Adat-, illetve forrásközlés a Succincta hoz Bátsmegyei István Pálról, s arról, vajon mióta tiltja egyházi törvény a papság orvosi tevékenységét.
t-Expertissimo, Clarissimo ac Eruditissimo Viro Doctori Stephano Weszprémi, Physico Ordinario, Salutem Plurimam Dicit
Stephanus Katona, Historiarum Professor publicus ordinarius regius.
Ne tua vota longius ducam, acceptis tuis 8. Februarii, licet quotidianis ad collegia historica praeparationibus prae quam alias occuper, ad postulata paucis respondeo. Petis, vt curriculum vitae celebris medici Bátsmegyeii transscribam. Hoc ego paucis abhinc annis, neque satis memini, quibus e fontibus, ita concinnaueram.
Stephanus Paullus Bátsmegyei, Trentsinii nobilibus, sed Luthero deuotis parentibus ortus, primum in Hungária Posonii, Rosnaviae, Eperiesini; tum extra patriam Wittembergae ac lenae scientiis excultus est. Postea per quinquennium in provincia Gömöriensi; per octennium in legione desultorum comitis a Khewenhüller; per biennium apud purpuratum principem Emericum e comitibus Csáky; demum apud Timauienses medici partes egregia cum laude sustinuit. Repudiato Luthero, religionem Romano-catholicam amplexus in Transsiluania iam anno Christi 1725. subcesivis horis concinnabat opus vtilissim um , quod sumtibus Reuerendissimi Domini Francisci Barbatsi, Abbatis Beatae Mariae Virginis de Sancto Abra
ham, cathedralis ecclesiae Varadinensis canonici, tabulae praelati, publicam in lucem emisit, hoc titulo: Otia Bátsmegyeiana, documenta veritatis fidei Romano-Catholicae, forma colloquii familiaris, inter Lutheranum et Catholicum exhibentia. Tirnaviae anno Christi
1733, in 8.
Plura mihi de laudato Bátsmegyeio non succurrunt; neque mihi per labores vacat, fontes, e quibus haec hauserim, vel exquirere, vel excutere.
Ad alterum tuae petitionis argumentum adhaesi, numue fixus terminus adsignari possit, quo clerus exercitium artis medicae prorsus interruperit, dubitare coepi. Nam docendae medicinae munus diu penes solos fuisse clericos, plurium uniuersitatum historia docet.
Consului hac de re Clarissimum Dominum Georgium Lakits, in hac Vniuersitate Regia iuris ecclesiastici professorem publicum, qui quicquid ex eruditionis suae profundae penu depromsit, eius audito calamo notatum accludo.
Addidit is, consuli hac de re posse Conringus, de antiquis academ iis dissertationem 3. partem,323 paginam 101. et sequentes. Item programmata Clarissimi Viri Francisci
Schvan-metzel medicinae professoris publici Heidelbergensis et cumprimis programma anni 1771, in quo vir clarissimus ex domesticis academiae instrumentis docuit, quam acres ab anno 1479. et deinceps emersae sint turbae, dum primum munus profitendi publice scientias medicas in illa vniuersitate laicis demandata fuisset, ante quos clerici hoc munere perfuncti fuerint.
Caussa vero prohibitionis exprimitur in concilio Lateranensi II. profanum lucri studium, continentiae periculum, vita dissoluta monachorum, quam huius artis exercitium alat.
Atque his, si tuae petitioni factum satis est, gratulabor, tibique vires, ad eruditos labores pertexendos, ex animo precor. Timaviae 10. Ianuarii 1776.
[P. S.] Otia Bátsmegyeiana,324 quum has clausurus eram, e typographia delata 36 Crucigeros exsolui. Praefatione percursa, didici, me hinc, quae supra notaueram, excerpisse. Pleniorem omnium narrationem indidem edisces, vbi laudatum opus Germanus tuus transmiserit. Opus sane dignissimum, quod a te voluatur, euoluatur. Si methodum, qua is vsus est, adhibueris, spero meliora DEVMque orabo.
137 Comides Dániel Weszprémi Istvánnak Hely nélkül, 1776. január közepe?
Továbbította Pozsonyba Weszprémi levelét Pray Györgynek. Válaszol Weszprémi kérdéseire, részletesebben is a papok számára megtiltott orvosi gyakorlatra vonatkozóra.
Experientissimo, Celeberrimo ac Doctissimo Viro, Stephano Veszprémy Medicinae Doctori, Fautori suo longe aestumatissimo,
Salutem Plurimam Dicit Daniel Comides.
