I. NAGY HONTENSIS COMITÁTUS
6. Oppida íünt íequentia:
j.
Lofontz, Slau.JLncfenecj,
praeeipuum Comitatu»eft , colonos Hungaros fuftentans. Recepit &
Nobilium multos: eo quod Conuentibus Comi-tatus illuftretur fäepius, condatque tabulas. Ce-terum, nundinis maxime inclutum ieimus, tot*
hac regione oppidum,
2. Filek , ad montis radicem adiedit, cultum me-dioeriter. Arcem munitiffimam , ToKOLIUS , ope Turcarum expugnatam, dirruit. Nunc KO-HÁRIIS paret.
3. Szétsény, iueundae vberrimaeque camporum fe-riei, duobus infra Lofontzinum milliaribus, im-pofitum eft. Turcae, cum Bqdam expugnarent, arcem validam, eamque finitimam , fortique mu-nitam praefidio, poffederant; quae tamen folo dein aequata fűit. Seditione Rákoczianorum nu-pera celebrabantur, eadem hac planitie, eomitia Rákocziána; id quod, in ann. 1705. incidit. Lo-cus ipfe, in dies deficit, Comitibus FORGACH perpetuus.
4. Jpolj.Gyarmath , munitum quondam, ad fluuium Ipolam, perpetuo camporum decurfu, pofitum
•ppidum, nunc decus priilinum refiümit.
C 4 5.
Di-4 0 PARS II. SI •ECIALiS DE GEOGRAPIÍA HUNGARIAE 1. Di vitt, eleganter incolitür, quod} bonitati herl
qui olim Comes CAROLUS ZICHY fuerat, a<}!
feribendum. Arx, feu caftrum, valü, editior'i tarnen loco impofitam, dirutum eil.
7. Supremi Comitis, dignitatem ornat Comes ANTO NIUS GRASSALKOVICH , Camerae Regiae Hun-5
garicae Praefes.
XII.
COMITATUS vniti , PEST, PILIS & SOLTH, de quibus fingulis ipeciatim. Quia vero vniti funtl notandi ante omnia.
J. PROCESSUS, quorum quatuor numerát.
(a) Váczietifis , citeriori Danubii ripa, oram ComÍ-1 tatusJPeftienfis occidentaliorem, comple&itur ;|
eftque montoli pofitus, & frequentibus obfitusj filuig,
(b) Ketskemftenßs, infraPeftinum,aequor illud campei ftre,intraDanubium ,Heuefienfium item &Szol-l nokienfiumexteriorum limites, occupat; nequo
tarn vicis frequens, quam aruis eft. _ (c) Soltenßs, olim, integrum conficiebat Comita-1
tum, iam Proeeflus nomine venit; diffunditur-T que pone'Dänubium, vsque ad Batfienfium fines.i (d) Pilißeii/ts, vltefiore Danubii margine procurrit eftque montofiis in occidentem, in orientein cam-peftris, fimul & in meridiem,
S, Regimen : Tres hi vniti Comitatus, olim, cum Re-ges Hungáriáé, Budae auf Viffegradi refiderent a Curia Regia gttbernati, nullis fuberant fupremis Co.
mitibus.' Quae quidem regiminis ratio, fub Tur-carum dominatione, ceflaucrat, Buda vero inter-^
cepta denuo a Turcis, Regni Hungáriáé Palatino A gubernandi, commiffi funt Comitatus.. VtraqueJj
Palatini Regni Hungáriáé, & Supremi Comitis,!
jn tnbus vnitis Comitatibus, dignitas, conceffa eftl anno 175-1, Kegis ac Optimatum fuffragio LU-*
DOVICO e Comitibus de BATTYÁN perpetuo ia
Nétncth-Ujvár. 1
I. CO.
MEMBRUM I. DE HcKfflARiA CiS DANUBIANA. 41 I. COMITATVS PESTIENSIS. Hungaris Peß
Vár-megye, Germanis bie^iftl;er«(Bifpanfdjaft, ab vrbe li-bera regiaque Peftienfi, nomen tulit. Et is qui-dem ,
1. Ad Vaczinum init, Cis Danubium , atque inde, per-petua Danubii ripa , montibus filuisque obfitus, ad
•8. fere miliiaria pertingit.
2. Hungaros alit quam plurimos, intermixtis nonnul-lis etiam Slauorum coloniis. Germani omnium paueiifimi reperiuntur. Singuli certc, ŐC laborum omnium agricolationis, potiífimum funt patien-tiffimi.
a. Ceterum, qua fiptentriones reípicit, regi A montibus
& filuis horrefeit; vbi vero in meridiem vergit, at-que Orientem, planitiem occupat, iümma lignorum inopia vexatur. Vitra vrbem Peftieniem, notidimi illi, Campi Rákos, ineunt; vbi, iüb Regibus olim Hungaris, Comitia, irmata manu,celebrari folebant;
quod tarnen, inde a clade Mohácfiana, intermiífum fűit.
