremum cesserunt, machi-narumque circulationibus reiecti sunt. Sic illa arx magno tunc infortunio liberata.
Diebus postmodum paucissimis interiectis, quum iidem hostes cognovissent. Magnificum dominum Bebek ad nos Cassoviam descendisse, eruperunt denuo, ha-bitoque itinere per agros memoratae arcis Gedew, et per castellum Pwthnok, eousque lucano tempore ex-currerunt, quo sua superiori clade excurrerant, nimi-rum ad vallem usque Kazaveolgye appellatam, ubi uno pago meo et duobus domini Bebek in praedam actis, in-columes, et vix ulli mortalium intellecti redierunt in sua, uullibi igne indito, relata tantam et hominum, et pe-eorum non exigua praeda.
Sic hacc loca nostra non medioeriter periclita-buntur, metuoque in dies maiora; nisi illis prospectum fuerit, vel saltem soli arci Gedew, quae est in ipsis faueibus ad Fylek propinquissime sita, qua hostes in haec mediterranea ingressum habere consueverunt, quum in ea animus est excurrendi. Quia autem hostes memorati per omnia sua finitima loca aueti sunt non contemnendo numero; ea ubique audent, quaecumque volunt. ut nostris longeplures. Quumque vel quingenti, vel quadringenti irruperint; quam fortiter dominus Bebek cum equitibus centum, ad quos ei solvitur. po-terit illos excipere, facile apparet. Nec haec ego ali-ter, quam humillime, et sinceriter scribo. Et Maiestas Vestra certissima sit, quod haec regio miriűce con~
sternabitur tota, et in dubium rerum suarum illico ve-niet, ubi, quod Deus auertat, vel Gedew, vel Pwth-nok amittentur. Nec alienum foret, clementissime Im-perator, si ex aliquibus locis mediterraneis, in
qui-174
bus praesidia servantur, nec tarn sunt periculis obno-xia, ut haec finitima et omnino in bostium conspectu vestigioque posita, militum aliqua manus et in Gedew, et in Pwtlinok, vei saltem in Gedew transferretur; si nova stipendia instituere, temporis et aliarum rerum Vestrae Caesareae Maiestetis ratio probibere videa-tur. Eo enim et Imperator ille Romanus milites suos olim fugientes iubebat í'acies vertere, et referre pedem, ubi liostes erant. Sed quia hoc Maiestatis Ve-strae est et consilii et voluntatis, ego tantum humilli-me attigi pro humilli-meo officio, ne postea silentii crimine redarguerer, excubans ipse etiam in hoc ipso confinio.
Ne autem inter haec damna et hostium insultus tam elatos, nostrae quoque partes aliquid solatii degu-starent; pro Martiali alea, quae plerumque varia at-que inconstans esse consuevit, proxime bina excursi-one Agriensi duodecim circiter captivos reduxerunt, Hallw Aga, Zolnokensi centurione fugato, qui eos provocaverat, et maiorem militem habuerat, quam erant Agrienses. Praeterea, quum antea quoque non ita pri-dem decem circiter milites Agrienses gregarii in ho-stium venissent potestatem, omnesque una fortuito Turcicis quibusdam mercatoribus fuissent apud Pe-sthum venditi, et illinc abducti vincti, apud Bayam ca-stellum in Comitatu Bachyensi, nocte una occisis, a quibus ducebantur, mercatoribus, Agriani incolumes, iam sane desperati, redierunt.
De profectione autem Melchioris Balassae in Transsilvaniam, cum non exiguo apparatu militari, adhuc fama perdurat, etiam illud quoque nunciatur, procurationem eius provinciáé et filii Joannis, ultro illi oblatam ab omnibus Transsilvanis accepturum; quod quale sit, 11011 attingo mea coniectura: sed et huius
novi-tatis exitus estexpectandus. Nam adiiciunt, qui de Iiis fa-bulantur, quod nuuciasset raemoratis Transsilvanis, venturum quidem se ad eos, sed millo loco muris cincto cum eis conventurum. Ex hac igitur diffidentia quid sit sperandum boni, ego nihil videó, nec adhuc plane circumfertur. Quicquid vero postea recognovero, per-scribam diligenter. Dens Optimus Maximus Sacra-tissimam Maiestatem Vestram Caesaream ineolumem et felicem conservet in multa saecula. Epperyesii X V I I I Septembris anno 1560.
LIV.
Maximilián cseh királynak Verancsics Antal.
Ad Serenissimum Regém Maximilianum.
