αατο λέγων Αλέξανδρος, διαδεξάμενοι ελεγον οι από orientalischen und besonders den
6. τάδε — επίλοιπα, ea aulem quae iam sequuntur
7. ff το πρώτα, in primis (120 5).
8. εφ η δέ nimmt τάδε - ήχουον auf.
9*
132 I
-Άτταγίνού επί το δειπνον τούτο, κληθήναι δε και Θη-10 βαίων άνδρας πεντήκοντα, και σφεων ου χωρίς
εκατά-ρον ς κλίναι, αλλά Πέρσην τε και Θηβαϊον εν κλίνη εκάστη, ώς δε από δείπνου ησαν, διαπινόντων τον Πέρσην τον όμόκλινον Ελλάδα γλώσσαν ιέντα ε'ίρεσθαι αυτόν όποδαπός εστι, αυτός δε νποκρίνασθαι ώς εϊη Όρ-15 χομένιος. τον δε ειπείν „επεί νυν ομοτράπεζος τέ μοι και
ομόσπονδος εγένεο, μνημόσυνα τοι γνώμης της έμής κα-ταλιπέσθαι θέλω, 'ίνα και προειδώς αυτός περί σεωυτον βουλενεσθαι εχης τά συμφέροντα, οράς τούτους τους δαι-νυμένονς Πέρσας και τον στρατόν τον ελίπομεν επί τω 20 ποταμφ ατρατοπεδενόμενον; τούτων πάντων όψεαι ολίγου
τινός χρόνου διελθόντος ολίγους τινάς τους περιγενομέ-νονς." ταύτα άμα τε τον Πέρσην λέγειν και μετιέναι πολλά των δακρύων, αυτός δε θωυμάσας τον λόγον ειπείν πρίς αυτόν „ ούκών Μαρδονίω τε ταύτα χρεόν εστι λέγειν 25 και τοίσι μετ' εκείνον εν αίνη εούσι Περσέων;" τον δέ
μετά ταύτα ειπείν „ξείνε, ο τι δει γενέσθαι εκ τού θεού άμήχανον άποτρέψαι άνθρώπψ' ου δε γάρ πιστά λέγουσι εθέλει πείθεσθαι ουδείς, ταύτα δε Περσέων συχνοί έπιστάμενοι επόμεθα άναγκαίη ενδεδεμένοι.
30 εχθίστη δε οδύνη εστί των εν άνθρωποισι αντη, πολλά φρονέοντα μηδενός κρατέειν." ταύτα μεν
Όρχο-11. Zu χλϊναι ist Άτταγϊνον als δάς τε α φα; ποιήσασθαι xai άσαν-Subjektsakkusativ zu ergänzen, weil τας τον θε'ον xai ταλλα τά νομι-der Hausherr die Plätze nach Rang ζόμινα τρέπεσθαι προς τον πότον.
und Schätzung anzuweisen pflegte; Von τε xai zu V 2 6.
falls man nicht χλινήναι bessern iß. μνημόσυνα·, vom Plural zu will. — Dafs nur je zwei Personen γ ι jog jg.
auf der χλίνη nebeneinander Platz „, .* _ , . . . nahmen scheint hellenischer Brauch 21. τονςπεριγενομενονς gut gewesen zu sein. Vgl. Plat. Symp. t u f s t / w l f von d u ver
175. Bei den Römern fafste der \.e(ra?r ^ m,1
lectus je drei Gäste. ratenschen Umtrieben gegen Mar-ie « „ „ ' „ , - „ r ,,„„„„„ κ„· domos, deren Haupt, wie es scheint,
15. ομοτράπεζος Genosse beim A r t a b a' w a r f c rg6 ) ' δειπνον, ομοαπονδος beim ποιος, * '
der mit einer σπονδή begann. Plat. 23. των δαχρνων: zum Artikel Symp. 176 μετά ταύτα, εφη, χατα- vgl. VII 188 19.
χλινέντο; τού Σωχράτου; xai δει- 27. Vgl. zu III 43 2. . πνήααντος xai των άλλων, σπον- 29. ενδεδεμένοι, wie I i i 16.
- I - 133
μεν ίου Θερσανδρον ήκουον, και τάδε προς τούτοισι,ως αντο.ς αντίκα λέγοι ταύτα προς ανθρώπους πρότερον ή γενέσθαι εν Πλαταιήσι την μάχην.
Μαρδονίου δε εν τη Βοιωτίη οτρατοπεδευομένου οι 17 μεν άλλοι παρείχοντο άπαντες στρατιήν και συνεσέβαλον.
«S Αθήνας όσοι περ έμήδιζον Ελλήνων των ταύτη οι-κημένων, μούνοι δε Φωκέες ου συνεσέβαλον εμήδιζον γαρ δή σφόδρα και ούτοι, ουκ εκόντες αλλ3 υπ' άναγ- 5 καίης. ήμέρησι δέ ου πολλήσι μετά την άπιξιν την ες Θήβας ύστερον ήλθον αυτών όπλίται χίλιοι, ήγε δε αυτούς Άρμοκύδης άνήρ τών αστών δοκιμώτατος. επει δε άπίκατο και ούτοι ες Θήβας, πέμψας ο Μαρδόνιος ιππέας εκέλευσέ αφεας επ' έωυτών εν τφ πεδίφ ϊζεσθαι. 10 επει δε εποίησαν ταύτα, αντίκα παρήν ίππος ή άπασα.
μετά δε ταύτα διεξήλθε μεν διά του στρατοπέδου τού 'Ελληνικού τού μετά Μήδων έόντος φήμη ώς κατακοντιεϊ
σφεας, διεξήλθε δε δι' αυτών Φωκέων τώντό τούτο, ένθα δή σφι ο στρατηγός, Άρμοκύδης παραίνεε λέγων 15.
τοιάδε. „ώ Φωκέες, πρόδηλα γάρ ότι ήμέας ούτοι οι άνθρωποι μέλλουσι προόπτφ θανάτω δώσειν, διαβεβλη-μίνονς υπό Θεσσαλών, ώς εγώ εικάζω · νυν άνδρα πάντα τινά ύμέων χρεόν εστι γενέσθαι αγαθόν' κρέσσον γάρ
33. προς ανθρώπους "zu den Leuten'. II 46 τούτο ές έπίόιξιν αν-θρώπων άπίχΐΐο,. III 40 τούτο απόβαλε ούτω οχως μηχέτι ήξει ες ανθρώπους.
17. 2. χα« συνεσέβαλον greift zeitlich zurück in die Erzählung, um die Notiz über die Phokeer einflech-ten zu können, die zwar zu denen gehörten οϊ παρείχοντο στρατιήν, aber erst nach dem zweiten Ein-fall in Attika. ' 3. ;Αθήνας = 'Αττιχήν (VIII 50 7). Ähnlich 7 u. 9 ες Θήβας für ές γήν τήν Θηβαίων (vgl. c. 15).
— ταύτη, in Mittelhellas.
,5. σφόδρα 'entschieden. — xai ούτοι, aber nicht alle (c. 31 24).
7. ύστερον, nachdrücklicher
Pleo-nasmus nach μετά τήν άπιξιν.
Vgl. VII 33 μετά ταύτα χρόνω ύστερον, IX 83 νστέρω χξο'νψ μετά ταύτα, 85 δέχα ετεσι ύστε-ρον μετά ταύτα, u. III 36 29.
13. Ein solcher Fall ereignete sich im peloponnesischen Kriege.
Thukyd.VIII 108 (Άρσάχης ο Τισσα-φέρνου ύπαρχος) Αηλίους τους Ατραμϋττιον χατοιχήααντας — έχθραν προσποιησάμενος άδηλον χαι επαγγείλας ατρατιάν αυτών τοις βελτίατοις, έξαγαγών ώς έπι φιλίφ xai ξνμμαχία τηρήσας άρι-στοποιουμένους xai π εριστήσας τους εαυτού χατηχόντισεν.
