1. Vorbisarimasko hatyarimo
Bersh 1-4. Bersh 5-6. Bersh 7-8. Bersh 9-12.
O shavoro hatyarel kodol vorbi, save leske majpashutne krujalipesa arakhadymaski phuv,
nyepeto,nacionaln o cinyipe, etnikumo)thaj le sakkone dyeseska butyasa kethanes shaj kopchime vorbisarimasa sile kethanes phangle. Te lel sama pe peske amalengi thaj vi pe le barengi vorba. Ashundyi skurto vorbako phendipe thaj le ginajimasko palpale phendipesko zhanipe, kodo te zhanel te serol pe kadal trabi, te zhanel vi maj palal te phenel kadal palpale.
O sittyardo shavores si kattyi putyara te zhanel te hatyarel kodol phendipe, save karing kakal temi phandenpe:
kodo than kaj beshel thaj kodolesko krujalipe, khere, skola, amalimaski kopchija, slobodo vrama, peski personalno lilvalyi butyi, kinelipe, nasvalyipe, zhalipe, medija, kultúra, nacionalipe-cinyitnyimasko pinzharipe (nyepetoske bare dyesa, puranyimata sartrajipe)
Opre pinzharel le vorbengo boldyisarimasko phendipe ande le sakavera iskirime trabengo krujo. Hatyarel o majbaro ande peste inkeravado thaj vi o dujtuno informacijako sarsope, mashkar kadal duj so si o kaversaripe.
Ashundo skurto phendipe pes avri sikavipe kreativno butyi ande sakaversoske mifajura (pl. butyango pherdal iskirisaripe, ginade butyango sa kaversarutno agoraripe,
Hatyarel vi le majphare, la shibake vorbi, inke vi la skmunye: radiovoske, televizicka, thaj vi le filmon. Pa kadal katka telal teliskirime temi vi la daka shibasa vorbisarenca zhanel te del duma: O moderno thaj le puranyimasko themutno citojeno, godyaverimata; o sittyarimo, la avelutnya vramake shajipe, la informatikaki luma; ekh granyica europa; la romanya kulturako than mashkar la europake thaj mashkar la
jekhlumaki kultúra, ande kadalengo konteksto.
Mishto hatyarel vi le majlungi angledinyipe, le kethanes hamime pengodyavarisarde, le kaversoskimasa tipizalime iskirimaton..
Le majbutipes ahatyarde vorban ande pengo ramome krujo, vi kodo godyasa hatyarel.
Hatyarel la romanya shibake shpecialna anglevorbisarimata, teatroske andresikadyipe (dramatizalime niputne khelyipe). Vi le pinzharimaske thaj le filmonge pa soste vorbin mishto hatyarel. O na feder borbisarimasko kethanes phendipe chikana na kerel leske dosh ande kodi ke te hatyarel ke so phenen.
Siles putyara pe kodi ke le majbut
kaversarimaske temenge phendipen te hatyarel.
Pinzharel, taj vojpestar oprapinzharel la romanya literaturake samajkaversarune mifajonge keripen.
Zhanel la sakmake iskiripen, recenzipen thaj kodolen vi hatyarel.
Hatyarel la romanya shibake filmon, le teatroske angledinyipen.
Andel konttextura mishto zhanel avri te hatyarel anda peske vorbisarimaske
amaleske vorbi kodo, so kodo kamel te phenel, inke vi atunchi, te kodoleske vorbi na dosta mishto sile rigatarde, anda kadi nichi, vaj dabe trubul palpale te pushel lestar kodo ke so phendas.
Kathar leske
vorbisarimasko ritmo, la romanya shibako, thaj la romanya vorbako bangardyimo nashtig kerel leske dosh ande kodi ke chio hatyarel kodoles
2008/139. szám M A G Y A R K Ö Z L Ö N Y 15347
2. Vorbisarimaski forma
Bersh 1-4. Bersh 5-6. Bersh 7-8. Bersh 9-12.