Sacra et Serenissima Maiestas Regia, domine do-mine mild Rex Semper clementissime. Post fidelium et perpetuorum servitiorum meorum in gratiam Ve-strae Regiae Maiestatis liumillimam commendationem.
Quae impraesentia ex Iiis locis rerum tum novarum, tum aliarum ad Sacram Maiestatem Vestram Regiam scri-bere possim, ex liac adiuncta copia litterarum, quas ad Caesaream Maiestatem dominum nostrum clemen-tissimum dedi, clementer intelligere dignabitur.
Caeterum supplico humillime, dignetur Maiestas Vestra Regia fiues hos nostros , quum de arcis Ge-dew et castelli Putnok conservatione apud Sacratis-simam Caesaream Maiestatem consultabitur, si tamen consultabitur, uti res maximé postulat, ut consultetur et aliquid decernatur, gratiose habere commendatos.
1560. sept. 18.
176
Et si fortasse ntrique mio tempore prospicere mole-stum fuerit, quum infinita alia ingeutis molis negotia Sacratissimas Maiestates Vestras eireumstent et mul-tifariam distineant; at saltem constituatur aliquid de incolumitate Gredew, quia in ipsis fere portis sita est F}'lek areis. Quumque eadem arx Gedew paucissi-mis hominibus instrueta sit, nec iidem sufficiant de-f'ensioni eius forinsecae, cuncta Turcis quotidie iam intrepide persultantibus, et in ipso etiam pago, qui sub arce est, interdum descendentibus, ibique epulan-do, per illusionem vina quoque a praefecto arcis po-stulare non verentur; Maiestas Vestra Regia digne-tur benigne expendere, quo in statu arcis eius verse-tur conditio, quamque facile miles tarn exiguus, qui in illa est, fatigari, et ad quodpiaminconveniens, quod Deus avertat, compelli possit. Nec pluribus mihi est Maiestas Vestra super hoc molestanda, quumnonigno-ro, quanta voluntate ac studio omnium Regni nostri fi-nium curam et protectionem ipsamet per se se capes-seret, toto pectore tantam Christianorum desolutio-nem miserata, si res omnes ex ea pro suo arbitratu penderent et moderarentur. Humillime interim privata etiam mei defensione eidem Sereaissimae Maiestati Vestrae Regiae commendata, quum intelligam, adhuc enatos esse quosdam in curia e domesticis nostris, qui mihi molesti esse pergunt; ut sunt perpetuo nostra-tium inquieta, et novis rebus idemtidem movendis sie comparata ingenia; supplico, ut mihi, quoties opus fu-erit, gratiam et protectionem suam clementer imper-tiri non dedignetur. Deus Optimus Maximus eandem Vestram Regiam Maiestatem incolumem et felicem conservet in multa saecula. Eperiessii 18. Septembris 1 5 6 0 .
LV.
Ferdinánd császárnak Verancsics Antal.
Ad Sacratissimam Caesaream Maiestatem.
Ego una cum Magnifico domino Joanne Pethew, consumptis Eperyessii et Cassoviae diebus circiter vi-ginti, urgentes commissionem nobis de provisione ar-cis Agriensis a Sacratissima Caesarea Maiestate Ve-stra demandatam, postremo, ubi vidimus, quosdam non se resolvere, cunctarique diutius in offerendo liu-iusmodi subsidio, amboque ad alia cnranda, dominus Pethew in arce sua Gedew, ego verő Agriae. et apud dominum Perenny, revocaremur; datis litteris nostris ad eos omnes, a quibus nondum acceperamus resolutio-nem, primum ad dominum Perenny profecti sumus. In-de dominus Pethew ad suarn GeIn-dew concessit, redi-turus illinc ad Caesaream Vestram Maiestatem. Ego
Agriam veni; et iam cum Paulo architecto lustramus et metimur totius arcis huius statum, considerantes, et consultantes, quibusnam in Iateribus eins et propu-gnacula commodius atque opportanius poni, et omnes reliquae ctiam munitiones institui ac dirigi debebunt.
Quae omnia postquam perfecerimus, ad Sacratissimam Vestram Caesaream Maiestatem suo ordine humillime simul cum eodem architecto perscribemus. Ceterum, quid cum dominis Magnatibus, Comitatibus et Civita-tibus ratione praefatae provisionis gentium transege-rimus; ex bis quorumdam Chirographorum copiis, quae
MOXUM. 1IÜXG. I I I S T . S C R I P T . X I X . 1 2
15G0. oct. 3.