Nisi TVA probe mihi cognita esset et humanitas, et in me benevolentia mirifica prorsus ac singularis: vererer magnopere, ne mihi iure succenseas, quod ad binas TVAS litteras elegantissimas325 a tam longo tempore TIBI debeam responsionem. Non mea id culpa factum esse, TIBI, velim, persuadeas. Itinera nempe, occupationes, morbus etiam, quominus maturius TIBI rescribere potuerim, offuerunt. Nunc tantillum otii nactus, et meliuscule iam habens, culpa haud vacarem, si officium epistolicum ultro quoque differrem. Itaque ad singula litterarum TVARVM capita paucis iam respondebo. Iussisti, ut quas ad Clarissimum Georgium Prayum meo suasu exarasti litteras, meisque acclusas, per veredarium publicum, adscripto loci nomine, viro transmitterem. Cum nihil omnino sit, quod TVI causa non faciam libentissime:
non solum epistolam TVAM misi Posonium, ubi domicilium sedemque fortunarum suarum fixit Clarissimus Prayus; sed preces quoque meas apud virum mihi coniunctissimum TVI caussa interposui. Non dubio, quin voti TE reddiderit compotem. Ita enim ille in suis ad me:
Quod inventionem aquae Reginae Hungariae, Mariae quam Elisabeth adscribere malim, nullum mihi est argumentum aliud, quam quod apud, nescio quem, scriptorem Gallum illis temporibus aequalem, (Brantonium, ni fallor) id olim me legisse mihi videar.
De vita et scriptis Paulli Kiris et Kertzis, medicis Coronensibus, non prius quidquam impertire TIBI, vir celeberrime possum, quam reuersus in Transilvaniam fuero, tenuique meo supellectili librario redditus sum. Pensabo vero affatim, quidquid nunc ingratiis meis abs me negligitur.
Thomam Stephani IV. medicum non aliunde novi, quam ex Niceta Acominato Choniata, scriptore Byzantino, qui libro IV. capite I. pagina 66. editionis Venetae anni 1729326 refert, Hungaros invisum Stephanum dolo necare instruentes, Thomam largitionibus corrupisse, hunc vero venefici insignem artificem, cum forte Stephanus venam incidisset, veneno ictum inuasisse; quod in totum corpus diffusum, correptis vitalibus, Stephanum celeriter confecerit.
Non plura de hoc Thoma reperi usquam.
De Joanne Hunnelburgensi Aeneas Sylvius in Libros Antonii Panormitae, de dictis et factis Alphonsi Regis memorabilibus, Commentario,327 libri IV. numero 32. pagina 47. editis Helmstadii anni 1700. lepidam narrat historiolam, quam ipsius Aeneae Sylvii hic adscribam verbis (pagina 276):
Nescio, an notus TIBI Guillelmus de Varignana.328 Exstat scilicet inter Farsetti, nobilis Veneti, codices manuscriptos, quarum catalogum exhibet Johannes Fridericus Le Bret in suo Magazin zum Gebrauch der Staaten- und Kirchengeschichte.329 Vierter Theil, 1774. pagina 170. sequentes, numero XXXIV. pagina 188. Guillelmi de Varignana Practica Medicinae ad Meladium Croathorum et Bosnae Banum. Codex chartaceus in folio, saeculi XIV. pagina 189.
Wilhelm, Bartholomaei von Varignana Sohn, war im December 1304. unter den Antianen und Consulen von Bologna. Siehe Alidosi in Dottori di Filosofia Bolognesi330 Seite 79. Das hier von ihm angeführte Werk erschien im Jahr 1520. in Venedig bey Alexandro Bindoni im Druck.331 P. Orlandi in seinen Scrittori di Bologna332 Seite 184. und Lindenius renovatus333 Seite 385. Wolfgang Giusto in seiner Chronologie der Aerzte334 sagt: er sey ein vortreflicher Arzt gewesen, und habe sich ums Jahr. 1300, in Genova aufgehalten. Jedoch ersieht man aus diesem Codex am Ende, daß er dieses Werk in Zara (in Dalmatie) im Jahr 1319. aufsetzte, wo er in Diensten des Bans von Croatien und Bosnien Meladius Leibarzt war.
Lex, qua clero interdictum est medicinam exercere, lata est a Gregorio IX. Decretalium libri III, tituli L. capite III. Non magnopere, repetita et moderata a Bonifacio VIII. Caput statutum I. hoc eodem libro.335
H istoria M iscella, liber 22. apud M uratorium Scriptores rerum Italicarum libri I.336 pagina 159: Persuadet quod curandus foret, si ex aliqua confectione pharmaca in nares eius insufflarentur a medico suo, Moyse nomine, diacono Antiochenorum ecclesiae. Caesarius libri 9. capite 56.337 Coloniae in ecclesia, Sancti Andreae canonicus quidam extitit, ordine sacerdos, arte medicus, veteres nonne clericos, itemque monachos, quin et episcopos atque archiepiscopos medicinam olim exercuisse. Clerum olim exercuisse medicinam, omnes omnium aetatum locquuntur historiae. Sic in Historia miscella etc. sequentia legas verba: Porro Caesarius etc. ita:
Nihilominus tamen diu adhuc post Gregorii IX. et Bonifacii tempora sacri ordinis homines arti salutari operam dabant, regum atque principum agebant archiatros. Juverit eius rei duo saltem allegasse exempla domestica Jacobus eiscopus Csanadiensis sub Carolo Roberto rege Hungariae medicinam professus est testibus patriis nostris annalibus; Johannes Stock praepositus Scepusiensis Sigismundi et sequentium Hungariae regum in diplomatibus a praeclaro Carolo Wagner evulgatis specialis physicus audit. Terminus, me quidem iudice, figi potest nullus, a quo clerus... [Folytatása nincsen.]