4, Düabus infidetur vrbibus, quarum prima eft : I Peßinum , Hungaris Peß, libera regiaque vrbs j
eleganti pofitione, in ripa Danubii, Budae ob-uerfa refedit. In dies liaec, & ciuibus augetur,
& aedificiis.s Sedes eft, Tabulae Regiae & Sc-ptemviralis, perpetua. Quae duo fuprema Hun-garorum Adpellationis Judicia iünt. Conditum liic non pridem inualidorum militum domiciljurr»
eft ; quod, fuo profefto tempore, in pvaeftantiC fimis Europae ponendum erit. Rqliq.ua de vrba nota iünt.
2. TVaczia, Hungaris Vátz, Germanis 2Bci(sen, vrbs at-que fedes epiicopalis, ahnonae facilitate, forisqu«
fcoariis , impiimis, quae crebriora habet, incluta.
Multa hie, eo tempore,boura hungaricorum mil-lia, cogi videas.
Oppidorum praeeipua tria öuraerautur.
1. Egopolis, Hungaris Ketskemét, prolixius aliquant um, • coloniae maxima parte Hungaricae, quae pecora íüftentat, iücceftii longe feliciflimo. Nam hod ipiüm oppidum, c foris boariis, landein dudum iam meruit; imtno, & meretur hucdum. y B 2. KSrős, oppidum frequens, &
3. Czigléd , eiusdem íünt conditionis, itidem peco-j rum educatione, nobilia.
II. COMITATUS SOLTENSIS Hungaris Solt VárM megye, Germanis bte ©OtfeC-'i^efpanfcfjaft, ab Solt o p 9 pido, de quo inferius , fic adpellatus.
T. Eiusdem fere cum priori, Danubiani fitus eft ; altiusl .tamen, in eadam fluminis margme, defcendit, o-fl
mnis prorfus lignationis, montiumque inops.
2. Habitatur ab Hungaris, quibus, Slaui etiam cuml Germanis , mixti interiünt.
3. Maxima prouinciae pars inculta eft, adeo : -vt, dies]
intégros perégrinari liceJt; antequam vicum ali-J quem, qui pauperrimi etiam íünt, adtingas. Idj totó hoc traftu commodiffimum eft : quod, prolixa haec camporum ieries, pafcua praebeat, rei pecuaÄ riae intűi tenendae lonere defideratiifima. Vnde.
_ O 7 non mirandum-, fi incolarum quam plurimos, pecori
iiginando, incumbere videas. > Agrorum prouen-1 tus exiles íünt. Nam, nec lubentes agris impen-i dunt operas coloni; nec habent, cur paicua optima,]
in agros vértant.
4. Vrbs in eo vna eminet: Colocfa , Archiepifcopi Co-j locenfis, qui hodie, Francifcus L.B. KLOBUSICZKY j eft, íédes. Nonnulli,veterum ColoíTos hic quaeritant.
Ea, prope Danubium, in paludofä planitie, eaquej iniälubri, vifitur. Vrbs olim celeberrima fuit, tem-plis & coenobiis incluta ; a Turcis tameji,- qui cre-i brius eam impetebant, defblata. Cardinalis EME-T RICUS e Comitibus CSÁKY, GABRIEL HER.]
MANNUS e Comitibus PATACHICH, &NICO-j LAUS 'e Comitibus CSÁKY, qui iam ab anno 175 I.J
Ar- 1
MEMBKUM I. DE HUNÖARIA CIS DANUBIANA« 4 3 Archiepifcopatui Strigonienfi moderatur, multum ei celebritatis, fede fua indiderunt.
5- Oppidorum memorabiliora funt :
1. Solt, copiofum frequensque oppidum eft, anno-nae ferax ; quod tamen in dies deficit.
2. Patai, exilius aliquanto priori eft ,• incolas Hun-garos iüftentans.
III, COMITATUS PILISIENSIS, Hung. Pilis Vármegye, Germ, bif ^tíiffríQefpanfc^aff, fic diftus a Pilis arce deferta. Eft vero
1, Integer trans Danubium pofitus, filuarum riiont;-Umque , qua in occidentem abit, diues. Orientalis pars , vbi litore Danubii definitur, planifiima eft, adeoque etiam priori illo trachi amoenior. Init ad Viiegradum arcem, Teten^um vsque, ad 6. millia-ria protenfüs, f •• .
2, Et Hungaros alit, & Slauos , intermixtis, alibi loco-rum, Germa/iorum quoque coloniis.
