αατο λέγων Αλέξανδρος, διαδεξάμενοι ελεγον οι από orientalischen und besonders den
11. παρ' έν πάλαισμα 'bis auf einen Gang', worin er nämlich
148
— -I —3 3 Ώς δ'ε άρα πάντες οί ετετάχατο ν.ατά έθνεα και κατά τέλεα, ένθαντα τη δεντέρη ή μέρη έθύοντο και άμφότεροι. Έλλησι μεν Τισαμενδς Άντιόχου ήν ο θνό-μενος' οντος γαρ δή εϊπετο το~> στρατενματι τούτω μαν-ό τις· τον έμαν-όντα Ήλεΐον και γένεος τον 'Ιαμιδέων
[Κλντιά-δην] Λακεδαιμόνιοι έποιήσαντο λεωσφέτερον. Τισαμενψ γαρ μαντενομένφ εν Αελφοΐαι περι γόνον άνείλε ή
Πν-θίη άγώνας τους μέγιστους άναιρήσεσθαι πέντε. δ μεν δή άμαρτών τον χρηστηρίον προσείχε γυμνάαίοισι 10 ως άναιρησόμενος γυμνικούς άγώνας, άσκέων δε
πεν-τάεθλον παρά έν πάλαισμα έδραμε νικάν 'Ολυμπιάδα, dem Tode seines Vaters aus Argos nach Elis eingewandert sein sollte (Pausan. VI 17 6). Das Wort Κλυ-τιάδην ist also ein unechter Zusatz.
— /Uwo<pEifpo»''Volksihrigen', πο-λιήτην σφέτερον (19). Ein απ et ξ λεγόμενον, das möglicherweise dem lakonischen Dialekte entlehnt ist.
7. περι γόνου: er war wohl kin-derlos. Die Antwort nimmt dabei Gelegenheit ihm auch seine sonstige Bestimmung zu enthüllen. Vgl. IV 150 9. 155 15 ff. V 6 3 4. Sein oder wohl richtiger seines Bruders Enkel Hegias war bei der Schlacht von Agospotamoi als Opferpriester ge-genwärtig (Pausan. III 11 5).
8. αγώνας — άναιρήσεσθαι: zu V 102 12. >
11. παρ' έν πάλαισμα 'bis auf
— I — 149
Ιερώνυμο) τψ 'Λνδρίφ ελθών ες εριν. Λακεδαιμόνιοι δε μαθόντες ουκ ες γυμνικούς αλλ' ες άρηίους αγώνας φέρον το Τισαμενοΰ μαντήιον, μισθψ έπειρώντο πεί-σαντες Τισαμενόν ποιέεσθαι άμα Ήρακλειδέων τοίαι 15 βασιλεϋσι ηγεμόνα τών πολέμων, ο δε ορέων περί πολ-λού ποιευμένονς Σπαρτιήτας φίλον αυτόν προσθέσθαι, μαθών τούτο άνετίμα, σημαίνων αφι ώς ήν μιν πο-λιήτην σφέτερον ποιήσωνται τών πάντων μεταδίδοντες, ποιήσει ταύτα, επ' άλλοι μισθψ δ' ου. Σπαρτιήται δε 20 πρώτα μεν άκοΰσαντες δεινά εποίευν τε και μετίεσαν της χρησμοσΰνης τό παράπαν, τέλος δε δείματος μεγάλου επικρεμαμένου τού Περσικού τούτον στρατεύματος κα-ταίνεον μετιέντες. ό δε γνονς τετραμμένους σφέας ουδ' ούτω 'έτι έφη άρκέεσθαι τούτοισι μούνοισι, άλλά δεΐν 25 έτι τον άδελφεόν έωυτού Ήγίην γίνεσθαι Σπαρτιήτην επί τοίσι αντοίσι λόγοισι τοισι καϊ αυτός γίνεται, ταύτα 3 4 ό έ λέγων οντος εμιμέετο Μελάμποδα, ώς είκάσαι βασι-mafsen sich die beiden Kämpfer,
die in den vier ersten aus der gröfse-ren Zahl der Mitkämpfer als die Sieger hervorgegangen waren. — εδραμε: die gewöhnliche Redensart ist παρά μιχρον έλθειν c. infin., parwm afuisse quin. Eurip. Herakl.
295 παρά μιχρον ψυχήν ήλθεν διαχναΐααι, ^ Thukyd. VIR 76 ν (πό-λίί) παρ' ελάχιστον δή ήλθε το 'Αθηναίων κράτος της θαλάσσης —
αφελέαθαι. Hier lag das intensivere έδραμε nahe genug, da man eben sagte δραμεΐν αγώνα (zu VII 57 6).
14. φέρον 'deutend' (VII 6 23).
— το Τισαμενον μαντήιον, wie V 43 2.
16. βασιλεϋσι, denen sonst die für alle öffentlichen Unternehmungen entscheidenden Opfer allein zustan-den (Xenoph. de rep. Lac. 13). Im Grunde war also durch die Berufung des fremden Sehers die königliche
tischen Vollbürger.,
21. änvä tnoitvv 'thaten ent-rüstet' (II 121 £ 2).
22. XQtia/joavvtj, konkret 'das Verlangte, die Forderung'. So I 157 8 xdtvapioavvt], Vll 141 20 innoavvjj.
23. aigartvfiazoc 'Heerfahrt' (I 6 11).
24. jAtziivxis, hier in dem Sinne von avvi%tÖQtov mit zu ergänzen-dem Objektsakkusativ (avzä). Vgl.
zu VIII 88 10. — zezgafi/zevovs 'an-deren Sinnes geworden' (VII 15 8).
25 f. ovzio würde dem Gedanken genügt haben, 'so erklärte er auch so (da man ihm seine Forderung be-willigt) sich noch nicht befriedigt'.
Doch tritt deutlichkeitshalber noch das erklärende Ini zovzoiai piov-voiai hinzu. Vgl. zu V I I 1 1 9 1 . — ziavz'ovy.. über die Stellung zu V 5 8.
84.-, lyi/jouiizo ¡^ähnliche Paral-Macht beschränkt. j; Q .. ^ ' l Ö e W ' Hierßiegt der Anlafs
17. avzov. zu VIII 87 22. ^ »»^dar-in d a ß |äuch Mfyajhpus ein be-19. zojv navzmv, an alle&I^gch- wotümter-S.etfer war.
ten und Vorzügen der si cotußar'ßre lia '
150
— -I —ληίην τε και πολίτη ίη ν αίτεομένονς. γ.αί γαρ δη y.al Με-λάμπονς των εν "Αργεί γυναικών μανεισέων, ως μιν οι 5 Άργείοι εμισθούντο εκ Πίλου παΰσαι τάς σφετέρας
γυ-ναίκας της νόσου, μισθόν προετείνατο της βασιληίης το ήμισυ, ουκ άνασχομένων δε των Άργείων αλλ' απ ι-όντων, ως εμαίνοντο πλεύνες των γυναικών, ούτω δή υποστάντες τά δ Μελάμπους προετείνατο ήισαν δα'σον-10 τές οί ταύτα, δ δε ενθαύτα δή επορέγεται ορέων αυ-τούς τετραμμένους, φάς, ήν μη και τω άδελφεφ Βίαν-τι μετάδώσι τδ τριτημόριον της βασιληίης, ού ποιή-σειν τά βοΰλονται. οι δε Άργείοι άπειληθέντες ες στει-3 5 νδν καταινέουσι και ταύτα. ώ ς δε και Σπαρτιήται,
έδέοντο γάρ δεινώς τού Τισαμενού, πάντως σννεχώρεόν οί. συγχωρησάντων δε και ταύτα των Σπαρτιητέων, ούτω δή πέντε σφι μαντευόμενος άγώνας τους μεγί-xavxa OUIXQU /xcyaioiai
avpßa-Ulv. Thukyd. IV 36 a5f puxQov piyäXois tixaoai.
4. Die drei Töchter des tirynthi-schen Königs Prötos hatten sich durch sündhaften Frevelmut den Zorn des Di'onysos, dessen Weihen sie verschmähten, oder der argeii-schen Hera, deren Bild und Heilig-tümer sie verspotteten, und als Strafe Krankheit und Raserei zuge-zogen, mit der sie auch die anderen Weiber des Landes ansteckten. Me-lampus, in Pylos heimisch, der sich auf dionysische Weihen verstand (II 49), entsühnte und heilte sie.
Als Lohn empfing er die eine, sein Bruder Bias die andere Tochter mit den auf sie entfallenden Dritteilen der Herrschaft (Hesiod Fr. XLI f.
Pherekyd. Fr. 24. Apollod. II 2 2).
Die Homerische Uberlieferung kennt diesen Anlaß der Umsiedlung nach Argos noch nicht (Od. o 238 ff.);
er scheint der speziell argeiischen Sage anzugehören.
6. n$otxilvaxo bedeutet sonst 'bot an', hier 'forderte'. Die
Ver-mittlung dieser scheinbar
entgegen-gesetzten Bedeutungen liegt in der ursprünglichen 'vorbringen, vor-schlagen' (VII 6 11), proponere, was sowohl von der Forderung als vom Angebot des Preises aussag-bar ist. Ebenso 10 επορέγεται 'for-dert noch mehr'.
9. υποστάντες, pollicili, wie III 127 12. 128 2. IX 94 8, immer mit dem Begriffe der gewissenhaften Übernahme einer Leistung. — ήι-σαν daίσοντες, daluri erant. S. zu I 5 11.
12. το χριχημόριον. hatte er vor-her die Teilung des Reiches unter den Prötiden und sich, also eine Hälfte verlangt, so soll jetzt auch dem Bruder ein gleicher Anteil wer-den, was eine Teilung in Drittel nötig macht.
13. oxavov, substantivisch wie c. 13 14.
35. 2. πάντως αυνεχώρεον: vgl.
VIII 110 πάντως έτοιμοι ηααν.
Falls nicht πάντων zu lesen, nach VII 161 Συρηχοσίοισι ανγχωρή-αομεν τής ήγεμονίης.
4. μαντευόμενος, indem er das Amt eines μάντις versah.
