Grande nefas Pylios non esse in honoribus annos, Laudibus ac curvos non coluisse senes.
Omnibus ex aequo subrepit inertior aetas, Ante puer, tardo qui pede serpit, erat.
Posse puta fieri quoque te quem rideat alter, Et lepidi fatuum dicat habere nihil.
Tu puer es, nec te cani sapientia vincat, Quae secum vitae tempora longa trahit?
Quin cole prudenter, nec neglige quicquid ab illis Evolat, a patribus quae didicere suis.
Namque rudimentum praebent, quae voce profundas Verba, et quae praestet detinuisse domi.
Quae nisi sub tenerae discantur ftore iuventae, Cana tibi quondam vita peribit iners.
His ego praecipuas non denego carmine laudes, Quae hona canicies si veneranda sapit.
Hos quoque semper amo, qui dum sua sceptra gubemant, Expendunt aequo numine, quicquid agunt.
Tempora cui properant cygnaea et provida mensest, Eius eat circum laurus odora caput.
Qui numen cultu afficiunt et honore Jehovam, Rursus et his posthac fama perennis erit.
20 Tu cygnos inter - cf. Verg. Ecl. IX, 36
31
120
10
15
20
25
30
35
Elegia XVI De sapientibus
Ne rudis ingenio sapientes temne loquelas, Sed placida salsos percipe mente sonos.
Lydius haec lapis et totius regula vitae Sunt, quae vir prudens cum ratione serit.
Verba ducem sapiunt, qui monstret in omnia sensus, Seu res cum tenui, sive potente viro est.
Cerne tuam in sortem quid proxima tecta ministrent, Contiguo si quis vir lare forte manet.
Cum te dura prement, adeas quos esse putabis Fides: plura uno lumina plura vident.
Protinus officium poscas, ut amicus amico Consulat in medium, fataque dura levet.
Aequis observes animis quid proferat ille, Si qua nocere queant, si qua iuvare queant.
Stulte quid in magni te confers divitis aedes?
Et casa qui sapiat, dat quoque parva virum.
Divite te coram nudas et poplite flexo Stas, quem dic animum divitis esse putes?
Quin age et ex inopis cista pete quicquid egenus Poscis, hic est genio consilioque potens.
Coelitus est, si cui pleno sapientia rerum est, Ille suo nutu quid tibi desit habet.
Res perhonesta viro mens pauperi: at ille beatus Pius est, qui sapit et iugera multa colit.
Quod sibi turpe putat vir dives, turpe sit illi Non minus, et maius fors quoque crimen habet.
Tollit humo virtus: est qui iam sceptra gubernat, Cum mendicato vixerit ante cibo.
Usque levat sapiens ratio de paupere villa:
Aula rudis caula non simulanter eget.
Si sit, ut in multis, sapiens cor ab axe revulsum, Negliget et superi iussa colenda sequi.
Sis mundo insanus, cape coelica: praestat id illi, Quantum sol tenebras vincit in orbe nigras.
lpsa sibi caros industria tollit in altum, Sunt inter medios corda recocta duces.
Quem sua cura tenet coluisse laboribus arva,
3 Lydius haec lapis - cf. Eccli. 6, 22; Plin. Hist. Nat. XXXIII, 43 16 Et casa qui sapiat - cf. Sen. Epist, LXVI, 2
Ille sibi multas accumulabit opes.
Sed duce qui coram non naribus utitur, ille
40 Accumulat capiti multa pericla suo.
Rebus in humanis melius qui iudicat, et se Nil facit, ac tenebris nocte dieque latet.
Is tantum prodest, quantum thesaurus et aurum, Quod sub humo semper ferrea vincla tenent.
45 Mentis inops lateat, ratio quem nulla gubernat, Patribus in mediis ingeniosus eat.
Verba diserta gregi solers ceu flumina fundit, Ac veluti vivo fonte ministrat aquas:
Integra cui mens est, auditque salubria dicta,
50 Approbat, et plenis laudibus illa canit.
Sed ratione carens naso suspendit adunco, Quod videt aut audit cum pietate geri.
Fronte gerens oculos est undique laude celebris, Et vivax fama nobiliore volat.
55 Clara per ora virum sapiens celebratur et audit Hic bene, qua steterit foeta corona gregis.
Haec animae siet esca tuae, de labe remotos, Et vigili studio pectora cana sequi.
Saepe quis ingenio satis acer et omnia lance
60 Expendit, sed ei cor scatet usque dolo.
Mens inhiat sceleri, ad fraudem convertit amici Vim genii totam, pectoris atque decus.
Mille modos tenuit versutus corde nocendi, Et gerit arbitrio singula facta suo.
65 Spectat humum cum vult, cum vult se tollit in altum Lumine, ut haec fieri pro pietate putes.
Voce silente diu mos est audire loquentes, Ut res alterius callidus arte sciat.
Heu tibi si dormis, nec ut artes arte repellas,
10 Doctus es: ad casses te trahet ille suos.
Si vero ratio est tibi nondum tuta nocendi, Sique hodie non est, cras magi.s aptus erit.