18 f. S. VIII 29 f. — άνδρα gehört zu γενέσθαι αγαθόν (V
2 2).
134 Ι
-20 ποιεύντάς τι και άμννομένονς τελευτήσαι τον αιώνα ή περ παρέχοντας διαφθαρήναι αισχίστφ μόρψ. αλλά μαθέτω τις αυτών ότι εόντες βάρβαροι έπ' Έλλησι άν-1 8δ ρ ά σ ι φόνον ερραψαν." δ μεν ταύτα παραίνεε' οι δε
ιππέες επεί σφεας έκυκλώσαντο, έπήλαυνον ώς άπο-λέοντες, και δη διετείνοντο τα βέλεα ώς άπήσοντες, και κοΰ τις και άπήκε. και οϊ άντίοι έστησαν πάντη συ-5 στρέψαντες έωυτους και πυκνώσαντες· ώς μάλιστα,
έν-θαύτα οι ίππόται ύπέστρεφον και άπήλαννον οπίσω, ουκ. έχω δ1 άτρεκέως ειπείν ούτε ει ήλθον μεν άπο-λέοντες τους Φωκέας δεηθέντων Θεσσαλών, έπεί δε ωρων προς άλέξησιν τραπομένους, δείσαντες μη και 1 0σ φ ί σ ι γένηται τρώματα, ουτω δη άπήλαυνον οπίσω·
ώς γάρ σφι ένετείλατο Μαρδόνιος' ούτ' ει αυτών πει-ρηθήναι ηθέλησε ε'ί τι αλκής μετέχουσι. ώς δε οπίσω άπήλασαν οι ίππόται-, πέμψας Μαρδόνιος κήρυκα έλεγε τάδε¿· „θαρσέετε ώ Φωκέ'ες' άνδρες γάρ έψάνητε έόντες 15! αγαθοί, ουκ ώς έγώ έπυνθάνόμην. και νύν προθύμως
φέρετε τον πόλεμον τούτον' εύεργεσίησι γάρ ου- νική-σετε ου τ' ών έμέ ούτε βασιλέατα περί Φωκέων μεν ές τοσούτο έγένετό. , · "
1 9 Λακεδαιμόνιοι δε ώς ές τον Ισθμό ν ήλθον; έν τού-τη) έστρατοπεδεύοντο. πυνθανόμενοι δε ταντα ' οι
λοι-21. παρέχειν, 'herhalten, dulden', τ 6 γ' ίπ' ίχριόφιν τάννσεν νιος sagte man von solchen die ihren άμφιεΧίσσης, und das häufige ξε-Körper und überhaupt ihre Person στήν έτάνυσσε τραπεζαν von der anderen, wie Ärzten, Liebhabern Tischplatte, die ausgedehnt wie sie u. dgl., zu willkürlicher Behandlung' ist auf das Tischgestell gelegt wird, überliefsen. — αισχίστφ • μόρω: 11. ως -ένετείΧατο, dafs sie näm-Äschyl.Pers. 442 τεθνασιν οιχτρώς lieh umkehren sollten, sobald sie δνσχΧεεστάτω μόριο. An poetischen die Phokeer zur Abwehr entschlos-Stil erinnert auch 23 φόνον έρρα- sen sähen. Zweifelhaft bleibt nur ψαν. Od. π 379 οννιχά oi φόνον ob sie auch umgekehrt sein würden, αιπνν έράπτομεν, Äschyl. Enm. 26 falls das Gegenteilsich gezeigt hätte.
ΤΙενθεί χαταρράψας μόρον. 16. φέρετε 'führet'. Ebenso c. 40"
22. μαθέτω τις: vgl. VII 5 13. 7. Vgl. zu I 18 15.
18. 3. xal δη 'und schon' (VI 12 Die H e l l e n e n bei E r y t h r ä . 15). — διετείνοντο τά_βέΧεα, eig. A n g r i f f e d e r R e i t e r e i ; Tod τά τόξα (VII 61 7). Ähnlich Od. des M a s i s t i o s . Neue S t e l -o 282 έδίξατο χάΧχεον εγχος• xai · l u n g (c. 19—25).
— I — 1 3 5 πο\ Πελοποννήσιοι τοΐσι τά άμείνω εάν δ αν ε, οί δε και
¿ρέοντες έξιόντας Σπαρτιήτας, ουκ εδικαίευν λείπεσθαι της εξόδου Λακεδαιμονίων, εκ δη ών τοϋ 'Ισθμού καλ- 5 λιερησάντων των ίρών επορεύοντο πάντες και άπικνέον-ται ες 'Ελευσίνα* ποιήσαντες δε και ενθαύτα ίρά, ως σφι εκαλλιέρεε, το πρόσω επορεύοντο, Αθηναίοι δε άμα αύτοίσι, διαβάντες μεν εκ Σαλαμίνος, συμμιγέντες δε εν'Ελευσΐνι. ώς όέ αρα απίκοντο της Βοιωτίης ες'Ερν- 10 θράς, έμαθόν τε δη τους βαρβάρους επί τφ Άσωπψ ατρατοπεδενομένονς, φρασθέντες δε τούτο
άντετάασον-το επί της νπωρέης άντετάασον-τού Κιθαιρώνος. Μαρδόνιος ¿«,20 ώς ού κατέβαινον οι Έλληνες ες το πεδίον, πέμπει ες αυτούς πάσαν την ϊππον, της ιππάρχεε Μασίστιος ευ-δοκιμέων παρά Πέρσησι, τον Έλληνες Μακίστιον
κα-19. 3. τά άμείνω εάν δανέ: VII 145 των περί την 'Ελλάδα τά άμείνω φρονεόντων, 172 των πο-λιών των τά άμείνω φρονεονσέων περί τήν 'Ελλάδα, VIII 29 όσον χρόνον έχεϊνα ήμΐν ήνδανε. — οί
δε χαί, die erst in letzter Stunde sich zur Teilnahme entschlossen.
Welche dies waren ersieht man nicht; denn aufser den einzigen Le-preaten waren die übrigen c. 82 auf-gezählten Staaten schon bei Ther-mopylä und Salamis vertreten (Vir 202. VIII 1 43); dagegen fehlten' einige von diesen bei Salamis (zu c. 28 12). Die Argeier und Achäer hielten sich auch diesmal fern.
5. Auch Ααχεδαιμονίων ist von·
λείπεσθαι abhängig.
7. ff 'Ελευσίνα: wollten sie nach Böotien marschieren, so hätten sie vonMegara sich gleich nördlich nach Eleutherä wenden müssen. Gewifs erwarteten sie den Feind aber noch in Attika'zu finden; da er aber schon nord- und ostwärts abgezogen oder abzuziehen im Begriff war, so wand-ten sie sich durch das thriasische Feld zum und über den Kithäron.
Diese doppelte Bewegung erklärt auch das doppelte Opfer.
10. ες 'Ερυθράς, wo doch nach c. 15 .14 der Feind seine Aufstellung genommen, der sich von da sogar westlich bis Platää ausdehnte. Man erkennt dafs hier eine Lücke in der Erzählung ist. Die Hellenen müs-sen den Pafs von Eleutherä forciert und den Feind ostwärts bis an sein festes Lager (bei Skolos), nord-wärts in die Ebene des Asopos·
zurückgedrängt haben. Vgl. c. 25
10 ff. • 11. εμαθον 'gewahrten' (VII 37·
10). · • 12. φρασθέντες δε, als ginge nicht τε vorauf, sondern als wenn εμαθον durch φρααθέντες δέ in der dem Autor geläufigen Weise (zu 1 8 2) aufgenommen werden sollte. S. auch zu 1 108 20. II 126 6-a ·
13. επί της νπωρέης, um gegen die Angriffe der Reiterei gedeckt zu sein, welche Waffe ihnen ganz abging, und um die Verbindungs-strafse im Rücken zu decken, auf welcher sie fortwährend Zuzug und Lebensmittel erhielten (c. 28 1. 38 8. 39 8).