— I —
151
στους Τισαμενδς δ 'Ηλείος, γενόμενος Σπαρτιήτης, αυγ- 5 καταιρέει. μοΰνοι δε δή πάντων ανθρώπων έγενοντο ούτοι Σπαρτιήτησι πολιήται. οι δε πέντε αγώνες οϊδε έγένοντο, εις μεν και πρώτος ούτος δ εν Πλαταιήαι, επί δε δ εν Τεγέη προς Τεγεήτας τε και Άργείους γε-, νόμενος, μετά δε δ έν Αιπαιεϋσι προς Αρκάδας πάν- 10 τας πλην Μαντινέων, επί δε δ Μεσσηνίων δ προς 'Ιθώ-μη , ύστατος δε δ εν Τανάγρη προς 'Αθηναίους τε και Άργείους γενόμενος" ούτος δέ ύστατος κατεργάσθη τών
πέντε αγώνων. ,
Ούτος δή τότε τοΙσιΈλλησι δ Τισαμενός, αγόντων 3 6 τών Σπαρτιητέων, έμαντενετο εν τή Πλαταιίδι. τοίσι μέν νυν Έλλησι καλά έγίνετο τα ίρά άμυνομένοισι, δια-βάσι δε τον Άσωπδν και μάχης άρχουσι ου. Μαρδο- 3 7 νίψ δε προθυμεομένψ μάχης αρχειν ουκ επιτήδεα έγί-νετο τα ίρά, άμυνομένφ δέ και τούτφ καλά. και γάρ οντος Έλληνικοΐσι ιροίσι έχράτο, μάντιν έχων Πγησί-στρατον άνδρα Ήλεΐόν τε και τών Τελλιαδέων έόντα 5
5 f. σνγχαταιρέει: zu VII 50 22.
Soph. 0. Κ. 1H8 χώπως μεν άγων ήρέθη τί άεϊ μάτην Κομπειν; — μοΰνοιάή: zu VIII 124 14.
9 f. Über die Zeit, den Anlaß und die Folgen der beiden Schlach-ten ist nichts überliefert. Von dem Bündnis der Tegeaten und Argeier eine Notiz bei Strab. 377 μετά de την εν Σαλαμΐνι ναυμαχίαν Άρ-γειοι μετά Κλεωναίων xai Τεγε-ατών επελθόντες άρά'ην τάί Μυ-χήνας άνέΐΚον. — εν Αιπαιεΰαι:
Pausan. III 11 7 οι de Διπαιεϊς εν τή Μαιναλίφ πόλιαμα Άρχάάων ήσαν.
Der eigentlicheStadtname κΙΔίπαια.
11. ο προς Ίθώμιη ist von Pau-mier gebessert; die Hss. ο προς
Ταθμφ.
Der dritte messenische Krieg ist verstanden. Dem Einflüsse des Tisamenos und dem Bäte des delphischen Orakels verdankten die Messenier freien Abzug (Pausan. III 11 8).12. lv TavayQy, im J. 457. Die Lakedämonier hatten zum Schutz der dorischen Tripolis einen Zug gegen die Phokeer gemacht, und fanden heimkehrend die Straßen durch die Athener gesperrt; erst die Schlacht bei Tanagra, bei der unter anderen auch tausend Ar-geier gegen sie fochten, öffnete ihnen den Heimweg (Thukyd. I
107). _
36. 3 f. afivvofiivoioi, für den Fall, daß sie sich auf Abwehr be-schränkten.— ätaßäai äh rov'Aato-növ. auch hier zeigt sich (wie c.
19 10) eine Lücke in dem Berichte.
Bisher standen die beiden Heere nur diesseits des Asopos gegeneinan-der, jetzt steht das persische Fufs-volk jenseits des Flusses und be-ginnt am Tage der Schlacht von dorther den Angriff (c. 59 2).
37. 4. Vgl. zu VII 113 10.
5. TMiatfeiov: s. zu c. 33 10.
1:152
- I
— λογιμώτατον, τον δή πρότερον τούτων Σπαρτιήταιλα-βόντες έδησαν επί θανάτψ ώς πεπονθότες πολλά τε καϊ άνάρσια υπ' αυτόν, ο δε εν τούτφ τψ κακψ εχό-μενος, ωστε τρέχων περϊ της ψυχής πρό τε του θανά-10 του πεισόμενος πολλά τ ε και λυγρά, 'έργον εργάσατο
μέζον λόγου, ώς γαρ δή εδέδετο εν ξνλω σιδηροδέτψ, εσενειχθέντος κως σιδηρίου εκράτηαε, αύτίκα δε έμη-χανατο άνδρηιότατον έργον πάντων των ημείς ϊδμεν
σταθμησάμενος γαρ όκως έξελεύσεταί οι το λοιπόν τοϋ 15 ποδός, άπέταμε τον ταρσόν εωντοϋ. ταύτα δε ποιήσας, ώς φυλασσόμενος υπό φυλάκων, διορύξας τον τοίχον απέδρη ες Τεγέην, τάς μεν νύκτας πορευόμένος, τάς δε ημέρας καταδύνων ες νλην και ανλιζόμενος, ούτω ωστε Λακεδαιμονίων πανδημεϊ διζημένων τρίτη ενφρό-20 νη γενέσθαι εν Τεγέη, τους δε εν θώυματι μεγάλω
ένέ-χεσθαι της τε τόλμης, όρέοντας το ήμίτομον τού ποδός κείμενον, κάκείνον ου δυναμένους ευρεΐν. τότε μεν οντω διαφυγών Λακεδαιμονίους καταφεύγει ες Τεγέην έούσαν ουκ όρθμίην Λακεδαιμονίοισι τούτον τον χρόνον υγιής 25 δε γενόμενος και προσποιησάμενος ξύλινον πόδα
κατε-στήκεε έκ της ϊθέης Λακεδαιμονίοισι πολέμιος, ου μέν-τοι ές γε τέλος οί συνήνεικε το έχθος τό ες Λακεδαιμο-νίους σνγκεκυρημένον' ή'λω γαρ μαντευόμενος εν Ζα-κύνθψ υπ' αυτών και άπέθανε.
7. Sonst εδησαν τήν ¿πι θανάτφ 14. ίξιλινσιται, ans dem Blocke, (zu III 119 10). Xenoph. Mem. IV 15. ίωντον, ohne Artikel wie V 4 3 uyayelv τινα ini θανάτω. 5 8.
Hegesistratos scheint in einer Fehde 16. ως - φυλάκων: die Ausgänge .mit den Tegeaten auf seilen dieser .waren besetzt, weshalb er eben
gestanden zu haben; daher er auch durch die Wand ausbrach, zu diesen flieht (23). 20. Ινέχιαθαι: vgl. VII 128 15.
9. τρέχων πιρι της ψυχής: zu 24. άρθμίην, wie c. 9 8.
VII 57 6. Ohne Bild II. χ 161 άλλα 26. ix της Ιθέης'geradezu, offen πιρί ψυχής θέον Έχτορος ίππο- (II 161 17). Er bot seine Dienste . δάμοιο. allen Feinden Spartas an.
11. μέζον λόγου 'unglaublich' 27. αννήνειχε: zu VIII 87 10..' (II 35 3). — ξνλφ 'Fufsblock' (VI 28. συγχεχυρημένον ist, wenn 75 8). man nicht mit Reiske
συγχεχρημέ-12. έαενειχθέντος, sc. ές το δε- νον (conflatum, vgl. zu VII 145 7) αμωτήριον. lesen will, nach Art von οικημένος
— I —
153
c0 μέντοι θάνατος ο 'Ηγησιστράτον ύστερον εγέ- 3 8 νετο των Πλαταιικών, τότε δε επί τω Λσωπψ Μαρ-δονίψ μεμισθωμένος ουκ ολίγου εθνετό τε και προεθυ-μέετο κατά τε το έχθος τί Λακεδαιμονίων και κατά το κέρδος, ώς δε ουκ έκαλλιέρεε ώστε μάχεσθαι ούτε 5 αντοίσι Πέρση σι ούτε τοίσι μετ' εκείνων έούσι Ελλή-νων (είχον γάρ και ούτοι έπ εωυτών μάντιν 'Ιππόμα-χον Λενκάδιον άνδρα), έττιρρεόντων δε των Ελλήνων και γινομένων πλεύνων, Τιμηγενίδης ο Έρπνος άνήρ Θηβαίος συνεβοΰλευσε Μαρδονίψ τάς εκβολάς του Κι- 10 θαιρώνος φνλάξαι, λέγων ώς επιρρέουσι οι Έλληνες αίεϊ ανά πάσαν ήμέρην και ώς άπολάμψοιτο συχνούς, ήμέραι δέ σφι άντικατημένοισι ήδη έγεγόνεσαν οκτώ, 8 9 ότε ταύτα εκείνος συνεβονλευε Μαρδονίψ. ο δε μαθών την παραίνεσιν εν έχονσάν, ώς ενφρόνη εγένετο, πέμπει την ϊππον ες τάς έκβολάς τάς Κιθαιρωνίδας αϊ επί Πλαταιέων φέρουσι, τάς Βοιωτοί μεν Τρεις κεφαλάς 5 καλέονσι, Αθηναίοι δε Λρυος κεφαλάς. πεμφθέντες δέ (zu I 27 22) in aktivem Sinne = nen wegen ihres Zuzuges in Besorg-συντιτυχηχός zu nehmen. nis zu bringen und sie entweder
U b e r f a l l am K i t h ä r o n . P e r - zur Schlacht oder zum Rückzüge zu s i . s c h e r K r i e g s r a t , B e - nötigen. Eine dauernde Besetzung s c h l u f s zu s c h l a g e n . O r a k e l war zunächst nicht beabsichtigt.—
(c. 38—43). 'Von Eleutherä steigt man anfangs 38. 7. Ιπ' ίωυτιΰν ιίχον μάν- in enger Schlucht den Kithäron τιν, suum sibi haruspicem habe- hinauf, dessen höchste Spitze, der bant. heutige Elatia, von etwa 4700 F., 9. Τιμηγινίδης: s. c. 86 4. links liegen bleibt, während rechts 10. ϊχβολάς, hier vom lokalen sich der Rücken des heutigen Petro-Standpunkte aus für den, welcher Geraki etwas weniger hoch erhebt, die Strafse vom Kithäron hinab- Den Pafs nannten die Athener die steigt. Sonst sagt auch H. iaßoh] Eichenköpfe von den bewaldeten od. -ai für 'Pafs'. Kuppen darüber, die Böotier die 12. ahi (continenter, II 8 4) ανά drei Köpfe; denn von der böotischen πάσαν ημίραν: vgl. I 67 συνέχειας Seite unterscheidet man von weit-ah'i. her sehr deutlich drei solche Kup-39. 4 f. Der rechte Flügel der pen'. Vischer Erinner, aus Griech.
