H U N G Á R I Á É H I S T O R I C A .
S C R I P T O R E S . X .
MAGYAR
TÖRTÉNELMI EMLÉKEK
K I A D J A
A MAGYAR T U D O M Á N Y O S A K A D É M I A
TÖRTÉNELMI BIZOTTSÁGA.
MÁSODIK OSZTÁLY: ÍRÓK
TIZEDIK KÖTET.
PEST, 1865.
EGGENBERGER FERDINÁND MAGYAR AKAD. KÖNYVÁRUSNÁL,
M. KIR. .HELYTARTÓ , ESZTERGOMI ÉRSEK
Ö S S Z E S M U N K A I .
SZALAY L Á S Z L Ó
M. AKAD. R. T.
HETEDIK KÖTET.
VEGYES LEVELEK.
1 5 4 9 - 1 5 5 9 .
PEST, 1865.
EGGENBERGER FERDINÁND MAGYAR AKAD. KÖNYVÁRUSNÁL.
Verancsics Antal Összes Munkáinak jelen he- tedik kötete a nagyjelességíí tudós és államférfiú ve- gyes leveleinek második részét foglalja magában, mely 1549. november 13-kától 1559. martius 7-keig t e r j e d ; kihagyása mellett természetesen azon 1553- tól 1557-ig irottoknak, melyek első portai követsé- ge idejében kelvén, az e követséget közlő III. és TV. kötetben állanak.
A jelen kötet tartalma is, mint a hatodiké, öt le- vél kivételével, Verancsiesnak a nemzeti muzeum kéz- iratai közt „1681. fol. lat." könyvtárjegy alatt őrzött négykötetes levélgyűjteményéböi ; kettő, ú. m. LXXV»
és XC11I. számúak, a győri káptalan eodexéből, vé- tetett. Hármat, ú. m. a XCVII. CXXL és CXXII.
számmal jegyzetteket, sem a muzeum ezen és egyéb Verancsicsféle codexeiben, sem Katonánál, Praynál, s más a holt közlő által használt gyűjteményekben nem sikerült megtalálnom.
Az itt közlött levelek közöl is nem keveset ik- tatott be Katona István História Criticájába, P r a y is egyet az Epistolae Procerum közzé ; de majd min-
dig kihagyásokkal. Másfelül a XC. b. alattit én vetet"
tem ide (a 346. lapra) Prayból, mely kétségtelenül csak elnézésből maradt el.
Az ívek futólagos átnézése alkalmával csak neliány sajtóhibát találtam, melyeket előleges kiiga- zíthatás végett itt feljegyzők. A 72. 1.1. s o r á b a n a d t olvasandó edate helyett; a 145. 1. glossájában oct.
23. teendő; a 153. 1. 11. s o r á b a n : condescendendum ; a 1S9. lapon a levélszám L X X I X ; a 207. 1. Torda Z s i g m o n d kell István helyett ; a 239.1. 8. s. Nostm kell; a 290. 1. a levél felirata helyesben: „Veran- csics Antalnak , testvére Mihály." A többi még ezek- nél is csekélyebb. A r r a , hogy a L X I I . és L X I I I . levelek sora felcserélendő, a L X X . pedig a LXl'II.
után olvasandó az időrend tekintetéből, elég figyelmez- tetni,
A Történelmi Bizottság e publicátió nagy fontos- ságától áthatva — miután különösen Verancsics le- v e l e i nem csak a kor történetére, hanem ennek er- kölcseire is fényes világot vetnek, és számos érde- kes adatot szolgáltatnak a levéliró s a levélvevők
magán viszonyaira egyszersmind — nehogy az törté- netünk nagy kárával abba maradjon, folytatásával W e n z e l G u s z t á v akadémiai rendestagot bízta meg, kinek gondjai alatt fognak a következő kötetek vi- lágot látni.
Toldy F e r e n c z ,
mint a Történelmi Bizottság előadója.
LI.
Bornemisza Gergelynek Verancsies Antal.
Antonius Wrancius Gregorio Bornemizzae S.
Rediens Viennam ex Transsylvania, omninoi credebam, quod liic te invenire debuissem. T u a enim et opera et Consilio, aiixilioque, compater amantissi- me, in rebus novi hujus mei propositi potissimum apud regni nostri optimates crani usurus. Sed postquam intellexissem, quod abesses, praeessesque arci cui- dam optimae, utilique atque honesta fruereris condi- tione beneficio principis, longe profecto majorem coepi voliuitatem et ista accessione fortunae tuae, du- dum jam promerita, quam displicentiam, quod id temporis praesentia atque opera tua camerini.
Laudetur itaque Dominus D e u s , laudetur et princeps optimus, qui tandem ad longa et maxima servitia meritaque tua band quaquam exigua respe- xerit, Ego autem tibi etiam mirifice, *) si modo quic- quid hoc est, quod collatum est, pro voto sit et ex sententia. Nani quod ad meas res attinet, de quibus postea plura tractabimus, Iiis quidem etiam absens poteris suifragari atque adesse, quippe quem, quum
'*) Kimaradt: ,gratulor.'
MONUM. HL'NG. IIISÍ. — SCRIPT. X. 1
U 5 i 9 . nov. 13.
et voluntate in me propensum esse non ambigam, tum et amicorum suorum myriadas accomodaturum usibus meis non diffidam.
Proinde dies kodiernus, qnod Yiennam appuli sextus est. Ubi vei tantisper decrevi subsistere, do- nec equi ex itinere respirarint, et parem mild ad hie- mem arcendam necessaria ; postea Sarvarinm ad il- lustrem virum Tliomam Nadasdinum proficiscar, cui ob exploratam diu jam ejus erga me benevolentiam, cognitamque in gerendis rebus industriam, et in ju- vandis oppressis integritatem ac Studium primordia hujus fortunae meae commisi. Caeterum eundem quo- que et portum et auram puppi meae variis ventis et incerto cursu a quinquennio agitatae constitui. Pe- nes quem si et compatris mei diarissimi ejusque ami-
corum patrocinia accesserint nostris conatibus, omnia, Christo et duce et comite, sperabo in rebus meis meliora.
Praeceptoribus fratris mei persolvi ad quadran- tem, et visus sum illis peroptime satisfecisse ; tarnen ago tibi ingentes gratias, quod et puerum paterne complexus es, et novo ejus praeceptori feceris de me fidem, confirmaris utrumque, ne tum de reditu meo, tum de aeris satisfactione desperarint.
Haec officia certe nobilissima sunt, habebuntur- que apud me immortalia et rependentur, si quae fa- cultas aifulserit, non indigna gratitudine. Yale. X I I I . Novembris*1549. Yiennae.
' IL
Slaviciis Lukácsnak Veraiicsics Antal.
Antonius Wrancius Lucae Slavico S.
Quoti de statu meo, Slavice, scire desideras : mutavi conditiouem et locum et principem. Reliqui Heremitam et ejus causam, Reginam quoque ac ejus filium. Ad Ferdinandum vero regem transeo. Quod felix faustumque Deus faxit.
Defessus equidem eram vane sperando, et co- lendo numen, quod ne Thraciis quidem hostiis un- quam placari posset. Reliqua nunc non requiras. Ni- hil inconsulte, nihil sine causa, nihil amhitu factum
est. Unius me exemi imposturis, adjungam vero viro regi et virtutum contemplatori. E j u s gratiae offerun- tur, nostri consilii successus non desperantur. Ad- sunt autem et amici sine l a r v a , et privati jugo non prememur, neque pavescemus injurias. Yale. XX.
Novembris 1549. Viennae.
;1549. nov. aO.
I I I .
Verancsics Antalnak Slavicns Lukács.
Lucas Slavicns Wrancio S.
T e ad nobilissimum et legitimum regem ab lio- mine privato, minimeque tibi favorabili transire in- stituisse, mirifice laetor, modo succedat feliciter et faveat princeps, ut speras; commodis enimtuis aeque ac meis Semper sum delectatus. Verum jam si spre- tus es, a quo dicis, mutuoque spreveris etiam tum lio- minem inimicum : sat erat, mea quidem sententia, par pari reddidisse, et reliquisse insuper, quem amare nequiveras, quod 11011 redamabat. At, quod reginam quoque ejusque filium, brevi, ut opinio multorum est, regnaturum, dimiseris, quibus ambobus non ingratus eras, quomodo probem non video ; timeoque pluri- mum, ne fortunae facta jactura, transfugae etiam 110- men obtineas, et in honore minuaris, cui tuendo quum aetati omni, tum isti maxime, quae jam tibi in Senium vergit, incumbendum duco. Plura de bis nuncius.
Vale. X X V I I . Novembris 1549. Slavicae.
1619. nov. 27.
IV.
Slavicusnak Verancsics.
Antonius Wrancius Slavico S.
Recte sane sentis, Slavice. Favit quidem mihi Regina, pro magnitudine sua regia et judicio singu- lari, quod liabet in delectu hominum, aifectione non postrema. Amavit filius, quantum per eam aetatem licuit, non inconstanter, tamquam jam vellet nosci- tare, qua fide, quamdiu parenti inservierim. Comple- xus est et Petrovius non vulgariter. Heremita quo- que publice honoravit et affecit muneribus, omniaque mecum coram peramanter. Nec nobilitas ipsa atque urbanae plebes me 11011 amavere, quum publicis sa- lutationibus declararint, laetos se de reditu meo ex- stitisse.
Praeclara quidem liaec, et ad reparandum statum mire apposita. Fateor id quidem certe. Sed expende caetera.
Spernebat latenter suo modo Heremita, vindi- ctae illius studio, quam non ignoras, oppido cupidus.