20. 4. °Ελληνες, andere helle-nische Autoren und Dichter (wie
136 —
-I—
5 λέουσι, ϊππον έχων Νησαϊον χρυσοχάλινον καί άλλως κεκοσμημένον καλώς, ενθαύτα ως προσήλασαν οί ίππό-ται προς τους Έλληνας, προαέβαλλον κατά τέλεα, προς-βάλλοντες δέ κακά μεγάλα έργάζοντο και γυναικάς σφεας 2 1 απεκάλεον. κατά σνντνχίην δε Μεγαρέες έτυχον
ταχθέν-τες τή τε επιμαχώτατον ην του χωρίου παντός, και πρόσοδος μάλιστα ταύτη εγίνετο τη ϊππψ. προσβαλ-λούσης ών της ίππου οι Μεγαρέες πιεζόμενοι έπεμπαν 5 επί τους στρατηγούς τών 'Ελλήνων κήρυκα, άπικόμενος
δε ο κήρυξ προς αυτούς έλεγε τάδε. „Μεγαρέες λέ-γουσΓ ημείς, άνδρες σύμμαχοι, ου δυνατοί είμεν την Περσέων ϊππον δέκεσθαι μοϋνοι, έχοντες στάσιν ταύτην ες την έστημεν αρχήν" αλλά και ες τόδε λιπαρίη τε 10 και αρετή άντέχομεν και περ πιεζόμενοι, νϋν τε ει μή
τινας άλλους πέμψετε διαδόχους της τάξιος, ϊστε ήμέας έκλείψοντας την τάξιν." ο μεν δη σφι ταύτα άπήγ-γελλε, Παυσανίης δε άπεπειράτο τών Ελλήνων εϊ τίνες έθέλοιεν άλλοι εθελονταί Ιέναι τε ες τον χώρον τούτον 15 και τάσσεσθαι διάδοχοι Μεγαρεύσι. ου βουλομένων δε
Chörilos, Simonides). Ähnliche Anmerkung I 7 4. 216 3. II 16 4.
— Μαχίστιος war den Hellenen als eleiisches εθνιχόν (IV 148 14) geläufig, und schien von μάχιστος (vgl. c. 25 6) abgeleitet. Ein üfa-σίστιος ist auch VII 79 8 genannt.
5. Νησαΐον: zu VII 40 10.
7. χατά τέλια, turmatim (VII 81 6). Ein Geschwader folgte dem anderen im Angriff, der in dieser Weise ohne Unterbrechung fortge-führt ward. S. c. 23 1.
8. γυναϊχας: vgl. c. 107 8.
21. Plut. Arist. 14 Μαρδόνιος φ πλείστον Ιδόχιι διαφέριιν τών 'Ελλήνων άπεπειραιο, τήν ϊππον
αθρόαν αυτοΐς έφεϊς χαθεζομένοις υπ ο τον πρόποδα του Κιθαιρώνος εν χωρίοις οχυροί: xal πιτρώδεσι πλην Μεγαρέων, ούτοι δι τριαχί-λιοι το πλήθος όντις έν τοις έπι-πέδοις μάλλον έστρατοπεδιϋοντο,
διο xai χαχώς έπασχαν υπό της ϊππου ρυείση: επ" αυτους xai προσβολας έχούαης πανταχόθεν.
Sie standen, scheint es, auf dem rechten Flügel bei Erythrä (c. 22 2), zunächst den Feinden.
2 f. τη — ταύτη: zu II 40 4. — επιμαχώτατον 'die dem Angriff am meisten ausgesetzte Stelle' (IV 86 10).
6. Μιγαρέις λέγουαι: s. von die-ser Formel zu III 40 5. Nur fehlt hier das sonst übliche und kaum entbehrliche τάδε oder ω δε.
9. xai, schon mit Bezug auf das fg. xai?τερ πιεζόμενοι, 'dennoch', vorangestellt wie öfter so όμως (V 63 8. VIII 74 3).
13. Plut. Arist. 14 (Παυσανίας) αυτός μεν αμήχανος ην προς ιπ-πότας αμύνειν οπλιτιχή φαλαγγι xai βαρεία τή Σπαρτιατών.
— I —
137
των άλλων Αθηναίοι ύπεδέξαντο και Αθηναίων οι τριηκόσιοι λογάδες, των ελοχήγεε Όλυμπιόδωρος δ Αάμ-πωνος. ούτοι ήσαν οϊ τε νποδεξάμενοι και οι προ των 22 άλλων των παρεόντων 'Ελλήνων ες ''Ερυθράς ταχθέν-τες, τους τοξότας προσελόμενοι. μαχομένων δε σφέων επί χρόνον τέλος. τοιόνδε εγένετο της μάχης, προσβαλ-λούσης της 'ίππου κατά τέλεα, δ Μασιστίου προέχων 5 των άλλων 'ίππος βάλλεται τοξενματι τά πλευρά, άλ-γήσας δε ϊσταταί τε ορθός και άποσείεται τον Μασι-στίον πεσόντι δε αν τ ψ οι Αθηναίοι αντίκα επεκέατο.
τον δή 'ίππον αντον λαμβάνουσι και αυτόν άμννό-μενον κτείνουσι, κατ' άρχάς ον δυνάμενοι, ενεσκεναστο 10 γαρ ον τω.' εντός θώρηκα ειχε χρνσεον λεπιδωτόν, κα-τνπερθε δε του θώρηκος κιθώνα φοινίκεον ενεδεδνκεε.
τ.ύπτοντες δε ες. τόν. θώρηκα εποίευν ουδέν, πριν γε δή μαθών τις τό ποιενμενον παίει μιν ες τον οφθαλμόν.
16. xai Αθηναίων 'und zwar' (I 52 6). — οι: der Artikel als von einer bekannten und gewöhnlichen Heeresabteilnng (λόχο;, daher Ιλο-χήγεε), von der jedoch sonst nichts verlautet; nur dafs Thukyd. VI 100 bei der Belagerung von Syrakus eine solche Schar von 300 der Gewandtesten und Stärksten er-wähnt.
„ 1 7 . Dieser Olympiodoros ist wahischeinlich der Vater jenes Iiampon, der als Seher, Orakel-und Zeichendeuter, Staatsmann Orakel-und Freund des Perikles, insbesondere' als Mitgrönder von Thurioi sich einen Namen gemacht, und wegen seines superstitiösen scheinheiligen Gebarens von den zeitgenössischen Komikern, vorzüglich von Kratinos, oft gegeifselt worden. Der persön-liche Bezug,, in den ihn die Grün-dung von Thurioi sowie sein Ver-hältnis zu Perikles und seine alt-gläubige Gesinnung zu dem Vf.
gebracht haben mochte, macht es erklärlich, warum das Vorposten-gefecht, bei dem sich der Vater
ausgezeichnet, mit so umständlicher Genauigkeit vorgetragen wird.
22. 3. τον; τοξότα;, noch c. 60 17 erwähnt, aus der untersten Bür-gerklasse, den Theten, die auch sonst als Leichtbewaffnete dienten, und aus Schutzverwandten formiert.
Nach Äschyl. Pers. 458. Plut.
Them. 14 befanden sich schon in der Schlacht bei Salamis je vier auf jedem der 180 athenischeh Schiffe. Nicht damit zu verwech-seln sind die sog. Skythen oder Speusinier, angekaufte Sklaven, die als Bogenschützen Polizei- und Kriegsdienste leisteten, aber erst nach diesem Kriege angeschafft wurden.
5. προέχων τών άλλων 'das den anderen voraus war'; vgl. IV 120 17. II. ψ 453 beim Wettrennen φράααατο d" ίππον άριπρεπέα προύχοντα.
9. άμυνόμενον: vgl. zu 168 26.
11. S. zu VII 61 2. Der Perieget Pausanias sah ihn noch als Weih-geschenk im Erechtheion (I 27 1).
14. rö ποιενμενον'den Vorgang'.