Hellenen erreichte und deckte mit 533. Doch führte auch in der-seinen äufsersten Vorposten noch selben Gegend, etwas westlicher, den Pafs und hielt die Verbindung noch ein anderer und wenig benutz-mit Attika und Megaris offen. Den ter Weg von Megara über den Ki-Persern kam es aber nur auf einen thäron (Xenoph. Hell. V 4 14). Die-raschen Uberfall an, um die Helle- ser letztere wird hier gemeint sein.
1:154
- I
— oi ίππόται ου μάτην άπίκοντο · εσ βάλλοντα γαρ i g τοπεδίον λαμβάνουσι υποζύγια τε πεντακόσια, σιτία άγον-τα από Πελοποννήσου ες το στρατόπεδον, και άνθρώ-10 πους οϊ εϊποντο τοίαι ζεύγεσι' ελόντες δε ταύτην την
άγρην οι Πέρσαι άφειδέως εφόνευον, ου φειδόμε-νοι ούτε υποζυγίου ούδενός οντε άνθρωπου, ώς δε άδην είχον κτείνοντες, τα λοιπά αυτών ήλαυνον περι-βαλόμενοι παρά τε Μαρδόνιον και ες το
στρατό-•15 πεδον.
4 0 Μετά δε τούτο το έργον ετέρας δύο ημέρας διέ-τριψαν, ουδέτεροι βουλόμενοι μάχης άρξαι' μέχρι μεν γάρ τού Ασωπού επήισαν οι βάρβαροι πειρώμενοι των 'Ελλήνων, διέβαινον δε ουδέτεροι, ή μέντοι 'ίππος ή 5 Μαρδονίου αίει προσέκειτό τε και έλύπεε τους
'Έλλη-νας· οι γάρ Θηβαίοι, άτε μηδίζοντες μεγάλως, προ-θνμως έφερον τον πόλεμον και αίει κατηγέοντο μέχρι μάχης, το δε από τούτου παραδεκόμενοι Πέρσαι τε και Μήδοι μάλα έσκον οϊ άπεδείκνυντο άρετάς.
41 Μέχρι μέν νυν των δέκα ήμερέων ουδέν επί πλεύν εγίνετο τούτων' ώς δέ εν δεκάτη έγεγόνεε ήμέρη άντι-κατημένοισι εν Πλαταιήσι, ο'ί τε δη Έλληνες πολλφ πλεύνες έγεγόνεσαν και Μαρδόνιος περιημέκτεε τη έδρη, 5 ενθαύτα ες λόγους ήλθον Μαρδόνιος τε δ Γοβρύεω
7. εσβάλλοντα, beim Austritt γίοντο, τή ίππω. Nicht ohne aus der Paßenge in das Asopos- Ironie. Kühn traten sie den Fein-thal. Vgl. V 52 20. VI 16 6. VII den entgegen; waren sie aber nahe 31 1. genug heran, so überliefsen sie der 10ff. Die Stelle ist nicht ohne, persischen und medischen Reiterei ironische Färbung, und erinnert an den wirklichen Kampf.
Soph. Ai. 55—65. 9. μάλα έσχον 'waren es hin-13. περιβαλόμενοι 'umzingelnd'. wiederum' (I 134 16).
Xenoph. Kyr. III 2 23 τοις 'ίπποι; 41. των δεχα, näml. der acht χαταδρομήν ποιησάμενοι περιε- aus c. 39 1 und der zwei aus c. 40 βάλλοντο πολλήν xai παντοίαν 1. — ονδεν — τούτων: dieselbe λείαν. Vgl. περιτάμνεσθαι IV 159 Redeweise VI 42 1. • 12. Od. ι 464 χαρπαλίμως δε τά 4. εδρη = ησνχίη, άεργίη, desi-μήλα τανανποδα πίονα δημψ dia. Bakchylides Fr. 23 ονχ έδρας Πολλά περιτροπέοντες ελαννομεν. έργον ονδ' άμβολάς. Thukyd.V 105
40. 6. γάρ, Grund weshalb die των γάρ στρατιωτών άχθομένων Reiterei ohne Unterlaß angriff. τή εδριμ Vgl. χατήσθαι c. 56 3.
7. έφερον: zu c. 18 16. — χατη- 72 6 u. zu I 46 1.
— I —
155
και Άρτάβαζος ο Φαρνάκεος, ο ς εν ο λίγο ισ ι Περσέων ήν άνήρ δόκιμος παρά Ξέρξη, βουλευομένων δε αΐδε ήσαν αί γνώμαι, ή μεν Άρταβάζον ώς χρεόν εϊη άνα-ζεύξαντας τήν ταχίστην πάντα τι,ν στρατόν ιέναι ες το τείχος το Θηβαίων, ένθα ,αΐτόν τέ σφι έαενηνείχθαι 10 πολλόν και χόρτον τοισι υποζνγίοισι, κατ' ήσνχίην τε ίζομένονς διαπρήσσεσθαι ποιενντας τάδε * έχειν γάρ χρνσόν πολλόν μεν επίσημον πολλόν δε και άσημον, πολλόν δέ άργυρόν τε και εκπώματα' τούτων φει-δομένους μηδενός διαπέμπειν ες τους Έλληνας, Έλλή- 15 νων δέ μάλιστα ές τους προεστεώτας εν τήσι πόλισι, και ταχέως σφέας παραδώσειν τήν έλενθερίην' μηδέ άνακινδννενειν συμβάλλοντας, τούτου μέν ή αυτή εγί-νετο και Θηβαίων γνώμη, ώς προειδότος πλεϋν τι και τούτου, Μαρδονίου δέ ίσχυροτέρη τε καΐ άγνωμονεστέ- 20 ρη και ουδαμώς συγγινωακομένη' δοκέειν τε γάρ πολλψ κρέσαονα είναι τήν σφετέρην στρατιήν της 'Ελληνικής,
6. Άρτάβαζος: zu VIII 126 1.
— ίν ολίγο ισ ι, wie IV 52 10.
8. άναζενξαντας: zu VIII 60 «3.
9f. ff το τείχος το Θηβαίων:
nicht die ganze Heeresmasse sollte sich hinter die Mauern Thebens zurückziehen, sondern Art. rät die bisherige Doppelstellung diesseits und jenseits des Asopos, mit der zwiefachen Front gegen Westen und Süden und dem festen Lager auf der Südseite, aufzugeben und sich weiter nordwärts in die Ebene zurückzuziehen, wo das feste The-ben einen Stützpunkt bot.
12. διαπρήσσεσθαι, rem con-ficere. — τάδε erhält seine Deutung erst 14 in τούτων φειδομενους . . Über γάρ zu III 31 4.
15 f. Dergleichen war schon vor-her versucht worden. Demosth.
Phil. III 42 erwähnt ein athenisches Psephisma: "Αρθμιος Πνθώναχτος Ζελεϊτης άτιμος έστω xai πολέ-μιος τον δήμου τον 'Αθηναίων xai των συμμάχων αυτός xai
γέ-νος· εϊθ' ή αιτία γράφεται, δι' ην τοντ' έγένετο· οτι τον χρνσόν τον έχ Μη δω ν εις ΙΙελοπόννησον ήγαγεν. Selbst im Heere bei Pla-tää bildete sich ein Komplot athe-nischer Oligarchen zum Verrat an den Landesfeind (Plut. Arist. 13).
17. σφέας, τους Έλληνας. — παραδώσειν τήν έλενθερίην: vgl.
VII 147 8. — μηδέ schliefst_an das Hauptverb διαπέμπειν an. Ahnlich V 39 15.
19. xai Θηβαίων: s. c. 2. — προειδότος πλεϋν τι 'weit besser unterrichtet', über die wirkliche Lage der Dinge.
20f. ίσχυροτέρη, vehementior, ferocior. •— ου συγγινωσχομένη wiederholt den Begriff der Thor-heit (άγνωμονεατέρη) in negativer Wendung. Vgl. II 172 σοφίη — ovx άγνωμοαύνη u. zu VII 226 11. — δοχέειν, abh. von έγίνετο γνώμη, was an Wert = έγίνωσχε.. Ebenso nachher ανμβάλλειν, confligendum
1:156
- I
— αυμβάλλειν τε την ταχίστην μηδέ περιοράν ο υλλεγ ομέ-νους έτι πλεύνας των συλλελεγμένων, τά τε σφάγια τα 25 Ήγησιστράτου εάν χαίρειν μηδέ βιάζεσθαι, αλλά νόμψ 4 2 τψ Περσέων χρεωμένους συμβάλλειν. τούτου δέ ούτω
δικαιεύντος άντέλεγε ουδείς, ώστε εκράτεε τή γνώμη' το γάρ κράτος είχε της στρατιής ούτος εκ βασιλέος, αλλ3 ουκ Άρτάβαζος. μεταπεμψάμενος ων τους ταξιάρ-5 χους τών τελέων και τών μετ' εωυτον έόντων
'Ελλή-νων τους στρατηγούς εϊρώτα εϊ τι είδεΐεν λόγιον περί Περσέων ώς διαφθερέονται εν τή 'Ελλάδι, σιγώντων δέ τών έπικλητων, τών μέν ουκ είδότων τούς χρη-σμούς, τών δέ είδότων μέν εν αδείη δέ ου ποιευμένων 10 τι λέγειν, αυτός Μαρδόνιος έλεγε ,,επεί τοίνυν υμεΐς ή ϊστε ουδέν ή ου τολμάτε λέγειν, αλλ3 εγώ έρέω ώς ευ επιστάμενος. έστι λόγιον ώς χρεόν εατι Πέρσας άπι-κομένους ες την 'Ελλάδα διαρπάσαι το ίρόν το εν Αελ-φοϊσι, μετά δέ την διαρπαγήν άπολέσθαι πάντας. ημείς 15 τοίνυν αύτο τούτο έπιστάμενοι ούτε ϊμεν επί το ίρόν
τούτο ούτε έπιχειρήσομεν διαρπάζειν, ταύτης τε ε'ίνεκα της αίτίης ουκ απολεόμεθα. ώστε ύμέων οσοι τνγχά-νουαι εύνοοι εόντες Πέρσησι, ήδεσθε τούδε ε'ίνεκα ως περιεσομένους ήμέας 'Ελλήνων." ταύτά σφι είπα ς δεύ-20 τερα εσήμαινε παραρτέεσθαί τε πάντα και εύκρινέα
ποιέεσθαι ώς άμα ήμερη τή έπιούση συμβολής εσομένης.