Palam negligebat Petrovius, ut praeter thesauros suos, solet omnia. Regina foemina, exuta autlioritate regia, et Heremitae arbitrio gubernata. Filius nimium puer, et diu futurus nutriciorum imperiis vel potine intemperiis obnoxius. Reliqui, ut vulgus, unius poten- tia et largitione liausti, nutuque recti oppressori^
mei. Tu vero mihi quippiam fortunati inter hos spe-
Ì l 5 4 9 . d e e . 1.
randum censes, ubi tam graphice ista respondeant superioribus ? Verum me nemo amentior unquam exstitisset, si diutius ad eam anchoram desedissem, quae me jam pridem fefellerat, pauloque post in ta- lem scopulum tempestate, si vel minima ingruebat, devehebar, ut in ludionem Heremitae evadebam.
Porro, ut praeteream scommata, quae jam in me, addueto supercilio multos ex asseclis ejus passim torquere subcernebam, amici quoque praetereuntem
declinabant, tan quam Timonem illum Lucianicum, qui alioqui quum id malo rum milii parturiebam, mecum sane sentiebant ; — o sacram auri famem — et nemo prorsus inveniebatur, qui juvaret Consilio, oratione solaretur, periculorum commoneret, aut spem vel tan- tillam cujuspiam portus faceret, nednm demonstraret.
Quod ad honorem spectat : salva sunt liujus omnia. Sine Consilio nihil est actum, quod utique ad abeundum non defuit, quum illinc plures id velie pos- s e n t Provisum etiam de patrocinio apud regem, et transfugae sive desertoris nomen summotum publica justissimi commeatus petitione, et diplomatibns tam Reginae ac Petrovii, quam ipsius Heremitae, quibus meae aequitati atque candori perhibuere testimonium.
Yale. Prima Decembris 1549. Viennae.
IV.
N.-nek Verancsics Antal.
Antonius Wrancius N. S.
Quaeris a me, ut de statu meo aliquid ad te scribam ; nec ignoro, quo id quidem nitore animi.
Quare respondeo quod maxime cupis et procuraris : ambigua sumus adhuc fortuna, tenuique quadriga ve- himur. Paulo postbabebis alia et dolebis secus. Rogo te, exue personam, aut aeternum nihil mecum. Non enim delector dybapho. Vale ut velim. Prima De- cembris 1549. Viennae.
VI.
Perneszi Györgynek Verancsics Antal.
Antonius Wrancius Georgio Prinessio S.
Raras quidem tarn ad te, quam ad herum tuum„
per hosee IX. menses, quibus in Transsylvania fui, dedi epistolas, quas ex officio debebam sane crebrio- res. Sic enim receperam me facturum, et amor tuus erga me singularis exigebat. Verum quoniam secus comperi animimi illius hominis, quam sperabam, quum eo pervenissem : quanto virium mihi pristinaeque di-
-'1549. dee. 1.
1519. dee 4
nitatis minus e r a t , tanto, rejecta audacia, majore in- genio utendum fuit, coactusque sum et Argum agere et auritius caput mihi affingere, quam nunquam alias, ut delatorum turbam evitarem, propter quos, quod mihi parces,vix etiamea loca libere accedebam, quae honeste nominari non possunt ; quum alioqui sponte, profecto, sua nullis officiis, nulla ratione in me con- vertebatur, et credebat quicquid vel sceleratissimi retulerant, quorum opera frequentissime utitur etiam in privatissimis consiliis.
Hoc totum itaque tempus, quo tecum silui, me- cum mihi fuit habitandum, ut limaci cuipiam aut eri- cio, semperque summa intentione cautissimeque pe- pendi ex ea c a u s a , quae tibi non ignoratur, dans oranem operam, ut ; illám ea dexteritate eum ad finem perducerem, qui lionori meo nihil detrahere, nihil fu- turae fortunae officere quandoque potuisset, in utram- vis partem res mea inclinasset, uti cum liero tuo te- cumque constitueram, nolens sedes illas commutare, nisi si recuperare nequivissem.
Nunc, ubi post multam et accuratissimam sol- licitudinem vidi illic pedem mihi solius Heremitae causa esse non posse, scito, scenam liane ad cata- strophen perductam, me jam Yiennae esse, et prope- diem Saarvarii futurum hospitem tuum.
Hero tuo, immo jam certe nostro, nihil scribo, quod audio illum in Croatia magnis rebus detineri.
Tu, si videbitur et erit per quem, fac de adventumeo certiorem. Offeras illi omnem operam, omne officium, omnem industriam meam in omnes usus, ad quos ero idoneus, petesque meo nomine, ut me utatur, pro ar- bitrati! suo, tarn in suis, quam in quorum rebus vo- luerit, sibique persuadeat, nihili me pericula,
nihili labores, niliili omnia incommoda facturum, ut lionori, ut voluntati ejus et me et mores et virtutem meam accommodem.
Ad eum autem tenues fortasse afferam vires, ea tamen fide sociatas, quae erit integra et viro nobili non indigna. Yale. IV. Decembris 1549. Viennae.
VII.
Testvérének, Jánosnak, Verancsics Anta!.
Antonius Wrancius Joanni fratri S.
0
Quo loco sim, quod recte valeam et quod brevi1
Viennae me futurum augurer, ex Nicoiao Colosvarino intelliges. Interim tu incumbe litteris, ea omni cura, studio, vigilantia, qua te magnopere decere, me supra modum optare non ignoras.
Neque committas, ut interdum segetes, quae principio optima de se spe demonstrata , nnllos in messe afferant fructus. Fac igitur, ut initia studiorum tuorum laeta optato fini respondeant. Mei conatus in te fovendo nunquam deerunt, modo, tu non desis tibi ipsi. Deesse autem non poteris, si, ut hoc primo anno mihi placueris , reliquis quoque satisfacere eniteris.
Illud postremo scito, habetoque Semper in me- moria, quod illiterati homines semihomines sunt, lit- terati vero semidei. Vale. X. Decembris 1549. Sár- vár ii.
1549, dee. IO.
V i l i .
N. Lórincznek Verancsics Alitai.
Antonius Wrancius Laurentio N. S.
Nunc me quo loco habeam, Saarvarium dicitur.
Ea est arx Thomae Nadasdini, optimatis Hungáriáé summi ordinis, in sexto milliario ultra Sopronium, ad Rabam flumen sita. Valetudine ac statu bono sum, et ne tui puerique mei videar esse oblitus ad utrum- que scripsi. Nec aliud e r a t , quod ad te oportebat, quam ut saepius rogem, velis institutionem pueri di- ligenter et accurate prosequi vel etiam urgere, in eoque praecipue intendere, ut cum litteris addiscat et bonos mores, et cultum politicum. N a m , ut cum Ci- cerone dicam : qui orator bonus esse vult, (addam ego : etiam pbilosophus atque tlieologus) vir bonus esse debet.
Igitur quicquid aliquando deliquerit, nihil un- quam ei condonato. Si vero ad hoc litteras quoque refugerit, sciiti ca et improperiis revocato. Virga enim sanabit animam pueri. Erit hoc illi saluberrimum, tibi honorifìcum, mihi autem quam gratissimum. Ob- servandae etenim sunt viae adolescentum summa di- ligentia, ne in deteriorem partém vértant, vel sapien- tis sententia, cujus aetatis exitum dicebat sese maxi- me ignorare. Vale. X. Decembris 1549. Sarvarii.
1549. dee. 10.
IX.
Pesti Gáspárnak Verancsics Antal.
Antonius Wrancius Gaspari Pesthio salutem.
Noli succensere, quocl a discessu meo saepius ad te non scripserim. Scio enim, quam sis curiosus amicorum tuorum, mei certe etiam amantissimum esse ita mihi persuadeo, ut magis te facere nihil putem.
Dederam unas ad te Cracovia, quibus indicavi, me Bonfinianae históriáé Y. libros decadis quintae reperisse. Postea scripsi nihil, quod otium non habui, dum Saarvarium festinarem. Nunc scito, me jam Ra- bonem potare, et cum Josepho fratre tuo eadem aura vesci et frui loco. Magnificus vir Thomas Nadasdi- nus excepit adventum meum, ut speravi ; tractat me, ut velini; et opinionem demum eam mihi de se quo- tidie confirmat, ut jam piane videam, non esse sine parente orbitatem meam. Reliquae spes ad adventum Regis differuntur, qui cum kalendis Januariis ex Bo- hemia veniet, Posoniique conventum liabebit circa epiphaniarum diem.
De statu fratris tui adversi nihil est, praeter- quam quod hic invitus agit. Yidere te, complecti ma- trem mirifice cupit. Deinde in Italiani vellet tuis au- spiciis. Secretiora ejus nescio. Haec tantum nota, de quibus pene quotidie sermocinamus. Nec se hinc fa-
L549. flec. 13.
eile extricabit, quod probitatis atque eruditionis 11011 contemnendae gratia et diligitur et detinetur. Dabit tarnen adluic liane bruni am liuic officio ; vere ineunte toto conatu enixurum pro commeatu scias.
Eum tibi commendo, ut communem fratrem, tibi, inquam et partibus corporis et virtutibus modestia- que, tum etiam reliquo morum candore perquam si- millimum. Sed quod caput est, dignum quidem duco, immo testificor, ut ejus studiis opituleris et quieti consulas, quae duo tarn incredibili voto desiderai, ut quod nunc vivit, vitam non existimet.