138" . l
-15 οντω δή επεσέ τε και απέθανε, ταύτα δέ Υ. ω ς γινόμενα ελελήθεε τους άλλους ιππέας'• ούτε γαρ πεσόντα μιν
εί-• δον από του 'ίππου ούτε αποθνήσκοντα, άναχωρήσιός τε γινομένης και υποστροφής ουκ εμαθον τ6 γινόμενον.
έπείτε δε έστησαν," αντίκα επόθεσαν, ως σφεας ουδείς 20 ήν δ τάσαων . 'μαθόντες δέ τό γεγονός, διακελευσάμενοι
ήλαυνον τους 'ίππους πάντες, ώς αν τον νεκρόν άνε-2 3 λοίατο. ίδόντες δέ οι Αθηναίοι ουκέτι κατά τέλεα
προσελαύνοντας τους ιππέας άλλα πάντας, την άλλην στρατιήν επεβώσαντο. εν ψ δέ δ πεζός άπας εβοή-θεε, εν τοντψ μάχη οξέα περί τον νεκρού γίνεται.
5" έως μέν νυν μούνοι ήσανοί'τριηκόσιοι,έσσούντό τε πολλόν και τον νεκρόν άπέλειπον' ώς δέ σφι τό πλήθος, επεβοήθησε, οντω δή ουκέτι οί ίππότάι νπέμενον ουδέ σφι έξεγένετο τον νεκρόν άνελέσθαι; άλλα πρός'εκείνφ άλλους προσαπώλεσαν των ιππέων. ' άποστήσάντες ών 10 όσον τε δύο στάδια έβονλεύοντο ό τι χρεόν εϊη ποιέειν,
εδόκεέ δέ σφι άναρχίης εονσης άπελαννειν παρά Μαρ-2 4 δόνιον. άπικομένης δέ της 'ίππου ές τό στρατόπεδον
πένθος επόιήσαντο Μασιστίον πασά τε ή στρατιή και Μαρδόνιος μέγιατον; σφέας τε αυτούς κείροντες και τους 'ίππους και• τά υποζύγια οιμωγή τε χρεώμενοι ά-' 5 πλέτψ' άπασαν γαρ την Βοιωτίην κατείχε ηχώ ώς
άν-δρας άπολομένου μετά γέ Μαρδόνιον λογίμωτάτον πα-2 5 ρά τε Πέρσησι και βασιλέι. οί μέν. νυν βάρβαροι
τρό-ιι ω τ ψ σφετέρψ αποθανόντα έτϊμων Μάοίατιον' οί δέ Έλληνες ώς την 'ίππον εδέξαντο προσβάλλονσαν και
δε-Vgl. III 78 5. IX 47 3. Unlen 18 18. τι knüpft an und korrespon-τό γινόμενον. diert zugleich mit xai. Vgl. zu VI
17. άναχωρήαιος, womit jeder 41 7.
Angriff regelmäfsig schlofs und der' 19. έστησαν, sc. τους ίππους.
darum nicht erst des Befehles des Od. η 4 στήαεν £ρ' εν προθϋροιαιν Anführers bedurfte, sodafs bei dem (ήμιόνους), τ 188 στήσε d" εν flüchtigen Anprall und ebenso ra- 'Αμνισό> (νήας). Ebenso unten c. 23 sehen Bücklauf der Reiter der Ver- 9 άποατήααντες 'in der Ferne an-lust des Führers, der sich zu weit, haltend, Halt machend', wo άπο- wie:
vorgewagt und von den Hopliten V 51 15 άποστάς 'sich entfernend*.·
sofort" umringt worden war, unbe- 21. Uber den Modus bei ώς zu merkt bleiben konnte. • 1 75 19.
— I —
139
ξάμενοι ωσαντο, εθάρσησάν. τε πολλώ μάλλον και πρώτα μεν ες άμαξαν έσθέντες τον νεκρον παρά τάς τάξις 5 <
εκόμιζον' ο δε νεκρός ήν θέης άξιος μεγάθεος εϊνεκα και κάλλεος" τών δή εϊνεκα και ταύτα εποίενν' εκλεί-·
πάντες τάς τάξις εφοίτεον θεησόμενοι Μασίστϊον. μετά δέ έδοξέ σφι επικαταβήναι ες ΊΙλαταιάς' ό γαρ χώρος εφαίνετο πολλώ εών επιτηδεότερός σφι ενστρατοπε- 10 δενεσθαι ό Πλαταιικος τον Έρυθραίου τά τε άλλα και εννδρότερος. έ'ς< τούτον δή τον χώρον και επί τήνκρήνην τήν Ταργαφίην την εν τψ χώρφ τοντφ εονσαν -έδοξέ σφι χρεόν είναι άπικέαθαι και διαταχθέντος'ατρα-·
τοπεδεύεαθαι. • άναλαβόντες δε- τά όπλα ήισαν δια' της 1δ νπωρέης τού Κιθαιρώνος παρά 'Υσιάς ες τήν ΠλΟταιί-δα γήν, άπικόμενοι δέ έτάσσοντο κατά εθνεα πλησίον της τε κρήνης της Γαργαφίης και τον τεμένεος τού -Άνδροκράτεος τού ήρωος, δια όχθων τε ουκ υψηλών
και άπέδον χώρου. ' ' 20 2 5 . 4. ωσαντο, propulsaverunt
(VI 37 3). — xai πρώτα.. . 'und das erste was sie thaten war .
7. ταύτα, st. τάδε (1 137 2).
8. Vgl. VIII24 f. „II. χ 369 «Alot δε περίδραμον υίες Αχαιών . Οϊ xai θηήσαντο φυήν xai είδος άγη-τον Έχτορος. .
9. επιχαταβήναι, von den Höhen hinab in die Ebene, weil ihre Furcht vor der Reiterei gemindert war.
11. τά τε άλλα stört die Harmo-nie der Satzfügung. H. gebraucht aber die Formel τά τε άλλα xai auch sonst (II 92 4. V 62 18), nur um den folgenden Begriff oder Satz-teil als besonders wichtig hervor-zuheben, im Sinne von xai δή xai, ohne Rücksicht auf die eigentliche Bedeutung; sonst hätte zu ενυδρό-τερος als spezieller Begründung von επιτηδεότερος noch εών treten müssen. Er wollte aber dieses Wort zu επιτηδεότερος εών parallelisie-ren, nicht ihm subordinieren.
13. Die gargaphische Quelle ent-sprang am Nordfufse des Kithäron
und flofs etwa M. östlich von Platää (c. 52.10), schon im Gebiete dieser Stadt (Pausan. IX 4 2). Sicher nachzuweisen ist sie heute nicht niehr.
17. xazä e&vea~: s. c. 28.
18 f. Die Quelle auf dem rechten Flügel (c. 49 11 vgl. mit c. 28 2) und das Heroon auf dem linken in der Ebene am Asopos, an der Strafse von Platää nach Theben (Thukyd.
HI' 24), bildeten die äußersten Punkte der neuen, nunmehr vom Fufse des Gebirgs nordwärts in die Ebene hinabreichenden Aufstellung.
Ihre Front stand jetzt gegen Osten, während sie bei Erythrä mehr gegen Norden gerichtet gewesen.
Für die Entwickelung des allmäh-lich sehr gewachsenen Heeres war hier mehr Raum und zugleich deckte ein vom Kithäron auslaufender Höhenzug (S^S-oi) fast bis zur Asopos-ebene vor' der feindlichen Reiterei, während die Perser ihr festes Lager nun nicht mehr in un-mitttelbarer Nähe hatten. —
'Av-1:40 - I —
2 6 Ένθαύτα εν τή διατάξι έγένετο λόγων πολλών ώθε-σμός Τεγεητέων τε και Αθηναίων' ίδικαίευν γαρ αυτοί εκάτεροι εχειν τό έτερον κέρας, και καινά και παλαιά παραφέροντες 'έργα. τούτο μεν οι Τεγεήται ελεγον τάδε.
