Incingitur vero , ab Oriente, partibus Comitatuum Abaujuärieofis, Zemplinie»fis JZaboltfenfis;

He-oefienfi

94 PARS II. SPECIALIS DE GEOGRAPHIA HUNUARIAE.

uelienfi & Gomorienfi, ab occidente; a feptentriitu denique , Tornenfi partim, partim Abaujuarienii.

Conftat, campis fpatiolis, filuis, item montibus, va-ria rupium & amniculorum copia, conipicuis. Mon-itum, .ß/'ÄÄe; & fluuiorum, quibus irrigatur prouin-cia, Tibifcus & Sajo, praecipui funt.

2. Comitatus incolae, inaxiinampartem, Hungari funt.

Interfunt taitien Iiis, & Germani; rariores tamen, quos Slauorum, quae in dies augentur, coloniae, multo fuperant.

3. Magnam, haec regio, fertilitatis laudem habet.

Non modo enim,/ementis omnis, feraciflimum .ei terrenum eft; fed vini etiam nobiliifimi, quod, di-uerfitate regionis, variat. Pecorum, & venatus omnis generis, maxima frequentia eft; quod, de pifcatione etiam dixerim. Metalla huedum, prae-ter cuprum,in Ruda-Bánya nulla eruunt incolae.)!

4. Habet PROCESSUS IV. ab areibus & oppidis de-nominatos. Sunt autem :

(a) Miskoltzenßs , ita vocatus ; quod oppida cognominij circumfunditur. Montibus gauder,

& planitie fertiliflima.

(b) Onodienßs , trahit nomen a caítro Onod, ean»

regionem compleftens, quae, infra montes, eam-1

peftri pofitione, in Tibiicum vsque procurrijt.

Abit in orientem.

<c) Szendroienfis ,• eam Comitatus portionem tenet, quae, circa Szendrő arcem & oppidum, per confinia Abaujuarienfium, Tornenlium &

GSmőrienlium, interfluentc ßoldua amne,diffu9-ditur.

(d) Szent Péur'tenfis , ineipit ab oppido cognomine, pergitque penes Sajo amnem; inde, in occideiv tem flexus, in orientem recedit. Integer infi-detur montibus.

5- Arces, quibus munita olim regio fiiit, hae circiter fuerc iniignes:

C») Dies-Gyir, ruiua eft arcis »Km regiae, quart»

MA-

I

MEMBR. III. »E HUNGARIA CIS TIBISCANA. 9 5

MARIA Regina, LUDOVICI II. coniux, luxu-riofe iätis exftruxerat, horae vnius itinere, iiipra Miskolcz, intra occidentem & ieptentrionem, amoena valle, &, pomorum, vini, nueumque fe-raci, recedit. Infra arcem, oppidum occupat, ' obfoletum iam; nili nuper admodum,

Germano-rum aliquae, tenues quidem, coloniae accefliflent.

(b) Onodum, Hungaris Onod, itidem arx & eppi-dum, bellorum potius euentibus, quam Sa» mole, nobilitatum. Heic funefta illa Rakoczianorum Comitia, anno 1707. agitata fuere. Quibus, &

IOSEPHUM Regia dignitate exau&orarunt, &

turpiter, i» íüa ipíbrum viieera, iäeuierant.

Conciderunt, nempe, Okolitfanium & Rakovfz-kium Thuroczienfes, viros nobiles; quod, mi-nus fidos fa&ioni fuae, putarant. In finu Sajo-nis, loco paulum demiflo, polita fuit arx.

(c) Cßrepum, Hungaris FSldes, arcula, adu&is ter-rae fuggeftibus, conipicua, nunc in vicum abiit.

(d) Szendrouia, Hungaris Szendred, arx, adBolduan»

exfurgit, quamor Miskolczino milliaribus rece-dens. Rakocziorum demum motibus, diruta pe-nitus. Oppidum fubiacens , tenue eft admo-dum.

Ce) Dedejfa, Hungaris Dédes, iugum montis inlide-bat, arx munitiilima; quam tamen barbarorum furor, penitus defolauit. Necdum fe mus re-paratam. Situis enim, in dies, magis magisque offunditur,

4- In Oppidorum, quae peculiaribus gaudent priuile-giis, haec potiffimum referenda funt:

(a) Miskolczinum, Hungaris Miskolcz, vaftum co.

piofumque oppidum, colli vinifero iübiacet, in orientem, ita tamen; vt maxima iiii parte, in planum exeat. Medium oppidi vicum, Szynva amnis, amoeno aquarum lapfu, interfluit. Curia prouinciali, aedi'ficio folido inftruöa, excellit.