25. βιάζεσθαι, sc. τά σφάγια stammte wohl aus des Onomakritos ωστε γίνεαθαι, 'erzwingen', durch Mitteilungen (VII 6). Wobei immer unablässiges Versuchen, superos auffällt dafs die Vorsicht gegen das votis fatigare erklärt Dobree. Deut- delphische Orakel nicht schon Jahrs licher wäre εχβιάζεσθαι. zuvor (VIII 35) geübt worden.
42. άιχαιονν, wie oft bei H., = 17. τυγχάνονσι kann auffallen, αξιοϋν (censere), welches Verb er st. τυγχάνετε, erklärt sich aber fast nie in diesem Sinne braucht. durch die Stellung des Relativsatzes.
5. τελέων = ταξίων (VII 81 6). Ebenso c. 98 14. _ 8. τών έπιχλήτων·. zu VII 8 3. 18 f. ώς περιεαομένους ήμέας, 9. έν άόείη ποιίεσθαι 'für un- ein sog. absoluter Akkusativ, der bedenklich, gefahrlos halten . Zu sich durch ein bei ηΰεαθε vorschwe-l vorschwe-l 18 8. bendes έλπίζοντες erkvorschwe-lärt, 'freut
11. άλλ' έγώ έρέω 'nun so wer- euch der Hoffnung',
de ich es sagen'. Seine Kenntnis 20. ενχρινέα, expedila, 'klar'.
— Ι — 157
Τούτον δ' έγωγε τον χρησμόν, τον Μαρδόνιος 4 3 είπε ες Πέρσας έχειν, ές 'Ιλλυριούς τε και τον Έγχε-λέων ατρατόν οίδα πεποιημένον, αλλ' ουκ ες Πέρσας, αλλά τά μεν Βάκιδι ες ταύτη ν την μάχην εστί
πεποιη-μένα, δ την δ' επί Θερμώδοντι και 'Λσωπψ λεχεποίη
Ελλήνων σύνοδον και βαρβαρόφωνον ίυγήν, τη πολλοί πεσέονται υπέρ λάχεσίν τε μόρον τε τοξοφόρων Μήδων, όταν αίσιμον ήμαρ έπέλθη, — ταύτα μέν και παραπλήσια τούτοισι άλλα Μουσαίψ 10 έχοντα οίδα ές Πέρσας, ο δέ Θερμώδων ποταμός ρέει μεταξύ Τανάγρης τε και Γλίσαντος.
Μετά δέ την έπειρώτησιν των χρησμών και παραί- 4 4 48. Durch έγωγε - οίδα stellt ααίω (10), das dann im Nachsatze der Vf. seine persönliche auf eigene •• -Prüfung gestützte Meinung hin. Vgl.
zu I 20 2. — έχειν, pertinere (VI 143 6). — τε xai ordnet Genus und Species zusammen. Vgl. V 92/3 8. Von den Encheleern zu V 61 6.
Das Orakel weissagte einen der-einstigen Einfall dieser Stämme in Hellas und besonders in Delphi.
Eurip. Bakch. 1330 Dionys, zu Kad-mos: δράχων γενήσει μεταβολών, δάμαρ τε σή έχθηριωθεϊσ' οφεος αλλάξει τύπον, "Ην Άρεος έσχες Άρμονίαν θνητός γεγώς. οχ ο ν δε μόσχων, χρησμός ώς λέγει Α ιός, Έλρς μετ' άλόχον, βαρβάρων ηγού-μενος. πολλάς δε πέραεις ανα-ριθμώ στ ρ ατ εν ματ ι Πόλεις' οταν δε Λοξίου χρηατήριον Αιαρπάσωσι, νόατον άθλιον πάλιν Σχήαουσι..
σε δ' "Αρης Άρμονίαν τε ρύσεται Μαχάρων τ' ές αίαν σον χαθι-δρύσει βίον. Im Grunde also ein Versuch der Rückkehr der einst verdrängten Kadmeier (V 61 6). Der Vf. meint aber dafs dieser Spruch sich erst noch erfüllen müsse.
3. ατρατόν 'Heereszug' (I 6 11).
4. μέν, das 10 wiederholt ist, entbehrt des Gegensatzes. Vgl. V 31 9. — Wenn εστί als echt an-genommen wird, so geht für
Μου-steht, der ihm notwendige Bezug auf πεποιημένα verloren. Bekker änderte deshalb Μουσαίου. — Βά-χιδι: zu VIII 20 2.
6. Die Verse sind ohne Rück-sicht auf ihren sachlichen und gram-matischen Zusammenhang ausgeho-ben, sodafs nicht einmal das Verb zu τήν — σύνοδον xai ίυγήν zu er-raten ist. — λεχεποίη: II. d 383 Άαωπον δ" ΐχοντο βαθύαχοινον λεχεποίην.
10. Μουσαίφ: zu VII 6 12.
12. Γλίσας, auch Γλίσαας u.
Γλισάς, ein schon von Homer (Ii. β 504) erwähnter Ort, nordöstlich von Theben am Südfufse des Hypa-ton-geb. am sog. aonischen Felde (Strab. 412. Pausan. 1X19 3). Der Kampf der Epigonen mit den Theba-nern soll hier stattgefunden haben, was den Orakeldichter veranlafst haben mag das Lokal der Schlacht gerade hier anzusetzen. Der Ther-modon ist ein vom Hypaton kom-mender Bergstrom (Pausan. a. 0.).
Des A l e x a n d r o s W a r n u n g . V e r s u c h t e r S t e l l u n g s w e c h s e l . A u s f o r d e r u n g d e s M a r -d o n i o s . W e i t e r e r R ü c k g a n g d e r H e l l e n e n (c. 44—51).
44. έπειρώτησιν των χρησμών
1:158
- I
— νεσιν την εν. Μαρδονίου νύξ τε εγίνετο και ες φύλακαςετάσσοντο. ώς δε πρόσω της νυκτός προελήλατο και ήσυχίη εδόκεε είναι ανά τά στρατόπεδα και μάλιστα οι 5 άνθρωποι είναι εν ύπνφ, τηνικαύτα προσελάσας ϊππψ
προς τάς φύλακας τάς Αθηναίων Αλέξανδρος 6 Αμύν-τεω, στρατηγός τε εών και βασιλεύς Μακεδόνων, εδί-ζητο τοίσι ατρατηγοΐσι ¿ς λόγους έλθείν. των δε φυλά-κων οι μεν πλεύνες παρέμενον, •οί δ3 εθεον επί τους 10 στρατηγούς, ελθόντες δε έλεγον ας άνθρωπος ήκοι επ'
!ίππου εκ τού στρατοπέδου τού Μήδων, ο ς άλλο μεν ούδεν παραγυμνοΐ έπος, στρατηγούς δε ονομάζων έθέ-45 λειν φησι ες λόγους ελθείν. · οι δε επεί ταύτα ήκουσαν,
αύτίκα εϊποντο ες τάς φύλακας' άπικομένοισι δε έλεγε Αλέξανδρος τάδε. . „άνδρες Αθηναίοι, παραθήκην υμϊν τά έπεα τάδε τίθεμαι', άπόρρητα ποιεύμενος προς μη-5 δένα λέγειν υμέας άλλον ή Παυσανίην, μή με και
δια-φθείρητε' ου γάρ αν έλεγον, ει μή μεγάλως εκηδόμην συναπάσης της 'Ελλάδος' αυτός τε γάρ Έλλην γένος ει-μί τώρχαϊον και άντ' έ?·ευθέρης δεδουλωμένην ουκ αν έθέλοιμι δράν την Ελλάδα, λέγω δε ών ότι Μαρδονίφ 10 τε και τή στρατιή' τά σφάγια ου δύναται καταθύμια
γενέσθαι' πάλαι γάρ αν έμάχεσθε. νύν δέ οί δέδοκται τά μεν σφάγια εάν χαίρειν, αμ' ήμέρη δε διαφωσκού-ση συμβολή ν ποιέεσθαι' καταρρώδηκε γάρ μή πλεύνες 'Nachfrage nach den Sehersprüchen' 45. 4. απόρρητα (sc. τά inia (c. 42 6); nach ιίρωτάν τι 'nach et- τάό'ε) ποιινμινος ist eine Para-was fragen'. phrase für ein nicht vorhandenes
3. προελήλατο, impersonal, mul- Verhum factitivum, 'ungesagt ma-tum noctis processerat, nocte mul- chen, weiter mitzuteilen unter-tum provecta. Dafür II 121/ <Jf sagen'. Ebenso c. 94 2. Aristoph.
di πρόσω ήν τής ννχτός. Ritt. 647 χάγώ 'φράσα Αντοϊς, 6. Die Makedonen standen den απόρρητον ποιηαάμενος, ταχύ Athenern auf dem linken Flügel "Iva ώνοϊντο. An das darin ent-gegenuber (c. 31 29). haltene Verbot schliefst sich wei-8. τοϊαι ατρατηγοΐσι·. wahr- ter epexegetisch und mit beson-scheinlich waren alle zehn für das derem Nachdruck προς μηδένα λε-Jahr erwählten im Lager. Vgl. VI γειν.
103 3. Darunter werden aufser 8. τώρχαϊον: s. VIII 137.
Aristeides genannt Leokrates und 11. πάλαι 'schon längst' (1816) Myronides (Plut. Arist. 20). — γάρ 'denn sonst' (VI 50 9).