5 „ημείς αίεί κοτε άξιεύμεθα ταύτης της τάξιος εκ τών συμμάχων απάντων, οσαι ήδη έξοδοι κοιναι έγένοντο Πελοποννησίοισι και τό παλαιόν και τό νέον, εξ εκεί-νον τον χρόνου επείτε 'Ηρακλείδαι επειρώντο μετά τον Ενρνσθέος θάνατον κατιόντες ες Πελοπόννησον' τότε 10 ενρόμεθα τοντο διά πρήγμα τοιόνδε. επει μετά Αχαιών
και 'Ιώνων τών τότε εόντων εν Πελοποννήσψ έκβοηθή-σαντες ες τον Ισθμό ν ίζόμεθα άντίοι τοίσι κατιοΰσι, τότε ών λόγος "Υλλον άγορεύσασθαι ώς χρεόν ε'ίη τον μεν ατρατόν τψ στρατφ μή άνακινδυνεύειν σνμβάλλον-15 τα, εκ δε τον Πελοποννησίου στρατοπέδου τον αν
σφέων αυτών κρ/νωσι είναι άριστον, τούτον οι μουνο-μαχήσαι επϊ διακειμένοισι. έδοξέ τε ,τοϊσι Πελοποννη-σίοισι ταύτα είναι ποιητέα και εταμον όρκιον επι λόγω τοιψδε, ήν μεν "Υλλος νικήση τον Πελοποννησίων ήγε-δροχράτεος, eines platäischen Hei- 9. τότε, mit Asyndeton, wie VII ligen (Plnt. Arist. 11). . 10 y 5.
R a n g s t r e i t d e r Tegea'ten 11. Der Znsatz τών τότε ιόντων und A t h e n e r (c. 26f.). gilt nur für 'Ιώνων. Vgl. 1 6 8.
26. λόγων ώθιαμός, altercatio 12. ες τον 'Ισθμόν: der Kampf (III 76 10). soll an der Grenze zwischen dem 3. το έτερον χέρας, den linken megarischen und korinthischen Ge-Flügel. Der rechte gehörte als un- biete geschehen sein (Pausan. I bestrittenes Vorrecht den Spartiaten 44 11).
(c. 28 2). 13. ων, analeptisch, wie VII137 4. τοντο μέν: das Entsprechende 13. — άχορενσασθαι, nur hier c. 27 2. Vgl. zu IV 76 4. • medial, 'habe verkündigen lassen', 5. ix == υπό. näml. ihnen, den Peloponnesiern.
6. οσαι - έγένοντο 'bei allen 14. άναχινδυνεύειν: zu VIII 68 9.
gemeinschaftlichen Auszügen, die 17. επι άιαχειμένοιαι, sonst επϊ bis jetzt statthatten'. αυγχειμένοις, ρητοϊαι (V 57 10), 7. το νέον st. νέον, νεωατί, ist ώμολογημένοις. Hesiod Sc. 20 ώς sonst nicht üblich und wohl wegen γαρ οι διέχειτο (certum erat), θεοϊ το παλαιόν hier geneuert. Vgl. <f επιμάρτνροι ήσαν. Nachahmend auch τά νεώτερα VI 35 5. — εξ Dionys. Archäol. IV 29 ονδ' επι έχείνον τοϋ χρόνου, an αίεί χοτε διαχειμένοις χα'ι ζιητοΐς τάς ήγε-anznschliefsen. Darnach επείτε μονίας παραλαμβανομεν. — τε, wie (cum) wie VII 59 5. c. 22 18.
— I —
141
μόνα, κατιέναι Ήρακλείδας επί τά πατρώια, ήν δε ν ι- 20 κηθή, τά 'έμπαλιν Ήρακλείδας άπαλλάασεαθαι και άπά-. • γειν την στρατιήν εκατόν τε ετέων μη ζητήσαι κάτοδονες Πελοπόννηαον. προεκρίθη τε δη εκ πάντων των συμ-μάχων εθελοντής Έχεμος ο Ήερόπου του Φηγέος στρα-τηγός τε εών καϊ βασιλεύς ημέτερος, και εμουνομάχησέ 25 τε και άπέκτεινε'Ύλλον. εκ τούτου του έργου ευρόμεθα εν Πελοποννησίοισί γε τοίσι τότε και άλλα γέρεα με-γάλα, τά διατελέομεν έχοντες, και του κέρεος του ετέρου αιει ήγεμονεύειν κοινής εξόδου γινομένης, υμϊν μέν νυν ώ Λακεδαιμόνιοι ουκ άντιεύμεθα, αλλά δίδοντες αΐρεσιν 30 οκοτέρου βούλεσθε κέρεος άρχειν παρίεμεν' του δε ετέ-ρου φαμέν ήμέας ϊκνέεσθαι ήγεμονεύειν κατά περ εν τω πρόαθε χρόνφ. χωρίς τε τούτου του άπηγημένου έργου άξιονικότεροί είμεν Λθηναίων ταύτην τήν τάξιν έχειν. ' πολλοί μεν γαρ και ευ έχοντες προς υμέας ήμίν, άν- 35
21. τα εμπαλιν = οπίσω (άπαλ-λάασεαθαι).
22. έχατον ετέων, d. h. nicht vor dem vierten Geschlechte. Te-menos Aristodemos und Kresphon-tes, unter denen sie endlich zurück-kehrten , waren bekanntlich die vierten Nachkommen des Hylios;
s. VII 204. VIII 131.
24. Pausan. VIII 5 1 Αυχούργου δε αποθανόντος Εχεμος ο 'Αερό-που του Κηφέως του Άλέου τήν Άρχάδων έσχεν αρχήν, έπι τού-του Δωριείς χατιόντας ές ΊΙελο-πόννησον νπ'ο ήγεμόνι "Υλλω τω Εραχλέους 'Αχαιοί περι Ίαθμον τον Κορινθίων χρατοϋσι μάχρ, xai Εχεμος άποχτίννυσιν "Υλλον μονομαχήααντά οι χατα πρόχλη-αιν, 54 10 έθεασάμην δε χαι άλλα έν Τεγέρ τοαάδε, Άλέου ο'ιχίαν xai Έχέμου μνήμα xai έπειργα-αμένη ν ές στήλη ν τήν Εχέμου προς τον "Υλλον μάχην. Pind. Ol.
XI 66 ο de πάλρ χυδαίνων (in den von Herakles eingesetzten Olym-pien) Εχεμος Τεγέαν. — Φηγέος, ein Versehen des Vf. oder der
Ab-schreiber statt KtjcpEos. Jener ge-hört in die Sage von Psophis (einst
•Eiiyia, Pausan. VIII 24 8 ff.) im nordwestlichen Arkadien; Kqipevs aber, nach übereinstimmender Über-lieferung, in die mythische Ge-schichte Tegeas. Sein Stamm ist nach Apollod. I 9 16. II 7 3. 1119 1. Pausan. VIII 4 8 ff. Schol. Apoll.
Rh. 1 162:
Aleos (1. König von Tegea.)
Lykurgos Kepheus
Ankäos Aeropos I I
Echemos I 29. xoivijs e'fodou, als wenn auch schon vor der dorischen Zeit eine Symmachie der Peloponnesier bestanden hätte.
31. nagtifiiv, sc. aQ%tiv. Vgl.
VII 161 16.
32. i*fe'e<r^ai'zukommen1 (II 36 4).
35. tv ixoviti 'glückliche' (c. 27 19 u. 27).