Plura scribam epistola proxima, vel linum quid- dam potius, quod demirabere, ne stupere dicam. P e r hunc tabellarium vix etiam ista potili, quod ille ma- turabat, ego sero abiturum cognoveram. Yale. X I I I . Decembris 1549. Saarvarii.
X.
Antonius Wrancius Gaspari Peslhio S.
Pesti Gáspárnak Verancsics Antal.
Laeta nonnihil de rebus meis scripsi ad te su- periore epistola, eaque, ni fallor, digna gratulationc amicorum. At quae ex hac praesens intelliges, uti eram pollicitus , longe etiam dignissima existimabis quod superarmi fatorum meorum non exile punctum nieque adliuc Cliristi beneficio, mi Graspar, supersti- tem sis habiturus.
Discedens Yaradino praeter fratrem et Dalma- tam illum exulem, quem adirne apud me foveo patriae cliaritate, quod receptum nusquam liabeat, V. servos mecum deduxeram ex Transsylvania, quorum aurigae duo, reliqui tres erant.
Inter lios Joannes cognomento Mihalffy, ortus in thermis Giogiensibus, quem mihi familiares Michae- lis Croatae commendaverant, nescio quo cacodae- mone instigatus in meam necem, cum adhuc essem Cracoviae, aurigam inprimis majorem, quem temonis magistrum appellamus, deinde Martinum, de quo nu- per apud te non perinde laude digna, postremo omnes alios pertraxit.
Disceptavere postea inter se diebus pluribus de modo rei peragendae, et decrevere primum, ut junior
.1549. dee. 19
auriga, felaitar vulgo nominatus, quum ipse in ur- bem abiissem , quod in suburbio hospitabar , puerum fratrem, quem domi aegritudinis et rerum custodien- darum gratia relinquebam, suffocaret; interimque su- pervenientes caeteri, seriniolum disrumperent, et cum pecunia, cum equis suppellectilique meliore auifuge- rent in vicinos montes, ad Hungáriám spectantes.
Id felaitar cum perpetrare solus vereretur, et diceret, facilius una et puerum exstingui et reliqua perfici posse, modus liic intermissus, quod revera vi- debatur esse periculosus, nec adeo clandestinum fore sperabant, quin ab aliquo domesticorum perciperetur.
Initum itaque, ut, ubi Cracovia discessum fue- r i t , in prima silva, quae vastior apparebit, auriga de industria currum evertat, eoque casu implicitum tam me et fratrem, quam Dalmatam occidant, et infossis ibidem cadaveribus nostris, curru rebusque omnibus potiantur. Perfacile id futurum, quod in solitudine trepidaturi nihil essent.
Vide scelestorum audaciam, vide facinus, non inepte quidem, quamvis a pecudibus magis, quam ab hominibus ordinatum ; facileque sane succedebat ne- fariis, nisi felaitar, metu n e , an probitatis, an avari- tiae gratia, destitisset ab incepto. Is enim meliore mo- nitus angelo, quam Joannes stimulatus, voluntatem sociorum ad me detulit, et monuit mira instantia, ut caverem. In hoc prorsus, obstricta fide, mutuo con- jurasse et edixisse, hostem futurum caeteris, qui fa-
cinori ex eis defuisset, vel cuipiam enunciasset.
Ego rem primo parvifacere, timere nihil, nihil cuiquam eorum indulgere, caeterum et diffieiliorem me omnibus ostentare, ac singillatim, uti quisquis quid commiserat, praeter solitum conviciari, porrectis
nihilominus pecuniis, et si quae alia in usum seu ve- stium seu armorum, quum ad me nudi atque inermes venerant, poposeerunt.
Proinde, si quaeris : negligebas ne sieariorum insidias? minime gentium. Expendebam siquidem cuncta, quae agebant, quibuseum loquebantur, quo vultu erant, et magis jam manus eorum (quod est ve- trurn proverbium) quam oculos observabam. E t ta- metsi magna ex parte videbar eontemnere quiequid molirentur, tanquam non essent ii, qui tantum com- mittere auderent, quum alioqui nee famulatu Hunga- rorum facile carere poteram : egregie tarnen dissimu- l a b a m , quiequid de his cognoveram, sperans disces- suros ab insania spatio temporis; tantoque interim mentis angore laborabam, rememorando, in quae discrimina devenissem, ut majorem nun quam cogno- verim ab infantia.
Sic aliquot diebus actis ingressus iter, et biduum progressus, coepere et in via et in hospitiis saepius a me digredi, et una colloquia frequentare, minus etiam mihi inservire, aliusque modo, modo alius va-
^ßtudinem fingere, ad omnia jussa mea intemperan- tius respondere, et nihil aequo animo ferre, quiequid ipse protulissem, forte ut audendo sceleri pectus fir- marent. Eramus tunc in oppido Psczcina, quod est confinium Poloniae et Slesiae, postridieque erat no- bis ingens et vastissima sii va transeunda, quae bene etiam comitato et armato homini perhorrenda esse consuevit, eo praesertim quod in limitibus est. Quare sollicitus mecum non mediocriter, quonam pacto sine metu eam silvam transmitterem, et forte quum irem cubitum, ingressus ad me felaitar, similisque arguen- ti : Quid, inquit, obaudis ? quid vitam negligis ? haec
silva tibi sepulcrnm erit, nisi provideris ; conceptum scelns collegae mei sine dubio prosequentur, et diris sese oinnes devoverunt execrationibus, nisi te die iu- sequenti animose confecerint.
Paulo post, quum j a m somnum captarem, nec tarnen dormire possem propter sollicitudinem, ecce Cracovia litterae ab homine amico magna celeritate afferuntur, quibus de Iiis ipsis sedulo admonebar, quae bis jam felaitar indicaverat, jubebarque omnino, ne, si velini vivere, ulterius cum hoc famulitio progrede- rer, quocunque loco ejus litterae fuissent me incolu- mem assequutae.
Quas quidem litteras ubi perlegi, tute conside- res, mi Graspar, quantus me Stupor, quantus furor corripuit, facileque omnes ibidem vel co momento agebam in f u r c a s , nisi me religionis observantia et fortunae tarn labefactata conditio proliibuisset.
Tota igitur nocte consumpta in considerando, quid agere debeam, placuit tandem, ut societatem eorum dirimerem, validiores relegando, Joannemque statini mane insequenti et Valentinum aurigam, dato viatico, et permissis rebus omnibus, quas interim a me acceperant, abegi alio patibulum quaerere, quod apud me vitaverant ; tertium, cui Nicoloo nomen est, dudum summoveram, quod molestius omnibus latro- cinabatur ; Martinus mecum adirne est, quem de in- dustria mulceo, ut et sui peculiariter et cum felaitaro una quandoque collegarum facinoris testes sistantur.
Habes tragoediain itineris mei, cujus quidem loco libentius egissem comoediam, quod securius cum Demea vel cum Pìiormione quopiam jurgassem.
Verum enimvero piane ego j a m video, quod nunc demum fortuna, ademptis rebus, consenserit in
exitium menni; íiisi fortasse huné conatum ultimum sibi esse voluerit, quod maximum intenderat. Quam- quam adirne mihi nihil tale audeo de illius gratia pol- liceri, donec sie distrahat incerto statu. Ab annis fer- me duobus de X X X . assiduis usus sum legationibus ad diversos prineipes Christianos et Turcas, quod tu optime nosti. Suscepi praeterea privato studio tot itinera et tarn longinqua, ut exceptis Hispaniis, Thra- cia, Macedonia, utraque Moesia, et quae Tanais, Pon- tus, mons Carpatus a Ruthenis, et Yistula flumen a Masoviis intercludit, parum quiddam restat, quod in Europa non viderim. Et interea temporis fuere mihi tám domi quam foris servi honesto numero, diversis moribus et ex varia gente recepti, egique profecto omnia illa itinera tanta cum incolumitate et tarn feli- citer, u t , quum mihi nullius unquam servi culpa vel denarius periisset, tum ne suspicione quidem de hu- jusmodi scelcre in nie admittendo, vel propter fortu- nas vel propter odium, cui alioqui saepenumero tum fuste tum convicio ansam praebuerim, quispiam illo- rum sese mihi insinuaverit. Nunc vero quod hoc in hac mea malorum omnium conditione et aetate senio jam propiore experiar, equidem majus quiddam esse existimo, quam quod ab ho minibus infligi possit.
Scd hoc, ut insanae deae libuerit. Ego certe servorum etiam vilitati magnam partém imputanda duco, qui quidem nisi prius in aliqua civili familia exuerint et exeoluerint agrestium morum feritatem, plerumque crudeles, facinorosi et inhumani evadere consueverunt, mihique si candidiores non contige- runt, certe propter obscuritatem fortunae 11011 potue- ruht. Yaleant (vadant?) igitur ii in malam crucem;
ego exemptus tanto discrimini salviis, Christo duce,
MONUM. HUN(i. EIST. — SCRIPT. X. 2
Saarvarium evasi et belle liabeo. Yale X V I I I . De- cembris 1549. Sarvarii.
XI.
Csáki Mihálynak Verancsics Antal.
Antonius Wrancius Michaeli Ckiacchio S.
Jam ego sum in orbe tuo, nec multum absum ab aedibus tuis, estque quod ubique in silvis sim, et in paludibus. Proinde et Rabonem poto quotidie, quem accolunt omnes tui, et fibro vescor, qua parte piscis est. Laudetur Christus, qui me incolumem, quam- quam per magnas servorum meorum insidias, quod a Gaspare Pesthino cognosce, ad institutum locum de- duxit.