Tu quoque tela feras, et ad has te oppone sagittas, Sunt gestus, his tu certior esse potes.
15 Ingenium coeleste videt quae corde volutet Improbus, et signis pectora caeca notat.
48 aquas Sir. aquus
51 naso suspendit adunco - cf. Hor. Sat. 1, 6, 5
55 Clara per ora virum - cf. Catull. XL, 5; Liv. 11, 36, 3; Hor. Epist. I, 3, 9
32
Res agit, arridet, gressus vesternque repente Mutat, et invitus fert sua corda palarn.
Caeca farnes auri fara placat et ora recludit,
80 Ne rnaneat partem poena cruenta rearn.
Turba sapit rnelius variis exercita rebus, Mens luctata diu provida verba facit.
Qui volet esse dami fomaci affixus et auras Negliget, in tenebris carpet egenus iter.
85 Scilicet innurnero sapientia venit ab usu,
5
10
15
20
ln veteri celebris pectore sedit honos.
Elegia XVII De consilio
Adrnonitu rnelior potes esse per ornnia cauto, Facta geri sana si ratione cupis.
Verba diserta facit cum te sapientior, audi Prorntus, et ut gressus dirigit ille, mea.
Qui pia contemnunt animo consulta rebelles, ln scelerum cursu nocte dieque rnanent.
Non consulta gerens post turpia facta dolebit, Pro vitio poenas sorte abeunte luet.
Ne fer eo gressus, loca qua salebrosa ruinam, Qua lapis et scopuli triste minantur iter.
Et via plana quidern non raro sternit euntern:
Plana minansque tibi sit via tuta minus.
Nonne vides natos, qui ludunt fraude parentes, Nulla fides illis, qui tua tecta colunt.
Utile consiliurn dant multi, cornrnoda servant:
Non sernper rnonitis es minor ipse tuis.
Non prius accedas, quam sint tibi nota bilance, Quae rneliora tibi, quae nocitura putas.
Saepe quis ore favet rnendace vel annuit arte, Ut peragas coepturn, nec pede tardus iter.
Is tamen haec securn: cur his non gratuler ausis?
ln mca sponte volans retia venit avis.
Nec cui suspicio te propter vana resedit, More adeas, ab eo consiliurnque roges.
79 Caeca fames auri - cf. Verg. Aen. III, 57
14 Nulla fides - cí. Lucan. I, 92; X, 407; Auson. Epigr. 92(95), 4 122
25 Sunt alii, quis invidiae tu causa, nec illos Posce, sua ut rnelius te ratione iuvent.
Sic rnale respondet rnulier consulta, quid eius Hostibus accepturn possit et esse bonurn.
Sic tibi cur pavidus ceu foernina quaeritur armis,
30 Mascula quo fuerint bella gerenda rnodo.
Sic iussus merces emtor voce aestimet ante, Ipse tuas, vendis, dicet is, arce gravi.
Sic tua mercator si vis diiudicet ultro Heu tibi quam preciurn cistula vile feret.
35 Sic non legitime respondent invida corda, Quae bene sollicitos facta iuvare queant.
Sic et opem perdes, ubi pectora dura rogabis, Ut miseros capiat mollior aura reos.
Sic non Herculeos suadebit turba labores
40 Languida, cuius iners pectora torpor habet.
Sic male conductus reddet mercede, penates Cui nulli, non sit quando cubare nefas.
Sic piget oeconomus raro de rebus agendis, Annuet hortatu non minus ipse suo.
45 Hos in consilium non assere doctior usu:
Sis comes agminibus, donec es orbe, pius.
His animus veneranda sequi sacra maxima cura est, His unus tecurn pectora versat amor.
Fata licet tibi sint interdum devia lapsu,
50 His placide monitus mox pius esse potes.
Tunc per eos iussus meliori assuescere vitae Facta mali nolis improbus ulla sequi.
Felix adversis cui fidus amicus adhaesit, Dulce, cui dicat, tu mihi asylon eris.
55 Multa nec in specula vigili hoc armata virurn vis, Quod sapiens uno lurnine saepe videt.
Nec patris aeterni favor exulet: irrita fiunt Consilia, auxilio quae caruere Dei.
Res quoties peragenda venit, prius adde magistros,
60 Et nisi consilio seria nulla geras.
Praebet opus mortem vel vitam, conscia virtus Quod gerit, et dictis provida cura notat.
Lingua necat, confert eadem quoque lingua salutem, Pendet ab auxilio spesque timorque suo.
65 Saepe valent aliis multi bene mente polita, Se nequeunt ipsi sorte levare tamen.
Sunt, qui dicta velint dare docta, sed ore fatigant Pius importuno dantque molesta viris.
124
Ergo a divina bonitate quod exulat, illud
10 Nil profecturo cuncta labore facit.
Frustra quis Domino non indulgente resolvit Se, vigil ut multas cernere possit opes.
Sunt, quibus est usu satis experientia longa, Illis pro voto prospera quaeque cadunt.