142
— -I —δρες Σπαρτιήται, αγώνες άγωνίδαται, πολλοί δε και προς άλλους, ούτω ών δίκαιον ήμέας εχειν το έτερον κέρας ή περ Αθηναίους' ου γάρ αφι εστί έργα olà περ Φΐήμϊν κατεργασμένα, οϋτ' ών καινά ούτε π α λ α ι ά ο ι
.μεν ταύτα έλεγον, Αθηναίοι δε προς ταύτα νπεκρί-, ναντο τάδε. „επιστάμεθα μεν σύνοδον τήνδε μάχης
ε'ίνεκα σνλλεγήναι προς τον βάρβαρον, αλλ1 ου λόγων 5 επεϊ δε ο Τεγεήτης προέθηκε παλαιά και καινά λέγειν
τα έκατέροισι εν τ ψ παντί χρόνψ κατέργασται χρηστά, άναγκαίως ήμίν εχει δηλώσαι προς νμέας οθεν ήμίν πατρώιόν εστι εοϋσι χρηατοϊσι αίει πρώτοισι είναι μάλ-λον ή Αρκάσι. Ήρακλείδας, των ούτοι φασι άποκτεί-10 ναι τον ηγεμόνα εν Ίσθμψ, τούτο μεν τούτους, πρότερον
εξελαυν ο μένους υπό πάντων 'Ελλήνων ες .τους άπικοίατο ' ,φεύγοντες δουλοσύνην προς Μυκηναίων, μούνοι νπο-, -δεξάμενοι τήν Εύρνσθέος ύβριν κατείλομεννπο-, συν
εκεί-,νοιαι μάχη νικήσαντες τους τότε έχοντας Πελοπόννησον.
38. η περ Αθηναίους·, bei dt-xaiov war noch nicht beabsichtigt -ημέας in Vergleich zu den Athenern
zu stellen; da es nun doch nach-träglich geschieht, mufs ή allein ohne voraufgegangenen Komparativ
• diese Funktion tragen, 'eher als'.
Vgl. zu III 40 8. • • 27. 5. προέθηκε 'als Aufgabe hingestellt hat' (VIII 49 2). Das λέγειν παλαιά και καινά ist ge-wissermafsen ein άγων των λεγόν-των τον προέθηκε ό Τεγεήτης.
6· εν τφ παντί χ ράνω: zu V 9 15. Oben c. 26 5 αιείκοτε,—χρη-στά, quae fortiter utrique gessi-mus, und
8. χρηατοϊσι, forlibus (unten 38
u. V 109 17). _ 9 ff. Apollod. II 8 μεταστάντος Je 'Ηρακλέους εις θεούς oi παίδες αυτού. φυγόντες Ευρυσθέα προς Κήυκα παρεγένοντο. ως de εκεί-νους εχδι δόναι λέγοντος Ευρυσθέ ως χαί πόλεμον άπειλούντος έδεδοί-χεααν, ΤραχΙνα χαταλιπόντες διά
της 'Ελλάδος εφνγον. διωκόμενοι δέ ήλθον εις 'Αθήνας, χαί χαθε-αθέντες έπί τον έλέου βωμόν ήξί-ουν βοηθεϊσθαι. 'Αθηναίοι δε ουχ εκδίδοντες αυτούς προς τον
Ενρυ-• σθέα πόλεμον υπέστησαν, χαί τους μεν παϊδας αυτού — απέχτειναν,
•αυτόν Je Ευρυσθέα φεύγοντα εφ' άρματος χαί πέτρας ήδη χαθιπ-πεϋοντα Σχειρωνίδας χτείνει δίω-ξης "Υλλος. — Diese und die drei folgenden mythischen Grofsthaten der Tapferkeit und des uneigen-nützigen Edelmutes der Athener sind ihren Rednern und Dichtern zu aller Zeit ein stehendes Thema des Selbstruhmes geworden. Vgl.
Isokr. Paneg. 54 ff. Panath. 168 ff.
193 f. Plataik. 53. Plato Menex. 239.
Ps.-Lys. Epitaph. 3 ff. Ps. Demosth.
Epitaph. 8 u. a., insbesondere für .die Herakliden-sage das nach ihnen benannte Drama des Euripides. — τούτο μεν sollte vor Ήραχλείδας (9) stehen.
13.υβριν κατείλομεν: vgl.V 77 27.
— I —
143
τούτο δέ Αργείους τους μετά Πολννείκεος έπϊ Θήβας 15 έλάσαντας, τελεντήσαντας τον αΙώνα και άταφους κεί-μενους, στρατευσάμενοι επϊ τους Καδμείους άνελέσθαι τε τους νεκρούς φαμεν και θάψαι της ήμετέρης εν Έλευαϊνι. έστι δέ ήμϊν έργον εύ έχον και ες Αμαζονί- , δας τάς άπο Θερμώδοντος ποταμού έσβαλούσας κοτέ 20 Ις γήν την Αττίκήν, και εν τοίσι Τρωικοΐσι πόνοισι -ούδαμών έλειπόμεθα. άλλ' ου γάρ τι προέχει τούτων
έπιμεμνήσθαι' και γάρ άν χρηστοί τότε έόντες ώυτοι νυν. άν εϊεν φλανρότεροι, και τότε έόντες φλαύροι νυν . άν εϊεν άμείνονες. παλαιών μεν νυν έργων άλις έστω' 25 ήμίν δέ εϊ μηδέν άλλο έστϊ άποδεδεγμένον, ώσπερ έστϊ πολλά τε και ευ έχοντα ει τέοισι και άλλοισι 'Ελλήνων, .'*
.άλλα και άπο τού έν Μαραθώνι. έργου άξιοι είμεν τού-το τό γέρας έχειν καϊ άλλα προς τού-τούτφ, οϊτινες μοννοι -'Ελλήνων δή μοννομαχήσαντες τω Πέρση και έργω το- 30
18. xovs vixqovs, Erneuerung von 'Aqysiovs, aber in einer der fortgeschrittenen Erzählung ent-sprechenden bestimmteren Fassung.
T— Wie die Sage diese Wendung zum Ruhm der Athener nahm, läfst sich noch nachweisen. In ältester Form läfst sie den Adrast durch Kunst der Rede (piikiynqvv) die Thebaner bewegen den Toten die letzte Ehre zu erzeigen (Pind. Ol.
VI 15. II I 114. Pausan. IX 18 2);
dann ist es Theseus der dies in Güte (so Aschylos in den 'Ehvai-vioi, Plut. Thes. 29), oder, nach weiterer Ausdichtung, durch Waf-fengewalt erreicht (so Euripides in den Txixiits). — iv 'EXevaivi, wo man denn auch die Grabmäler zu zeigen wufste (Plut. a. 0. Pausan.
I 39 2). . 19 ff. 'A/xaioviäis, poetische
Ne-benform zu 'AftttÜövic. Sonst ist 'A{ia£ovii auch, wie AiOionic
0y-ßati ©i/oyif TlioV, der Titel eines epischen Gedichtes. — Theseus hatte auf einem Zuge gegen die Amazonen oder als Begleiter des
Herakles (zu IV 110 2) die Antiope ' (oder Hippolyte) entführt, und war darauf von einem Rachezuge des Weiberheeres in seinem Lande heimgesucht worden; der Kampf wogte lange unentschieden an den Hügeln der Pnyx und des Museion, bis die.meisten der Amazonen nebst j ihrer Führerin gefallen und der Rest sich zu Frieden verstand. So die Grundzüge der vielfach variierten Sage, die keinen anderen lokalen Anhalt hatte als uralte Grabhügel (Afiaiövtia), deren man in Athen Megara Chalkis (auf Euböa), in Böotien und Thessalien aufwies .(Plut. Thes. 27 f. Pausan. I 41 7
u. s.). Dichtern Sagenschreibern und Rednern, vorzüglich aber den bildenden Künsten war sie einer der beliebtesten Stoffe. — ano QeQftoSifovTos: zu IV 110 6.
22. ov xi 7iqoe%a, wie sonst oix afiuvov (1 187 8).
26. iSoniQ toxi, siculi sunt, sc.
anoiitäiyuiva.
28. «Ü« *«/, at vel.
30. in·, zu VIII 124 14. .