Exeepit me Thomas Nadasdinus pro magnitu- dine sua supra omnem opinionem meam humanissime et libéralissime, et fovet sic, ut Statilii non memine- rim. Nec aliud exigas in praesentia. Spero jam orbita- temi meam parentem invenisse. Reliqua quae huc fa- cilini, ad adventum regis ex Bohemia differuntur, quem kalendis Januariis aifuturum fama vulgatur propter comitia Posoniensia.
Sed navigationem meam vides jam in eursu esse et principia laeta demonstrari ; faxit Christus, ut suc- cedat, et perveniamus in aliquem portimi, in quo sta- tum firmare possimus.
Audio tuos omnes recte valere, doque operam sedulo, ut Stephanum fratrem tuum etiam amplecti possim, et secum de te quam plurima et quam optima,
1649. d i e . 19.
ut tecum colloquar, qui milii es et fuisti omnium ami- corum optimus.
Reginae soli solita observantia commendes me, quia sola casus meos miserata est, sola fortunae con- doluit. T u caute illi esto fidelis, si Heremitae nolis displicere. Displiceas tamen, vel meo et exemplo et Consilio, toti m u n d o , ut a fide et ab integritate non recedas. Bonum nomen omnes divitias antecellit.
Recens habemus, papam Paulum I I I . obiissé, Solymanum caesarem T u r c a r u m a P e r s a ultima clade perculsum, nee piane adirne quicquam constare de vita ipsius caesaris. Quae nova non sunt multis in- grata, et alterum certe vos melius, alterum nos, quia de papa nullum est dubium. V a l e X V I I I I . Decembris 1549. Sarvarii.
2*
XXIII.
Testvérének, Jánosnak, Vcrancsics Antal.
A n t o n i u s W r a n c i u s J o a n n i f r a t r i S.
Yideris mihi negligentissimus esse mandatorum meorum. E quidem nequeo j a m tibi non succensere, nequam et imperite puer. Quamdiu est, quod jusse- rim, ut praeceptoris tui Laurentii, qui in Scroteri lo- eum est subrogatus, eognomentum ad me perscribe- res, ne dum de ilio mihi fit mentio, semper Quendam appellem; de quo quantum erubescam, *) quum amici et qui de nobis bene merentur, aliter tractari debe- ant, neque quidem sic, ut videantur nobis esse ignoti.
Quare effice tandem, ut sciam quamprimum, quid lia- beat cognomenti, neque committas, ut hoc sub muto N. amplius mihi scribatur. Alioqui, quum Yiennam rediero, vapulabis , et quidem usque ad ardorem, ut tenacius memineris. Yale. X Y I I I I . Decembris 1549.
Sarvarii.
*) Kimaradt, a quantum, által feltetelezett mondatre'sz.
1549. dee. 19,
XXIII.
Andronicus Traiiqiiillusnak Verancsics Antal.
Antonius Wrancius Tranquillo Andronico S.
Litterae tiiae, quas postremo Tragurii dedisti proximis diebus XY. praeclaro et illustri viro Tho- mae Nadasdino redditae sunt me praesente. Quibus quidem quantum fuerit gavisus, mirandum est non mediocriter, propterea quod te non valere solum non intellexerat, sed vivere etiam nemo afferebat. Annum prope integrum memorabat esse, quod tuas non acce- perat, ideoque non jam de valetudine, sed de vita tua sollicitabatur. Hoc ego ad te scribo, quia quum jam tertium mensem agam apud eum, utorque ejus patro- cinio non infeliciter, dies sane nobis abit nullus, quo tui et honeste et amanter non meminerimus. Quarc etsi non eges a me, ut te edoceam, quantum ab hoc celeberrimo viro , amicis nato, amaris, commendaris.
complecteris, quod quidem tute diu jam et maximis et certissimis argumentis experiris atque cognoscis.
tamen ut fungar partibus meis, tibi vero etiam in mi- nimis rebus probem mea officia: scito, te illi rem op- pido gratam facturum, si praestiteris, ut quam cre- berrime mittas ad cum epistolas tuas. Tribuit nempe tibi, ut summo viro, non plurimum solum, sed etiam peculiariter quam plurimum. E t si cum quopiam mor- talium etiam conjunctissimorum, tecum certe prae caeteris multis una esse peruisse face lopete posset.
[l550. jan. 10.
Quum itaqne j a m me quoque tum apud hunc heroem nobilissimum, tum apud liunc regem serenissimum es habiturus, rogo te, da operám, ut saepius litteras tuas legamus, mihi vero etiam pro tuo jure secure impera, quicquid me tua causa obire volueris. Habebis certe Wrancium, ut ex Andronicis quemvis, utrobique ad tuas rationes sine fuco et contumacia semper expedi- tum. Litteras ad Michaelem fratrem meum in tuas manus dedi, quum id temporis via opportuniore non potui. Peto t e , eures, ut ad eum quam citissime et quam celerrime perferantur, ubi acceperis; et igno- scas, oro, si quid liinc oneris es subiturus. Ego vicis- sim pro te, usu tuo postulante, majora ferre non re- cusabo, etiam occupatissimi^. Jacobo fratri tuo tuis- que nepotibus, praesertim vero Christophoro, ut mihi notiori, commendes me, velim. Tuo vero aucupio et piscationibus, immo etiam otio, cui te jam tandem tradidisti, feliciter utaris, precor. Yale. X. Januarii
1550. Sarvari ex Pannónia Superiore.
23
XIY.
Testvérének, Mihálynak, Verancsics Antal.
Antonius Wrancius Michaeli fratri S.
Ego vero tandem reliqui Utissenium, quod bene vertat Deus utrique nostrum, meque ad Ferdinandum regem inclytum contuli. Praecipuo fautore utor cla- rissimo viro Thoma Nadasdino, nec id infeliciter quidem. Non desunt et aliorum optimatum patrocinia, sed hujus potissimum in portu, ut in paterno sinu?
fidentius conquiescimus. Tu sis animo bono, et speres postliac meliora, Deo adjuvante. De his plura nunc non scribo, quae alioqui quamquam sint panca, sat tarnen erunt pro mutatae fortunae degustamento. Cura tantum, ut reete valeas, et domum sustentes, uti po- tes. E t si quid durius tibi incubuerit propter liaecmea tempora, ut incumbit, (neque enim nescio aut nolim credere) quaeso, fer adirne pauxillum forti animo di- vinanti hanc in rebus meis voluntatem, neque fatorum meorum necessitate consterneris, quae brevi, favente omnium liberatore Christo, videbis in me aequiora.
llortor autem quam maxime possum, ut nulla interim cogitatione abducaris a te ipso, immo a ratione ipsa*
qua, scio, te Semper excelluisse, donec aliud a me in- tellexeris. Jam enim viciniores erimus. Nec ipse ob- litus sum mearum partium et propositae pietatis. Vi- gilo nempe, mihi crede, quibus est vigilandum. Aspi- ret tantum votis atque industriae suffragetur, qui
<1550. j a n . 10.
cuncta gubernat et omnium miseretur. Parenti die sa- lutem et cognatae. Reliquos ut vis. Vale. X. Januarii 1550. Sárvári ex Pannónia Superiore.
X V .
Testvérének, Mihálynak, Verancsics Antal.
Antonius Wrancius Michaeli fratri S.
Praeterierat me, festinante tabellario, proximis litteris ad te de Francisco Butrisio, optimo inquam ilio nostro Francisco, immerito ab avunculo suo pa- tria proturbato, et de pueris scribere. Quare scito, eum adhuc mecum esse, futurumque, dum voluerit ; quamquam etiam si volet, errare tarnen eum non per- mittam. Habet in me talem fratrem, absit verbo ja- ctantia, ut suum non desideret, nisi in quantum patria caret, et tam calamitoso exilio maceratur. Tussi qua- dam admodum sicca vexatur, ita ut aliquando ma- gnopere verear, ne noctu suffocetur. Remediis et me- dicorum cura non illi desumus ; parum tamen adhuc proficitur. Ima pectoris frigore quodam prope sey- thico ei obriguere, et arteriae faucium, dum exereat, disrumpi potius tumore, quam catarrhum eli- cere videntur. Si plura de ilio scire desideras, ad eam gracilitatem corporis redactus est, ne prorsus aruisse dicam, ut habitudinem, qua olim erat, in trireme Dio- nica in eo non agnosceres. Puto id ei accidisse ex meditatione tristissimi sui casus et dolore injuriae, quam a suo sanguine perferre cogatur. Si censebis
1550. j a n . 1 6 .
convenire, minimeque frustra fore perspicies , rogo te, mi frater, coneris meo nomine ejus avunculum in- ducere ad capessendam illius restitutionis voluntatem.
Sit satis bienni exilio juvenilem errorem castigasse, triennium quod superest exantlandum, donet pietati, donet amicis, memineritque illius proverbii : Lupi- num lupos non esse ; miscericordiamque magis liomi- nes quam crudelitatem decere, ne de affinitate quic- quam dicam, qua etiam ferae utuntur, indulgentes suis. Id ex me pro amore, quo sum in Franciscum, et pro ea consuetudine, quae tibi quoque cum eo vel a teneris semper constantissima intercessit, ad te scri- bo, ad avunculum ejus nuncio. Adnitere igitur, ut amico operam naves.
Pueri ambo recte valent. Joannes jam epistolas scribit suo marte, loquitur germanicam linguam ita exacte, ut Viennae proximis diebus usus siili eo in- terprete non jejuno. Quum dalmatice loquitur , miri- tìce balbutit, et Styrum quemdam aut Carintbium po- tius quam Dalmatam diceres esse. Fit hoc, quod ejus schola uberius bis nationibus frequentatili*, quod non ignoras. Hieronymus hungarice tantum novit, nec id inepte ; sed miro affectu invidet fratris studiis, quod mihi plurimum placet ili puero. Parentes hoc fìliorum profectu diligenter consoleris, meoque nomine eosdem salutes. Patri praesertim non desis, neque pecces.