Accoliae , _mercatibus .viuunt, vini potiffimum, guod

9 6 PARS II. SPECIALIS DE GEOGRAPHIA HUNGARIAE. U

quod nobile, collibus circumpofitis, gignitur.

Nobiles, quorum multi hic fedem elegere, locum eo reddunt nobiliorem; quo magis, hodierno iplendore, fua conformant aedificia.

(b) Kere/ieJJum, Hungaris Kerefztes, quatuor horis, a priori, meridiem verfus, diißdet, populofum aeque oppidum, ditionis regiae, piano loco, pa.

luftri tamen , iubinde. Cincia enim riuulus non oppidum modo, fed integram regionem il-Iam, humeftat. Inquilini, nobili quidem fan-i guine nati, pauperculi tamen funt plerique, pa-icuorum, inter reliqua rei' rufticae bnna,inopes j quae, annuatim, ab Agrienfi Epiicopo, redimere neceffum habent.

(c) KSvesdrim, Hungaris KSvesd, a fitu campeftrij Mezo-Kovesd adpellatum aliquibus. Multo te-nerius, priori eil; licet, medio folutn milliari, ab eo reduftum.

fd) Afzálo, elegáns & frequens , ad Barfonyofum riuum, cuius etiam eluuionibus, colonia, multum obnoxia eil.

(e) Oppidum S. Petri, Hungaris Szent Péter, in ripa Sajonis. Coloniae, ob ingentem inopiam, pau-peres funt, vino quaeftum aliquem quaerentes. 3 (f) Edelinum, callellum ell eleganti opere exítróf

fluni, Sc facile,.tota hac ora, comtiflimum. Co-mitis de LUILLER pofleffionibus adnumeratur, Boldua amne, totum quantum, incinflum.

7. Thermae nobilifiimae, hoc Comitatu vifuntur;

quae vero , quod nullatenus obferuentur diligen-tius, a heris fuis, in lacunas effunduntur. In Iiis: • (a) Szalonnienfes, nomen pagi iüftinent. Spe£lant

autem ad ditionem Ciäkianam. Manant fönte vberi falubrique, a folis agreilibus frequentatae.

(b) Käcßenfes, heri prouidentia, e lacu, in aedifi-cium balneo deilinatum, redu£lae funt. Habet,

& fontem acidum, prouincia. Scatet vero, e

ra-«Uiibus pioiui.s Bikke, pone vicurn Cfernes.

Qua-. J

MEMBR. III. DE HUNGARIA CIS TIBISCANA. 9 7

Quapropter, vici etiam colonis, pro diurno po-tu funt.

%. Supremüm Comitem, nunc, ER ANCISCUM • Co-mitibus ESTERHÁZY, fcimus; quae ei dignitas, . haud eil haereditaria.

COMITATUS HEVES & SZÓLNOK EXTERIŐR, IX.

vniti, Hungaris Heves és Külső Szóhiok Vármegye.

t; Definiuntur PROCESSIBUS IV. & funt:

(a) Matrenfis, monti cognomini, & laxis eius radi-cibus, innexus.

(b) GyőngySfiettfis, cui oppidum Gyöngyös nomen impertiuit, porrigitur per montium radices.

(c) Tarnenfis, ab amne Tarna, qui eum interfluit, fic vacitatus. Hic, vbi a filuis emerfit, difcedit in planitiem, adtingitque Iazygum fines.

(d) Tibi/canus is eft, qui Szolnok Exteriorcm con-ílituit, procurrit íperta regione, cis & trans Ti-bifcum.

2, Vnius Supremi Comitis iürisdiöiohí, fubíünt Co*

mitatus vniti, qui hodie, Epiícopus Agrienfis eft;

isque, Comes ERANC1SCUS BARKÖCZY de Szala, quam, Epiícoparui, dignitatem, propriam fecere anteceffores. Iam, de duobus vnitis Comitatibus, in ipécie

F X .