1:144
- I
— αούτφ έπιχειρήσαντες περιεγενόμεθα και ένικήσαμενεθνεα έξ τ ε και τεσσεράκοντα. άρ' ου δίκαιοι -ειμεν 'έχει ν τ αύτη ν την τάξιν από τούτου μούνον του -έργον;
άλλ' ου γαρ εν τφ τοιφδε τάξιος εϊνεκα στασιάζειν 35 πρέπει, άρτιοι ειμεν πείθεσθαι υμίν ώ Λακεδαιμόνιοι,
ίνα δοκέει επιτηδεότατον ήμέας είναι εστάναι και κατ' ονοτινας' πάντη γαρ τεταγμένοι πειρησόμεθα είναι χρη-στοί. εξηγέεσθε δε ώς πεισομένωνοι μεν ταντα αμιί-βοντο, Λακεδαιμονίων δε άνέβωαε άπαν το στρατόπεδον 40 Αθηναίους άξιονικοτέρονς είναι έχειν το κέρας ή περ
Αρκάδας, οντω δή εσχον οί Αθηναίοι και υπερεβάλοντο τους Τεγεήτας.
2 8 Μετά δε ταντα ετάααοντο ώδε οι επιφοιτέοντές τε καϊ οί αρχήν έλθόντες Ελλήνων, τό μεν δεξιόν κέρας είχον Λακεδαιμονίων μύριοι' τούτων δε τους πεντα-κισχιλίονς έόντας Σπαρτιήτας έφύλασσον ψιλοί των εί-5 λώτων πεντακισχίλιοι και τρισμύριοι, περί άνδρα έκα-στον επτά τεταγμένοι, προσεχέας de σφίσι εϊλοντο εστά-ναι οί Σπαρτιήται τους Τεγεήτας καϊ τιμής εϊνεκα και αρετής' τούτων δ' ήσαν όπλϊται χίλιοι καϊ πεντακό-σιοι. μετά δέ τούτους ϊσταντο Κορινθίων πεντακισχί-10 λιοι, παρά δε σφίσι ενροντο παρά Παυσανίεω εστάναι
Ποτιδαιητέων των εκ Παλλήνης τους παρεόντας τριη-32 f. Die ruhmredige Zahl trifft durchschnittlich je sieben zum leich-genau zii für^ die χατ' ήπειρον ten Felddienst aufgeboten, von de-στρατενόμενα εθνεα, die VII60—80 nen je einem (dem sog. θεράπων) im Heere des Xerxes aufgezählt vorzugsweise die Bedienung und Be-sind, hat aber die haltlose Voraus- gleitung seines persönlichen Herrn Setzung, daß schon bei Marathon oblag (zu VII 22911), während die die sämtlichen Völkerschaften ver- anderen gewiß zu militärischen treten gewesen seien. Körpern vereinigt waren, deren 34. αλλ' ov γαρ 'da aber nicht'. Verwendung dem Könige zustand
— έν τφ ιοιωδε 'in gegenwärtiger (VI 80 1).
Lage. ^ 7. τιμής ιίνιχα = επι τιμή, 36. χατ': zu VIII 85 1. aber αρετής εϊνεχα — δι' άρε-41. εσχον, το χέρας. τήν. Derselbe Doppelsinn Od. ο 232 S c h l a c h t o r d n u n g der b e i - δεαμω εν άργαλέφ δέδετο -
Εϊ-• den H e e r e (c. 28—32). νεχα 'Νηλήος Κονρης άτης τε β«-28. 4. έφύλασσον, thaten Knap- ρείης.
pendienste. Von den jedem Spar- 11. ΊΙοτιδαιητέων, die ihre Ko-tiaten zugehörigen Heloten waren lonisten waren.
- I - .145
κοσίονς. τούτων δε έχόμενοι ϊσταντο Λρκάδες'Ορχο-μένιοι εξακόσιοι, τούτων δε Σικυώνιοι τρισχίλιοι. των δε εϊχοντο Έπιδαυρίων οκτακόσιοι, παρά δε τού-τους Τροιζηνίων έτάσσοντο χίλιοι, Τροιζηνίων δε έχό- 15 μενοι Λεπρεητέων διηκόσιοι, τούτων δε Μυκηναίων και
Τιρυνθίων τετρακόσιοι, τούτων δε έχόμενοι Φλιάσιοι χίλιοι, παρά δε τούτους έστησαν Έρμιονέες τριηκόσιοι.
Έρμιονέων δε έχόμενοι ϊσταντο Έρετριέων τε και Στυ-ρέων εξακόσιοι, τούτων δε Χαλκιδέες τετρακόσιοι, τού- 20 των δε Λμπρακιητέων πεντακόσιοι, μετά δε τούτους Λευκαδίων και Λνακτορίων οκτακόσιοι έστησαν, τού-των δέ έχόμενοι Παλέες οί έκ Κεφαλληνίης διηκόσιοι.
μετά δε .τούτους Λίγινητέων πεντακόσιοι ετάχθησαν, παρά δε τούτους έτάσσοντο Μεγαρέων τρισχίλιοι. εϊ- 25 χοντο δέ τούτων Πλαταιέες εξακόσιοι, τελευταίοι <5έ και πρώτοι Αθηναίοι έτάσσοντο, κέρας έχοντες το εύώνυμον, οκτακισχίλιοΓ έστρατήγεε δ' αυτών Αριστείδης δ
Λυσι-μάχου. ούτοι, πλην των επτά περϊ έκαστον τεταγμέ-29 νων Σπαρτιήτησι, ήσαν δπλιται, σύμπαντες έόντες
αρι-θμόν τρεις τε μυριάδες και οκτώ χιλιάδες και εκατον-τάδες επτά. δπλιται μέν οι πάντες συλλεγέντες έπϊ τον βάρβαρον ήσαν τοσούτοι, ψιλών δέ πλήθος ήν τόδε, 5 τής μέν Σπαρτιητικής τάξιος πεντακισχίλιοι και τρισ-μύριοι άνδρες ώς έόντων επτά περί έκαστον άνδρα, και τούτων πάς τις παρήρτητο ώς ές πόλεμον οί δέ των λοιπών Λακεδαιμονίων και 'Ελλήνων ψιλοί, ώς είς περί έκαστον έών άνδρα, πεντακόσιοι και τετρακισχίλιοι και 10
12. Aufser den Tegeaten und Pausan. II 16 5. 25 8. VII 25 6).
Orchomeniern waren keine Arkader 23. Die Stadt hiefs ΊΤα'λή od.
im Heere; anders bei Thermopylä ΤΙαλονς, der Einwohner ΤΊαλινς (VII 202) und am Isthmos (VIII 73 od. ΙΙα/.αιινς. Auf den Sieges-3). Die Mantineer kamen zu spät, inschriften sind sie nicht erwähnt und ebenso die Eleier (c. 77). (zu c. 83 3).
16f. Αεπρεηιέιον: zu IV 148 14. • 28. οχταχισχίλιοί: bei Marathon Mykenä und Tiryns bestanden da- 9000 oder, nach einigen, 10000.
mals noch als selbständige Gemein- Sie hatten aber zugleich Mann-wesen; sechzehn Jahre später wur- schaften auf der Flotte (c. 99 ff.) den sie von Argos erobert und 29. 10. <os — άνάρα 'indem näm-zerstört (Diod. XI 65. Strab. 372f. lieh im Durchschnitt auf je einen
Herodot V. 4. Aufl. J 0
146 — l —
3 0 τρισμύριοι ήσαν. ψιλών μεν δή των απάντων τών μα-χίμων ήν το πλήθος έξ τε μυριάδες και εννέα χιλιάδες και εκατοντάδες πέντε, του δέ σύμπαντος του 'Ελληνι-κού τον συνελθόντος ες Πλαταιάς σύν τε οπλίτη σι και 5 ψιλοΐσι τοϊσι μαχίμοισι ένδεκα μυριάδες ήσαν, μιής
χι-λιάδος, προς δε οκτακοσίων άνδρών καταδέονσαι. σύν δε Θεαπιέων τοΐσι παρεούσι έξεπληρούντο αί ένδεκα μυριάδες' παρήσαν γμρ και Θεσπιέων εν τ ψ στρατοπέδψ οι περιεόντες, άριθμόν ες οκτακοσίους και χίλιους' όπλα 10 δε ου δ' ούτοι είχον. ούτοι μέν νυν τ αχθέντες επί τψ
Λσωπψ έστρατοπεδενοντο. · ..