Senectutem ejus, fac, ut sic eures, ut vitam tuam. Dei praecepti memineris et tuum officium non praetereas.
X V I . Januarii 1550. Sarvari. Ex Pannónia Superiore.
X Y I .
Dániel képirónak (?) Verancsics Antal.
Antonius Wrancius Danieli pictori.
Versus tuos et elegantes et cloctos,et vere poe- tico lepore factos,geniumque spirare, et ipsas Musas omnes cum Apolline suo redolere, nemo est sane, qui non fateri debeat, nemo est etiam, qui in ista aetate ingenium tuum non ita magni faciat et com- plectatur, ut inposterum ex eo maxima, praeclaris- sima et luce quam dignissima sperare possit. Unde, mi Daniel, liumanissimus et illustrissimus vir, domi- nus noster, unicus in Hungaria stndiosorum et vir- tute praestantium hominiim maecenas, quum in tevel ex primo congressi! statini cognovisset, quid ingenii, quid bonarum artium, quid in toto genere valoris na- tura parturiret, non immerito sibi adjunxit, sperans, quum ex ista indole et eruditione multa, tum ex ipsius nominis occasione, quod in te videatur non me- diocriter cum virtutibus claris convenire, exemplo illius magni proplietae Danielis etiam maximo, idque tuo et commodo et ornamento non vulgari. Confide igitur et p e r g e , ut coepisti. Felicissima aura in eum portum delatus e s , in quo non dubites te fundamen- tum futurae fortunae tuae reperturum.
Ad rationem syllabarum carminis tui quod at- tinet, ad quas censuram nostrani extendimus, amici-
1550 j a n . 17.
tiae tribuas, non mediteris calumniam. Multa sunt, quae te excusant, sed solam celeritatem attigero, cui quo- niam examinatio adliiberi non potest, raro quid in ea perfectum fieri solet. Quod etiam ante prandium, ma- turans hero obtemperandi studio, dicis te erroresnon perspexisse, (jocemur, amabo) concedo. Nam et Mu- sae tuae assuetae in Helicone et Parnasso aquis me- lioribus, fortasse non admodum ad stomachum fuere illis Narabonis fluvii latices. Verum quoniam nemo seit, qui aliquando nescivit, et seges nulla est sine malo loligine, quantumvis sit laetissima, donec ma- turescat, nihil ducas referendum, si quando ejusmodi lapsus incurrant tibi. Illud est improbandum, si cen- suram amicorum repudiarimus, et Apellis pictoris in- star non fecerimus, qui emendandas tabellas suas in publicum proponebat, audiebatque et vulgares pa- tienter, soli sutori indignatus, qui ultra crepidam sa- pere voluerat. Pluribus ad hanc rem non est opus.
Nos ut optimum et maximum herum consequuti su- mus, ita unum simus, demusque omnem operam, ut eidem et studiis et officiis piacere possimus. Yale.
X Y I I . Januarii 1550. Sarvari. E x Pannónia Supe- riore.
X V I I .
Petrinus Mihálynak Verancsics Antal.
Antonius Wrancius Michaeli Petrino S.
Pro Asconio Pediano mitto tibi Anti-Interim Jo- annis Calvini. Nec existimes, velini, hoc libello tan- tum putare me tibi esse satisfactum. Promissum curo comparandum, quem ubi primum in manu habuero, exsolvam me debito. Quod si quis alius intra hoc tempus occurrerit hujusce epuli, quo te vesci et de- lectari intelligo, hunc quoque tuum fore polliceor. Et demum omnibus in rebus, in quibus amicitia mea uti voles, dabo operám , ut invenias me tibi esse amicis- simum.
Quod de paroemia : ,Bovem ad ceroma' scire voluisti, significare ait E r a s m u s , indocilenti docere, ad id muneris quempiam asciscere, ad quod obeim- dum minime sit idoneus, ingenio repugnante. Nani ceroma unguentum quoddam erat olim apud veteres ex oleo et certis terrae generibus, quo athletae cer- taturi ungebantur, putabantque eo unguento corpora eorum fortiora et firmiora reddi adversariis. Quod autem ad certamen attinet, quid ineptius aut pigrius bove ? Is igitur mittit bovem ad ceroma, qui stipitem philo sophiam docet. Huc pertinent : Opera et impensa periit. Oleum et operám perdidi. Et : Apud filmini va- pores odorimi spargis. Habes, quam r o g a r a s , plura,
1550. jan. 20.
quod feci propter penuriam, quae tibi est Chiliadum Erasmi. Si quando alii similes nodi tibi incidermi, opera mea uti non pigeat, libenter eorum explicatio- nem, quorum optaveris, ad te vel occupatissima per- scribam. Bene vale. XX. Januarii 1550. Sarvari ex Pannónia Superiore.
X V I I I .
Dániel képírónak Verancsics Antal.
Antonius Wrancius Danieli pietori S.
Quod tamdiu nihil litterarum tuarum acceperim,i magnopere miror. N a m , quum abhinc discedebas, ita te crebro scripturum prior obtuleras, ut etiam demirer, quod ex eo tempore , me nonobrueris litteris tuis. Multa mihi sane de ista tua tacitur- nitate in mentem veniunt, scis enim, qui amant, sollicitos esse solere, sed ea nunc non commemoro.
Fortasse tales intercessere causae quae te aifatim excasabunt. Ego certe, et si sciam, te malo animo non tacuisse, meliore tamen facturum dicam, si vel in fine Comitiorum proloqueris, et scribes aliquid, quum ad m e , tum ad Greorgium nostrum Pernessium de rebus comitiorum, aut quippiam ejusmodi, quo ab- sentiam suam absentes aequiore animo ferre consue- verunt. Interim vero, ne tu quoque hoc ipsum in me jure culpare possis, quod in te ipse desidero, (ambo enim aeque tacuimus), en jam ego occupo officium.
Tu si provocatus, adhuc ages Harpoeratem, consta-
,1550. febr. 1.
bit aiit amicitiam nostrani alte radices non fixisse, aiit te Musarum tuarum adeo liaustum esse commer- cio, ut humanas consuetudines non eures, quamquam adduci nequeo, ut id credam, praesertim, quum ad altrices t u a s , humanitatis et virtutum deas, mentem conferam. Si itaque amas amicum et omni culpa va- ces, quaeso, hunc mihi exime scrupulum.
Ad clarissimum herum nostrum libens scripsis- sem aliquid somniorum Lucianice, quum Danielem habeat domi, ut ex his remissione aliqua publicis cu- ris, quibus nunc cum patribus in constituenda salute patriae distinetur, praebita, in atliletarum morem re- fici et recreari posset. Verum quoniam nunc vita mea vigilia est, nihil omnino somnio, praeterquam quae interdiu cogito. E a autem adeo nota sunt ejus ampli- tudini, ut in facetiarum et jocorum partem eadem ad illum scribere esset profecto absurdius, quam in sole lumen accendere. T u igitur, candidissime Daniel, offeras claritudini ejus obsequia; et si prorsus tibi nulluni scribendi argumentum occurrerit, (quan- quam quis unquam vidit lusciniae cantus defuisse) hoc saltem expleas epistolam, quod herus noster belle habeat, quodque tu in ejus gratia quotidie confirma- ris. Faveo equidem tuis rationibus juxta ac rebus meis. Greorgius Pernessius jubet te salvum esse. E g o vero etiam beatum fieri precor. Bene vale. Calendis Februarii 1550. Sarvari ex Pannónia Superiore.
XXIII.
Csáki Mihálynak Verancsics Antal.
Antonius Wrancius Michaeli Chiakio S.
De statu meo niliil est adlmc constitutum ; ubi erit, scies tu multis celerius. Nadasdini autem ani- mum erga me diu te sane atque optime cognovisse existimo, si jam binas meas accepisti. Quare is ita rem meam movendam promovendamque bis comitiis instituit, ut quicquid de ea fieri debeat , non afflictae solum fortunae meae, sed etiam existimationi atque decori meo consulatur. Ejus itaque Consilio me ad- irne Sarvari contineo, et in horas nuncio prospecto, qui me Posonium aut Yiennam jubeat. Discedentem ipsum Nadasdinum ad comitia adusque Capuanam arcem eram prosequutus. Inde ad Milialium pagum, quoniam liaud longe aberat, profectus, X I I I I . die Ja- nuarii pransus sum cum omnibus tuis et quidem in- columibus. Quid eotum per noctem somniaris aut co- gitaris interdiu, non facile divino, lautissimum tamen et laetissimum illud prandium, faciendo salutis et fe- licitatis tuae memóriám ac precationes ad omne po- culum, mero etiam reddidimus madentissimum. Tum quanta voluptate affectus fuerim aspectu domus tuae, non dicam caetera, vix tamen continui me, quin limen ejus osculo salutarim, quod cogitabam te saepe alias parvulum perreptasse. Omnia enim mibi pulelierri- ma, suavissima et amoenissima videbantur esse con-
Ì1550. febr. 8.
templatione tui, tarne tsi tur eie o furore deformata, nec adirne eorundem metu restituta forent.