- I - .159
συλλεχθήτε, ώς εγώ εικάζω, προς ταύτα ετοιμάζεσθε.ήν δε άρα νπερβάληται την σνμβολήν Μαρδόνιος και 15 μή ποιέηται, λιπαρέετε μένοντες' ολιγέων γάρ αφ ι ήμε-ρέων λείπεται αιτία, ήν δέ υμίν δ πόλεμος οδε κατά νόον τελευτήση, μνησθήναί τινα χρή και έμεύ έλευθερώ-σιος πέρι, δ ς Ελλήνων εϊνεκα ούτω έργον παράβολον εργασμαι υπό προθνμίης, έθέλων νμΐν . δηλώοαι την 20 διάνοιαν την Μαρδονίου, 'ίνα μή έπιπέσωσι νμΐν εξαίφνης οι βάρβαροι μή προσδεκόμένοισί κω. είμι δε Άλέξαν-δρος ό Μακεδών." ό μεν ταύτα εϊπας άπήλαννε οπίσω ές τό στρατόπεδον και τήν έωυτού τάξιν.
Οι δε στρατηγοί τών Αθηναίων έλθόντες επί τό 4 6 δεξιόν κέρας έ'λεγον Παυσανίη τά περ ήκουσαν '-Αλεξάν-δρου. . ό δε τούτψ τψ λόγψ καταρρωδήσας τους Πέρσας έλεγε τάδε. ,,έπει τοίννν ές ήώ ή συμβολή γίνεται, υμέας μεν χρεόν έστι τους Αθηναίους στήναι κατά τους 5 Πέρσας, ήμέας δε κατά τους Βοιωτούς τε και τους κατ' υμέας τεταγμένους 'Ελλήνων, τώνδε εϊνεκα' ν μ εις έπί-στασθε τους Μήδους και τήν μάχην αυτών έν Μαρα-θώνι μαχεσάμενοι, ήμεϊς δε άπειροι τε ε'ιμέν και άδαέες τούτων τών• άνδρών' Σπαρτιητέων γάρ ουδείς πεπεί- 10 ρηται Μήδων, ημείς δέ Βοιωτών και Θεσσαλών έμ-πειροι ε'ιμεν. άλλ' άναλαβόντας τά όπλα χρεόν έστι ιέναι υμέας μέν ές τάδε τό κέρας, ήμέας δέ ές τό ευώ-νυμο ν." προς δέ ταύτα είπαν οι 'Αθηναίοι τάδε. „και αντοϊσι ήμϊν πάλαι άπ' άρχής, έπείτε εϊδομεν κατ' 15
17. λείπεται αιτία, in den am 8. μάχην 'Kampfesweise* (VII 9 Asopos angelegten Magazinen. S. α 2).
c. 41 10. 10.. ουδείς: Aristodemos, der ein-18 f. τινά: zu VI 9 14. — ελευ- zige Überlebende von den Dreihun-θεριύσιος πέρι 'in Bezug aufmeine dert, war zwar im Heere (c. 71);
Befreiung' (vgl. V 49 15), vom aber eben dieser hatte am Kampfe persischen Joche. Er beansprucht bei Thermopylä keinen Anteil ge-nach glücklich beendigtem Kriege nommen (VII 229).
hellenische Hülfe zur Vertreibung 11. ήμέίς δέ 'sondern wir'. Die der Perser auch aus seinem Lande. Subjekte der beiden Sätze sind nur
— ούτω — παράβολον: vgl. VII scheinbar verschieden. Vgl. zu Γ 46 12. 17 9.
'46. 4. ες ήώ: vgl. III 155 21. 12. αλλ': vgl. zu VIII 62 5.
1 6 0 - I - ·
νμέας τασσομένονς τους Πέρσας, εν νόψ έγένετο ειπείν ταύτα τά περ υμείς φθάντες προφέρετε' αλλά
άρρω-δέομεν μή νμϊν ουκ ήδέες γένωνται οι λόγοι, επει δ' ών αυτοί έμνήσθητε, και ήδομένοισι ήμϊν οι λόγοι γε-47 γόνασι και έτοιμοι ειμεν ποιέειν ταύτα." ώς δ' ήρεσκε
άμφοτέροισι ταύτα, ηώς τε διέφαινε και διαλλάσσοντο
• τάς τάξις, γνόντες δε οί Βοιωτοί το ποιεΰμενον εξα-γορεύουσι Μαρδονίψ. δ δ' επείτε ήκουσε, αντίκα μ'ετι-5 στάναι και αυτός επειρατο, παράγων τους Πέρσας κατά
τους Λακεδαιμονίους, ώς δε έμαθε τούτο τοιούτο γινό-μενον δ Παυσανίης, γνούς ότι ου λανθάνει, οπίσω ήγε τους Σπαρτιήτας επί το δεξιδν κέρας' ώς δε αυτως και ο Μαρδόνιος επί τού ευωνύμου.
4 8 Έπεί δε κατέστησαν ες τάς αρχαίας τάξις, πέμψας δ Μαρδόνιος κήρυκα ες τους Σπαρτιήτας έλεγε τάδε.
,,ώ Λακεδαιμόνιοι, ύμεϊς δή λέγεσθε. είναι άνδρες άρι-στοι υπό τών τήδε ανθρώπων, έκπαγλεομένων ώς ούτε 5 φεύγετε εκ πολέμου ούτε τάξιν εκλείπετε, μένοντές τε
ή άπόλλυτε τους εναντίους ή αυτοί άπόλλνσθε. τών δ' άρ' ήν ουδέν αληθές' πριν γαρ ή σνμμίξαι ήμέας ες χειρών τε νόμον άπικέσθαι, και δή φεύγοντας και
στά-αιν εκλείποντας ύμέας εϊδομεν, εν Λθηναίοιαί τε την 10 πρόπειραν ποιενμένους αυτούς τε άντία δούλων τών
ημετέρων τασσομένους. ταύτα ουδαμώς ανδρών αγαθών έργα, άλλά πλείστον δή 'εν νμίν εψεύσθημεν' προσδε-κόμενοι γαρ κατά κλέος ώς δή πέμψετε ες ήμέας κή-ρυκα προκαλεύμενοι- και βουλόμενοι μούνοισι Πέρσησι 15 μάχεσθαι, άρτιοι έόντες ποιέειν ταύτα ουδέν τοιούτο
λέγοντας νμέας εύρομεν α λ λ ά πτώσσοντας μάλλον, νύν 9. ίν ΆθηναΙοιαι: die Athener sind gleichsam das Probestück, an dem sie die Tapferkeit der Feinde versuchen wollen, ehe sie selber sich mit ihnen messen. Xenoph.
Mem. IV 2 5 der angehende Arzt πιιράσομαι yaq Ιν νμίν αποχιν-άννινων μανθάνειν.
47. 9. ini TOv tvo)vvfiov, sc.
inotte. D. h. er stellte die schon auf diesem Flügel begonnenen Dis-lokationen wieder ein.
48. 3. <f>i, höhnend. Vgl. 1115 5.
7. Sg': zu III 64 20.
8. xtigtöv vofiov: zu VIII 89 6.
— xai ä/j = /¡<fn (IV 102 3).
- I - .161
ών επειδή ουκ υμεις ήρξατε τούτον τοΰ λόγου, αλλ'ημείς άρχομεν. τί δή ου προ μεν των 'Ελλήνων ύμεϊς;
επείτε δεδόξωσθε είναι άριστοι, προ δέ των βαρβάρων ημείς, 'ίσοι προς ίσους αριθμόν έμαχεσάμεθα; και ην 20 μεν δοκέη και τους άλλους μάχεσθαι, οί δ' ών μετέ-πειτα μαχέσθων ύστεροι' ει δέ και μη δοκέοι άλλ' ήμέας μοννους άποχράν, ημείς δέ διαμαχεσώμεθα' όκότεροι δ' αν ήμέων νικήσωσι, τούτους τφ άπαντι στρατοίτέδφ νικάν." ό μέν ταϋτα εϊπας τε και επισχών χρόνον, 49 οίς οι ουδείς ουδέν υπεκρίνατο-, άπαλλάσσετο οπίσω, απελθών δέ εσήμαινε Μαρδονίω τα καταλαβόντα. ό δέ περιχαρής γενόμενος και επαερθείς ψυχρή νίκη επήκε τήν ϊππον επί τους Έλληνας, ώς δέ έπήλασαν οι ίπ- 5 πόται, έσίνοντο πάσαν τήν ατρατιήν τήν Ελληνικήν εσακοντίζοντές τε και τοξενοντες ωστε ίπποτοξόται τε εόντες και προαφέρεσθαι άποροι" τήν τε κρήνην τήν Γαργαφίην, απ' ής υδρενετο πάν τό στράτευμα το Ελληνικόν, συνετάραξαν και συνέχωσαν. ήσαν μέ'ν ών 10
κατά τήν κρήνην Λακεδαιμόνιοι τεταγμένοι μοϋνοι, τοΐσι δέ άλλοισι Έλληαι ή μέν κρήνη πρόσω εγίνετο, ώς έκαστοι ετυχον τεταγμένοι, ό δέ Ασωπός αγχον' ερνκόμενοι δέ τοΰ 'Λσωποϋ ούτω δή επί τήν κρήνην έφοίτεον' από τοΰ ποταμού γάρ σφι ουκ έξήν ύδωρ 15 φορέεσθαι υπό τε των ιππέων και τοξευμάτων. τούτου 5 0 δέ τοιούτου γινομένου οι των Ελλήνων στρατηγοί, άτε τού τε ύδατος στερηθείσης .της στρατιής και υπό της . ίππου τ αρασσομένης, συνελέχθησαν περί αυτών τε
17. άλλ', wie c. 42 11. sich aus einem schon von άρχομεν 18ff. τί δή ου - ίμαχιαόμιθα: (τούτου τοΰ λόγου, 18) her vor-diese den Attikern geläufige Frage- schwebenden λέγομιν, προτίθιγιεν.
form (meist mit dem Aorist), an 4 9 . 3. τά καταλαβόντα, sc. ιωυ-Stelle einer Aufforderung, hat Η. τόν, ' w a s ihn betroffen hatte, wie nur hier. — «rot προ; ίσους·. Soph. es ihm ergangen w a r . III 42 γρά-Ant. 142 ταχθίντες ίσοι προς ίσους. φ ει ες βυβλίον πάντα τά ποιήσαντά
— ην, nachher ει. Vgl. VIII 21 8. μιν οία χαταλελαβήχεε, IX 104 3.
21 f. cf" "ών 'immerhin'. Wegen 4. ψυχρή νίκη, inani vicloria δέ zu II 39 9. — μετέπειτα - (VI 108 10).
