Herodotos : 5. Band

H E R O D O T O S

E R K L Ä R T

VON

H E I N R I C H S T E I N .

FÜNFTER BAND.

BÜCH VIII UND I X .

MIT Z W E I KARTEN VON 11. K I E P E R T .

VIERTE VERBESSERTE AUFLAGE,

BERLIN.

WEIDMANNSCHE BÜCHHANDLUNG.

1882.

Verlag der Weidmannschen Buchhandlung in Berlin.

Sammlung

griechischer und lateinischer Schriftsteller

mit d e u t s c h e n A n m e r k u n g e n . Herausgegeben von M. Haupt und H. Sauppe.

A. Orieohlsohe Sohriftsteller.

M.F1

1. Bd.: Wolken. S. Aufl. M. 1.80. — 2. Bd.: Bitter. 3. Anfl 1.80 8. Bd.: Frösche. 8. Anfl. M. 1.80. — 4. Bd.: Vögel. 2. Anfl 2.40 Arrians Anabasis. Von C. S i n t e n i s . 1. u. 2. Bd. 2. Anfl. . . . & 1.80

Demosthenes, ausgewählte Beden. Von A. W e s t er m a n n und E. R o s e n b e r g . 1. Bd.: Olynthisehe und Philippische Beden. 8. Anfl. . . . 1.80

2. Bd.: Beden vom Kranze und gegen Leptines. 6. Anfl 2.40 3. Bd.: Beden gegen Aristckrates, Konon, Eubulides. 2. Anfl 1.30 Euripides, ausgewählte Tragödien. Von F. G. S c h ö n e , H. K ö c h l y , Th.

B a r t h o l d und H. von Arnim. 1. Bd.: Bakchen. 2. Anfl. fehlt 2. Bd.: Iphigenie in Taurien. 3-Anfl. fehlt. — 3. Bd.: Medea.

2. Aufl. M. 1.50. — 4. Bd.: Hippolyte. M. 2.10.

Herodotos. Von H. Stein. ' 1. Bd. 1. Heft: Buch 1. 5. Anfl. M. 2.40. — 1. Bd. 2. Heft: Buch 2.

4. Anfl. U. 1.80. — 2. Bd. 1. Heft: Bach 3. 3. Anfl. M. 1.50. — 2. Bd.

2. Heft: Bueh 4. 8. Anfl M. 1.50. — 3. Bd.: Bnch 5 n. 6. 4. Anfl.

H. 1.80. — 4. Bd.: Bnch 7. 4. Anfl. M. 2.10. — 5. Bd.: Bnch 8 n. 9. 4. Anfl. M. 2.25.

Homers Iiiade. Von J. U. F a e s i und F. B. F r a n k e .

I. Bd. Ges. 1—6. 7. Anfl. M. 1.80. — 2. Bd. Ges. 7—12. 6. Aufl. 1.80 3. Bd. Ges. 13—18. 6. Aufl. M. 1.80. — 4. Bd. Ges. 19—24. 6. Aufl. 1.80

~ Odyssee. Von J. U. F a e s i , G. Hinrichs und J. B e n n e r . ' l.Bd. Ges. 1—6. 8. Aufl. M. 1.80. — 2. Bd. Ges. 7—12. 8. Anfl. . . . 1.80 3.Bd.Ges. 13—18. 7. Anfl. II. 1.80.—4.Bd. Ges. 19—24 7. Auf). . . . 1.80 Isokrates, ausgewählte Beden. Von B. B a n c h e n s t e i n und K . B e i n h a r d t .

Panegyrikos und Areopagitikos- 5. Anfl 1.50 Luclans ausgewählte Schriften. Von J S o m m e r b r o d t .

1. Bd.: Lncians Traum. Charon, Timon. 3 Anfl 1.50 8. Bd.: Nigrinns. Der Hahn. Jcaromenippus. 2. Anfl 1.20 3. Bd.: Wie man Geschichte schreiben soll. Die Bednerschnle. Der

Büchernarr. Über die Pantomimih. 2. Anfl 2.40 Lysias, ansgew. Beden. Von B. B a n c h e n s t e i n undK. Fuhr

l.Bd. 10. Aufl. M. 1.50. — 2. Bd. 9 Aufl. 1.20 Piatons ausg. Dialoge. V o n H . S a n p p e . 2.Bd.:Protagoras. 4.Anfl- . . . 1.20

Plutarch, ansgew. Biographien. V o n C . S i n t e n i s , B . H e r c h e r n n d K . F n h r . 1. Bd.: Aristides und Cato maior. 8. Anfl. . 1.20 2. Bd.: Agis undKleomenes. Tiberins und C.Gracchus. 4. Anfi. . . 1.80 8- Bd. Themistokles und Perikles. 4. Anfl. . . . . . . . 1.20

í

S C H L A G H TR EL El w P L A T A E A E , 1 : 1 »0,000 f '£ 4 'i S hull en .

!

S C H L A C H T F E L D VON S A L A M I S . ι : aao.ooo ,—¡L_£ £ 32 Ii ü'Stndi«,

H E ß O D O T O S

ERKLÄRT

VON

HEINRICH STEIN.

FÜNFTER BAND.

BUCH VHI UND IX. NAMENVERZEICHNIS.

MIT ZWEI KÄRTCHEN VON H. KIEPERT.

VIERTE VERBESSERTE AUFLAGE.

BERLIN,

WE ID MANNS CHE BUCHHANDLUNG.

1882.

Θ.

Οί δε 'Ελλήνων ες τον ναυτικόν στρατόν ταχθέντες .1 ήσαν οϊδε, Αθηναίοι μεν νέας παρεχόμενοι εκατόν και είκοσι και επτά· υπό δε αρετής τε και προθυμίης Πλαταιέες, άπειροι της ναυτικής εόντες, συνεπλήρουν τοϊσι Αθηναίοισι τάς νέας. Κορίνθιοι δε τεσσεράκοντα 5 νέας παρείχοντο, Μεγαρέες δε είκοσι' και Χάλκιδέες έπλή- ρονν είκοσι, Αθηναίων σφι παρεχόντων τάς νέας, Αιγι- νήται δε όκτωκαίδεκα, Σικυώνιοι όέ δυοκαίδεκα, Λακε- , δαιμόνιοι δε δέκα, Έπιδαύριοι δε οκτώ, Έρετριέες δε επτά, Τροιζήνιοι δε πέντε, Στυρέες δε δύο, και Κήιοι 10 δύο τε νέας και πεντηκοντέρους δύο' Λοκροι δέ σφι οί Όπούντιοι επεβοήθεον πεντηκοντέρους έχοντες επτά.

Die hellenische Flotte bei Artemision. Streit um die Hegemonie. Bestechung des Themistokles (c. 1—5).

1. Nachdem VII 175 — 177 die doppelte Aufstellung der Hellenen zur See bei Artemision, zu Lande bei Thermopylä, und, der Zeitfolge

entsprechend, zuerst die Bewegun- gen der Flotten (VII 179—195), dar- auf die Kämpfe an den Pässen (VII 202—233) berichtet sind, wendet sich die Erzählung jetzt zu den mit den letzteren gleichzeitigen Ereig- nissen (c. 15) bei Artemision zurück, und beginnt, wie VII 202, mit einer Übersicht der hellenischen Streit- kräfte, die aber diesmal nach der Gröfse der Kontingente aufgezählt werden, wohl mit Rücksicht auf c. 3.

Anders VI 8. VIII 43 ff. IX 28.. . 2. Seitdem man angefangen sich im Kriege vorzugsweise der Triercn zu bedienen, verstand man unter 'Schiffen' (vcti) meist nur schlecht-

hin diese Gattung, nicht auch die - kleineren (VII 97 8 f.) oder die Transportschiffe (πλοία, νίες bi- παγωγοί); daher 11 vías xat πιν- τηχοντέρουs. Letztere werden des-

4. Vgl. VI 108, — αυνεπληρουν, mit ίπιβάται und allenfalls mit

ναΰται. Zu Ruderknechten (ίρέται, χωπηλάται) gaben sich freie Bürger in der Regel nicht her.

6. XaXxidits, die als attische Kle- ruchen noch zum athenischen Staats- wesen gehörten (V 77. VI 100).

8. Λαχεδαιμόνιοι, hier u. c. 43 2

Flotte. ^ 10. Χτυρέες, aus der Stadt Στνρα

auf Euböa; zu VI 107 10.