3, Foccunditas, pro foli ,varietate, , diuerik eft. Vbi enim montibus horret, afper a ibi íünt omnia , vbi autcm camporum feries conipicitur ,'iümma fru-gum omniurn fertilitas eft, Pecora, magno etiam numero alunt, Fluuiorum, qui Comitatum rigant, multi íünt; in his tamen Danubius princeps.
4, Princeps in eo vrbs eft :
(a) Buda, Germanis Offen, Slauis Äubin. Adipiclt ea Danubium, qua in orientem adpofita eft , du-dum iam liberis regiisque ciuitatibus adfcripta.
Situm collinum accepit, egregiis inftrufta propu»
gnaculis; vt merito antea iam, primum, & in vrbibus & in munimentis Hungáriáé, locum ob-tinuerit. Pofteaquam vero , crebriores a Turcií oppugnationes fuftinuiffet : diruta propemodum relicla fuit. Oclo earum commemorantur, eaeque graviffimae. Vide THURÓCZ S. I. in Hungaria füap. 41. Facile, profefto , tanto hoftium impetu, euaftari potuit, vrbs celeberrima. Attamen hodie quoque, non munita íblum, ied compta etiam,
re-4 re-4 PAUS IL SPECIALIS DE <3EÖ<SKA?I3ÍA JHÜKGARIAE. !
rtfurgit. Meridiem veriüs, Rafcianornm Vrbenik fic enirn vulgus adpellat, adnexam habet, prJ gentis indole, íic iätis cultam. Qua vero fepten-l trionem vergit,altera vrbis pars, Noua Ciuitas di-j
£la, refedit. Porr'o, & Arte excellit, acceflüs ar-, dui, quae, priftinis etiam Turcarum infilltibus ,]
ad ruinam fere infeftata, nunc, ob fummam loci' amoenitatem, MARIAE THERESIAE Auguftaej Reginaeque magnificentia regia, reparamr.
5- Arces nobiliffimae regionem olim occuparunt.l Praecipuae in his fuere:
J. Wifihegrad. Arx Alta, in Diplomatibus dicitur, Illynca hac eius denominatione, idem fignifican-, te. Nobiliffima , olim, & munitione exftitit , &
coronae reliquorumque Regni Hungáriáé infi-' gnium conditorio. Ad montis excelfi, cui arx impofita fuerat, exitum, vrbs refedit, pro Rcgum diuerticulo, fplendidis aedifieiis ad admirationem, i exornata. Nunc, & vrb», & arx, in rudus in'J forme abierunt.
2. SämMk , tribus in occidentem milliaribus Buda ' recedens, arx munita antea, inculta fiodie eft.j Veneratur hodie heros, Comites ZICHY.
6. Oppida, exiliora pleraque funt , quam vt ea hic in-1 terferamus. Merentur tarnen memeriam,
I. Buda-Vetus , tercentum fere paflibus , "fupra Nd- | uam , fecedit. Veterum fuiife Sicambriam, per- I uulgata inter quosdam opinio eft.
• 2. S. Andreae, iätis copiofum, margini Danubii in-1 haeret. Duabus Buda horis diftat, Infulae cogno- | mini obuerfum.
7- Infulas praeterea tres, cum uno oppido, nominat , 1 his nominibus infignitas :
J. bifula S. Andreae, Waczouiae obueriä, donata J alioquin fprtili folo eft. Pagis certe irequenti-1 bus, qui tarnen tenuiores funt , colimr.
S. Cfipel , eadem qua prior, foli feríiíitatd , vitium-'jl Su e C£>P"« gaudeu Longius haeq, intrá Peftinum g
de-MEMBKUM -I. VI HVNCAJLIA CIS Dasvbiams, 4 ^ deicendit, venationibus maxiine commoda, Ro-ges Hungáriáé, cum Budae fedemihaberent, hae loci amoenitate, tanquam voluptario quödam fe-ceífu, vtebantur. Sereniflimo Principi EUGENIO, Duci Sabaudiae, a Caeiäre donata fueiat. Quam, poft eius obitum, ELISABETHA, AUGUSTA, quoad vixerat, pofl'edit. Nunc, exceliäe Came-rae Hungaricae, fubeft, PCame-raecipuum in ea locum Rätzkette reperio, qui praeftantifilma a prifeis Hungáriáé Regibus priuilegia oftentat, quorum viiis penitus huedum intercidit.
3. Leporum, nouae veterique Budae interfita. The-riotropheum olim, viridaiiumque regium,Regum Hungáriáé fuit, magnificis aedifieiis inftrutla ; quae tarnen, maxima fui parte, diruta videas. Di-citur , alio nomine, S. Margaretbae Infula : co quod, S. Margaretha BELAE IV. filia in Monia.
lium Dominicanorum clauftro , ibidem vitam traniegerit.