ύστερον: vgl. III 36 29. 8. προαφέρεσθαι άποροι: IV 46 25. Der Infinitiv νιχάν erklärt άποροι προσμίαγειν.
Herodot V. 4. Aufl. ' 11
162
— -I —δ τούτων v.al άλλων, έλθόντες παρά Πανσανίην επί το δεξιον κέρας, άλλα γαρ τούτων τοιούτων έ όντων μαλ-λόν σφεας ελύπεε' ο ντε γαρ αιτία είχον έτι, οϊ τε σφέων οπέωνες άποπεμφθέντες ες ΤΙελοπόννησον ώς επισιτιεύμενοι άπεκεκληίατο υπό της 'ίππου, ου δυνά-5 1 μενοι άπικέσθαι ες το στρατόπεδον. βουλενομένοισι δε
τοΐσι στρατηγοίσι εδοξε, ήν υπερβάλωνται εκείνην την ήμέρην οι Πέρσαι συμβολήν ποιεύμενοι, ες την νή-σον ίέναι. ή δε εστί από του Ασωπού και της κρήνης 5 της Γαργαφίης, επ' ή εστρατοπεδεύοντο τότε, δέκα
αταδίους απέχουσα, προ της Πλαταιέων πόλιος. νήσος δε ούτω άν εϊη εν ήπείρψ' σχιζόμενος δ ποταμός
άνω-50. 9. Nach dem letzten ver-derblichen Überfall (c. 39) wagten sich die Transportzüge nicht mehr aus dem Passe hinaus. Persische Reiterei mochte seit der Zeit die Gegend fortwährend durchstreifen.
51. 2. υπερβάλωνται, absol.
'zögern' (III 76 2. VII 206 4).
3ff. τήν νήσον: der Landstrich, führte den Namen, daher der Ar-tikel. — 'Das Schlachtfeld dehnte .sich östlich und nordöstlich von der
Stadt in der Ebene und am Abhänge des Kithäron aus, und die Beschaf-fenheit ist noch jetzt leicht mit den Angaben Herodots und anderer Berichterstatter in Einklang zu bringen, mit einziger Ausnahme dessen, was H. von einer angebli-chen Insel der Oeroe berichtet.
Eine solche vollständige Insel be-steht wenigstens jetzt nicht. Es kommen mehrere Quellbäche öst--lich von Plalää vom Gebirge herab,
welche anfangs in nördlicher Rich-tung fliefsen, dann sich im Bogen westlich wenden und zum Flüfschen Oeroe vereinigen. Zwischen zweien dieser Bäche zieht sich ein langer Streifen Landes hin, der zwar keine wahre Insel ist, aber einer solchen doch sehr nahe kommt, da er nur zu oberst nicht umflossen ist, und ich glaube mit Recht hat man
an-genommen, dafs dieser Zwischen-raum die Insel genannt wurde. Er war für eine Stellung der Griechen um so geeigneter, als die tiefe Ein-furchung des Baches gegen einen Reiterangriff leidlichen Schutz ge-währte. Ob angenommen werden darf, dafs in den Naturverhältnissen, namentlich dem Lauf der Bäche solche Veränderungen stattgefunden haben, dafs früher wirklich eine Insel bestanden hatte, vermag ich nicht zu entscheiden, halte es aber nicht für unmöglich, obwohl sich auch denken läfst, dafs H. durch den Namen 'Insel' verleitet sich über den wahren Verhalt irrte'.
Visther 547 f. • 5. έπ' g : die Relation erstreckt
sich dem Sinne nach auch auf του Ασωπού. __
7 f. ούτω st. ώδε: zu I 137 2. — εν ήπείρψ: man erwartet nun eine allgemeine Erklärung, wie es auf dem Festlande Inseln geben könne;
und die ersten Worte σχιζόμενος ο ποταμός, 'indem der Flufs (weicher eine solche Insel bildet) sich spal-tet', bestätigen die Erwartung. Aber weiterhin wendet sich die Erklärung auf den vorliegenden Fall, ohne dafs noch der inselbildende Flufs genannt ist,· was erst nachträglich (10 u. 18) geschieht. Denn an den
— 1 —
163
θ εν εκ τον Κιθαιρώνος ρέει κάτω ες το πεδίον, διέ-χων απ αλλήλων τά ρέεθρα όσον περ τρία στάδια, και έΐίειτα ονμμίογει ες τώντό. οϋνομα δέ οι Ώερόη' 10 θυγατέρα δέ ταντην λέγονσι είναι Λσωπον οι επιχώριοι.
ες τούτον δή τον χώρον έβουλενσαντο μεταναατήναι,
\ίνα και ύδατι εχωαι χράσθαι άφθόνψ και οι ίππέες σφέας μή σινοίατο, ώσπερ κατιθυ Ιόντων· μετακινέε-οθαί τε εδόκεε τότε επεάν της νυκτός ή δευτέρη φυλα- 15 κή, ως άν μή ιδοίατο οι Πέρσαι εξορμεομένονς και σφεας επόμενοι ταράασοιεν οι ίππόται. άπικομένων δέ ες τον χώρον τούτον, τον δή ή Άσωπίς Ώερόη περι-σχίζεται ρέουσα εκ του Κιθαιρώνος, υπό την νύκτα ταντην εδόκεε τους ήμίσεας άποστέλλειν τον στρατοπέ- 20 δον προς τον Κιθαιρώνα, ώς άναλάβοιεν τους οπέω-νας τους επί τά αιτία οίχομένους' ήσαν γαρ εν τη Κι-θαιρώνι άπολελαμμένοι.
Asopos will der Vf. so wenig ge-dacht wissen wie an die Gargaphia.
— σχιζόμivos — gen setzt voraus dafs sich der Bach oben im Gebirge teilte. Jetzt ist davon nichts mehr nachweisbar.
9. oaov neg heitst 'ebensoviel wie' (II 170 8. IV 50 9. 1X 120 4), d. i. 'genau'. Falls nicht nach Herod. Gebrauehe oaov τε 'unge-fähr' zu lesen ist.
10. ανμμίσγίΐ es τώντό : ähnlich VII 129 15. — 'Die Oeroe schleicht so langsam durch den tiefen Marsch-boden, dafs man kaum unterschei-den kann, in welcher Richtung sie fliefst, wie denn auch kaum eine halbe Stunde davon der Asopos fast parallel in entgegengesetzter Richtung nach Osten läuft und die beiderseitigen Zuflüsse sich an meh-reren Stellen fast berühren*. Vi-scher 550.
14. ώοπερ sc. έαίνοντο. — ιόν-των, sc. αφέων, 'da sie gerade ge-genüber standen'. Die Bemerkung gelit besonders die Athener an, die bislang- in der Ebene und am
wei-testen von der Quelle standen.
15. u. 20. έδόχεε: oben 2 εδοξε.
Vgl. zu VII 123 5.
18 f. τόν. der Akkusativ wie I 84 13. IV 180 13. VII 214 5. — υπό τήν νύχτα ταντην 'im Ver-laufe dieser Nacht'.
20 ff. H. nimmt eine doppelte Bewegung an, zurück hinter die Oeroe, und dann seitwärts die Hügel hinauf zur Kithäron-strafse. Dies wird so zu verstehen sein, dafs der linke am meisten ausgesetzte Flügel mit einem Teile des Centrums sich aus der Flufsebene zurück hin-ter die vorliegende Hügelkette und die tiefen Bachrinnen zurückziehen, der rechte aber mit der übrigen Mittelstellung (τους ήμίσεας), jenen entsprechend, ebenfalls zurück-gehen sollte und zwar nach dem Gebirge zu in südwestlicher Rich-tung, nicht blofs um die Proviant-züge einzubringen, sondern . um überhaupt den Pafs dauernd und ausreichend zu decken. Am Aus-tritt dieser Strafse aus dem Kithä-ron fand denn auch der Kampf der
11*
1 6 4 — ι —
5 2 Ταύτα βονλευσάμενοι κείνην μεν την ήμέρην ττάοαν προσκειμένης της 'ίππου είχον πόνον άτρυτον' ώς δε ή τε ήμερη έληγε και οι ιππέες επέπαυντο, νυκτός δή γινομένης και εονσης της ώρης ες την αννέκειτό 5 οφι άπαλλάσσεαθαι, ενθαϋτα άερθέντες οί· πολλοί
άπαλ-λάααοντο; ες μεν τον χώρον ες τον συνέκειτο ουκ εν νόψ έχοντες, οι δε ώς ε κ ιν ήθη σαν έ'φενγον άσμενοι την 'ίππον προς την Πλαταιέων πάλιν, φενγοντες δε άπι-κνέονται επϊ τό'Ήραιον το δε προ της πολιός εστι της 10 Πλαταιέων, είκοσι σταδίους από της κρήνης της
Γαρ-γαφίης άπέχον άπικόμενοι δε έθεντο προ τον 'ιροϋ τα.
5 3 όπλα. και οι μεν περι το "Ηραιον εστρατοπεδεΰοντο, Παυσανίης δε ορέων σφέας άζιαλλασσομένους εκ τον στρατοπέδου παρήγγελλε και τοίσι Λακεδαιμονίοισι άνα-λαβ 'ντας τα όπλα ίέναι κατά τους άλλους τους προϊόν-5 τας, νομίσας αυτούς ές τον χώρον ιέναι ές τον σννεθή-καντο. ένθαντα οι μεν άλλοι άρτιοι ήσαν τών ταξιάρ-χων πείθεσθαι Παυαανίη, Άμομφάρετος δέ ο Πολιάδεω λοχηγέων τον Πιτανητέων λόχου ουκ έφη τούς ξείνους Lakedämonier statt (Pausan. IX
2 2).
A u f b r u c h . F l u c h t d e s C e n t r u m s . S t a r r s i n n d e s A r n o m -p h a r e t o s (c. 52—57).
52. 2. azqvzov, poetisch. Pind.
Pyth. IV 178 7ie/dne 'Eq/xä; — viov;
in' ctzqyxov növov.
6. zov %toqov: die Oeroe-insel.
Einmal auf dem Marsche gingen sie zehn Stadien darüber hinaus (10). Es waren die Truppen des eigentlichen Centrums, von den Korinthiern bis zu den Megareern (c. 28 69). Durch diese fluchtähn-liche Bewegung ward das Heer in drei verbinduDgslose Teile zer-rissen.
