COMPENDIVM
H VNGARIAE
GEOGRAPHICÍVM,
A D t X E M f U *
NOTITIAE HVNGARIAE N O V A E HISTORICO- GEOGRAPHICAE,
MATTHIAE BEL,
IN; P A R T E S IV.
V T t 0 T E ,
HVNGARIAM QlS . DANVBIANAM , TRANS.
DANVBIANAM, CIS - TIBISCANAM, TRANS- TIBISCANAM, ET C ÖM ITAT YS«
p IVIIV M.
Cum Permiffu Superuij^i^
P O
s
o u iuxxsau 10AN NIS MICHAELIS LANDERER, TTÍO6RAIBJ.1 MDCCLI1L
1220; •
C O N S P E C T V S
COMPENDII GEOGRAPHICI
H V N G A R I A E .
PARS I. GENERALIS.
Tradit Geographiam Hungáriáé generatim.
pag. i.
PARS II. SPECIALIS.
Exponit Geographiam Hungáriáé ípeciatim.
pag. 12.
MEMBRVM L
De Hungaria Cis-Danubiana. pag. 12.
MEMBRVM IL
De Hungaria Trans-Danubiana. pag. 47.
MEMBRVM III.
De Hungaria Cis-Tibiícana. pag. 73.
MEMBRVM IV.
De Hoogaria Trans-Tibifcana. pag. 103*
P A R S I.
TRADIT
GEOGRAPHIAM
h v n g a r i a e
GENERATIM.
§. I.
H
VNGARIA, totius Europae Regnorum, pulcher- ritnum cft. Nam, & fitus amoenitate, & foe- cunditate, oppido excellit, Proinde, nec folo, nec opelo, vili Regno fecundum eft. Vnde, & Hungaro- rum illud prouerbium, coepifle dicas : Extra Hungáriám non eft vita, fi eft vita, non eft ita. Et habent, profeao, cur hoc glorientur Hungari. Nam, nec annonam, nec metalla, praeftantiflima etiam, aut alia commoditatis fub- íidia, deiideraueris.f II.
Quod ad pofitum regionit adtinet, ad orientem qur- dem Traniiiuaniae & Valachiae profinat Hungaria, occidentali parte, Morauiam, Auftriain ac Stiriam, adtin- git. Qua vero in feptentrionem vergit regio, ad Siieíiae , Poloniae, Ruffiae, nec non Moldauise confinia, procurrit;
in meridie, Valachiae & Slauoniáe limitibus terminatur!
§• Hl.
Sims temperamentum, fi exa&e ípeftauerimus: prae- ftantiflimum merito dixerim. Nec montes enim filui- geri, nec fua, regno, öíamoena, & fccowda, deficit planitifj.
A $.IV
r2 PAR* I. GENERALIS
§. IV.
Montes Carpatbici, regnum, íemiformis lunae ípeeie,
i n d e aPoíbnio, adMoldauiam vsque , ac Tranfiluaniam, Morauiae, Silefiae, Poloniae Ruífíaeque, finibus occupa- tis incingunr. Quare diuerfa etiam nomina accipiunt.
§. V.
Radices Montium, longius porriguntur. Plerosque cnim Comitatus replent: Poíbnieníem, puta, Nitrien- fem, Trentíchinieníem, Thuroczieníeiíi, Aruenfem, Liptouienfem, Solienfem, Baríchienfcm, ac Saarofien- fem, Hontheníem, Gomórienfem, Torneníem & Sce- pufienfem. Parte quadam, etiam Zemplinienfem, Ung- heníem, Ugotícheníem, Maramarufieníém, cum Szol- nok mediocri, occupant,
f V L
In Zoliéi »fi, Liptouienfi, Baríchienfi, Honthenfi, Go- mSrienfi, ac Scepufienfi Comitatu,, non exiguae virtutis eft Carpathus. Aurum praebet, praebet argentum etiam, cuprum, ferrum, plumbum, & quae reliqua metallorum funt gencra. Quin, & cinnabarim, mer- curium, auripigmentum, íúlphur, cet. Quae fingnia,
& bonitate, & copia, excellunt.