T e et fráter et cognata et nepos tertius magno affectu omnes salutant, inox nepos quartus salutatu- rus, favente Lucina, quo mater, gravissima et modes- tissima foemina, tota j a m in uterum pene exerevit, videturque magnum quendam partum enixura, credo et tui et tibi similem, qui omnes tuos multis nomini- bus superaris. Faxit D e u s , ut te sospite tui quoque omnes sospitemur. Burnus enim liic jam omnes tui, tuque solus a nobis abes, sed a me multo longius, postquam praesente consuetudine atque convictu privatus, studiis etiam quodammodo dirimi videamur.
Veruni jam tandem quando, quaeso, iterum una, quove loci? Aut ubinam Cliiaccliium mihi alterimi quaeram? quem nusquam terrarum, quas peragravi, nusquam gentium, quibuscuin vixi, inveni, et, si cre- dis, ne in paterna quoque domo inter germanos fra- tres invenire potili. Ineptire dices Wrancium, (ut so- les ad affectus impotentiores) gravissimo, severissi- mo, integerrimo, miliique semper gratissimo superci- lio. Immo vero etiam insanire dicas, licebit. Etenim
desipio non mediocriter , quoties ad nostrani disjun- ctionem mentem revoco, quae mihi ita indies fìt gra- vior, ut nesciam, an usquam sciam vivere ubi te non videam. Verum enimvero tuarum erit partium, ut, si te ipsum minus potero, tuas des saltelli ad me littc- ras crebriores, et Iiis me sustentes imaginibus, post- quam nequeas vultibus. Si commode poteris, fac me de omnibus certiorem, quae istic aguntur, praesertim si quas machinas in me strili intelligis ; scio nempe adirne non quieturos adversarios meos. Ideo juva me istinc, quantum potes. Hic ipse mihi non deero, quum
quippe jam in vado sumiis. Yale. V i l i . Februarii 1550. Sárvári. Ex Pannónia Superiore.
XX.
Macarius Józsefnek Verancsics Antal.
Antonius Wrancins Josepho Macario S.
Charam tibi et pretiosam, ut seribis, esse meami erga te benevolentiam, mirificelaetor, quamquam rem mihi nec novam nee dubiam declarasti. Coaluisse enim dudum animos nostros in unam voluntatem, lia- beo sane compertissimum, teque hoc idem firmissime sentire, minime dubito. Quare 11011 putes me adeo subtili trutina considerare amicorum officia, ut ad amussim usque eorum exactor esse contendala, nec velim ejusmodi minutiora concedere, quae etiam my- stis in sacrorum operationibus saepenumero inter- venire solent. Àccidunt etenim liaec (ut tute ais) ex intentiore cura aut studio rerum quarumpiam, quae nobis interdum ita arduae seu graves oboriuntur, ut in se tota mente t r a n s l a t a , reliquarum tantisper non meminerimus. Quod quidem ab amicitia discedere mi- nime putandum duco. Àlioqui nec sic amicis perpe- tuo vacare debemus, ut nihil agamus praeterea, ne- fasque et capitale esse arbitremur, si ex atrio in ve- stibulum commeando, iis non valedicamus, et reme- ando, felix faustumque mane et id genus non prece- mur. Vulgarium et simulatorum sunt leges istae, Nostra sane libertás latior est, et vacua debet esse
MONUM. BUNG. H1ST. — SCRIPT. X. v 3
1550. febr 8
ab Iiis suspicionibus. Exsolutum itaque facio te ab ista incuria e , quam metuis, sollicitudine ; nihil enim praetermisisti, quod bine discedens, idque non ita longe, valedicendi commeatum a me non aeeeperis.
Scio, quam dulce tunc et optatum erat tibi hinc ex- imi, ubi aegre morabare, et evolare ad libros tuos ; omenque equidem laetus aeeipio, quod id cerimoniae omiseris, quia futurum brevi spero, ut una iterum si- mus, fruamurque mutuo solita consuetudine. Interim autem, sat est abs te mihi, quod de me optime sentis, et dicas semper bene. Yale itaque iis dicamus, quo- ties libet, qui nobis molestiam dabunt ; nos in osten- t a t o n e et in fori imaginibus non haereamus illorum instar, qui aulicos et populäres fucos persequuntur.
Nostra amicitia animis possideatur, nec cerussam curet.
Si recte vales et successi! potiris, quem optasti, vehementer tibi gratulor laetorque, mi Josephe, ut de rebus meis. Ad me quod attinet, nihil adhuc de statu meo quicquam possum ad te scribere. Consilio heri nostri etiam nunc Sarvarum incolo, incolamque, donec ipse rem meam commode et cum decore pro- moveat apud Principem, ubi comitiorum aestus con- sederit. Si quid interim novi ex Transsylvania per- ceperis , rogo, non graveris mecum communicare ; si quid etiam istic acciderit, fac itidem pro humanitate tua, ut ex te intelligam. Gratius profecto mihi nihil feceris, quam si et hoc officio tibi me devinxeris, ut aliis multis, praesertim autem virtute tua singulari et candore morum summo vendicasti. Yale. V i l i . Fe- bruarii 1550. Sarvari. Ex Pannónia Superiore.
X X L
Verancsics Antalnak Csáki Mihály.
Michael CLnaccliius Antonio Wrancio S.
Video veterem amicitiam nostram, h e u , nimis refrixisse, quod mens W r a n c i u s aliis amicis suis, iis- que novis etiam scribat de negotiorum suoruin statu et fortuna, veteri autem Chiacchio, non tantum ami- co sed propemodum fratri neque nunciat, neque col- loquia fami li aria usu litterarum communicat. Mirum quam cito mutari queant ingenia hinnana, potissimum meliore spirante aura.
Ego tum potero tui oblivisci, quum extremo ro- go imponar. T u vero, mi fráter, quam cito memóriám mei abjecisti, etiam stnpeo. Sed forte c u r a e , anxie- t a t e s , moestitiae et vicissitudinum humanarum per- plexitates mentem tuam remoratae sunt. Atqui vera amicitia tum praecipue solidi amoris meminit, quum tristes casus huc atque illuc turbatimi animum ja- ctare consueverunt.
Ego profecto tui saepe recordor amantissime, et fere defleo absentiam t u a m , ex cujus praesentia nunc praesertim uberes fructus decerperem, si mihi adesset. Age igitur, saltem per litteras mecum inter- dum confabulare et consoleris mea certamina pro vetere nostra consuetudine. Quicquid enim de his scripseris, id mihi Semper quam opportunissimum et quam saluberrimum fore non diffidas.
3 *
ÍI5CP ^''r.15.
Sed audisti ne, quales et quam acres contra me motus excitaverit is, cum quo tibi non perinde conve- nire solebat? Ante VL annos fere in comitiis Vasar- heliensibus mirari non poteram, unde illi motus sup- pulularent contra t e , unde, inquam, quove authore tot clamores orirentur excitarenturque in te calu- mniae.
Jam nunc non miror, quum propemodum ipse quoque experientia disco non tantum consimilia, sed illis longe majora. Deus tarnen elementer liactenus tutatus est innocentiam meam, speroque inposterum tutam fore. Quod si patiendum est, vel etiam pereun- dum, malo innocenter et fidelem servitutem servieus, quam nocenter turpiterque perire.
Egregiam históriám possem tibi recitare, si ades- ses, in hoc, ut animadverteres, infirma etiam Dei for- tiora esse quolibet robustissimo mundi, et in liac hu- millima contemptissimaque infirmitate mea disceres potenter triumphasse. Sed de his malo te ab aliis in- telligere. T u ad me, fac, ut interdum scribas. Ste- phanum fratrem tibi commendo, daque operam, ut per te Nadasdino, viro illustrissimo terraeque no- strae optimati commendetur. Vale. XV. Februarii 1550. Colosvarii ex Transsylvania.
x x i r.
Beicsi Ambrusnak Verancsics Antal.
Antonias Wrancius Ambrosio Beicio S.
Romanos maxime omnium gentium sui vel no- minis vel aliarum rerum posteritati studuisse, credo te, Ambrosi, non ignorare. Ait nempe vel Marcus Tullius in I I . de Oratore : Si barbarorum est in diem vivere, nostra Consilia sempiternum tempus spectare debent. P o r r o si per eos urbes conditas, si deductas colonias, si factos p o r t u s , si structos p o n t e s , vias s t r a t a s , aquas invectas, tliermas a d o r n a t a s , aedes aedificatas, patefacta f o r a , si colossorum, si imagi- n u m , si s t a t u a r u m , si titulorum Studium, si denique tempia theatraque et id genus alia ad stuporem ex- citata diversis in regionibus ac praesertim Romae consideres , profecto cognosces, ea m a t e r i a , Iiis im- pendiis, eo artificio soliditateque et Consilio demum usos e s s e , ut ea opera semel absoluta nunquam in- t e r i r e n t , neque vetustate labefactarentur, nimirum quae marmori aerique committebant. E t quamquam dudum jam spoliati imperio, urbes etiam illorum, ut humana opera, excisae jacent in obscuritate telluris, ruinae t a m e n , quas ne liostile quidem solum potest consumere, S y b i l l a e , quod dici solet, aevum conse- q u u t a e , tanto desiderio ac voluptate, ubicunque ter- r a r u m inveniantur, ab omnium gentium hominibus visuntur, admirantur, complectuntur, ut jam prope in
-1550. f«br 15
justos libros describantur, novaque quadam industria videatur Roma sibi esse restituta.
His de rebus quum et ipse tenerer studio ve- tustatum ejusmodi, essemque Romanae magnitudinis cum multis admirator : quoniam legeram apud au- thores de Sabariensi colonia, eamque etiam divi Mar- tini incunabulis celebrari audieram, non potili non temperare, quin id loci cognovissem, praesertim hac propinguitate liospitii Sarvarini invitatus.