7. oi de 'sondern' (I 17 9).
9. nqo zijs noXios, wie es scheint unmittelbar vor der Stadt. Hera führte hier als Ehegöttin den Bei-namen xtXtia (Pausan. IX 2 7).
10. itxoai σταδίου;: die 'Insel' war nur zehn entfernt (c. 51 5).
53. 4. χαζά 'nach'., ihnen folgend (I 84 22). Natürlich nicht auf der-selben Strafse und an dender-selben Ort, sondern nur in derselben rück-gängigen Bewegung.
7. Άμομφάριτο; ist vielleicht nur ein Ehrenname; war er doch wirklich ein 'Bitter ohne Furcht und Tadel'.
8. ζοΰ Πιτανητέων λόχου: ob damit in herkömmlicher Bezeich-nung überhaupt eine bestimmte und besondere Abteilung des spartia-tischen Heeres, oder nur dasjenige Corps gemeint sein soll, das in die-sem einzelnen Fall vorzugsweise aus Pitanaten (zu HI 55 8) bestand und deshalb nach denselben be-nannt ist, läfst sich aus den Wor-ten nicht feststellen. Thukyd. I 20 versteht es in jenem Sinne, und
— I —
165
φεύξεσθαι ουδε εκών είναι αίαχννέειν την Σπάρτην, εθώυμαζέ τε ορέων το ποιενμενον άτε ου παραγενόμε- 10 νος τω προτέρψ λόγο), ό δε Παυσανίης τε και ό
Έυ-ρναναξ δεινόν μεν εποιενντο το μη πείθεσθαι εκείνον σφίσι, δεινότερον δε έτι, κείνου ταύτ' άναινομένου, άπο-λιπείν τον λόχον τον Πιτανήτην, μή ή ν άπολίπωσι ' ποιεϋντες τα συνεθήκαντο τοΐσι άλλοισι Έλλησι, απόλη- 15 ται υπολειφθεϊς αυτός τε 'Λμομφάρετος και οί μετ' αυ-του. ταύτα λογιζόμενοι άτρέμας είχον το ατρατόπεδον . το Λακωνικόν, και έπειρώντο πείθοντές μιν ως ου χρεόν ειη ταύτα ποιέειν. και οι μεν παρηγόρεον 5 4 'Λμομφάρετον μούνον Λακεδαιμονίων τε και Τεγεητέων ' λελειμμένον, Αθηναίοι δε εποίευν τοιάδε. είχον άτρέ-μας σφέας αυτούς ϊνα ετάχθησαν, επιστάμενοι τά Λακε-δαιμονίων φρονήματα ως άλλα φρονεόντων και άλλα 5 nimmt davon Anlaß die Existenz
eines solchen λόχος ΊΙιτανάτης überhaupt in Abrede zu stellen (s.
zu VI 57 28). Und diese Differenz der beiden großen Historiker scheint von den späteren Archäologen eifrig besprochen worden zu sein. Hesych.
ο πιτανάτης λόχος αύτοσχεδιάζε-ται, ovx ων ταϊς άληθείαις. Kaiser .Garacalla ließ sich in eitler Nach-äffung des Altertums junge Leute aus Sparta kommen, die er zu einem sog. λόχος ΤΙιτανάτης for-mierte (Herodian. IV 8). — Die Stärke des Lochos ist übrigens hier wohl nicht nach der bekannten (späteren?) Einteilung des spartia-tischen Heeres in sechs μόραι zu je vierAojyoifXenoph.resp.Lac. XI4), also auf etwa 200 M. (vgl. c. 28 3) zu schätzen, sondern wie Thukyd.
V 68 das Heer aus sechs λόχοι bestehen läßt ohne noch der μόραι zu erwähnen, so wird auch hier eine der (sechs) Hauptabteilungen gemeint sein. Denn Amompharetos war kein untergeordneter Offizier
(etwa Hauptmann) wie es sonst die Lochagen waren (vgl. 6 ταξιάρχων
u. c. 55 3 τους πρώτους), sondern hatte Stimmrecht im Kriegsrate (c. 55 10). Das Genauere über die ganze Organisation jenes Heeres war auch für die Zeitgenossen schwer zu erfahren.
10. ού παραγενόμενος : vermut-lich stand er auf einem wichtigen Vorposten (c. 57), den er zu ver-lassen um so mehr Bedenken trug.
11. Ευρυάναξ: s. c. 10 15.
54. 2. Λακεδαιμονίων τε και Τεγεητέων, die zusammen den rech-ten Flügel bilderech-ten.
3. λελειμμένον 'zurück geblie-ben' (VII 153 7).
5 f. II. ι 312 εχθρός γάρ μοι κείνος όμως Άίδαο πΰληαιν "Os χ' έτερον μεν χεύθη ε vi φρεσίν άλλο δε ε'ίπη. — Η., der in dieser ganzen Partie auf athenischer Seite steht (s. zu VIII 144 23), hat auch hier der verbitterten Volksstimmung seiner Zeit Worte gegeben. Ähn-lich Aristoph. Acharn. 308 (Λάχω-σιν) ο ιοιν ούτε βωμός ούτε πίστις οΰθ' άρχος μένει, Fried. 1067 άλω-πεχιδεϋσι πέπειοθε '£1ν δάλιαι ψυχαί, δόλιαι φρένες. Eurip. Andr.
166
— -I —λεγόντων, ώς δε έκινήθη το στρατόπεδον, έπεμπον σφέων ιππέα όψόμενόν τε εί πορεύεσθαι επιχειρέοιεν οι Σπαρτιήται, εϊτε και τδ παράπαν μη διανοεννται απαλλάσσεαθαι, επείρεσθαί τε Πανσανίην τδ χρεόν εϊη 5 5 ποιέειν. ώς δε άπίκετο δ κήρυξ ες τους
Λακεδαιμο-νίους, ώρα τε αφέας κατά χώρην τεταγμένους και ες νείκεα άπιγμένους αυτών τους πρώτους, ώς γάρ δη παρηγορέοντο τον Λμομφάρετον ο τε Έυρυάναξ και δ 5 Πανσανίης μή κινδυνενειν μένοντας μούνους
Λακεδαι-μονίους, ου κως επειθον, ες ο ες νείκεά τε
σνμπεσόν-τες άπίκατο και δ κήρυξ των Αθηναίων παρίστατο σφι άπιγμένος' νεικέων δε δ Λμομφάρετος λαμβάνει πέτρον αμφοτέρησι τήσι χερσι και τιθεις προ ποδών 10 των Παυσανίεω ταύτη τή ψήφφ ψηφίζεσθαι έφη μή
φεύγειν τους ξείνους, λέγων τους βαρβάρους, δ δε μαι-νόμενον και ού φρενήρεα καλέων εκείνον, πρός τε τον Αθηναίων κήρυκα έπειρωτέοντα τά εντεταλμένα λέγειν
δ Παυσανίης εκέλευε τά παρεόντα σφι πρήγματα, έχρήιζέ 15 τε τών Αθηναίων προσχωρήσαί τε προς έωυτούς καϊ 5 6 ποιέειν περί της άπόδου τά περ αν και αφεΐς. και δ
μεν άπαλλάσσετο ες τους Αθηναίους' τους δε επεί 445 ώ πάβιν άνθρώποιαιν εχθιστοι — συμπεαόντες: vgl. III 120 12.
βροτών Σπάρτης ενοιχοι, (Γο'λια 11 ff. Vgl. c. 11 15. — μαινό-βουλευτήρια, Ψευδών άναχτες, μενον χαι ου φρενήρεα: zu III 23 6.
μηχανόρραφοι χαχών, Έλιχτά χού- — πρός τε : Die Schwierigkeit der δεν υγιές, άλλα πάν πέριξ Φρο- Stelle löst sich am einfachsten, νοΰντες, ά&ίχως ευτυχεϊτ' άν' Έλ- wenn man ändert: τραπόμενος λάδα . . . ουχ αισχροκερδείς; ου προς. — έπειρωτέοντα τά έντεταλ-λεγοντες άλλα μ,εν Γλώοαρ , φρο- μένα, percuuctantem quae iussus νοΰντες (Γ «λλ έφευρίαχεαθ' άεί; esset.
— Die auffallende Bewegung des 14. Mit ό Παυσανίης wird das Centrums mochte den Argwohn er- Subjekt ο δέ erneuert. Ähnliches regt haben. zu V 1 9.
9. έπείρεαθαι: s. c. 6 12. — τό, 15. προαχωρήααι, um die durch st. τί od. ο τι; zu I 56 5. die Flucht des Centrums gerissene 55. 2. τε, mit Hyperbaton. Eig. Lücke auf ihrer linken Seite zu ώρβ χατά χώρην τε τεταγμένους füllen; sonst konnten sie leicht αφέας xal . . . Vgl. zu I 207 35. umgangen werden.
— χατά χώρην, ibidem (III 135 18). 16. Die Athener sollten ihre wei-5. μένοντας μούνους, er und teren Bewegungen in Ubereinstim-seine Leute. Ebenso c. 57 3. mung mit denen der Spartiaten
6. οί χως = ουδαμώς (I 152 7). setzen.
— I — 167
άνακρινομένους προς εωυτούς ηώς κατελάμβανε, εν τοντψ τψ χρόνψ κατήμενος ο Παυσανίης, ου δοκέων τον Αμομ-φάρετον λείψεσθαι των άλλων Λακεδαιμονίων άποστει- 5 χόντων, τα δη και εγένετο, σημήνας άπήγε δια των κο-λωνών τους λοιπούς π όντας' ε'ίποντο δε και Τεγεήται.