3 1 Οι δε άμφί Μαρδόνιον βάρβαροι ώς άπεκήδενσαν Μασίστιον, παρήσαν, πυθόμενοι τους "Ελληνας είναι εν Πλαταιήσι, και αυτοί επί τον Άσωπον τον ταύτη ρέοντα, άπικόμενοι δε άντετάασοντο ώδε υπό Μαρδονίου, κατά 5 μεν Λακεδαιμονίους έστησε Πέρσας, και δή πολλόν
γαρ περιήσαν πλήθεϊ οί Πέρσαι, επί τε τάξις πλεύνας% , εκεκοσμέατο και έπείχον τους Τεγεήτας. έταξε δε οντω '
ό τι μεν ήν αυτού δννατώτατον πάν άπολέξας έστησε άντίον Λακεδαιμονίων, το δε άσθενέστερον παρέταξε 10 κατά τους Τεγεήτας. ταύτα δ1 έποίεε φραζόντων τε
και διδασκόντων Θηβαίων. Περσέων δε εχομένους έταξε Μήδους' ούτοι δε έπέσχον Κορινθίους τε και Ποτι-δαιήτας και Όρχομενίους τε και Σικυωνίονς. Μήδων δε εχομένους έταξε Βακτρίους' ούτοι όέ έπέσχον Έπι-15 δαυρίονς τε και Τροιζηνίους και Λεπρεήτας τε και
Τι-ρυνθίους και Μυκηναίους τε και Φλιασίους. μετά δε Hopliten ein Leichter kam'. Dafs 8. al ε'νάεχα μυριάδες: zu VIII dies nicht so zu verstehen sei als 82 9.
ob die Zahl der Hopliten und Leich- 9. ot περιεόντες: es waren ihrer ten sich genau entsprochen, was 700 bei Theimopylä geblieben (VII auch an sich nicht wahrscheinlich, 202.222).— 'όπλα, schwere Rüstung geht aus der Zahl der ψιλοί hervor, (c. 63 11). . So fochten sie als ψιλοί.
welche die der anderen um 800 31. ¿πιχήάενααν 'genugsam be-überschreitet. Vgl. übrigens zu VII trauert hatten' (II 40 14).
186 5. Der eigentliche Trais ist 5. xai δή - γάρ: vgl. VIII 118 7.
nicht mitgerechnet (c. 30 2 τών 7. επεϊχον τους Τεγεήτας 'be-μαχίμων). reichten noch die Tegeaten, dehn-30. 4. συν, wie VIII 113 20. ten sich auch noch den T. entlang'.
— I —
147
Βακτρίους έστησε 'Ινδούς' ούτοι δε έπέσχον Έρμιονέας τε και 'Ερετριέας και Στυρέας τε και Χαλκιδέας. 'Ιν-δών δε έχο μένους Σάκας έταξε, οϊ επέσχον Άμπρακιή-τας τε και Άνακτορίους και Λευκαδίους και Παλέας 20 και Αιγινήτας. Σακέων δε έχομένους έταξε άντία Αθη-ναίων τε και Πλαταιέων και Μεγαρέων Βοιωτούς τε και Λοκρούς και Μηλιέας τε και Θεσσαλούς και Φω-κέων τους χίλιους • ου γαρ ών άπαντες οι Φωκέες εμή-δισαν, άλλά τίνες αυτών και τά 'Ελλήνων ηύξον περί 25 τον Παρνησσδν κατειλημένοι, και ένθεϋτεν ορμεόμενοί έφερόν τε και ήγον τήν τε Μαρδονίου στρατιήν και τους μετ' αυτού ε όντας 'Ελλήνων. εταξε δε και Μακε-δόνας τε και τούς περί Θεσσαλίην οικημένους κατά τούς 3Αθηναίους. ταύτα μεν τών εθνέων τά μέγιστα 3 2 ώνόμασται τών υπό Μαρδονίου ταχθέντων, τά περ επι-φανέστατα τε ήν και λόγου πλείστου' ένησαν δε και άλλων έθνέων άνδρες αναμεμιγμένοι, Φρυγών τε και Θρηίκων και Μυοών τε και Παιάνων και τών άλλων, 5 έν δε και Αιθιόπων τε και Αιγυπτίων οϊ τε Έρμοτύ-βιες και οι Καλασίριες καλεόμενοι μαχαιροφόροι, οϊ περ ε'ισί Αιγυπτίων μούνοι μάχιμοι, τούτους δε έτι έν Φα-λήρψ έών άπδ τών νεών άπεβιβάσατο έόντας έπιβά-τας' ου γαρ έτάχθησαν ές τον πεζό ν τον άμα Ξέρξη 10 απικόμενον ές 'Αθήνας Αιγύπτιοι, τών μεν δή βαρβά-ρων ήσαν τριήκοντα μυριάδες, ώς και πρότερον δεδή-λωται' τών δέ 'Ελλήνων τών Μαρδονίου συμμάχων οίδε μενουδείς
αριθμόν' ου γαρ ών ήριθμήθηοαν ώς δε έπεικάσαι, ές πέντε μυριάδας συλλεγήναι εικάζω. 15 ούτοι οι παραταχθέντες πεζοί ήσαν, ή δε ϊππος χωρίς έτέτακτο.25. ηυξον, wie VIII 30 δ.
26. χατειλημένοι: s. VIII 32.
29. τους περί Θιασαλίην οικη-μένους: als solche sind VII 132 sieben Völkerschaften aufgezählt.
32. ταΰτα — ώνόμασται, wie VII 184 28.
4 f. In einer Hs. ist zutreffend gebessert Φρυγών τε xa\ Μυσών xai Θρηίχων τ. χ. Π.
7. S. II 164 ff.
9. απο τών νεών, deren sie 200 gestellt hatten (VII 89 12).
14 f. tu? έπειχάσαι, si coniecturae 1 0 *
148
— -I —3 3 Ώς δ'ε άρα πάντες οί ετετάχατο ν.ατά έθνεα και κατά τέλεα, ένθαντα τη δεντέρη ή μέρη έθύοντο και άμφότεροι. Έλλησι μεν Τισαμενδς Άντιόχου ήν ο θνό-μενος' οντος γαρ δή εϊπετο το~> στρατενματι τούτω μαν-ό τις· τον έμαν-όντα Ήλεΐον και γένεος τον 'Ιαμιδέων
[Κλντιά-δην] Λακεδαιμόνιοι έποιήσαντο λεωσφέτερον. Τισαμενψ γαρ μαντενομένφ εν Αελφοΐαι περι γόνον άνείλε ή
Πν-θίη άγώνας τους μέγιστους άναιρήσεσθαι πέντε. δ μεν δή άμαρτών τον χρηστηρίον προσείχε γυμνάαίοισι 10 ως άναιρησόμενος γυμνικούς άγώνας, άσκέων δε
πεν-τάεθλον παρά έν πάλαισμα έδραμε νικάν 'Ολυμπιάδα, dem Tode seines Vaters aus Argos nach Elis eingewandert sein sollte (Pausan. VI 17 6). Das Wort Κλυ-τιάδην ist also ein unechter Zusatz.
— /Uwo<pEifpo»''Volksihrigen', πο-λιήτην σφέτερον (19). Ein απ et ξ λεγόμενον, das möglicherweise dem lakonischen Dialekte entlehnt ist.
7. περι γόνου: er war wohl kin-derlos. Die Antwort nimmt dabei Gelegenheit ihm auch seine sonstige Bestimmung zu enthüllen. Vgl. IV 150 9. 155 15 ff. V 6 3 4. Sein oder wohl richtiger seines Bruders Enkel Hegias war bei der Schlacht von Agospotamoi als Opferpriester ge-genwärtig (Pausan. III 11 5).
8. αγώνας — άναιρήσεσθαι: zu V 102 12. >
11. παρ' έν πάλαισμα 'bis auf