178
hactenus obtiiiere potuimus, Maiestas Vestra demen-ter intelligere dignabitur. Nec enim eas ipsas summás omnes obtulerunt, quae fuerunt a Caesarea Vestra Maiestate limitatae. Quia maior pars omnium excusa-verunt sese diversis oppressionibus, propter quas pro-biberentur maiora eonferre et praestare. Magnifieus dominus Perenny et Bebek cliirograplia non dederunt;
sed de bis non est dubitandum. De Saaros quoque Co-mitatu certi sumus, qui sine aliqua tergiversatione mox sese paratum obtulit, et ehirographum eius ex-pectamus, sicut et aliorum tarn dominorum, quam Co-mitatuum. Solae Civitates duriores sese exbibuerunt, quarum limitatio uti fűit quadringentorum et septua-ginta circiter peditum et quinque bombardariorum, praeter ducentos pedites et duos bombardarios, non obtulerunt, negato etiam nobis suo chirographo. De qua contumacia, si videbitur Vestrae Caesareae Maie-stati, iudicaremus cum domino Petbew, necessarium fore, ut admoneantur; quia ceteris idem faciendi et se de-trahendi malo boc exemplo ansam et documentum prae-buerunt. A Kesraarkensibus ne peditem quidem habere
potuimus, idque domini Laskiiintemperiis, Quid etiam Comitatus Scepusiensis nobis rescripserit, litteras eius ad Caesaream Vestram Maiestatem cum praesentibus misi, ut dignetur videre satis rem indignam, qui iam sese pro maiori sui parte proíitetur esse Polonicae ditionis, quod fereudum Sacratissimae Vestrae Maie-stati esse non putamus. Dominus autem Lasky, in Hungaria habens bona, externis praebet subsidia, ne-gat vero Hungaris. Ego ubi primum ab omnibus tam dominis magnatibus, quam a ceteris duobus ordinibus exspectata responsarecepero, Sacratissimam Vestram Maiestatem mox humillime edocebo, quanto numero
totum hoc érit subsidium. Super quod quaecumque fu-erint alia, quae sunt a. nobis acta, dominus Joannes Pe-thew, collega meus, qui istinc revertitur, oretenus
co-ram Caesarea Vestra Maiestate supplebit. Qui quanto studio atque industria gesserit hanc praesentem pro-vinciám, vix possem, clementissime Imperator, eloqui.
Illudque audeo dicere, quod eo nec sufficientiorem, nec qui magis finium horum conservationi faveret, huc in hoc mittere potuisset. Quare non possum non eum in gratiam Vestrae Caesareae Maiestatis humillime com-mendare. Multis fortasse non apparet. forinsecus quantum valeat et ingenio et facundia et industria in gerendis Principum rebus, quia partim non est iacta-bundus, neque ostentator, partim etiam non mediocri-ter aemulis fatigatur. Ego tarnen profecto in rebus nostris Hungaricis inter summos auderem eum recen-sere, quique etiam magistratu obeundo facile esset idoneus. Sed haec fortasse intempestinus addidi. In quo si quid excesserim, excessi gratitudinis officio, Vestraeque Caesareae Maiestati humillime supplico, dignetur mihi clementer veniam dare.
Ad reconciliationem meam cum domino Bebek quod attinet, dominus Perenny et dominus Pethew in arce Onod inter nos transegerunt, coactus e g o e t d a m -num, et pudorem, et violentiam sutferre, ut unitati et genti horum finium consulerem ; quum Episcopatu etiam hoc potiu3 carere paratus sum, quam quod mea causa hiisdem finibus discrimen quodpiam incideret.
Vereor tarnen, nondum nos satis firmiter in gratiam rediisse; quia ex pluribus loeis deeimas meas colle-git convexitque in sua horrea, subque unius distri-ctus nomine plurium deeimas sibi usurpavit; factum-que est mea ignoratione, quod pro florenis circiter
12 *
180
duccntis, mille quingentorum et eo ampliorem utilita-tem est habiturus; quod nequaquam sustinere pote-ro. De quo iam eidem nuntiavi, ut raeliore et iustiore modo rem haue componamus. Alioqui si non fecerit, iterum perturbabimur. Interim tamen supplico lmmil-Hme, dignetur Maiestas Yestra de frenando isto lio-mine ad aequitatemque reducendo (eogitare), quia nec ego, nec tota harum partium nobilitas compescere po-t j s po-t , upo-ti a mulpo-tis aliis inpo-tellexisse Eamdem, non ambi-go. Nec Deurn, nec proximum, nec leges, nec suum iustissimum principem ac mandata eius curat; quia agit ubique, quaecumque libeat, tanquam si sine domi-no esset et principe.