11. σφι, τοϊσι Έλλησι. — <pi Όποΰντιοι: die sog. Έπιχνημίδιοι sind darin einbegriffen (VII 203 2).,

1*

2 Ήσαν μεν ών ούτοι οι στρατευόμενοι επ 'Αρτέμι- ο ιον, εϊρηται δέ μοι και ώς το πλήθος έκαστοι τα ν νεών παρείχοντο. αριθμός δε των συλλεχθεισέων νεών επ' Άρτεμίαιον ήν, πάρεξ των πεντηκοντέρων, διηκόσιαι

μέγιατον κράτος έχοντα παρείχοντο Σπαρτιήται Ευρυ- βιάδη ν Ευρυκλείδεω' οι γαρ σύμμαχοι ουκ έφαααν, ήν μή δ Λάκων ήγεμονεύη, Άθηναίοισι έψεσθαι ήγεο- μένοισι, αλλά λύαειν το μέλλον έσεσθαι στράτευμα.

3εγένετο γαρ κατ' αρχάς λόγος, πριν ή και ες Σικελίην πέμπειν επί συμμαχίην, ώς το ναυτικόν Άθηναίοισι χρεον εϊη επιτράπειν. άντιβάντων δέ των συμμάχων

εικον οι '.Αθηναίοι μέγα πεποιημένοι περιείναι την Έλ-

ώς άπολέεται ή 'Ελλάς, ορθά νοενντες' στάαις γαρ έμφνλος πολέμου ομοφρονέοντος τοσούτοι κάκιόν εστι όσφ πόλεμος ειρήνης, έπιστάμενοι ών αυτό τούτο ουκ άντέτεινον αλλ' είκον, μέχρι όσου κάρτα εδέοντο αυ-

περί τής εκείνου ήδη τον αγώνα εποιεύντο, πρόφασιν την Παυσανίεω υβριν προϊσχόμενοι άπείλοντο την ήγε-

2. 7. ol σύμμαχοι, fast nur 200 10. Nachher έπιατάμενοι (8).

Pelopqnnesier und Dörfer, die, ge- 9. μέχρι öaov 'so lange als', όσον wohnt unter Spartas Oberleitung ins χρόνον, έως, ig ο. Vgl. VII 60 11.

Feld zu rücken, diese Ordnung jetzt VIII 84 14. Blofs μέχρι IV 3 15.

auch auf den ersten gemeinschaft- — έδέοντο αυτών, sc. Αθηναίοι.

liehen Auszug zur See übertragen Zunächst waren die Athener mehr

wissen wollten. derpeloponnesischenHülfebedürftig 8. ö Αάχων, der Anführer der als umgekehrt; und um diese nicht

lakonischen Abteilung. zu verlieren, verzichteten sie vor- 9. στράτευμα 'Flotte'. Noch c. läufig auf die Führung.

15 11. S. zu V 36 22. 10. ώς διέδεξαν 'wie sie zu er-

109 25. IX 68 3). — is Σιχελίην: ύστερον (13). — ώσάμενοι, cum s. VII 157 ff. — πέμπειν, Inf. Impf., propulsassent (VI 37 3).

'ehe man noch daran dachte nach 11 ff. περί τής έχείνου, die In- S. zn schicken. sein und Küstenplätze des ägäischen

4. H. schrieb wohl μέγα ιε ποι- Meeres bis zum Pontos. — πρό- ενμενοι. φασιν - προϊσχόμενοι: Η. scheint

6. νοενντες, stellvertretend für also den Vorwurf der ύβρις nicht

γνόντες. Vgl. c. 10 5 und zu IV als begründet anzuerkennen. S. zu

— θ — 5

μονίην τους Λακεδαιμονίους, αλλά ταύτα μεν ύστερον

εγένετο. ' Τότε δε οντοι οι και επ Λρτεμίσιον 'Ελλήνων άπι- 4

κόμενοι ώς είδον νέας τε πολλάς καταχθείσας ες τάς Λφέτας και στρατιής άπαντα πλέα, έπεϊ αυτοϊσι παρά

δόξαν τά πρήγματα των βαρβάρων απέβαινε ή ώς αυ- τοί κατεδόκεον, καταρρωδήσαντες δρησμόν εβονλενοντο 5 από τον Λρτεμίσιον έσω ές την 'Ελλάδα, γνόντες δέ σφεας οι Ενβοέες ταύτα βουλευομένονς εδέοντο Ενρν- βιάδεω προσμεΐναι χρόνον ολίγον, έστ

άν αυτοί τέκνα τε και τους οίκέτας νπεκθέωνται. ώς δ

ουκ έπειθον, μεταβάντες τον Λθηναίων στρατηγόν πείθονσι Θεμι- 10 στοκλέα επί μισθψ τριήκοντα ταλάντοισι, επ

ψ τε

nehmen der Athener, Thukyd. I 95.

— vazcgov, nach der Einnahme

von Byzantion im J. 477/76.

4. xal 'wirklich' (I 75 21), nach all dem Streiten und Zaudern. Es waren ihrer nicht einmal alle (vgl. c.

42) und mit voller Macht, und kaum angekommen dachten sie schon wie- der auf Rückzug. Man könnte in

207 2 ff. (vgl. unten 5) finden; dann müfste es aber vor oizoi stehen.

2. Die Hellenen erwarteten hier die Ankunft der persischen Flotte, um die Einfahrt des Euripos zu decken (c. 15); als diese dann wirk- lich von Therma herauffuhr, gingen sie bis nach Ghalkis zurück (VII 182), nahmen aber bald darauf, am zweiten Tage des dreitägigen Stur- mes, ihre frühere Stellung wieder ein, und, als hier die Nachhut der feindlichen Flotte an ihnen vorbei nach Aphelä fuhr, fingen sie die- selbe, weg (Vll 192 ff.). Woraus sich eine kleine Uogenauigkeit in dieser Stelle ergiebt. Vgl. auch c. 6 5.

3. 'Atpizag: s. VII 193..

4. nttQtt dofav — t] 10g wie! 79 9.

6. cou, ig, durch die Enge des Euripos in die Binnengewässer des

mittleren Hellas (ig τήν Ελλάδα,

Trözen (c; 42).

9 f. oixczai, ot χατα τον οϊχον nävzeg Hesych. So auch c. 44 8.

106 9. 142 18. Die Kinder sind besonders und zuerst genannt, weil auf ihnen vorzüglich der Bestand des Hauses beruht. — Θψιστο-.

χλέα, als Befehlshaber der atheni-

11. ini μισθψ τριήχοντα ταλάν-

τοισι: vgl. V 65 10. — Themisto-

Kühle, manche verschweigt er ganz,

andere erwähnt er nicht als die

seinigen (vgl. zu VII 144 9. VIII 9

1. 79 2), und während er das mo-

mentane Eingreifen des Aristeides

zu einem unbeschränkten Lobe die-

ses Gegners benutzt (c. 79. 95), hat

er für jenen und seine weitfassende

unermüdete Thätigkeit kaum ein

Wort der Anerkennung: nur in List

und Verschlagenheit erkennt er ihm

6 — - θ —

καταμείναντες προ της Ευβοίης ποιήσονται την ναυμα-

ποιέει' Ευρυβιάδη τούτων των χρημάτων μεταδιδοϊ πέντε τάλαντα ώς παρ' έωυτοϋ δήθεν διδονς. ώς δέ οι ούτος άνεπέπειστο, Αδείμαντος γαρ δ Ώκΰτου δ Κορίν-

i άποπλενσεσθαί τε από του Αρτεμισίου και ου παραμε-

νέειν, προς δ ή τούτον είπε δ Θεμιστοκλέης επομόσας

„ου σΰ γε ήμέας απολείψεις, έπεί τοί εγώ μέζω δώρα δώσω ή βασιλεύς αν τοι δ Μήδων πέμψειε άπολιπόντι

επί την νέα την Αδειμάντου τάλαντα αργυρίου τρία.

ούτοι τε δή πάντες δώροισι άναπεπεισμένοι ήσαν και τοϊσι Ευβοεύσι εκεχάριατο, αυτός τε ο Θεμιστοκλέης εκέρδηνε, ελάνθανε δέ τά λοιπά έχων, αλλ' ήπιστέατο

ελθεΐν επί τω λόγω τούτο) τά χρήματα.