VII.
In Comitatu Zemplinienfi, vbi mitefeunt iuga, nobi- le illud Tokaienfe vinmn, feptem milliarium traflu, na- fcitur; &id quidem, a feptentrione in meridiem, iuxta Tibifcum.
VIII.
In Maramarufieníi, inexhauftae illae Regales fälifodi- nae reperiuntur, vbi, vulgo fic di£him fal gemmae im- menfa copia effodiunt, quod, Tibiíco demum impofi- tum longe lateque, regni prouinciis, íubuehitur.
Ftranm gencra, quae his montibus alunttr , vix IX.
enumerauerimus: cerui, damae, capreae, lepores, vrfi, lynces, lupi, vulpes, apri,mures alpeftres, & quae re-, líquae /unt, Carpathum fuum quafi occupant. Par &
auium filuettrium copia, his montium iugis, contigit.
f X.
DE GSOCRAPHIA HUNGÁRIÁÉ. >
. X.
Ligmtionem etiam prorfus inexhauftam, immo & ar- borum infinita genera, idem exhibet Carpathus. P«.
tiífimum vero in Comitatu Liptouienfi, & Caefareopo- lis regioné, anonymen quoddam arboris genus, vulgo Limbaum dicunt, magrti aeítímatur: eo quod, ípeciem cedri, non ob eius foliditatem folum, fed perennitatem etiam, exiftimant. Id digniffimum, profedto, memora- tu eft, arboris hanc ípeciem, alibi locorum minimé ex- pertam, nec vermes alere, nec pati tineas.
§• XI.
Vbi radices montium Carpathicorum definunt plani- tits mcipit. Quae, Comitatus Peft, Solth, Heues Szol.
nok Exteriorem, Cfimgrad, Bács, & Bodrog, continet:
ita tarnen, ut tres priores illos, parte quadam; reliquoi verointegros, Danubium inter& Tibiscum, occuoer
§. XII. .,. * ' Haec Hungáriáé planities, fi longitudinem eiut ípe.
Saueris, ad 40. excurrit milliaria; fi latitudinem 20 nonnusquam efficit. Dum ad confluentes Danubii & T L Isisei in cuneum definit, Jazygum Metanaftarnm reliquiae
& Cumani Minores , colunt. Sermone hi moribusque*
«im Hungaris conueniunt. Eadem haec ora, pingues illos boves alit, quorum annuatim 120000. circiter e regno aguntur. Hucusque fűit, inter Tibiscum atqu«
Danubium. * i XIII.
Par, regionit vltra Tibiscum, ad Tranfiluaniam vsque, cMdith eft. Limites , inde a Maramarufieníi Comitatu vbi Tibiscus oritur,per Szolnok Mediocrem;Diftriítum Kővár; Comitatum Ktáízneníem; Biharienfcm; Békefien- fem, Zarandieníem, Aradienfem, atque Temesvárienfem prolati^íftí quosdam montis Curpotbi conftituunr, diuer- fis poftea nominibus infignitos. Quod refiduum regio- nis ad Tibiscum eft, quodque ad occidentem vergit plamífimum eft, atque ob fluuiorum paludumque cg' piám, rei pertam* commodiífimum.
4 PARS I. GENERALIS :
§. XIV.
Trans Danubianae regioni, íeu, proprie fic diilae Pannoniae, eadem, &montium, & frugiferi campeftris agri, contigit amotpnitas, montibus Cetiis, qui ad flu- men Laitham initia capiunt, indeque in Stiriam vsque protenduntur, territórium, ab Auftria Stiriaque difter- minantibus. Tota profefto ea regio, inde a Croatia &
Bofnia, montibus fecernitur. In ipiö fere meditullio, lilua Bakony iita eil, quae dnodecim quidem in longi- tudinem,inlatitudinem vero 3.4. immo &alicubi5- millia- ria, poftquammultos compiexa eil montes, continuatur.
