presen-tium significantes quibus expedit universis, quod egregius Franciscus Daroczy nostram personaliter veniens in praesentiam per modum gravissimae querelae et solennis protestationis, nobis viva sua voce significavit retulitque hunc in modum. Quod videlicet postquam non proprii commodi exquirendi vel vanae aliquae gloriae captandae causa, sed zelo honoris Divini et fraternae charitatis impulsus, Reverendum Patrem Marcum Scisciensem Societatis Jesu sacer- dotem e collegio Turocensi, cum consensu.suorum superiorum in sua propria bona deduxisset, ideoque concionatorem Calvinistam e suo pago cum consen-su totius comitatus Beregh, in quo idem pagus, residentia scilicet ipsius pro- testantis adiaceret, amovisset, Spectabilis et Magnificus Dominus Comes Stephanus Bathory, Judex Curiae Sacratissimae Maiestatis Caesareae et Regiae isto facto vehementi ira percitus, primum eundem protestantem binis suis prestantissimis molendinis in proprio fundo super fluvio Tibisci extructis vio- lenter privavit, deinde Iiteris ad ipsum protestantem sub propriae suae manus subscriptione datis, gravi cum indignatione eidem his verbis est comminatus:
Ut si videlicet statim amotum ilium concionatorem in sua propria bona idem protestans non reduceret, extunc certo sibi persuaderet ut pari ratione veluti Turcam et Tartarum eundem idem Dominus Bathori persequi certo statuisset, indignum enim esset ut quum ipse protestans in vera Dei agnitione non per- sisteret, sed a Deo divisus et avulsus esset, plebem etiam pariter seduceret.
Quibus praehabitis quum idem protestans, se suumque sacerdotem catholicos esse, neque quicquam novi in regnum induxisse, sed eam fidem quam praede-cessores sui, universi denique Catholicae Ecclesiae Ordines, Sua Maiestas, Reges, Principes profiderentur, profiteri seipsos quoque Domino Bathori rescripsisset, multisque precibus eundem orasset, ut ab hac indicta persecu- tione veluti indigna sese contineret, per alias literas in arcem ipsius Domini Bathori Eched per ipsummet advocatus, pariter eidem fuerat commissum, ut antesignano Caivinistarum Concionatorum in diocoesi ipsorum Beregiensi existentium significaret quo ipsi etiam ad diem praestitutum ibidem coram ipso domino Bathori compararent, coramque de praemissis verbis agerent.
Quad idem protestans facere iussus die statuto una cum praecipuis conciona- torum Calvinianorum sex aut septem coram ipso domino Bathori iustissimae suae causae idem protestans confisus postquam comparuisset, transactisque
24 Ecsedi Báthory István meditációi, I I7.
8
in verbis aliquot horis quum nullis minis terridamentis, praemiis, praecibus idem Dominus Bathori apud ipsum protestantem proficere in eo nihil quic- quam posse animadvertisset, ut Reverendum Patrem Marcum cum maximo jam foenore semina verae fidei iacientem e suis bonis ablegaret, tandem stric- tissimo iuramento interposito adiecit se ipsi protestanti quoad vixerit non mitiorem quam Turcae Zolnokiensi futurum inimicum, Patremque Marcum e domo ipsius protestantis propria violenter eiecturum vel ibidem interimi curaturum, priusque se omnibus suis bonis exui passurum, et in alterius Principis ditionem, si in eo solum habitu quo tunc erat indutus indtlsio scilicet oporteat, hinc emigraturum, quam ut in ea circumiacenti provincia in ullius bonis a quoquam sacerdotem Catholicum et praesertim e Societate permittat interteneri. Cui rei perficiendae si ipsemet insufficiens foret, se ducentos fidos socios amicosque qui eadem cum eo inficiant certo adinventurum. Adiciens quoque se nullos habere liberos, et si quid hac in re dignum videlicet poena atténtaret, prius ipsum moriturum, quam ut ljs aliqua ratione praevia inten- tanda optandum ab ipso protestante sortiri posset effectum. Quapropter si praemissa idem potestans praecavere vellet, dimitteret continuo Patrem Marcum, alioquin enim satius foret, ne pulverem quidem eiusdem protestantis relinqui in superficie terrae, quam ut idololatria nostra (Catholica scilicet) per ipsum protestantem in eas partes noviter inducta stabilia iaceret fundamenta.