6 · Ούτω δή κατ έμειναν τε εν τή Εύβοίη και t ναυμά-

χησαν, έγένετο ¿è ώδε. επείτε δή ες τάς Αφέτας περί

erzählt er wiederholt von seiner unlauteren Gewinnsucht, seiner Be- stechlichkeit, und hebt mit sicht- barer Abgunst Züge eines zweideu- tigen, unredlichen, selbstsüchtigen und eitlen Charakters hervor (c. 5.

19. 22. 58. 109 f. 112. 124). Vgl.

zu c. 110 1.

5. 3. iis - <fq»cv: vgl. VI 1 6.

— nag' iiovzov, de suo (II 129 9).

4. ydg: von diesem bei H. noch häufigen parenthetischen Gebrauche des Begründungssatzes s. zu I 8 4.

— 'Aäiifiavros, wohl derVII137 20

genannte.

5. tjonaige "sperrte sich', wie ein Vogel der sich dem Häscher nicht fügen will. Dieser Korinthier er- scheint auch sonst nicht in günsti- gem Lichte (c. 59. 61. 94).

9. ßaaiXivs av lot — ne^ipin,

drohende Anspielung dafs Verrat

und Bestechung im Spiele sein möch- ten. Vgl. zu IX 41 15. — Ein an- deres Geschichtchen der Art bei Plutarch Themist. 7.

12. ούτοι πάντες, von zwei Per-

πάντανοιι zwei Begebenheiten. (Die frühere La. πληγέντες ist eine sehr

14. αλλ', weil έλανθανε = ovx

ήπιστέατο "glaubten (I 3 4).

16. έπι τψ λόγφ τοντφ "zu die- sem Zwecke', an die Führer ver-

teilt zu werden.

P e r s i s c h e s Geschwader umEuböa. Der Taucher Skyl- lias. Erstes Seetreffen bei Artemision. Sturm; Unter- gang des Geschwaders. Tag nach der Schlacht (c. 6—14).

6. 2 f. εγενετο, impersonal (c. 107

— θ — 7

όείλην πρωίην γινομένην άπίκατο οι βάρβαροι, πυθό- μενοι μεν έτι και πρότερον περί το Λρτεμίσιον ναυλο- χέειν νέας Ελληνίδας ολίγας, τότε δε αυτοί ίδόντες, 5 πρόθυμοι ήσαν επιχειρέειν, εϊ κως έλοιεν αυτάς. εκ μεν

•δή της άντίης προσπλέειν ου κώ σφι έδόκεε τώνδε εϊ- νεκα, μή κως ίδόντες οι Έλληνες προσπλέοντας> ες φυ- γήν ορμήσειαν φεύγοντας τε ευφρόνη καταλαμβάνη" και έμελλον δήθεν εκφενξεσθαι, έδει δε μηδέ πυρφόρον τψ 10 εκείνων λόγφ εκφυγόντα περιγενέσθαι. προς ταύτα ών 7 τάδε εμηχανέοντο" των νεών άπασέων αποκρίναντες διη- κοσίας περιέπεμπον έξωθεν Σκιάθου, ώς αν μή όφθείη- σαν υπό των πολεμίων περιπλέουσαι Ενβοιαν, κατά τε · Κάφηρέα και περί Γεραιστόν ες τον Ενριπον, ϊνα δή περι- 5 λάβοιεν οι μέν ταύτη απικόμενοι και φράξαντες αυτών

Sturm (VII188-191); —am 4. Tage (c. Vll 192 f.) nach Mittag Ankerung bei Aphetä, Entsendung einer Ab- teilung um Euböa; Schlacht am späten Nachmittage; nachts wieder Sturm; — am 5. Tage Waffenruhe (c. 14); — am 6. Tage zweite Schlacht; nachts Rückzug der Hel- lenen (c. 15 ff.) — περί όείλην πρωίην γινομένην 'bei Beginn des

4. έτι 'schon' (V 62 17). — πρό-

τερον: s. VII 177 8. Die Perser

179 ff.)

5. τότε - ίόόντες, auf der Vor- beifahrt nach Aphetä, nicht auf der

Ankerstelle, die von Artemision 80 Stadien entfernt war (c. 8 13).

6. 11 xms, nicht etwa blofs an επιχειρέειν (sc. αντήσι) zu ziehen.

Vgl. V 30 12. '

9 ff. χαταλαμβάνy, hier in gün-

stigem oder doch neutralem Sinne, 'über die Fliehenden hereinbräche', wie III 139 Συλοαώντα κατέλαβε εντνχΐη τις τοιήόε. Sonst vom

Überraschenden; so IX 56 ya>s xa-

zu I 53 3. — Der Satz xal - ix-

eine ironische Färbung 'und so wür- den sie ja natürlich entkommen'

— U u 'es sollte'. Ähnlich VII 144 13. — Der nvQipoQos bewahrte das von Hause mitgenommene heilige Feuer und fungierte bei den Opfern (Xenoph. resp. Lac. XIII 2); als sol- cher begleitete er das Heer oder die Flotte überall und war, nach hellenischer Satzung, für seine Per- son unverletzlich. Darum sagte man von einer vernichtenden Niederlage mit sprichwörtlicher Hyperbel oväk nvQtpoQos ihicpHrj (Zenob. V 34) oder iUq>vyi.

7. 3. tgm&cv Sxiä&ov 'über Sk.

hinaus', jenseits dieser Insel, , um über die Richtung zu täuschen. —

Opt. mit

(V 98 22).

4. xaxa 'an - vorüber (IV 35 3),

Kaphereus und Gerästos sind Vor-

gebirge des südöstlichen Euböa.

8 - θ -

την οπίσω φέρονσαν όδόν, σφεϊς δε έπισπόμενοι εξ έναντίης. ταντα βονλενσάμενοι άπέπεμπον των νεών τάς·

ταχθείσας, αυτοί ουκ εν νόφ έχοντες ταύτης της ήμέ-

σύνθημα σφι έμελλε φανήσεσθαι παρά των περιπλεόν- των ώς ήκόντων. ταύτας μέν δή περιέπεμπον, των δέ λοιπέων νεών εν τήσι Αφέτη σι έποιενντο αριθμόν.

8 Έν δέ τούτφ τω χρόνο) εν ω οντοι αριθμόν

έποιενντο των νεών, ήν γαρ εν τω στρατοπέδφ τούτω Σκυλλίης Σκιωναϊος δύτης των τότε ανθρώπων άριστος, ός και έν τη ναυηγίη τη κατά Πήλιον γενομένη πολλού

και αυτός περιεβάλετο, οντος ό Σκυλλίης έν νόφ μέν είχε άρα και πρότερον αύτομολήσειν ές τους Έλ- ληνας, αλλ' ού γάρ οι παρέσχε ώς τότε. ότεφ μέν δή τρόπφ τό ένθεντεν έτι άπίκετο ές τους Έλληνας, ουκ

άληθέα' λέγεται γάρ ώς έξ Αφετέων δνς ές την θά- λασσαν ού πρότερον άνέσχε πριν ή άπίκετο επί τό Αρ- τέμιο ιον, σταδίονς μάλιστα κη τούτους ές όγόο'κοντα δια -της θαλάσσης διεξελθών. λέγεται μέν νυν και άλλα

τερα άληθέα' περί μέντοι τούτου γνώμη μοι άποδε-

orderten' (IX 56 7). — αυτοί, die 0 6. ηεριεβάλετο 'hatte sich zuge- Hanptmacht, wie Vit 18310. eignet] (III 71 18).

13. αριθμόν 'Musterung' (VII 59 7. άρα, wie er nachträglich er-

16). Sturm und Feinde hatten schon klärte. S. zu III 64 20.

so starke Lücken gerissen, dafs eine 8. αλλά - γάρ 'aber freilich',

für die Schlacht nötig war. der Folge (oix αυτομόλησε). S. zu

8. εν ψ, adverbial, 'dieweif. .11 120 24.