De Turcicis rebus habemus bic ex captivis, Prin-cipem Turcarum satis negotii habere cum iuniore filio?
a Passa adiuto, senioremque etiam ab eo excidisse, et parentis praesentiam ac manus vereri; posse ingentem (így) fieri, ut, posfquam fratre inimico potiri nequeat, se, cuius causa bellum hoc domesticum susceptum sit, exstinguere conetur, quo tandem cum altero in grati-am revertatur. Sic igrati-am ab utroque filio secessione facta senem gia\issime macerari, nec invenire viam, qua se tantis angoribus eripiat. Ceterum adeo ex Om-nibus regioOm-nibus illi subiectis ad iuniorem filium má-gnás defectiones a patre, et concursum frequentissimum fieri, ut maiorecuraet sollicitudine nunc 11011 sit, quam utBithyniae, Ciliciaequae, et Syriae limites observen-tur, ne suo militi in Asiam ex Europa pateat liber transitus. Qui nobis vicine adiacent, dies et noctes in-quieti sunt; nec cessant ab excursionibus, et prae-sertim ab eo studio, ut dedititios a nobis prorsus alie-nent. Nec aliud interim, postquam huc ego redii,aeci-dit, quam quod quemadmodum ego et dominus
Joan-lies Petliew gentium provisionem apud Regni harum partium Ordines quosdam Iiis diebus sollicitavimus Agriae conservationi; ita ipsi quoque liostes pari ra-tione plebem sibi subiectam urgere inceperant, ut ar-mata selopis, ad oppidum Hathvan concurrerent. Cui concursui proxime elapsus dies dominicus fuerat di-ctus. Atque ego,re considerata, momenti esse maximi, si praeteriretur silentio,ne concurrerent illi pari qua-piam audacia et terriculamento, quod saepe bactenus bis finibus profuit; statim primo huc meo adventu pa-tentes litteras measunius exempli plures emisi in me-dium eorumdem colonorum dedititiorum, bis strictis-sime mandaus uuiversis et singulis, ne insurgerent contra Cbristianos, adiuncti nostris hostibus: sat esse eos servire tyrannidi eorum operibus et fortunis su i s ; armis 11011 decere omnino; nisi manifeste a fide desci -scere constituissent, interpösitoque ad liaec iuramento Dei viventis, omnipotentis et aeterni, intermin atus sum omnibus palos et furcas et bonorum omnium adem-ptionem, quicunque Turcis sese in bunc modum con-tra Cbristianos adiunxissent. Hisque litteris ad Pas-sam quoque Budensem perlatis et illi expositis. prae-sente cxploratore nostro; neseimus, liacne omnino, an quapiam alia causa, verum subito iussa est eadem plebes (így) ab insurrectione desistere, et domi perina-nere. Nec iam ullos hostium eorumdem intelligimus niotiis, praeterquam quod frequentes suifura ntur equos.
Nec de Tartaris tanta sunt, quanta rumoribus proxime ferebatur. In hac nostra vieinia vix inter omnes quinquaginta, ettales, quos vel mei coloni, qui ad Thurcas commeare solent, 11011 esse expavescendos aiunt, ut vile atque inerme wulgus. Esse praeterea in partibus inferioribus quosdam, sed eos paucissimos,
182
et nullius habendos pensi. Haee in praesentia ad Cae-saream Maiestatem Vestram liabui. Quam Deus Opti-mus MaxiOpti-mus incolumem et felicem conservet. Agriae 3. Octobris, 1560.
LYI.
Maximilián cseh királynak Verancsics Antal.
Ad Serenissimum Regem Bohemiae.
Quae impraesentia Iiis ex locis ad Sacram Ve-stram Regiam Maiestatem scribere possim, ex bis bi-nis copiis litterarum mearum ad Sacratissimam Cae-saream Maiestatem, dominum nostrum clementissimum, omnia benigne dignabitur intelligere. Nec est, quod adiici aliud possit, quam quod Paulus arcliitectus ve-hementer sudat et animo anxiatur, dum vestigat mille et mille rationes, ut vei unam nancisci consequique posset, qua huic arci commode muniendae succurrere
Quae impraesentia Iiis ex locis ad Sacram Ve-stram Regiam Maiestatem scribere possim, ex bis bi-nis copiis litterarum mearum ad Sacratissimam Cae-saream Maiestatem, dominum nostrum clementissimum, omnia benigne dignabitur intelligere. Nec est, quod adiici aliud possit, quam quod Paulus arcliitectus ve-hementer sudat et animo anxiatur, dum vestigat mille et mille rationes, ut vei unam nancisci consequique posset, qua huic arci commode muniendae succurrere