Consequutus itaque quod optaveram, teque co- mite perlustratis nuper istis ruinis, quas inliabitas, jam sane extremis et vix apparentibus propter diu- turnam temporum injuriam ; ubi quum nihil nec me- moria nec visu dignum reperissem, quod longe secus credideram, praeterquam I I I L titulos in marmoribus, sepulchrales III., quartum honorárium, non potui equidem quin indoluerim et exclamarim : Miseram rerum humanarum conditionem, quod nihil in ea per- petuum, nihil firmum, nihil, quod in suo statu, in suo flore, in sua denique gloria perduret! Miratus equi- dem sum tanti nominis urbem adeo ab illa vetere commutatam et abolitam esse, ut praeter haec pau- cula monimenta et nomen ipsum. nihil jam habeat praeterea, quo Romanam coloniam aliquando fuisse existimari possit. Verum haec alias doleamus.
In his titulis quoniam erant quaedam notae dif- fìcilioris intellectus, ajebasque, quosdam in eis hae- sitasse, in hac: AN. praesertim, ego quamquam ne me ipsum quidem satis futurum putavi tantis, ut ita di- cam, aenigmatibus, aggressus tamen sum earum in- terpretationem majore in te officio, quam aut spe aut fiducia tibi satisfaciendi, quum nec mihi ipsi satisfe- cerim usquequaque, poteramque sane hoc oblatum, non
quaesitum argumentum vei ea sola ratione praeter- mittere, quod divinatione potius, quam omnino certa et omni ex parte perspecta ejusmodi notarum cogni- tione tractandum esse videretur. Quippe quod ad haec vetera opus erat Sphinge et, ut ajunt, Delio quopiam natatore, quum milii ne Oedipus quidem domi fove- retur.
Verum postquam te id optare animadverti, vi- sum est idipsum argumentum novae amicitiae nostrae gratia prosequi et ad te mittere. Quare quicquid id est, et quantulumcunque jndicabis, tuo certe nomine factum est, tibique etiam jure debetur. Accipe igitur, et si quopiam loco scopimi rei non attigerimus, boni consulas velim, meque satis ad liane rem attulisse putes, quum amico eam operam praestiterim, quam ei gratam fore cognoveram. Yale. XV. Februarii 1550. Sarvari.
XXIII.
Arsatiiis Vitalisnak Verancsics Antal.
Antonius Wrancius Vitali Ársatio S.
Placuisse tibi meam interpretationem titulorum Sabariensium ad Beicium datam, grati ssimum mihi esse scito, tametsi rem non tanti, quanti abs te fit, habendam putem. Verum quum amicorum erga nos affectibus multa concedi solent, et haec, ut sic dicam, laudationum paradoxa benevolentiae excusatione re- pelli nequeunt: non aegre abs teaccipio, quaecunque et sentire et loqui de nostris studiis velis, Nos inte- rim ipsi de nobis longe minora cogitantes, quam quae etiam in minimis vix locum habent.
Propterea tamen non relinquam libros, nec re- jiciam calamum, volvamque et ipse dolium, et utar Iiis quae genius habet, ne frustra habere dicar. Ita-
que postquam tantopere delectaris et tu officiis meis cum amicis meis : ne quadrimestrem jam mansionem hanc meam Sarvarinam muto ac penitus ignavo otio me arbitreris agere, propediem ad te quoque dabo a- liquid horarum mearum et quidem descriptionem Narabonis, qui nunc l i ab a genti appellatili*, exLapincii et Rinquae et Gruingiessii et Rebczae fluviorum, ac lacus Pelsodis, mine Fcrtew Hungaris generali la- cuum vocabulo, Germanis vero Nausideris dictus, et quicquid interamniorum est in ipso Narabone, et quibus flexionibus plus quam prope Meandricis circumfera- tur, quaeque loca eo irrigantur a fonte, qui est in No-
1550. febr. 24.
ricis montibus, ad Jaiirinum usque. Item, quem in mo- dum idem Naralbon sub Hannis (glebarum id genus
est latiorum, strirpium radieibus et tellure condensa- tarum, fluctuantiumque in superficie aquarum) dila- psus, terram in Tygris atque Orontis morem illabi cre- ditur, indeque subterraneo meatu in Pelsodim lacum iuvectus, et ibi pro capacitate sinus ejus, infusis ma- gnis aquis, rursus ad Besarkanum*)pagum, palilo supra arcem Capuanam ditionis Nadasdinae, velut e specu effervescit, redactusque ibidem mox in alveum, Jauri- num versus e septentrione in orientem cursum refle- ctit, ibique, mutato nomine vel potius duplicato, ut po-
stea intelliges, Danubio copulatili-.
Haec omnia a veteribus praetermissa nostri eti- am neglexere, tanquam ea parvi momenti forent quae vetustiores non attigissent. Sed falluntur multi vel in hujus ipsius fluminis conditione, de quo non imme- rito poterant et Strabo et Plinius magnifice meminis- se, quemodmoduin de Oronte et de aliis multis me- minerunt, qui in mediis cursibus terram illapsi, denuo in alveos suos regrediuntur.
At certe dignum puto, et Narabonem cum his a- liis, quos supramemoravi, et quibus potissimum a se- ptentrione acceptis augetur aluitque cum Giungiessio Sarvarum, qui lumen accipiant, idque, nescio, quo tempore facilius quam hoc, quo sub jure et dominio est Thomae Nadasdini, viri clari ac illustrandae et propagandae patriae intenti. Ne forte ut regni for- tuna nunc vacillare et periclitari videatur, brevi in horribiliorem barbariem incidat, quam Gothorum et Vandalorum tempestate.
Injeci tibi hanc exspectationem non jactantiae
*) Bő-Sárkány.
aut ostentatioiiis causa, seri ut opem tuam atque iii- dustriam afferas meo conatui, mihique adsis Theseus, qui terrae h u j u s p l a g a m p r a e multis habes perspectis- simam. Yale. X X I Y . Februarii 1550. Sarvari.
X X I Y .
Verancsics Antalnak Amlronicns Tranqnilfois.
Reverende domine et amice lionorandissime, sal- ve. Ex tuis et illustrissimi domini et patroni mei, do- mini Nadasdini litteris intellexi, te apud istum virum magnanimum inpraesentiarum agere, illique praecipue ob tuam virtutem acceptum esse 5 quae sane res de- lectavit me plurimum, quod forte oblata est J l i occa- sio exercendae suae solitae liberalitatis in hominem conjunctione studiorum mihi perquam charum. N a m quam amans hujusmodi hominumsit, quanta cura pro- vehat bona studia, nemo est, ad quem fama nominis ejus pervenit, qui nesciat. Etsi ego non sum tantae dementiae, ut me inter doctos connumerem, tamen nescio qua opinione vel litterarum vel meae virtutis, Semper posteaquam in notitiam ejus perveni, sic com- plexus est, tot me benefìciis vel absentem ornavit, ut si vel paulum esse gratus velim. illius viri principis tam amantis tamque benefìci salutcm anteponam meae.
Idque tibi pro nostra amicitia consulo, qui nunc pri- mum ingressus es in ipsius amicitiam, ut eam constan- ter omnibus rationibus tueare.
Litteras tuas extemplo ut accepi. curavi redden- das fratri tuo, a quo exspectabaris liac aestate sum-
1550. febr. 25.
mo cum desiderio. Si aliis in rebus putabis me tibi gratificari posse, significes velim : non faliam, ut spe- ro, tuam de me exspectationem. Bene vale. Tragurii 25. Februarii 1550. T u i dilectissimus Tranquillus.
X X V .
Verancsics Antalnak Csáki Mihály
Michael Ciacchius Antonio Wrancio S.
Non dubito, quin permulta ad vos de me per amicos eorumque litteras non perinde plausibilia fue- rint periata, quae facile tibi amico meo singulari do- lorem et sollicitudinem conciliare potuerunt. Ego ta- rnen salvus sum, neque adhuc concidi. Non inficior, compluribus arietibus et artifìciis fuisse oppugnatam humilitatem meam, adeoque binis jam comitiis vehe- mentibus studiis de nobis tractatum est, ut etiam cui- vis maximo viro negotium resistendi exstitisset. Sed tamen adhuc vivimus. Nani quum innocentiam meam et ipse agnoverim, et eam publice totum concilium animadverterit, ita ereptus sum nequissimi hominis technis, cujus tu quoque exulas a nobis intemperiis, ut ne pilum quidem in ea contentione amiserim.
Quod uberius referet tibi Constantinus, qui has meas meo nomine perferet litteras.
Incredibile autem est, quoties tui sum recorda- tus, qui hic propemodum iisdem malis, qiiibus nunc ego, ob fidem erga Principem eras obnoxius. Vere nunc viverem, mi et frater et domine, si te collegam
*1550. mart. 2.
in tanto certamine bene exercitatum, et jam non im-
I
perituro, mecum haberem. Magis laetarer de mea Vi- ctoria, si in tanta palaestra essem adjutus tanti amici beneficiis. Nec desperarem in casibus consimilibus dexteritate et prudentia tua gloriosius emergere.
Haec scribo. ut pernoscas, nondum exstin- ctum esse Daemona, qui insidietur virtutibus, et op- primere bonos atque innocentiam nitatur.
Tu vero, mi fráter, redditus es in scribendo se- gnior, et amoris etiam fortasse mutui obliviscentior, quod unicas ad me post discessum bine tuumlitterulas non transmiseris. Cuperem equidem quum de tua in- columitate tum de statu tuo aliquid intelligere, et illud scire, ubi nani sit meus Wrancius, quid agat, et num- quid ei ac rebus ejus a rege Ferdinando consuli possit.