COMITATUS HEVESIENSIS, Hungaris Heves Várme-gye, Germanis bie ^eTOcftcnfec ©cfpanfc^aft,oppido

Heues, quod habet, nomen, debet. Eft vero:

I, Cúmta regio, longius ab Ortu in occaiiim proten-fa, montibus hinc, illinc . Campis, Varia. Illo-rum, prouincia hac, immo toto regno etiim, prin-ceps Marra eft. Qui, apud ííeogradieníes exfur-gens, Vtriusque Comitatus fines, vna férie exaípe-rat, lugis altioribus hic, alibi depreífioribus. Riga-tur etiam fluuris, Tibifco in primis, regio, adeo quidem: vt, ttimiá aquarum humeílatione, vligi-nofam «fficiat. Quod, in meridiem vergit, Béke-G Benfes j

98. PARS II. SPECIALIS DE GEOGRAPHIA HUNGARIAE sienses; quod vero in septentrionem, Neogradienses

adtingit, in ortu & occafu, monte Matra terminatum.

2. Hungari habitant, ad quos, pofteaquam Turcae eo tra£hi pulii fuiiTent: Slaui, Rafiiani, Germanique, acceiTerunt. Frequentes etiam, extra modum, Zin-garos videas, expanfis tentoriis, fabrilia traftantes. \ 3. Fertilitatis magna diueriitas hac ora eft. Intra

montes enim , aiperum; fertile contra & foecun-dum, in planitie, folum eft. Vitis vbique patiens terrenum eft, eo tantum diicrimine: quod, qua in-*]

tra montes coHtur, ferius; qua vero in collium de-cliuitate, maturius progerminet. Optimum vinuntA quod reor, Agrienfe eft. Praeterea,pecorum etiam;

porcorum in primis, magnam alunt copiam inco-j lae. Diu enim noftuque, in deiertis, eos care&is]

iäginant. Pifcium copia ingens, fiippeditatur a Tibiíco; Hufonum maximé & Antaceorum. Me-talla, certe, praeter tiitrtit», nulla eruuntur; quam-J vis in monte Matra, auri iiibinde venae reperian-tur.

4. Ciuitatem celeberrimr.m habet Agriam, Hungaris?

Eger, Germanis (Erlau , di£tam. Valli ea iniedit^

multis prouiiä opportunitatibus. Fluuius enim cognominis, mediam, a feptentrione, fcilicet, in mtJ ridiem, interluit. Ornatur praeterea, Seminario Leopoldo Telekefiano ; quin, triplici etiam Xeno-S dochio. Vinum, certe, quod fiindunt colles A grien-íium, album non minus, quam rubrum, nobile iätis eft, & guftus optimi. Vrbem arx munita adfedit,

monti praerupto, qui vrbem adipicit, impoiita.

Saepius illa , prout aliae etiam Hungáriáé arces, Tartarorum tyrannidem fubiit. Vnde, facile aefti-mandum, quantum a priftino flore amiierit. Nunc, frequens militum praeiidium, cuftodit arcem, iiig-geftibus adhuc, & propugnaculis aliquot, reiiduis. ' 5. In caftris & arcibus, praeter Agrieniem hanc,

iu-periunt:

(a) Hamania,

Hungaris

Hatvan,

in inontís

^Matrac

radi* ,J

MEMBR. III. DE HUNGARIA CIS TIBISCANA. 9 9

radicibus,adZadvam fluuium reiedit, nobile olim propugnaculum. Quod, cum anno 1678- a Tur*

cis recuperaretur: demolitum eft, adeo quidem;

Vt aegre, veftigium arcis tarn celebris, tueatur.

Oppidum, quod inferius vifitur, augefeit in dies»

(b) Szarvas-Kő, vno diftat milliari Agria, in iepten-trionem. Tenet vero cliuum montis. Siluis contigua, iam clauiä tenetur.

6. In Oppidis haec numerauerim:

1. Gyöngyös, frequens & elegáns oppidum eft, lo-co piano & hilari. Coloni Hungari plurimi in-habitant, interíértis Germanorum quoque non-liullis, qui, & vino & mercatibus, vitam tole-rant, agricolatione, ob exilitatem territorii, ne-glefta. Ceterum, magnam, vbique, nundinarum laudem habet.

2. Pájztó, oppidis quidem accenfiim eft; ita tarnen, extenuatum iam: vt, multis pagis, dixerim, de-terius. Fluuio Zadvae adfitum, & agro fterili eft, & incolis miieris, qui, parte maxima, Slaui fiint.'