Siles putyara pe na pharo dozhenengo vorbipe, siles putyara jekhe duhosa te vorbil (pushipen te zhanel opre te shol, thaj te zhanel pel pushipe vorba te del).
Sakke dyeseske lashipe, filmongo lashipo thaj le ginajimasko tartalmosko palpale serolipe, kadalesko phendipo.
Andre zhanel te kopchisarelpe ande ekh sakkedyesesoko vorbisaripe, informaciji andre te xutyelel, thaj vi pherdal te del. Kade sar so o vorbisaripe mukhelpes zhanel avri te vorbilpes.
Mishto zhanel avri te phenel le romane anava, inke vi le gavenge, foronge, vulyicenge anava.
Shipetosa, naturasa zhanel te vorbil thaj te xalpe peske amalesa, ba inke vi kodolesa kaske e romanyi shib daki shib silyi. Peske phendipe thaj peske mostar ashade phendipen uzhes, luminasa zhanel kethanes te kidel. Ande peske pherdal trajinde thaj kavera pecipijenge phendipen shukares zhanel, buxlya vorbasa zhanel te phenel, lsarel pe kodi ke lesko phendipe ushoro thaj ulado te avel.Sama lel pe le vorbengo rindo, pe lengo pizdipo glaso, pe le glasosko bangardyaripe.
Ande la vorbaki kommunikacija la romanya shibaki majfeder trubunde
sociolingvistikake normi andre inkrel kana vorbil.
Peska vorbake phendipen sakattyivar zhanel la kommunikacijake ciloske mishto alosarimasa mishto zhanel la shibaka
kommunikacijake azhutimasa avri te alosarel.
Kodolesa kon mishto zhanel te vorbil e romanyi shib interno akciovo lel te kerel thaj kadi kopchija vi opre zhanel te inkrel ande kakal temi save katka phenenpe: Globalizacija;
europako junajto; amare krujosko losarimo; mashkar le internacionalna thaj vi mashkar le nacionalna kulturi kethanes zhanel te kerek butyi; zhenimaske krisa; le ternyimatonge problemi; amalipe; kamipe;
le romane cinutnyimasko aveluno trajo; la romanya shibaki butyi ande le romengo civilizalimaske kuchipengo opre arakhipe;
moderna literaturake butya;
sastyimaske trabi;
sistyarimaske trabi; butyi thaj lashi voja. Kadalenge iskirimasko mishtos keripe, la sakmako vorbengo hasnipe.
3. Ginajimasko hatyarimo
Bersh 1-4. Bersh 5-6. Bersh 7-8. Bersh 9-12.
Na phara shibasa iskirisarde traqbi zhanel jekhe glasosa thaj uzha vorbasa te ginavel.
Kothe te avel thaj te lel pesko than ande kodo grupo kajso sittyol, te vorbil lenca, te xalpe lenca. Pesko gindo te zhanel te phenel mashkar kadal zhene. Le
ginavipeske szemnongo sittyipe la shavorenge
Le pinzharde iskirimaton lashe glasosa thaj phendipeska gilyasa zhanel te ginavel. Vi anda strejino iskirimo zhanel avri te vazdel le majlashe phendipen, opre pinzharel le iskiritoresk sirma.
Opre zhanel te pinzharel inke vi le maj kaversar soske iskirimata, thaj kodol andreinkeripe, informaciji, phendipen pa soste kadal iskirimata vorbin, opre zhanel te pinzharel. Hatyarel kodol trabi save ande le sakmake vorbi sile garade thaj vi ande la literurake iskirimata hatyarel kodol butya save palal sile
Siles pinzharimo karing kodo ke kompleksa butya hatyarasa thaj godyasa te ginevel, kodol korkoro kethanes zhanel te xutyelel, thaj te hatyarel kodo, so kodol kamen te phenen.
Hatyarel kodo so pala o sikadyimo ande peste inkrel le maj kaversarutne
mifajutne kerimaske trabi.