3. Σχιωναΐος, von der Halbinsel 9. ετι, nach den vergeblichen Pallene (VII 123 7). — 'Unter den Versuchen. ^ _ Griechen des ägäischen Meeres giebt 12. άνέσχε·. Od. ε 319 ουδ' εδυ- es noch jetzt sehr geschickte Tau- νάσθη Alipa μάλ' άνοχεθέειν με- cher, vorzüglich die Schwammfischer γάλου υπ ο χύματος ορμής.

von Symi, einer Insel im kerami- 13. τούτους, appositivwieillö 13.

sehen Mb., an der Küste von Ka- 15. τά δε μετεξέτερα, attisch τά

— θ — 9

δέχθω πλοίφ μιν άπικέσθαι επί το Αρτεμίσιον. ώς δε άπίκετο, αντίκα εσήμηνε τοϊσι στρατηγοίσι την τε ναν- ηγίην ώς γένοιτο, και τάς περιπεμφθείσας των νεών περί Ενβοιαν, τοντο δε άκονσαντες οι Έλληνες λογον 9 σφίσι αντοίσι εδίδοσαν. πολλών δε λεχθέντων ενίκα την - ήμέρην έκείνην αντον μείναντάς τε και ανλισθέντας, μετέπειτα νύκτα μέσην παρέντας πορεύεσθαι και άπαν- τάν τγσι περιπλεονσησι των νεών. μετά δε τοντο, ώς $ ουδείς σφι επέπλεε, δείλην οχρίην γινομένην της ήμέρης φνλάξαντες αυτοί επανέπλεον επί τους βαρβάρονς, άπό- πειραν αυτών ποιήσασθαι βονλόμενοι της τε μάχης και τον διεκπλόον. ¿ρέοντες δέ σφεας οϊ τε άλλοι στρα-10 τιώται οι Ξέρξεω και οι στρατηγοί επιπλέοντας νηνσί ολίγησι, πάγχυ σφι μανίην επενείκαντες άνήγον και

19. ώς γένοιτο, nicht sowohl die Thatsache, die ihnen schon bekannt war (VII192), als den Umfang und die Gröfse des Verlustes.

9. λόγον — εδίδοσαν 'gingen mit

12 προτεθεϊσης δέ βουλής εν τοις των νεών ήγεμόσι περί της ναυ- μαχίας, οι μεν άλλοι πάντες τήν ήσυχίαν έκριναν έχειν χαι τον επί- πλουν των πολεμίων άναδέχεσθαι·

μόνος δέ θεμιστοχλής τήν έναν- τίαν άπεχρίνατο γνώμην, διδά- σκων ότι συμφέρει άλεΐ τφ στόλω συντεταγμένοι πλειν επί τους πο- λεμίους · ου ι ω γαρ αΰτους πλεο- νεχτήσειν άθρόαις ταϊς ναυαϊν επι- πλέοντας τοις δια τήν ταραχήν διεσπααμένην έχουσι τήν τάξιν, ώς αν έχ πολλών χαι διεστηχότων λι- μένων έχπλέοναι. — ένίχα 'drang der Vorschlag durch' (VI 101 9).

Er kam dann doch nicht zur Aus-

führung, sondern der des Themi- stokles. Diod. a. 0. τέλος δέ χατά

Πέρσαις συμπλεχόμενοι πολλάς μέν νανς χατέδνσαν, ονχ ολίγας δέ φυγείν άναγχάσαντες μέχρι τής γης χατεδίωξαν · μετά δέ ταύτα παντός τον στόλου σνναχθέντος χαι γενομένης ναυμαχίας ίοχυ- ράς, μέρει μέν τών νεών έχάτεροι επροτέρησαν, ουδέτεροι δέ ολο- σχερεϊ vtxy πλεονεχτήσαντες νυ- κτός επιλαβοΰσης διελνθησαν, •

3. ανλισθέντας, im Lager am .Ufer, um den Feind nicht aufmerk-

sam zu machen.

5. μετά δέ τοντο, nach diesem

Beschlüsse.

6. επέπλεε, von der Hauptflotte

das als sicher vorausgesetzt wor- den; nun es unterblieb, kam man auf den Rat des Themistokles zu- rück.

7. φνλάξαντες, um, bei ungün- stiger Wendung, noch Zeit zur Flucht zu behalten (vgl. c. 6 9). Die Feinde konnten in den ihnen frem- den Gewässern nur bei Tage sich znrecht finden.

8 f. μάχης 'Kampfesweise', wie

10. 3. μανίην έπενείχαντες 'des Wahnsinns zeihend' (VII 112 5).

10 — θ —

.αυτοί τάς νέας, έλπίσαντές σφεας ευπετέως αίρήσειν,

δρέοντες ολίγας νέας, τάς δε εωυτών πλήθεΐ τε πολλα- πληαίας και άμεινον πλεούσας, καταφρονήσαντες ταύ- τα έκυκλοϋντο αυτους ες μέσον. όσοι μέν νυν των

3

Ιώνων ήσαν εύνοοι τοϊσιΈλλησι, άέκοντές τε έστρατέν-

μενους αυτους και έπιστάμενοι ώς ουδείς αυτών άπο- νοατήαει' ούτω άσθενέα σφι εφαίνετο είναι τά τών 'Ελλήνων πρήγματα. όσοισι δε και ήδομένοισι ήν το γι- νόμενον, άμιλλαν έποιεϋντο όκως αυτός έκαστος πρώτος

ναίων γαρ: αυτοϊσι λόγος ήν πλείστος ανά τά στρατό- Ιίπεδα. τοϊσι δε Έλλησι ώς έσήμηνε, πρώτα μεν άντί-

πρωροι τοισι βαρβάροισι γενόμενοι ές το μέσον τάς πρΰμνας συνήγαγαν, δεύτερα δέ σημήναντος έργου ει- χοντο εν ολίγω περ άπολαμφθέντες και κατά στόμα.

5 ένθαϋτα τριήκοντα νέας αίρέουσι τών βαρβάρων και

τον Γόργου του Σαλαμινίων βασιλέος άδελφεδν Φιλάο- να τον Χέρσιος, λόγιμον έόντα έν τω στρατοπέδορ άν- δρα. πρώτος δέ Ελλήνων νέα τών πολεμίων εϊλε άνήρ

Vgl. πάγχυ δοχίειν (131 4. VII32 8),

ελπίζειν (III 157 4. VIII12 7), χατα-

6. ολίγας, ohne εονσας (VI 112 7).

7. άμεινον πλεούσας: zu c. 42 9.

— χαταερρονήσαντες, verstärktes ψρονήσαντες, 'in dieser Überzeu- gung' (I 59 18). ·

8 ff. Vgl. c. 85.

16. τά στρατόπεδα hier von der

Nationalitäten in mehrere Geschwa- der zerfiel (VII 97).

11. 2. Dasselbe Manöver einer strahlenförmigen Aufstellung (ετά-

tioio di las ngvpvas) machte im

in ein wirres Gedränge und verlor die Schiacht (Thukyd. II 83).

3f. egyov ivyovio 'gingen sie ans Werk' (III 72 28). — mg, quam-

(III 131 6. VIH 13 3). —

'und zwar von vorn', Front gegen Front; ein Beweis ihrer zum An- griff ungünstigen Stellung sowohl als ihrer Unerschrockenheit. Denn auf dem engen Baume konnten sie nicht ihre Geschicklichkeit im Ma- növrieren verwenden und die feind- lichen Schiffe nicht seitwärts fassen.

6. rigyov: zu VII 98 6.

.Αθηναίος Αυκομήδης ΑΙσχραίου, και το άριστήιον έλα- ,βε ούτος, τους δ' εν τη ναυμαχίη ταύτη έτεραλκέως 10 .αγωνιζομένους νύξ επελθούσα διέλυσε, οι μεν δήΈλλη- ,νες επϊ το Αρτεμίσιον απέπλεον, οι δε βάρβαροι ες τάς .Αφέτας, πολλόν παρά δόξα ν άγωνισάμενοι. εν ταύτη ,τή ναυμαχίη Αντίδωρος Λήμνιος μοννος των συν .βασιλέι 'Ελλήνων ιόντων αύτομολέει ες τους "Ελληνας, 15 . κ α ι οι Αθηναίοι δια τούτο τι έργον έδοσαν αυτφ χώρον Λν Σαλαμίνι.