3. Gyöngyös Pata, copioíűm hueusque, in Matrae, radieibus, dimidio a Gyöngyös, in occidentem, milliari fubmotum; bono quidem, fed angufto agro, gaudet, ab Hungaris habitatoribus cultum.

7. Thermas, praeter Agrienfes, nullas habet: licet il-lae etiam, rarius; &, tum niii, a Comitatus incolis frequententur.

§, XI.

COMITATUS SZOLNOKIENSIS EXTERIŐR, pro-pterea fic di£tus, quod tres habeant, Hungaria, &

Tranfiluania, Comitatus cognomines; alterum in Tranfiluaniae confinibus, qui Szolnok medioeris;

in Tranfiluania alterum, qui Szolnok interior,nun-cupantur.

X. Exilis autem eft, regiuneula haec: quod Tibiícano folum, vt diximüs (upra, Proceflu definiatur.

Ac-«öliCHr adTibiicum, vifieo fluminis flexu, Plu«

G A nu»

1 0 0 PARS II. SPECIALIS DE GEOGRAPHIA HUNGÁRIÁÉ.

nns milliaria ofto. Caret montibus plane vbique;

iübinde tamen, filuis etiam. Lignorum, itaque, in-opia, multum laborat. Tota, certe, Heuefienfi Co-mitatu circumdata eft.

2. Incolae, qui habitant prouinciam, tenuis fortunae funt, iique Hungari, qui, quod, frequentibus Tibiici inunciationibus , obnoxium agrum excolunt: nec agricolationi, nec vini culturae, vllam impendunt operam.

3. Äger regionis fertilis, maximam partem, pinguis eft: duminodo, & maior incolarum fiequentia, &

opes, iüppeterent. Praeterquain enim, quod olim, perpetuo belli metu, miferc exagitabantur coloniae:

non habebant etiam, vnde, vel fibi, vel liberis, vel agris, proípicere potuerint. Pauperies ergo fumma', -j id efFecit: vt, folum fertile, euiluerit. Pecus ma. j xime proficit; quin, ferae etiam, diuerfi generis.I

Pifcium ingcns, ob praeter labentem Tibifcum, j copia.

4. Vnum infedit caftrum , idque, belli monumentis, | fic fatis nobile, Szolnokum, Hungaris SzSlmk, anno 1549. FERDINANDI Caefaris iuflu excitatum. 1 Summa id arte exftru&um fuit ; cui naturae etiam ' acceflit praefidium. A meridie enim Tibiicus, ! Zadva a feptentrione, arcem alluunt, adeo qui- a dem: vt, partibus Ulis, haud queat oppugnari.

Forma ei quadrangula fuit, foíla ampla, triaque j fortiifima propugnacula. Singula haec, magnam, j Turcarum tempore, ruinam pafla funt. Habent hic, pontem Szolnokién (es, nusquam, praeter hic,1

qua Tibifcus nauigabilis eft, fiumini, eo loco, quo is Zadvae accedit, impofitum. Oppidum vaftum fuccedit arci, cui, elegáns P. P. Franciicanorum clauftrum, inaedificatum vifitur. Habet, & falis ' depofitorium, regip; idque, amplo beneficio, ad-furgens. Ciues oppidi Hungari funt, Germani«

mixti & Slauis.

S.Op-MEMBR. III. BE HUNGARIA CIS TIBISCANA. IOT

5. Oppida pauca reperias, nec plura fors duobus í quae fiint:

(a) Thür, quinque Szolnokino milliaribus disiun-ilum. Ad ripam amnis Berettyó, in meridiem acceifit. Hungari inhabitant, frequentibus

colo-niis.

(b) Porozlo adfedit, dextro Agrii amnis margifti, folo fertili, quod commodam, incolis Hungaris, agricolationem facit.

XII.

COMITATUS CSONGRADIENSIS, Hungaris Cßn-grád Vármegye, Slauis dfongrrtöfi« SioliCJ«,

Ger-manis bie £fc^oit3tabct@cfpanfc^aft, cui nomen, ce-lebris munitusque locus, (Cfongrad, impertitrit.