Hic tibi profecto princeps nostra ciprissima nunc quoque favet, et dolet tuae sortis tantam mutationem factam, sed restaurare hoc tempore non potest. Non dubito, quin prospiciet Deus. Yale et valetudinem cura. Thordae ex Transsylvania II. Mártii 1550.
XXIII.
Révay Ferencznek Verancsics Antal.
Antonius Wrancius Francisco Revay S.
Contimit, me proximis diebus audivisse, quod1
exstarent apud te reliquiaeHistoriarum Hungaricalium Antonii Bonfinis, quarta scilicet et quinta decas, quas videndi tantum me incessit desiderium, ut non potue- rim me continere, quin eas commodato a te postula- rem. Quodsi forte fortuna videbor impudenter fecis- se, illud existimes, quaeso, me hac libertate fiduciam potius, quae in te mihi est, declarare, quam quod quicquam commiserim, quod repreliendi posse putem.
Tacitae autem cuidam accusationi hac exeusatione oc- curro, quae in me fortasse intendi facile posset, quod magnitudine tanti viri tam familiariter liti velim, non ignorans res ejusmodi adeo thesauri cujuspiam loco liaberi solere, ut penitissime abdantur, facileque illa- rum copia non cuivis solum amico, verum ne amicis- simo quidem praebeatur. Si itaque tantum mihi est in te favoris et gratiae, quantum esse confidam : rogo te quam maxime possum, commodes mihi ipsius Bon- finis reliquias vel tamdiu duntaxat, donec eaedem po- terunt perlegi, praesertim autem si IV. decadem ha- beas, qua Mattliiae clarissimi regis immo Achillis nostri fortissimi gesta complexus est.
Polliceor, me bona fide eas ipsas reliquias ser- vaturum incolumes, redditurumque ita ad diem, ut
I5Í0. mart. 5.
spatium diei intercedere non committam. Quantum vero per me fieri poterit, enitar omni conatu, ut id tuae erga me benevolentiae diligente!' et cumulate promerear. V. Martii 1550. Yiennae Pannoniae.
X X V I I .
Testvérének, Mihálynak, Verancsics Antal.
Antonius Wrancius Michaeli fratri S.
2. Omnes vos domi ex sententia valere, quod ex litteris tuis intellexi, quas attulit Vincentius Pisanus concivis noster, mirifice laetor. Nos quoque qui hie sumus, adversi nihil hahemus. Solus Joannes puer febrihus tertianis torretur et excutitur, sed, ut spero, non adibit periculum.
Afflictiones tuae, de quibus accuratius scribis, aeque mihi in oculis Semper sunt atque in animo, nec magis, per Deum, mea, quam tua infelicitate per- moveor; quod te, nisi iniquus censor esse velis, et scire et credere non dubito. His fatis, fráter, susce- pti sumus, nescioque omnino, in quemnam coelitum gygantes accenderimus ; quamquam ea sum fide, quod ille, cujus id de nobis visum est v o t a t a t i , non inimi- cis magis quam dilectis terrena commoda consuevit adimere, quique etiam suo tempore, ubi clementius post correptionem in suos vultum reflexerit, cuinula- tius et ablata reponet, et quae reddiderit, efficiet no- ti ora.
His ego te non tam imbuere documentis, quibus es longe me fortasse locupletior, quam monitis qui- busdam ad ea agnoscenda revocare saepe jam con- tendi, sed necquaquam omnia, adeo adversis rebus
1550. m a r . 12.
succubuisti, animimi qu e ista in tempestate dejecisti, quam nec diu, auspice Christo, spero duratura», nec tu, mortalium omnium aut civium tuorum dumtaxat solus experiris. E t potes, mea quidem sententia, ube- rius multis consolari, quod tibi ad reliqua incommo- da spes quoque omnes meliores non sint accisae, habeasque qui tui, ut sui curam non indiligenter ne- que segniter gerat.
Turpe igitur tibi est, quod nec ab alienis exem- plis, quorum tibi quotidiani casus ve] in patria, ut de alio orbe nihil clicam, ingens copia porrigitur, nec a virtute propria, quam a puero sollicite coluisti, nec a sapientium hominum praeceptis, quibus es instructis- simus, petis in istis difficultatibus consolationem.
Qui praeterea me ipsum in tantis fortunae eer- taminibus, per exteras nationes non sine periculis di- scursantem, adeuntem quotidiana incommoda, et sae- penumero etiam servientem Servituten! minime libero atque ingenuo dignam, studio resurgendi, deberes hi- lari fortissimoque animo ad constantiahi confirmare, lamentis prope muliebribus perturbas et frangis. Quod, licet perpetuo feceris, nihili certo citius autrevocabis fortunam meam, aut me efiicies rerum tuarurn magis sollicitum atque studiosum ; quippe qui (ita me ele- ni entissimus et pientissimus Deus e libro viventium non excludat,) neque studiosior neque amantior esse possimi, quam sum. Novere hoc non pauci mortalium, novit altissimus et immortalis omnium pater Deus, eumque testein facio, mihique jacturam omnium re- rum mearum tarn coelestium quam terrenarum ab eo- dem imprecor, si tibi mentior.
Crede itaque jam et conquiesce, in eumque re- jice tuum cogitatimi, in quo omnia, per quem omnia
et a quo omnia. In me vero vel apud me quiequid est, id tuum est, et erit in tua facilitate semper.
Quod de adventu tuo ad me desideras, quum li- bebit, liberum erit. T u a praesentia et consuetudine nihil mihi nec jucundius nec optatius erit; tantum-
modo sic domum, sic agros, sic uxorem juvenculam, sic parentem senem dimittas, ne qua ex parte, quum redieris, oifendaris alicunde.
De statu et successu meo noli esse sollicitus;
evademus, favente Domino, quo aspiramus. Sed liic princeps lente festinat, in quo mihi videtur prudentis- sime facere.
Tu itidem, quum venies, prudenter iter eligas, ne pericliteris. Scito enim, saltus omnes Croatiae et Carintliiae a martoloszis obsideri. Ideo videris, per Flamonam ne, an per Forum Julii venturus es. Yale.
X I I . Mártii 1550. Yiennae.
XXV III.
Aiidroiiiciis Tranquillusnak Verancsics Antal.
A n t o n i u s W r a n c i u s T r a n q u i l l o A n d r o n i c o S .
Salvum te et ineolumem esse, quod ex litterisi tuis intellexi, quas aceepi V. die Április,*) magnope- re gavisus sum. Nadasdinus noster abest hoc tempo- re ab aula publici cujusdam negotii partim, partim privata causa. Qui alioqui, si affuisset, occasionem liane ad tuas rescribendi nulla ratione praetermisis- set. Nam quum te mirifico quodam amore prosequa- tur, eodem quidem certe et tuas legit animo litteras, et ad te dat suas, ultroque tui quam saepissime re- cordatili' ; quumque interdum serius tuae ad eum per- feruntur litterae, considerato forsan aetatis tuae sta- tu, mox te obiisse existimat; quod fit in nobis, utcol- ligo, amoris veliementioris causa, quippe quum, quod magis ac magis timemus amicissimis no stris vulnus, id frequentius in ejusmodi casibus menti nostrae ob- versatur. Facies itaque rem pergratam clarissimo vi- ro, tuique imprimis amantissimo, si semper ad eum.
quum dabitur, scribes.
Ego jam sum apud Principem; spes, ut in pri- mordiis, non exigua fit ab amicis et fautoribus regu-
*) Iráahiba : ^Mártii' helyett ; mert martius 12-én nem lehetett az április 5-én vett levélre felelni.
MOHUM. HÜHG. HIST, — SCRIPT. I. 4 : l550.m=rt. 12.,
Iis nostris. Fortuna etiam denuo coepit nonniliil re- gpectare et ad me eapillum vertere, nisi me fallit in- felieium credulitas, juxta illud : Quod miseri voluiit, hoc facile credunt. Nequeo tarnen, mihi crede Tran- quille, quin felicissimo otio tuo non invideam. Utinam et ipse jam tandem aliquando cum natali solo redeam in gratiam, et experiar eam dulcedinem ac libertatem, quae nullo auro sat bene permutatili*. Sed haec for- tasse hac nova Servitute serius consequemur.
Novi quod ad te possem, nihil est singulare. Pro- ximo Julio caesaribus nostris conventus Augustae Yindelicorum celebrabitur. Regia majestas solito cum majore et splendidi ore apparati! tarn rerum quam li o- minum dicitur eo profectura. De bello nulla vox, ne murmur quidem. P a x et otium omnes habet. Eme- ricus Balassa et Stanislavus L a z k y recens decesse- runt. Gallus cum Anglo concordarunt, alter pecuniam conferendo, alter Bologna reddita. Poloni adirne cum suo rege contendimi. Rex fruitur suis ad stuporem omnium hominum amoribus, nihilque minus vult, quam eam uxorem dimittere, de qua tanta probra palam cir- eumferuntur, quantis vel quivis ultimae sortis ple- beus dudum erubuisset. Nunc de bis comitia agunt Petricovii.
Res Transsylvanae odiis Heremitae atque Pet- rovii fluctuant si unquam magis nunc maxime, et per- niciosus nunquam. Ab imo enim etiam vetustissima et quae utrique dudum exciderant, excitata sunt et in medium pro dita.
Tu interim, o senex fortunate, exemptus jam hu- jusmodi perturbationibus atque tragoediis, quaeso, vi- tae incumbas, tranquilleque, Tranquille, fruaris et musis et aucupiis, piscationibusque tuis ; nee des Dal-