. Ώς δε ευφρόνη εγεγόνεε, ήν μεν της ώρης μέσον 1 2 θέρος, εγίνετο δε ύδωρ τε άπλετον δια πάσης της .νυκτός και σ/.ληραι βρονταϊ από τοϋ Πηλίου' οι δε ,νεκροί και τα ναυηγια έξεφέροντο ες τάς Αφέτας, και

περί τε τάς πρώρας των νεών ειλέοντο και ετάραασον 5 .τους ταρσούς των κωπέων. οι δε στρατιώται οι ταύτη

άκούοντες ταντα ες φόβον κατιστέατο, ελπίζοντες πάγχυ άπολέεσθαι ες οία κ α κ ά ήκον' πρϊν γάρ ή και άναπνεϋ- σαί αφεας εκ τε της ναυηγίης και τοϋ χειμώνος τού γενομένου κατά Πήλιον, νπέλαβε ναυμαχίη καρτερή, εκ 10 δε της νανμαχίης δμβρος τε λάβρος και ρεύματα ισχυ- ρά ες θάλασσαν ορμημένα βρονταϊ τε σκληραί. και 1 3

•τούτοισι μεν τοιαύτη νύξ εγίνετο, τοίσι δε ταχθείσι αυ- τών περιπλέειν Εύβοιαν ή αύτη περ έοΰσα νύξ πολλόν ήν έτι άγριωτέρη, τοσούτφ οσφ εν πελάγεΐ φερομένοισι .επέπιπτε, και το τέλος σφι εγίνετο άχαρι' ώς γάρ δή 5

•πλέουσι αύτοίσι χειμών τε και τό ύδωρ επεγίνετο εούσι

• 9. Δυχομήδης, als Trierarch. aus dem Schiffe hervorragenden 10. ίτιραλχέως: s. IX 103 7. Riemen; denn da die Schiffe am . 12. ήν μίν — θέρος, eig. ein Ufer standen, waren die Ruderluken Nebenumstand, 'obgleich mitten in offen und das Ruderwerk nicht ein- sommerlicher Jahreszeit', bat zur gezogen.

Hebung des Kontrastes selbständige 6. στρατιώται, die Schiffsmann- Fügung.—Auch dies seltsame Phä- schaft (c. 10 1), die am Lande la-

nomen ist dem Autor ein θείον, gerte. , 8. unten c. 13 9. , 8. ff οια = 8τι ές τοιαύτα; vgl.

5. τάς πρώρας: die Schiffe wa- I 31 20.

ren aufs Land gezogen. — έτάραα- 18. 2. ταχθείσι, wie c. 7 9.

σον, schlugen an die Blätter der 6. το νδωρ, allein mit dem Ar- wenigstens mit dem unteren Teile tikel, weil schon oben besprochen.

12 — θ —

κατά τά Κοίλα της Ευβοίης, φερόμενοι τφ πνεύ- ματι και ουκ είδότες τη εφέροντο έξέπιπτον προς τάς πέτρας, εποιέετό τε πάν υπό του θεού όκως αν εξι- 10 σωθείη τφ Έλληνικφ το Περσικόν μηδέ πολλφ πλέον 14 ε'ίη. ούτοι μέν νυν περί τά Κοίλα της Ενβοίης διεφθεί-

ροντο' οι δ* εν Λφέτησι βάρβαροι, ως σφι άσμένοισι ήμέρη επέλαμψε, άτρέμας τ ε είχον τάς νέας και σφι άπεχράτο κακώς τερήσσουσι ήσυχίην άγειν έν τφ πα- 5 ρεόντΓ τοϊσι δέ'Ελλησι έπεβοήθεον νέες τρεις και πεν- τήκοντα Λττικαί. ανταί τε δή σφεας επέρρωσαν άπικό- μεναι και άμα άγγελίη έλθοΰσα, ώς των βαρβάρων οι περιπλέοντες τήν Ενβοιαν πάντες είησαν διεφθαρμένοι υπό του γενομένου χειμώνος. φυλαξαντες δή τήν αυτήν 10 ωρην, πλέοντες επέπεσον νηυσϊ Κιλίσσησι' ταύτας δε

διαφθείραντες, ώς εύφρόνη εγίνετο, άπέπλεον οπίσω επί το Άρτεμίσιον.

1 5 Τρίτη δέ ήμέρη δεινόν τι ποιησάμενοι οι στρατη- γοί των βαρβάρων νέας ούτω σφι ολίγας λυμαίνεσθαι, και το από Ξέρξεω δειμαίνοντες, ουκ άνέμειναν έτι τους'Έλληνας μάχης άρξαι, αλλά παρακελενσάμενοι κατά 5 μέσον ήμέρης άνήγον τάς νέας. συνέπιπτε δέ ώστε τάς

άντάς ημέρας τάς τε ναυμαχίας γίνεσθαι ταύτας και τάς πεζομαχίας τάς εν Θερμοπύλησι. ην δέ πάς δ άγων τοϊσι κατά θάλασσαν περί του Ευρίπου, ωσπερ τοϊσι άμφί Λεωνίδην τήν εσβολήν φυλάσσειν. οι μέν δή πα- νό ρεκελεύοντο "κως μη παρήσουσι ες τήν 'Ελλάδα τους

βαρβάρους, οι δ' οκως το 'Ελληνικόν στράτευμα δια- Z w e i t e S c h l a c h t h e i A r t e - mi si ο η (c. 15—17).

15. τι dient znr Steigerung des δεινόν, s. zu V 33 9.

3. το απ'ο Ζέρξεω 'das Urteil des X.' über ihr Benehmen und die sich daran knöpfenden Folgen. Vgl.

zu VII tOl 13. IX 7 β 1.

5 f. συνέπιπτε ώστε: zu V 36 2.

— τας αυτας ημέρας: vom Akku- sativ zu VII 50 22.

7. Westlich vom Kap Gerästos (c. 7 5) wendet sich die Küste nord- wärts und zieht sich mit schroffen Abfällen, zahlreichen steilen Buch- ten und Vorsprüngen und verborge- nen Klippen etwa acht Meilen weit bis zur Küstenebene von Eretria (Strabon 445. Vale'r. Max. I 8 10).

9. oxtüff uv: s. c. 7 3.

1 4 . 9 . τήν αυτήν ώρην: s. oben c. 9 6.

- θ - 13

Εέρξεω επέπλεον, οί Έλληνες άτρέμας είχον προς τφ Αρτεμίσιο), οί δέ βάρβαροι μην ο είδες ποιήσαντες των νεών εκυκλενντο, ώς περιλόβοιεν αυτούς, ένθεντεν οί Έλληνες έπανέπλεόν τε και σννέμισγον. εν ταύτη τή 5

νανμαχίη παραπλήσιοι άλλήλοισι εγίνοντο. ο γαρ Ξέρ- ξεω στρατός υπό μεγάθεός τ ε και πλήθεος αυτός υπ' έωντον 'έπιπτε, ταρασσομενέων τε των νεών καί περι- πιπτονσέων περί άλλήλας· όμως μέντοι άντεΐχε και ουκ είκε' δεινόν γαρ χρήμα εποιεύντο υπό νεών όλιγέων ες 10 φνγήν τράπεσθαι. πολλαί μεν δή των Ελλήνων νέες διεφθείροντο πολλοί δέ άνδρες, πολλφ ό' έτι πλεννες νέες τε των βαρβάρων και άνδρες, οντω δέ αγωνιζόμε- νοι διέστησαν χωρίς έκάτεροι. εν ταύτη τή νανμαχίη 17 Αιγύπτιοι μέν των Ξέρξεω στρατιωτέων ήρίστενσαν, οϊ άλλα τε μεγάλα 'έργα άπεδέξαντο. καί νέας αντοΐσι άν-

δράσι εϊλον 'Ελληνίδας πέντε, των δέ Ελλήνων κατά ταύτην την ήμέρην ήρίστενσαν Αθηναίοι καί Αθηναίων 5

Κλεινίης ό Άλκιβιάδεω, ος δαπάνην οίκηίην παρεχόμενος έστρατεύετο άνδράσι τε διηκοσίοισι καί οικηίη νηί.

περϊ αυτόν πέψυχε χαϊ ατήλαι χν- χλιρ λίθου λενχοΰ πεπήγασιν . . έν μιφ όε των στηλών έλεγείον ην τάδε γεγραμμένον · Παντοδαπών ανδρών γενεάς Άαίης ало χώρας Παίδες 'Αθηναίων τώδέ ποτ' εν πελάγει Ναυμαχία δαμάααντες, επεί στρατός ώλετο Μήδων, Σή- ματα ιαϋτ' έθεσαν παρθένο) Άρ- τέμιδι.