1. Amoenam regionem continet, vbique fere loco-rum, fi.colliculos quosdam exceperis, planifiimam.

Sua autem, ab Oriente, in Bekefienfium & Cumano-rumMaiorum, inMinorum ab occidente, finibus, capit exordia. Quod vhrafeptentrionale eft,Peftien-fi, & Szolnokienfi ; quod vero meridionale, Cfana-dienfi, Temefienfi, Bács &Bodrogienfi, prouinciis,

interiacet. Praeter aliquos ad Tibifcum, qui totum, quantus quantus eft, Comitatum, a feptentrione in meridiem, interfluit, margines, pauca filueicere vi-deas. Partem eximiam prouinciae, tum Comitatus alii, tum Teinefienfis in primis Banatus, Bátfienfis-que regio , abforpfit. FreBátfienfis-quentes, ob ftuminum, quibus irrigua eft, copiam, paludes tolerat. Quod enim, integer Comitatus ambitus, depreifiore folo eft; illapfas, fubinde, aquarum inundationea, per-petuo quafi finu retinet.

2. Incolae diuerfi habitant. Praeter Slauos eiiim fre-quentes, Raßianosque militiae deditos, plerumque Hungaros etiam, genuines illos, fuftentat. Germani certe, pauci adinodum, in vrbe Szegedienfi, & pagis aliquot, habitant.

Frumenti 8t vini prouentum, eadem foecunditate, admittit prouincia. Illud enim, vltra Tibifcum, fic

G 3 fatis R n l

i n

I I 8

1 0 2 PARS II, SPECIALIS DE GEOGRAPHIA HUNGÁRIÁÉ.

fatis proficit. Hoc, frequentius licet; ignobiliur tarnen, colitur. Pecoris, ob pafcua egregia, pro.

uentu, maximam laudem, tneretar regio. Nam non procerae modo ftaturae; fed copiofiim etiam' iuftentant incolae. Feras, praeter luporum vuÚ pium leporumque genera,pauciores admittit. Pi-fcium, profefto, ei tantum fuppetit, quantum vix

aiibi.

4. Vrbs libera regiaque, fimul & munimentum for«

Ultimum, Szegedinum, prouinciam tuetur. Quam Germani, communi cum Hungaris & Slauis nomine.

Szegedin adpellitant. Adfidet Tibifco, ea, qua ad Teinefienfes deproperat, parte. Aliquot iam viri-bus, Turcarum fuberat poteftati; perpetua tamen EUGEN« Principis virtute, & nunc demum, Cae-lari adfertum. Ipfa exteriőr forma, quadrangulunt refert, rotundis circum munitionibus, incinäumJ Vrbs iucundiadfpeftus eft,pulchris fubinde domun-culis ornata. Tres habet aedes facras. Thracmn certe illud, ritus Graeci, oratorium, totius nationis Graecae, tam ob murorum proceritatem, quam de-' eorum etiam internum, pulcherrimum eft. Sub-nrbia duo funt, quorum fuperius alterum, alterum uiferius, dicitur. In fuburbii fuperioris margine depofitorium falis vifitur, eleganti opere cxftruftum!

Piicinas multas,circum vrbem, videas: quod ciues"

piicibus etiam quaeftum faciunt. Praefidium Ger- i mano milite conftat, & validum & copiofum.

5. Caftra olim multa, regionem infidebant, quae ' HungariFoffata nominant. Ofto eorum numerabi-mus, quorum pleraque, vel interciderunt iam, vel ruinae funt proxima. Nomina eorum fic habent:

(a) Cfongrád,

(b) Stentba, nobüi de Turcis viftoria EUGENIO Duce, anno 1697. reportata, nobilicatum eft.

{e) töldvar, Cd) Martotus , (e) Kis-Kanifa,

(f) Ofztrt'

(f) Ofztrova, (g) Petrojzela,

(h) Szegvár. Haec illa funt caftra, quae temporum iniquitati fubiefta fuere.

6- Oppida duo numerát Comitatus: , (a) Vásárhely, a nundinisfic diftum, quibus

hodie-num etiam proficit. Duobus in orientem mil-liaribus, Szegedino diftat, paludiHod, adpofitum.

Colitur ab Hungaris, pecuaria re vitam

toleran-tibus. „ (b) Szentes, tribus a priori milliaribus recedit,

Kurtzae riuo, meridiem verfus, adfidens. Popu-lofum & hoc oppidum eft, aeque ab Hungaris ha-bitatum.

7, SupremumComitem, nondum tarnen perpetuom-re auftum, STEPHANUM é Comitibus HALLER de Hallerkó, habet.

Haftenus, de Hungaria Cis Tibifcana.

MEMBRUM* IV.

DE

In document MATTHIAE BEL, (Pldal 52-57)