8. Supereft, Promontorium Engenianvm , vt de eo quid-piam dicamus. Montoiä regio eft, infra Budam, laxo ípatio diffuiä , Eugeniani dominii, qui caftel-lum ibidem, fane magnificentiirunum, exftruxit caput.
9. Hic, celebres illas Tbermas Budenfes, reperias, quae, crebriores propter ipfam Danubii ripam funt. Sa-luberrimae eae iünt; adeo tarnen plerumque feruen-res, teile WERNHERO, qui in Commentarlo de admirandií Hungáriáé aquis, Thermashaice proli-xius deicribit: vt ouum, aeque cito atque ad ignis aeftum, excoquant. LAURENTIUS STOCKERÜS, in peculiari, de Thermis Budenfibus Traflatu , id ad-poiüit. Superiores aliae dicuntur, aliae inferiores.
Illae, quod iüpra; hae, quod infra vrbem fint , no-men aeeepere.
XIII.
COMITATUS BACSIENSIS, Hungaris Bács-Vármegye, Germanis, Mi ÍBatfc^í^fpajlföflft, nomen ab op.
pido Báfis, íörtitus. ^ Et .
I
ÍSM l i i l
|H
4 6 PAKS II. SPECIALIS DE GEOGRAPHIA HCNGARIAK.,
1. Et hic quidem, infra Soltenfem prouinciam, perp >
tuo Danubii margine, vsque ad Danubii atque Tibifci 1 confluentem, decurrit. Sub' Turcarum certe impe-rio, vaftata nimiopere haec régió eft. Lojigitudo omnis prouinciae, 8- milliaria efficit,
2. Coloni Hungafi funt, parte maxima, Jülyriis, qui mercaturae quaelhim facere confueuerunt, inter-, mixti.
3. Fertiliffima regio eft, cultijjtmaqué. Quae tarnen]
bellorum iniquitate ita deuaftata fait: vt crebriora, hinc illincud, rüder a oppidorum caftellorumque, oc-currant. Paluftri plajnitie decurrunt emnia, quae a fluuiolis e Tibifco egreflis, faceifitur. SilUarum pauca, hoc traftu rcperias.
4. Oppida memorabiliora, hac óra, haec fere funt:
j. Bács, vrbs elegáns antehac, populofä, immo, &
aedificiis nobilis, pari infortunio, Turcarum bel-lis, qubd fäepius qüerimur, euaftata. Nunc oppidi nomen, füftinet , quod , plerosque Illy-rios alit, Colocenfis Epiícopi dominio fiibieftos.
2. Bája, & frequens oppidümSft, & amplum, mer-cimoniis potiífimum nobilitatum.
Supremus isque pérpetüuS Comitatus Comes eft , quem Infula Colocenfis ornauit, F R A N CIS C U S L. B. KLOßUSICZKY de Zetteny,
§. XIV.
COMITATUS BODROGIENSIS, Hungaris J Bodrogi-Vármegye, Germanis bte 53cbt0gec ©efpanfdjaff, ab vrbecula Bodrogh, pone Danubium, fic adpellatuS.
Huic
1. Situs, inter Danubium & Tibifcitm, contigit, in vi' timo regni angulo. Adeo plenus paludum eft, vt vix milliare dimidium, quin fimiles fiant obuiae, poC • iis procedere. Loca eius plurima, tanquam bel'.o',
parta, olim, fub imperio Senatus bellici, erant. Iam|
regno Hungáriáé funt redunita.
2. Ilfyrii habitant regionem , quos Germano idiomate SXdßen dieimus, interie&is & alicabi tenuioribus
Hvngarorxtm coloniis. 3. Ro- ;
MEMBRUM II. DEHÜNGARIATRANSDANUBIANA. 4 7
3. Romini Agger es, totam fere prouinciam hanc pe-rennant. Quos, celeberrimus MARSIGLIUS, Tom. Ii operis fui Danubialis, quantum potuit, adeurate de-lineauit. Alioquin, pifeium diues eft regio, fluuios rum tamen mundationib.us nimium obnoxia, quae paludum etiam caufä funt.
4. A reis laco, Praepoßtura Titulienßs, aliis Titelienßs adpellata, merito nominanda venit. Munita haec fuit eximie. Nam, & pofituin monte arduo, com-modum fätis miinitionibus, aeeepit, & naturalem etiam, ampla planitie, fortitudinem. Nunc,integra fere deftruíta, conipicitur.
5. Oppida duo admodum merentur mentionem. Quo-rum haec funt nomina:
1. Futak, vbi anno 1716. & 1717. Caefäris copiae, ad compeicendas Turcarum anomalias, conuene-runt. . ..
2. Zentba, infigniTurcarum clade,qui trigintahic fuorum millia amiferunt, inclutum.
6. Supremi Comitis dignitas ambulatoria,