6f. Κλεινίης: er war vermählt mit Deinomache, einer Tochter des Alkmeoniden Megakles (III., s. zu VI 125 1). Sein Sohn war der be- rühmte Alkibiades. Er fiel in der Schlacht bei Koroneia (447; Plut.

Alk. 1.). — οίχηίην: vgl. V 47 5.

Sonst gab der Staat dem bestellten Trierarchen den Schillsrumpf nebst dem Mast und zahlte für die Be- mannung Sold und Verpflegung, je- ner besorgte nur die Ausrüstung 16. 3. μηνοειδές, substantivisch.

Vgl. zu I 84,15.

6. παραπλήσιοι, an Streitkräften.

Denn die Feinde, wenn auch an Zahl überlegen, konnten ihre Mas- sen nicht entwickeln.

7. στρατός, wie oben c. 15 11 στράτευμα 'Flotte'. — μεγάθεός τε xal πλήθεος, verbundene Syno- nyma, wie IV 108 2. 109 9 μέγας τε xal παλλάς. Vgl. zu V 4 9.

13. αγωνιζόμενοι, auffällig statt άγωνισάμενοι. Vgl. I 76 18. VIII 11 18. — διέστησαν χωρίς: über ähnliches zu III 16 4.

17. 5. Plut. Them. 8 Πίνδαρος ου χαχώς έοιχε — επϊ τής έν'Αρ- τεμισίφ μάχης ειπείν, ζ'Οθι παί- δες Άθαναιων έβάλοντο φαεννάν Κρηπϊό' ελευθερίας"

έχει δε ναόν οΰ μέγαν 'Αρτέμιδος επίχλησιν προαηώας, χαι δένδρα

14 — θ —

1 8 Ώς δε διέατησαν, άσμενοι εκάτεροι ες όρμο ν ήπεί- γοντο. οι δε Έλληνες ώς διακριθέντες εκ της ναυμα- χίης άπηλλάχθησαν, των μεν νεκρών και τών ναυη- γίων έπεκράτεον, τρηχέως δε περιεφθεντες, και ουκ 5 ήκιστα Αθηναίοι τών αι ήμίσεαι τών νεών τετρωμέναι

ήσαν, δρησμόν δή έβούλευον 'έσω ες την Ελλάδα.

\§νόφ δε λαβών δ θεμιατοκλέης ώς ει άπορραγείη από του βαρβάρου το τε 'ίωνικόν φνλον και το Καρικόν,·

oloí τε αν εϊησαν τών λοιπών κατΰπερθε γίνεοθαι, έλαν- νόντων τών Εύβοέων πρόβατα επί την θάλασσαν ταύ- 5 την, συλ'λέξας τους στρατηγούς έλεγέ αφ ι ώς δοκέοι εχειν

τινά παλάμην, τη ελπίζοι τών βααιλέος συμμάχων άπο- στήσειν τους αρίστους, ταϋτα μεν νυν ές τοσούτο πα- ρεγύμνου, επί δε τοϊσι κατήκουσι πρήγμασι τάδε ποιη- und mußte das Schiff seefähig er-

halten. — διηχοσίοισι: vgl. VII 184 8.

R ü c k z u g d e r H e l l e n e n . S c h a d e n d e r E u b ö e r . T h e - m i s t o k l e s u n d d i e I o n e r . P e r - s e r a u f E u b ö a (c. 18—23).

18. άσμενοι, nach so hartem Strauße. Od. ψ 238 άσπάσιοι δ' επέβαν γαίης χαχότητα φνγόντες.

ι 62 προτέρω πλέομεν — "Ασμε- νοι έχ θανάτου. Oben c. 14 2 und c. 130 17.

,. 4. έπεχράτεον, ein Beweis ihrer Überlegenheit.

6. δή, iam, tandem, nachdem der Plan schon einmal aufgegeben war (c. 4 5). Der Beschlufs ward noch am selbigen Abend gefafst und in derselben Nacht ausgeführt; vgl.

c. 23 6.

19. 2. του βαρβάρου, Nomin. το βάρβαρον. Vgl. I 57 11. 58 7. 60 12. III 115 9. 139 2. VII 63 3.

Attisch το βαρβαριχόν.

3 ff. άν fehlt in den Hss. — Die Worte έλαυνόντων — ταΰτην haben weder zu νόφ λαβών — γενέσθαι noch zu dem Hauptsatze nnMifas

— αρίστους einen sachlichen Be-

zug, sind aber hier eingeschoben, um den Vorschlag des Them. inl äk xoiai xaxqxovoi xxX. (8ff.) ohne weitere Abschweifung sofort an- schliefsen zu können. Dabei ist das Schicksal der euböischen Herden dem Autor, wegen des bezüglichen Orakelspruches (c. 20) und zur Oha-' rakteristik des Them., interessant genug, um über die angekündigte List vorläufig mit einer blofsen An- deutung (5 ff.) wegzugehen und sich zuvörderst mit jenem zu beschäf- tigen. — iXavvovxiav, nicht kXa-, aävxiov. Die Einwohner der längs dieser Küste verstreuten wohlhaben- den Ortschaften (c. 23 11) trieben, im Vertrauen auf die anwesende Flotte und die Zusage des Them., ihre Herden nach wie vor in die (noch heute) mit üppiger Vegetation bedeckten Thäler und Gehänge des Gebirgs hinauf und führten sie mit Abendzeit in die Küstenebene. zu- rück. — xavxqv, bei Artemision und der Umgegend, wo die Flotte

lag. . 8. eni xolai xaxqxovai 7iQtjyfiaoi

'unter den eingetretenen Umstän- den (I 97 9). -

— θ — 15

τέα σφι είναι έλεγε, των τε προβάτων των Ευβοϊκών καταθύειν όσα τις εθέλοΓ κρέσσον γαρ είναι την στρα- 10 τιήν 'έχειν ή τους πολεμίους' παραίνεέ τε προειπεϊν τοϊαι εωντών εκάστους πυρ ανακαίειν' κομιδής δε πέρι - την ώρην αυτφ μελήσειν, ώστε άσινέας άπικέσθαι ες την 'Ελλάδα. ταύτα ήρεσέ σφι ποιέειν, και αντίκα πυρ ανακανσάμενοι έτράποντο προς τά πρόβατα, οι γαρ 2 0 Ενβοέες, παραχρησάμενοι τον Βάκιδος χρησμόν ως ου- δέν λέγοντα, ούτε τι εξεκομίσαντο ουδέν ούτε προσεαά- ξαντο ώς παρεσομένον σφι πολέμου, περιπετέα τε έποιή- σαντο άφίσι αντοϊαι τά πρήγματα. Βάκιδι γάρ ώδε έχει 5 περί τούτων ό χρησμός.

10 ff. Der Infinitiv χαταθύαν fügt sich an die in ποιητέα liegende Aufforderung, die für das zweite Glied einen selbständigen Ausdruck erhält (παραινεί). Dieser zweite Vorschlag ist offenbar der wichti- gere; es galt die Feinde durch die Lagerfeuer zu täuschen, um für den Rückzug einen Vorsprung zu ge- winnen. — πυρ άναχαίειν, im La- ger am Ufer, um die Feinde zu täuschen. Vgl. c. 9 3.

13. ωρην, wohl mit Rücksicht auf die wechselnde Richtung der Strömung in der Meerenge (zu VII 98 3), durch die sie ihren Weg zu nehmen hatten.

2 0 . 2. παραχρησάμενοι 'gering schätzend'. S. z u l 108 15. — Βάχις, wahrscheinlich von βάζειν (βαχ), 'Sager, Verkünder' (vales), ist der fingierte Verfasser einer Sammlung von χρησμοί, ähnlich denen die un- ter den Namen der Orpheus Musäos Lysistratos, der Sibylle u. a., etwa seit dem 7. Jahrh. in Umlauf ge- kommen waren, und besonders durch die gläubige Pflege des Peisistratos und .seiner. Söhne (zu VII.6 12) ein nicht unbedeutendes Ansehen, nnd Einflufs auf dieEntschliefsungen der Staaten erlangt hatten. Er galt für einen Böoter aus Eleon (vgl. V 43 2); Nymphen, so hiefs es, hatten

ihn zu prophetischer Ekstase erregt.

Später tauchten noch andere Mach- werke der Art auf (vgl. zu c. 77 2), und man besafs demnach neben dem böotischen noch einen arkadischen und einen attischen Bakis (Schol.