Idem tamen protestans hic minime territus, Deo magis se obedire debere quam hominibus respondente, Patremque Marcum vel cum vitae discrimine eicere nolle asseverante, ab infestissimo Domino Bathori non dimissus, sed pene eiectus, cum ea assecuratione fuit, ut praemissarum minarum brevi cer-tissimam executionem expectaret. Dum haec ipsa agerentur adficere literae Serenissimmae Principis Transylvaniae ac Reverendissimi Domini Electi Agri- ensis, jam antea ab ipso protestante de hac parata persecutione damnisque idem a Domino Bathori hac ipsa religionis causa illatis, commonitorum, quibus Dominum Bathori hortabatur imprimis Sua Serenitas, ne ullam perse-cutionem contra Catholicos Suae Maiestatis subditos moliratur, aut ultis eos-dem afficeret molestiis. Siquieos-dem Sua Maiestas adversae etiam religionis sec- tatoribus pacem et tranquillitatem in suis ditionibus praestaret, quo facto et Suae Serenitati rem gratam faceret, Maiestatisque Caesareae indignationem evitaret. Quas Suae Serenitatis ac Reverendissimi Domini Electi Agriensis lite- ras, quum per suum famulum idem protestans cum summa animi deiectione et humilitate eidem Domino Bathori praesentasset, non ut condigno honore et debita reverentia easdem acceptasset, vet a suo proposito alienatus aut emol- litus fuisset, sed magis inflammatus servitoribus ipsius circumastantibus et famulo etiam ipsius protestantis presente, primum cepit submirari quod idem protestans adhuc viveret, quum ipse iam diu commisisset ut una cum sacer- dote suo Reverendo scilicet Patre Marco interimeretur. Deinde congestis mul- tis contra Catholicam fidem blasphemiis et in personam etiam ipsius protes-tantis innumeris convitiis adiecit, quod etsi hactenus paratam earn necem
idem protestans quoquomodo evasisset, effugere tamen brevi, ante spatium vel unius mensis minime posset, siquidem hactenus quoque nisi cauteriatum pedem habuisset ipsemet personaliter eundem protestantem cum exercitu equitu et peditu suorum, ubicunque eundem reperire potuisset perquisivisset et popriis suis manibus ipsum Deo sacrificasset, Patremque Marcum ipsemet in coeno suis pedibus interiuisset et suffocasset, nec in hac re cuiusquam Principis vel proprii, aut summi Pontificis aliorum item quorumlibet episcopo- rum literas vel commissionem revereretur, pro nihilo enim ea aestimaret, cum eidem in sua domo hac in re nemo imperitaret, innanumque idem protestans laboraret sollicitatione auxilii quorumlibet principum vel episcoporum, evade- re enim certissimam persecutionem et mortem minime posset, quam primum pes illius coalesceret, neque idem protestans secus ilium existimare deberet de ipso affectum esse quam Begum Zolnokiensem, nam si aliter ipsum e medio tollere non posset, propriis etiam suis dentibus eundem discerpere paratus esset, poeniteretque eum vehementer, quod nuperrime quum videlicet eun-dem protestantem accersiri in Eched curasset, ipsum ibieun-dem interimi non fecisset. Quod enim aliquod incomodi idem reformidare deberet si ipsum protestantem unum vilissimum nobilem et hominem abiectissimum turba- torem scilicet reformatae purissimaeque religionis interficeret non animad- verteret, quum ipse summus magnas esset, et in sua arce habitaret, nec cuiusquam hac in parte legibus vel imperio subesset, pro magno itaque dona- tivo ducere deberet idem protestans, quod ad hoc ipsum tempus supervixisset.
Cum itaque idem Dominus Bathori tanto furore contra catholicam religionem eidemque addictos, nulla comunis aequitatis et tranquilitatis ratione habita, agitetur, idem protestans cum eadem praemissa solenni protestatione sub- iunxit coram nobis, nemine alio autore et auctore quam ipsomet Domino Ba-thori accidere, si quid adversi ipsi vel Reverendo Patri a quoquam evenerit, nul- lamque aliam ob causam nisi religionis cátholicae, et ipsius Patris Marci intertentionis, unde literas quoque hasce nostras testimoniales seu protesta-torias sibi per nos authentice dari postulavit, quo videlicet apud Suam Maies-tatem, Principes omnes, omnes denique Catholicae ecclesiae ordines innotes-ceret, iustissimam eundem protestantem causam tueri, indigneque ipsum a Domino Bathori persequi, licet maximam Dei omnipotentis gratiam et miseri-cordiam in eo certo agnosceret, quod ipsum pro nomine suo contumeliam pati dignum reputasset. Nos itaque super cunctis eiusdem protestantis praemissis relatibus .veluti fidedignis, praesentes literas nostras testimoniaies, sub sigillo nostro capitulari dandas duximus et concedendas requirendas idipsum offitii nostri et aequitatis ratione. Datum feria quinta proxima post festum Beati Laurentii Martyris. Anno Domini Millesimo quingentesimo nonagesimo octavo.
10