Αθηναίοι δε ταχθέντες ήισαν τά εμπαλιν ή Λακεδαι-μόνιοι' οι μεν γαρ των τε "χθων άντείχοντο και της υπωρέης του Κιθαιρώνος φοβεόμενοι την ϊππον, Αθη- 10 ναΐοι δε κάτω τραφθέντες ες το πεδίον. Αμομφάρε- 5 7 τος δε αρχήν γε ούδαμά δοκέων Παυσανίην τολμήσειν σφέας άπολιπείν, περιείχετο αυτού μένοντας μή έκλι-πείν την τάξιν' προτερεόντων δε των συν Παυσανίη, καταδόξας αυτούς ίθέη τέχνη άπολιπείν αυτόν, άναλα- 5 βόντα τον λόχον τα όπλα ήγε βάδην προς το άλλο στί-φος' το δε άπελθον όσον τε δέκα στάδια άνέμενε τον Αμομφαρέτου λόχον, περί ποταμον Μολόεντα ίδρυμέ-νον Αργιόπιόν τε χώρον καλεόμείδρυμέ-νον, τή και Αήμητρος '•Ελενσινίης ίρδν ήσται. άνέμενε δε τούδε εϊνεκα, ϊνα 10
56. 3ff. άναχρινομένους: zu III 120 13. VIII 69 7. — εωυτους = αλλήλους. — χατελάμβανε: zu VIII 6 9. — εν τούτω τω χρόνω χατήμε-νος 'der während dieser Zeit ruhig stehen geblieben', nicht weiter vorgerückt war. Zu χατήμενος vgl. c. 41 4. 72 6.
8 f. ταχθέντες 'wie sie angewie-sen, beordert waren' (V 123 3. VII 121 12. 169 2. VIII 7 9. 13 2. IX 104 δ). — τά εμπαλιν gilt hier nicht sowohl 'von der entgegenge-setzten Wegerichtung, — die Lake-dämonier marschierten westwärts, die Athener süd westwärts—, als von der Verschiedenheit des Terrains, wie die folgenden Worte erkären.
10 f. Zu 'Αθηναίοι ist als Prä-dikat das obige ήιααν zu ergänzen.
— τό πεδίον, das sich vom Asopos zwischen den Hügelreihen nach Pla-tää hinaufzieht. Sie wollten sich eben auf kürzestem Wege mit den Spartiateu vereinigen, erwartend
dafs ihnen jene entgegenrücken oder sie wenigstens erwarten wür-den, worin sie sich dann doch ge-täuscht sahen.
57. 2. aqxqv yg, initio quidem, als er die anderen abmarschieren sah.
3. nggigiygio, hier mit artikel-losem Infinitiv (st. TOV — txiintlv).
5. i&cg Tixvg 'geradezu, unver-hohlen'; vgl. c. 37 26.
6. ßaär)v, um auch den Schein der Flucht zu vermeiden.
9. id'gv/ugvov = xaxqfiivav (c.
56 3):; .
10. 'Der Bach Moloeis mufs öst-lich oder südöstöst-lich von der 'Insel' gewesen sein. Pausanias macht auf dem Marsche nach der Insel an ihm Halt, um den zurückgebliebenen Amompharetos zu erwarten und zwar nachdem er zehn Stadien marschiert ist. Nun war nach c. 51 die 'Insel' auch zehn Stadien von der Gargaphia entfernt, bei der die
168 -4 1
ήν μή άπολείπη τον χώρον εν τψ έτετάχατο ο Λμομ-φόρετός τε και ό λόχος, αλλ3 αυτόν μένωσι, βοηθέοι οπίσω παρ3 εκείνους, και ο'ί τε αμφϊ τον Λμομφάρε-τον παρεγίνοντό σφι και ή ίππος ή των βαρβάρων προσ-15 εκείτο πάσα. οι γαρ ίππόται εποίευν οίον καΐ
ίώθε-σαν ποιέειν αϊεί, ίδόντες δε τον χώρον κεινόν εν τψ ετετάχατο οί Έλληνες τήσι προτέρησι ή μέρη σι, ήλαννον τους 'ίππους αιει το πρόσω και άμα καταλαβόντες προσ-εκέατό σφι.
5 8 Μαρδόνιος δε ώς επνθετο τους "Ελληνας άποιχομέ-νονς υπό νύκτα είδέ τε τον χώρον έρημον, καλέσας τον Ληρισαίον Θώρηκα και τους άδελφεονς αντον Εύ-ρνπνλον και Θρασυδήιον έλεγε „ώ παίδες Λλεύεω, έτι 5 τί λέξετε τάδε όρέοντες έρημα; νμεΐς γαρ οι
πλησιόχω-ροι ελέγετε Λακεδαιμονίους ου φεύγειν έκ μάχης, άλλα άνδρας είναι τα πολέμια πρώτους' τους πρότερόν τε μετισταμένους εκ της τάξιος ε'ίδετε, νυν τε υπό την παροιχομένην νύκτα κα'ι οί πάντες όρέομεν διαδράντας' Spartaner vorher standen. Es liegt 11. άπολείπη, Amompharetos.
daher die Vermutung nahe, der Vom Singular zu V 12 5.
Bach, welcher die 'Insel' östlich 12f. τε — xai 'eben — da'. Zu begrenzte, sei der Moloeis gewesen. II 93 26.
' Wenn das aber nicht der Fall war, 15. έποίευν·. sie begannen auch
— und streng genommen sind aller- a n diesem Tage mit Sonnenaufgang dings H.s Worte dagegen, da er ihre Angriffe. — οϊον xai, idem die Insel nur von der Oeroe um- quod
flössen angiebt, also auch den öst- S c h l a c h t bei P l a t ä ä (c. 58 . liehen Grenzbach unter diesem _7 & ). A S i e i c h e r f
Namen begreift - , so m u ß er noch d e r t i a t e s n u n d T e j ? e a te i , . ostlicher gewesen sein, da ja die , 5g_g5) , Spartaner die Oeroe noch nicht er- ' " ' reicht, geschweige überschritten 58. 3. S. VII 6 5.
hatten'. Vischer 548. — ηαται, un- 4. παίδες Μενεω, wie VII 130 gewöhnlich aber an sich nicht auf- 14. — ετι: zu_c. 79 15.
fällig für ϊδρυται. Denn ηο&αι ist 5. οι πλησιοχωροι: so konnten als Perf. Pass. zn εϊαα anzusehen. Perser von ihrem Standpunkte Pind. Pyth. V 54 άνδριάντι - Κρή- aus sie wohl ansehen.
τες ov τοξοφόροι τέχει ΪΙαρνασίφ 6. ελέγετε: Η. berichtet eine sol-χάθεαααν. Berod. I 66 ίρον είαά- che Äußerung nicht gerade von μενοι. Das für Tempelgründungen den Aleuaden. Doch l ä ß t sich c. 48 übliche stammverwandte ίδρύειν 4 υπό των τ ή δε ανθρώπων auf (W. ιδ od. σιδ) war hier kurz vorher sie beziehen.
für einen anderen Sinn verwendet. 9. xai geh. zu διαδράντας.
— I — 169
διέδεξάν τε, έπεί σφεας έδεε προς τους αψευδέως άρί- 10 στους ανθρώπων μάχη διακριθήναι, ότι ούδένες άρα έόντες εν ουδαμοΐσι έοϋσι Έλλησι έναπεδεικνύατο. Βκαι υμιν μεν έοϋσι Περσέων άπείροισι πολλή εκ γε/έμεϋ έγίνετο συγγνώμη, έπαινεόντων τούτους τοισί τι και συνηδέατε' Άρτα βάζου δε θώυμα και μάλλον έποιεν- 15 μην το και καταρρωδήσαι Άακεδαιμονίους καταρρω-δήσαντά τε αποδέξασθαι γνώμην δειλοτάτην, ώς χρεόν εϊη άναζεύξαντας το στρατόπεδον ίέναι ές το Θηβαίων άστυ πολιορκησομένους' τήν ετι προς έμεν βασιλεύς πενσεται. και τούτων μεν ετέρωθι εσται λόγος' νυν δέ 20 έκείνοισι ταύτα ποιεϋσι ουκ έπιτρεπτέα έστί, αλλά διωκτέοι είσί ές ο καταλαμφθέντες δώσονσι ήμίν των δή έποίησαν Πέρσας πάντων δίκας." ταύτα εϊπας ήγε 5 9 τους Πέρσας δρόμψ διαβάντας τον Άσωπον .κατά στί-βον των Ελλήνων ώς δή άποδιδρησκόντων, έπεΐχέ τε έπί Λακεδαιμονίους τε και Τεγεήτας μούνους' Αθη-ναίους γάρ τραπομένους ές το πεδίον υπ ο των όχθων 5
10. ιίιέδεξαν: zu VII 172 2.
11 f. διαχριθήναι, decerlare. — ουδέν ες = ονδενός άξιοι, 'ohne Wert, nichtig" (VII 14 6). · Gleich-deutig ούόαμοί. — άρα: zu III 64 20. Es bezieht sich nur auf ούδέ-νες έόντες. — Wenn die Lakedämo-nier, meint Mardonios, sich irgend-einen Namen gemacht, während sie doch, wie es ihr jetziges Benehmen klärlich zeige, von keiner Bedeu-tung wären, so sei das daher zu erklären, dafs die übrigen Hellenen, unter denen sie sich hervorgethan (έναπεδειχνΰατο), eben auch nichts wert seien; sie behaupteten vilio ceterorum ihren Vorrang.
14 ff. Wegen des Genitivs έπαι-νεόντων nach νμϊν vgl. oben c. 51 14 u. zu I 3 8. Hier jedoch auf-fällig, weil das Partizip das Objekt der συγγνώμη darstellt, 'Nachsicht dafür dafs ihr rühmtet'. — τοισί τι xai συνηδέατε 'von denen ihr doch wenigstens etwas wufstet',
über die ihr doch immer nach eigener Erfahrung urteilen konntet.
Zum Ausdruck V 24 14. — Άρτα-βαζου, zu verbinden mit το xai χαταρρωδήσαι. Denn θώυμα έποι-εΰμην = έθώυμαζον (zu VII 99 3).
Ähnlich c. 79 3. — xai μάλλον, als über euch. — έποιενμην, im letzten Kriegsrate (c. 41). — xai 'sogar'. Zur Sache s. c. 41.
20. ετέρωθι, beim König. — εσται λόγος, fiet menlio. Vgl. VII 113 5.
59. 3. υπείχε, sc. τους Πέρσας, direxit, duxit.
5. υπ ο των όχθων: er rückte vom Asopos südwärts zum Kithäron hinauf, mitten durch die niedrige wellenförmige Hügelgruppe, die zwischen der Mündung des Drei-häupterpasses und Platää vom Fufse des Kithäron aus nordwärts bis an das Bette des Asopos vortritt (Rofs Königsr. I 17), in der Absicht die am Gehänge des Gebirgs (c. 56 9)