Aristoph. Fried. 1071). Die ältere von H. benutzte aber auch schon neu- vermehrte Sammlung (s. noch c. 77.

96. IX 43) scheint sich auf Zeus als inspirierenden Urheber berufen zu haben (vgl. zu IX 43 1 die Stelle des Eurip. χρησμός ώς λέγει Διός).

3. τι — ουδέν 'gar nichts' (IV 19 1). — έξεχομίααντο, Familie und sonstige bewegliche Habe (c. 32 9.

IX 6 6), zu denen auch die Herden gehörten, die zu der kurzen Episode veranlassen. Vgl. jedoch c. 4 8. — προσεσάξαντο, sc. αιτία xai ποτά (1 190 9. V 34 5), für den Fall einer Belagerung. Doch meldet H.

aufser der Plünderung der histiäo- tischen Dörfer (c. 23 11) von kei- nem Angriff auf Euböa; auch se- gelte die persische Flotte von dort ohne Aufenthalt nach Athen (c. 66).

4 f. περιπετέα — πρήγματα 'hat- ten es sich zuwege gebracht dafs das Unglück auf sie selber herein- brach', eladem in se ipsos verle- rant, dadurch nämlich dafs sie die hellenische Flotte zum Bleiben be- wogen hatten (c. 4).

16 - θ -

φράζεο, βαρβαρόφωνος όταν ζυγόν εις άλα β άλλη βύβλινον, Ευβοίης άπεχειν πολυμηκάδας αίγας, τούτοισι δε ουδέν τοίσι έπεσι χρησαμένοισι εν τοΐσι τότε 10 παρεουσί τε και προσδοκίμοισι κακοϊσι παρήν σφι σύμ-

φορη χράσθαι προς τα μέγιστα.

2 1 Οι μέν δή ταύτα έπρησσον, παρήν δέ ο εκ Τρη- χινος κατάσκοπος, ήν μέν γαρ έπ3 Λρτεμιαίω κατάσκο- πος Πολύας, γένος 3Αντικυρεΰς, τω προσετέτακτο, και είχε πλοΐον κατήρες έτοιμον, ει παλήσειε ο ναυτικός 5 στρατός, αημαίνειν τοίσι εν Θερμοπΰλησι έοϋσι" eng δ'

αυτως ήν. Αβρώνιχος ο Αυσικλέος Αθηναίος και παρά Αεωνίδη έτοιμος τοίσι έπ' Αρτεμισίψ έοϋσι άγγέλλειν τριηκοντέρψ, ήν τι καταλαμβάνη νεώτερον τον πεζόν.

ούτος ών ό Αβρώνιχος άπικόμενός σφι έσήμαινε τα γε- 10 γονότα περϊ Αεωνίδην και τον στρατόν αΰτοΰ. οι δέ

ώς έπύθοντο ταύτα, ούκέτι ες άναβολάς έποιεΰντο την άποχώρησιν, έκομίζοντο δέ ώς έκαστοι ετάχθησαν, Κο- 22ρίνθιοι πρώτοι, ύστατοι δέ Αθηναίοι. 3Αθηναίων δέ

νέας τάς άριστα πλεούσας έπιλεξάμενος Θεμιστοκλέης έΐΐορεύετο περί τα πότιμα ύδατα, έντάμενων έν τοίσι λίθοιαι γράμματα, τα "Ιωνες έπελθόντες τή υστεραίη

8. βνβλινον: s. VII 25 2. 34 3. ter bildete er mit Themistokles und 3b 19. Aristeides die Gesandtschaft die

9. ουδέν — χρησαμένοισι, nihil wegen des Mauerbaus nach Sparta tribuentibus (V 72 22). Dazu im her- ging (Thukyd. I 91).

ben Kontrast σύμφορη χράο&αι. 8. ήν τι καταλαμβάνη ·. oben 4

— παρήν 'mochten säe'; nicht ohne ει m. Opt. Umgekehrter Wechsel Ironie. IX 48 20 ff. — τι νεώτερον, ali-

21. έπρησσον = έποϊεον (IV quid adoersi (III 62 17).

145 1). — ό: zu V 35 7. — Τρι?- 11. οίχέτι ts άναβολάς 'unver- χϊνος: zu VII 176 6. zöglich, alsbald', ein mit ovx ές

4. χατήρες = χατηρτισμένον, μαχρήν (II 121 α 20) vergleichba- sc. έρετμοΐσι oder έρέτήαι. Vgl. rer, nicht seltener adverbialer Aus- ένήρης. — παλήσειε, vereinzelte druck. Thukyd. VII 15 ευθύς xai Form von παλέω 'ringen' (von πά- μή ές άναβολάς πράααετε, Eurip.

λη). Der Sinn ist, = εί εις πάλην Hei. 1297. fleraklid. 270. Isokr. Ep.

χατααιαίη, 'wenn sie im Straufs I 10.

gewesen wäre'. Vgl. das deutsche 22. 3. περ'ι τά πότιμα ύδατα 'raufen für 'kämpfen'. Vgl. αεθλέ- an den Küsten von Histiäotis, wo-

ειν, άγωνίζεσθαι. hin die feindliche Flotte am folgen- 6. 'Αβρώνιχος: zwei Jahre spä- den Tage (Z. 4 mit c. 23) segelte.

. - θ — 17 ήμερη επί το Άρτεμίσιον επελέξαντο. τά δε γράμματα 5

τάδε έλεγε, „άνδρες "Ιωνες, ου ποιέετε δίκαια επί τους πατέρας στρατευόμενοι και την 'Ελλάδα καταδουλούμε- νοι. άλλα μάλιστα μεν προς ήμέων γίνεσθε' ει δε ύμίν . εστί τούτο μή δυνατόν ποιήααι, υμείς δε έτι και νυν εκ του μέσου ήμίν έζεσθε και αυτοί και των Καρών 10 δέεσθε τά αυτά νμίν ποιέειν. ει δε μηδέτερον τούτων οΐόν τε γίνεσθαι, αλλ' υπ' ^άναγκαίης μέζονος κατέ- ζευχθε ή ώστε άπίστασθαι, ύμείς δε εν τω έργο), έπεάν συμμίσγωμεν, εθελοκακέετε, μεμνημένοι ότι άπ' ήμέων γεγόνατε και ότι άρχήθεν ή 'έχθρη προς τον βάρβαρον 15 άπ' ύμέων ήμίν γέγονε." Θεμιστοκλέης δε ταύτα έγρα- φε, δοκέειν έμοί, έπ' αμφότερα νοέων, ϊνα ή λαθόντα τά γράμματα βασιλέα 'Ίωνας ποίηση μεταβαλείν και γενέσθαι προς έωυτών, ή έπείτε άνενειχθή και διαβληθή προς Ξέρξην, άπιστους ποίηση τους "ίωνας και των 20 ναυμαχιέων αυτούς άπόσχη.

Θεμιστοκλέης μεν ταύτα ενέγραψε, τοίσι δέ

/?αρ-23

βάροιαι αύτίκα μετά ταύτα πλοίφ ήλθε άνήρ Ίστιαιεύς άγγέλλων τον δρησμόν τον άπ' Αρτεμισίου των 'Ελλή- νων. οι δ' ύπ' άπιστίης τον μεν άγγέλλοντα είχον εν φυλακή, νέας δέ ταχέας άπέστειλαν προκατοψομένας' 5 άπαγγειλάντων δέ τούτων τά ήν, ουτω δή άμα ήλίφ σκιδναμένφ 7εάσα ή στρατιή επέπλεε άλής επί το Άρτε- μίσιον. έπισχόντες δέ εν τούτφ τψ χώρφ μέχρι μέσου

5. επελέξαντο: zu c. 88 9. 18. μεταβαλεΐν intrans., deßcere ' 6 . Sonst 'έλεγε τάδε (I 124 4. (VII 52 3).

187 5 u. 16. II 106 14. IV 91 4). 19. έπείτε άνενειχθή, ohne αν;

Vgl. zu VII 23 18. VIII 41 10. s. zu IV 172 14.

103 5. 23. 6. τούτων, die Mannschaft 7. πατέρας: zu VII 51 8. dieser Schiffe.

9. νμεΐς δέ: zu 1112 9. Ebenso 7. σχιδναμένψ, eig. vom aus- unten 13. strahlenden Lichte. II. η 451 oaov

10. ix τον μέσον έζεσθε,· e τ' έπιχίδναται ηώς, ψ 227 χρο- medio secedatis = μή έναγωνί- χόπεπλος νπε'ιρ αλα χιδναται ηώς.