75 Corde frequens citius, quod avet grex poscat ab illis, Et sua consiliis sunt rata vota bonis.
Lex Domini fano cum sít spargenda ministro, Anne solum ferro curvus arare potest?
Doctor enim in sacras qui vult prorumpere voces,
80 A rebus vacuas debet habere manus.
Quem calor in terras animi fert, scindat ut agros Vomere, vel bobus pone magister eat:
Pro calamo scuticam, pro libris portat aratrum, Enumerat vitulos voce sonante suos.
85 Sole oriente quibus det pabula, sole cadente, Sollicita haec animis unica cura sedet.
Sic et ab artifici qui quaerunt aera labore, Ut faciant operas noxque diesque monet.
Cum dat Praxiteles solertia membra quieti,
90 Nobile cultello sculpere mallet opus.
Scilicet et noctu manus exit aperta cubili, Et statuam digitis fingit adesse suis.
Dum parat in vanum, vocat bora resurgere lecto, Caeca sopor quamvis lumina pascat adhuc.
95 Hoc facit aere domans validis incudibus aera, Brachia cui frangit malleus ante focum.
Cura animum exercet ne pigra forcipe massa Corruat, et poenas ille vel illa luat.
Iam sonat innumeris circum trux ictibus aures,
100 Iam versat cineres ftamma retenta suos.
Nulla quies animo, nisi pulcros vertat in artus, Quicquid non formam debet habere rudem.
Arte levi figulus patinas qui format et ollas, Tam celerem planta torquet utraque rotam.
105 Fictile quo placeat vas, applicat ante colores, Incrustans vitio tergora nuda suo.
Heu quoties humeros curvat, quam fiat obello Digna uno tandem pulcra patella suo.
Foetidus irrepit furnos piceasque lagenas
110 Purgat, ut immundi nil ferat ille locus.
Sic iuvat artifices magno sudore cohortes Officii partes semper obire sui.
Quid facerent amplae tractu sine talibus urbes?
His hominum series nulla canere potest.
115 ln statione sua remanet tamen omnis, in arte Quem sors fabrili iussit habere locum.
Publica non tractent, quos cura domestica frangit, Non opifex teneat sceptra verenda manus.
Mystica pandentes secessum ac ocia quaerunt:
120 Vatibus est sacris penna liberque labor.
Est sua mechanicis itidem solertia rebus, Quam tamen ingenium dicere sacra vetat.
Ore potest docto sacra spargere verba sacerdos, Sed nequit artificis ferre laboris onus.
125 Scindere dura valet bene vomere rusticus arva, Non ovibus Christi pascua ferre potest.
Scilicet in propria se iactet quilibet aula, Rura colonus aret fortia, mysta libros.
Quem capit ingeniosa Dei proponere vulgo
130 Dogmata et alta homini, quae sit ad astra via.
Is monumenta virum priscorum callet ad unguem, Doctus et ante homines, doctus et ante Deum.
Abdita vel vatum libris rimatur apertis, Evoluit studio biblia cuncta pio.
135 Cogitat in sensus meliores si qua rigescunt Intuitu primo, nec satis apta legi.
Hinc labyrinthaeos evolvit et ordine nodos, Ut redeat foetus optima forma novi.
Regibus ostendit quo vitam tramite ducant,
140 Quae deceant magnos dedeceantque duces.
Munus obit darum, magnos legatus ad urbes, Et pede non pigro cum gravitate redit.
ln varias Proteus veluti se vertit et artes Cuncta peregrino sub lare tutus agit.
145 Mane creatorem rerum sub corde volutat, Poscit et aeternum voce sonante Deum.
Proque gregis veniam delictis mitigat ore, Non dubio castas pectore dante preces.
Ac simul has Dominus non respuit, aure sed aequa
150 Accipit, illi alto spiritus axe venit.
Hinc medio dictis novit sapientibus uti, Ac alios quod sit iusque piumque docet.
Larga Dei verbis ornat benefacta canoris, Aurea cum gratas tollit ad astra manus.
155 Ergo Deus precibus non tantum flectitur aequis, Sed facit optatis pondus inesse piis.
33
126
Hac tamen interea reputat sub pectore secum, Quae velit in medio cum grege verba loqui.
Nam vigil aethereis bene temperat omnia dictis,
160 Resque suo sacras ore frequenter habet.
Unde rudes vulgi capit admiratio mentes, lpsae cum rerum ftamina tanta vident.
Morte caret sapiens, quod lingua profatur in auras, Cumque viro ratio non tumulatur humo.
165 Nulla viri docti capient oblivia nomen, lngenioque suurn stat sine fi.ne decus.
Mille vides alios, quos gloria nulla salutat, Nec vivis etiam fama pusilla manet.
Ut servent nummi vitam redirnantque salutem
110 Aera reo: miseris sunt sua fata tamen.
5
Ingenium contra fugit urnam et busta beatum, Et qua dispereat, non erit illa dies.
lmpia carnifices generant consulta dolores:
Felix, voce alios qui sapiente levat.