Naturalno vojasa ginavel kodol lila saven le
15348 M A G Y A R K Ö Z L Ö N Y 2008/139. szám zhenutnengo zhanimasko
anglal jakha inkeripesa.
Le sittyile betivengo kethanes kinajipe. Vorbi, vorbenge kethanes keripe, Mondatongo bare mosa ginavipe. Bare mosko thaj mucime ginavipesko sittyipe. Sa majkaverutne skurti iskirimatongo, le shavorenge zhanimaske anlal jakha inkerdes.
phendine. Siles putyara pe kodi ke ande la sakmake thaj ande la literaturae iskirimata so si tele iskirime kodol voj kethanes zhanel te xutyelel.
ungrikone themeske romane publikaciji iskirin, zhanel tahj hatyarel le nyevipengi romanyi shib.
Ande la vorbaki
kommunikacija sakattyivar andre inkrel la romanya shibaka sociolingvistikake karing pasharde normi lasharde del e duma.
4. Iskirimo
Bersh 1-4. Bersh 5-6. Bersh 7-8. Bersh 9-12.
Zhanel iskirimaton bidoshasa pa kaver lileste pherdal te iskiril, thaj lesittyile vorben mishto zhanel tele te iskiril. Le skurti phendipen sa majfeder avri zhanel te buxlyarel, thaj ala kado phendipes zhanel te kerel anda kodol.
Pinzharde iskirimatosko sikadyipe dramatikickone khelyimasa. Anda pesko seroipe te zhanel te phenel poemi, paramichi thaj majdu. kadalengo pinzharimo. Majbut dramatizalime formengo avri zumavipe(pl.
papushenge khelyimasa, ushalyinako-,
mucimasko-, poemako phendipe, kadalengo khelyipe). Sa kaverutne mondatfajtongo(pl. avri phendo, puhimasko) glasosko dikhipe thaj palpale phendes. Bare mosa ginavipesko zhanipe.
Slabi vorbengo hatyariimo.
Siles putyara pe kodi ke korkoro te asharel kethanes intregi vorbengo kethanes asharimo, picipijako vaj fiktivno perimaske trabi tele te iskiril.kodola formasa savi krisakij, zhanel te iskiril colaxako thaj zhenimasko lil te skiril. Ande kodol butya save tele iskiril andre inkrel kodol iskirimaske krisa save sittyilas. Pe kodi phagrelpes ke kadal iskirimaske krisa sa-sa andre te inkrel.
Ande peske pestar-iskirisarde butya zhanel te kerel le iskirimasko kethanes xutyelipes, thaj ande shukar, mishto hatyardo shtilo zhanelte iskiril. Peska vorbake mishtos boldkerimasa phenel avri pesko chachimo (la vorbake krisa, le kadalesa mostar asharde krisa) pa-pa’k aktualno tema. Pa peske dulmutane vrami, pa peske sune shukarimasa del duma. Kade sar hatyari, thaj kade sar duhostar vazdo manush, kon andre zhanel te xutyelel, thaj kadalasa zhanel te iskiril pa peske ginade
shukarimata vaj pa-pa’k (ungrikone themeske) romengi literaroski butyi, pa kodi ke so si ande kadi butyi palalutnes
avriphendino. Ande le iskirimata la shibake krisen, le iskirimaske krisen zhanimasa thaj mishto hamil opre tha kethanes.
Zhanel ande basoski tema kethanes xutyeldes, logikasa phendo iskirimato te kerel. Siles putyara pe kodi ke korkoro te zhanel te hatyaravavel articka butya, vi anda stilistika, vi sar shibako lashes iskirimo vazdino butyipe (godyaveripe, shukar iskiripe, referato) te iskiril.
Sittykerel e moderno literatura, alavaresa inke vi strejino iskirimas tele zhanel te boldel. Si les putyara te hatyarel kodol majtrubulutne shtilonge trabi, save rigataren jekhares. Zhanel pej romanyi shib lilaripen te kerel pej granyica akordal thaj intyal
2008/139. szám M A G Y A R K Ö Z L Ö N Y 15349