ζεσθε (III 83 13) 'beteiligt euch Äschyl. Pers. 500 πριν σχεδασθή- nicht am Kampfe'. ναι θεού αχτίνας.

15. η έχθρη προς τον βάρβαρον, 8. μέχρι μέσον, ohne Artikel ohne Artikel, wie III 7 2 u. s. wie I 181 εν μέσω τον ίρον, II 126

HerodotV. 3. Anfl. ' 2

18

ήμέρης, το από τούτου έπλεον ες Ίστιαίην' άπικόμενοι 10 δε την πάλιν εσχον των Ίστιαιέων, και της 'Ελλοπίης

μοίρης γης δε της Ίστιαιώτιδος τάς παραθαλασσίας κώ- μας πάσας επέδραμον.

2 4 Ένθαϋτα δε τούτων Ιόντων, Ξέρξης ετοιμασάμενος τά περί τους νεκρούς έπεμπε ¿ς τον ναυτικδν στρατδν

• κήρυκα' προετοιμάσατο δε τάδε. οσοι του στρατού τον έωυτοϋ ήσαν νεκροί εν Θερμοπύλησι (ήσαν δε και δύο 5 μυριάδες), υπολιπόμενος τούτων ως χίλιους, τούς λοι-

πούς τάφρους όρυξάμενος έθαψε, φυλλάδα τε έπιβαλών και γήν έπαμησάμενος, ϊνα μή δφθείησαν υπό τοΰ ναυτικού στρατού, ώς δε διεβη ες την Ίστιαίην δ κή- ρυξ, σύλλογον ποιησάμενος πάντός τού στρατοπέδου 10 έλεγε τάδε. „άνδρες σύμμαχοι, βασιλεύς Ξέρξης τφ

β ούλο μένω νμέων π αραδίδωσι εκλιπόντα την τάξιν και ελθόντα θεήσασθαι όκως μάχεται προς τούς άνοήτονς των ανθρώπων, οϊ ήλπισαν την βασιλέος δύναμιν νπερ- 25 βαλέεσθαι." ταύτα έπαγγειλαμένου, μετά ταύτα ουδέν

εγίνετο πλοίων σπανιώτερον' ούτω πολλοί ήθελον θεή- σασθαι. διαπεραιωθέντες δε εθηεϋντο διεξιόντες τούς νεκρούς' πάντες δέ ήπιστέατο τους κειμένους είναι πάν- 5 τας Λακεδαιμονίους και Θεσπιέας, δρέοντες και τούς

ιν μία φ των τριών, IV 171 χατά μέσον τής χιόρης, VIII 15 μέχρι μέσον ήμέρης. Vgl. zu I 170 15.

9 f. Ίστιαίη, später 'ίίριός. — Έλλοπίη war der alte Name der

nördlichen Hälfte der Insel; davon war das Gebiet der Histiäer, der fruchtbare Küstenstrich im Norden, ein Teil, γης δι τής Ίατιαιώτιδος ist also eine zweite nähere Bestim- mung. Von dem in dieser Art re- gelmäfsigen δέ s. zu I 114 23.

L e i c h e n s c h a u b e i T h e r - m o p y l ä (c. 24f.). F e i e r d e r O l y m p i e n (c. 26). F e h d e n d e r T h e s s a l e r u n d P h o k e e r ; d i e P e r s e r in P h o k i s (c. 27 bis 33).

2 4 . 2. τους νιχρονς, sc. τους

eioviov (c. 25 7).

4. xat dvo 'wohl an zwei' (11

44 17). ^ ^ 6 f. (pvXkäda emßaloiv, sc. in\

TOVS vexQovs. Vielleicht ein Be- stattungsgebrauch , wie auch t n a - fiäa&ai yijv vom Anhäufen des Grabhügels ein üblicher Ausdruck ist. Anth. Pal. VII 404 ißv^qav atv xtipciläs inufii'iaofiat aiyiuXinv Qiva xara XQVIQOV %ivd/uivoi ve- xvos, 446 yaTav — av tni oi ßa- dvxoXnos ufxaaaxo ö'äxQvai vv/s-

<pa. Dann ist iva . , an i&aipe anzuschliefsen.

11. naQadidoioi 'gestattet' (VI 103 9). )

25. 4. ¿niatittTo, wie oben c.

5 14.

— θ — -19

είλωτας, ου μεν ουδ' ελάνθανε τους διαβεβηκότας Ξέρ- ξης ταύτα πρήξας περί τους νεκρούς τους εωντον' καί γαρ δη καί γελοΐον ην των μεν χίλιοι έφαίνοντο νεκροί κείμενοι, οι δε πάντες έκέάτο αλέες συγκεκομισμένοι ές τώντό χωρίον, τέσσερες χιλιάδες, ταύτην μεν την ήμέ- 10 ρην προς θέην έτράποντο, τή δ' νστεραίη οι μεν άπέ- πλεον ες 'Ίατιαίην επί τάς νέας, οι δέ άμφί Ξέρξην ές οδόν δρμέατο.

Ήκον δέ σφι αυτόμολοι άνδρες άπ' Αρκαδίης

ολζ-26

γοι τινές, βίου τε δεόμενοι καί ενεργοί βουλόμενοι είναι, άγοντες δε τούτους ές όψιν την βααιλέος έπυνθάνοντο οι Πέρσαι περί των 'Ελλήνων τί ποιέοιεν' είς δέ τις προ πάντων ήν ο είρωτέων αυτούς ταύτα, οί δέ σφι 5 ελεγον ώς 'Ολύμπια άγονσι καί θεωρέοιεν αγώνα γυμνι- κόν καί Ιππικόν. ό δέ έπείρετο ο τι το άεθλον εϊη σφι

6.01? ¡uiy ovd' jedoch auch nicht' (VI 45 5).

7. xavxa, das vorhin c. 24 Er- zählte.

8. /.tev ohne yäq, wie VII 6 5.

' 10. Tiaaiqis yü.iuiSis •. so viel ungefähr kämpften allerdings (VII 202), nämlich 3100 Peloponnesier, 400 Thebäer und 700 Thespier, zusammen 4200. Von.diesen fielen die 300 Spartiaten und 700 The- spier sämtlich, die anderen zogen ab nach den beiden ersten Tagen des Kampfes, an denen sie nicht viel Leute verloren hatten, zumal die Verteidigung des Passes haupt- sächlich von den Lakedämoniern geführt ward (VII 210 ff.). Der Rest der angeblich Gefallenen von un- gefähr 3000 müßte also ans Helo- ten bestanden haben, was großem Zweifel unterliegt (zu VII 229 11).

Der Irrtum ist wahrscheinlich durch die Fassung der Inschrift (VII228 6) entstanden: die dadurch festge- stellte runde Zahl von 4000 Käm- p f e r n übertrug sich mit der Zeit auf die G e f a l l e n e n .

26. an' 'Aqxaätqs, angeblich aus

dem Orte Kaqvai (Vitruv. I 1) an der lakonischen Grenze.

2. ßiov, mclus (I 30 22). — ivtg- yoi ßovho/uivot uvat 'Beschäfti- gung, Dienste suchend'.

6. Ist die,. Erzählung von den arkadischen Überläufern, wie wohl nicht zu bezweifeln, wahr, so m u ß die Zeit ihrer Ankunft bei Xerxes mindestens um einen Monat und zwar in des Königs Aufenthalt zu Therma (VII131) zurückgelegt wer- den. Denn der letzte Tag der fünf- tägigen olympischen Spiele fiel auf den Vollmond nach der Sommer- wende, d. i. für das Jahr 480 auf den 25. Juni. Zwischen dem Aus- marsch von Therma aber und der Schlacht bei Salamis (20. Sept.) liegen, nach H.s Angaben (VII 183 7 u. 9. 192 2. VIII 15 1. 23 6. 66 3f.), 27 Tage, sodaß jener Aus- marsch erst um Mitte August an- zusetzen ist. — Zu dem Wechsel ayovoi - 6-eioqeotev s. zu V 13 7.

7. Konstr. S xi atpt t'itj xtipn- vov xo ai&kov ('als Kampfpreis').

Der Artikel, weil bei jedem äyuiv ein aiMov vorausgesetzt wird.

2 *