. Haec regio, & vini feraxXV. eft, & frnmenti. Immen- iäm , praeterea, pecoris copiam alit. Montibus vero, quod bene notanctum, falisque fodinis, deftituitur.
§. XVI.
Confideratis plerisque Hungáriáé opportnnitatibus, ad Fluuios iam deicribendos accedendum eft. Tarn nobi- les vero ii funt, vt & Regni iniignibus infcrantur. Prae- cipui horum fiint :'•
I. Danubius, Hungaris Duna, Slauis IDonftg, Germa- nis bie ©onau, dicitur. Ab occidente hic, ad iecundum ab vrbe Pofonienfi lapidem, Regno adfiuit. Inde ad Polonium, in tria praecipue abit brachia, quorum me- dium , quod eft vaftiflimum , btfulam , vulgo ©CÍjUtt /
Hungar. Cfallo-K5z di&am, efficit. Quae, inde a Poíö- nio , vsque Comaromium, protenditur.
In tres ea partes difpefcitur. Media, reliquás amplitu- dine antecellit: ita tarnen, ut potior eius pars, ad Pofenienfem Comitatum referatur; vlteriore, quae füllt Infulae, Comitatui Comaromienß ; quae vero meridiem ipeftant, Mofonienß partim, partim Jawinenfi Comitatui, adiudicentur. Ad Comaromienie propugnaculum, tres bi Danubii aluei, inaequaliter licet, iterato tarnen, con- fluunt. Vnde demum Danubius, pleno alneo, Strigo- nium íübterfluens, Comaromienfem ac Strigonienfem Co- mitatum perluit. Poftea vero, planitiem cgreflus, altis ic montibus, ad Wifiegradum vsque, infinuat. JnfiJatn
jbi-
DE GEOGRAPHIA HUHGARIAE. ^
ibidem, S. Andreae vulgo diftam, molitur. Hinc de- mum, finiftro quidem alueo, Waczinum; dextro, Ve- terem Budam, vnito denuo, deproperat. Antequam ve- ro, eam adluat, Leporum Infiüam, communiter fic eam nuncupant, facit; quae, inter feceflus olim Regios, ex- cellentiffimos quidem eos, habebatur. Nunc , nefcio qua temporum iniquitate, inculta eft. Poftea, vbi ac- ceflit propius, viciflim vnita, Budam fimul & Peftinum praeterfluit. Vix medium ab vrbe lapidem proceflit, quin denuo Infulam Cfepely efficiat; quae, aliquot in lon- gitudinem milliaribus porrefla, egregiis infidetur vicis.
Principi E U G E N I O , nuper admodum a CAROLO VI.
Caefare Auguftiffimo, amoeniifimus hic olim Regum Hungáriáé feceflus, haereditario iure, oblatus eft. Da- nubius hic, inde a Vaczino profluens, tres vnitos pro- fluit Comitatus: Ptflitnfim, puta, Pilis atque Sohk; vs- que dum, ameridie, Tolnenfem atque Baranyienfem ) 4 ieptentrione vero Bäts & Bodrogienfeni , adßquatur. Po- ftea, vbi, a ieptentrione Tibifco, ab occidente Brauo &
Sauo iun£his procedit: Belgradinum fubterfluit; atque latere feptentrionali, Temefuarienfem Comitatum, Ba- natumque Seueritnfem , duodecim milliarium traftu ir- rigat, atque ita, regione hac Seruiam ab Hungaria, dis- íungit. Mappa Danubiana Comitis Marfiglii inde a JO.
vel 40. anms, magnam paffa eft tnutationem.
2. Tibifeus, Hungaris Tifzfza ; Germanis btiS&eig;
J»lauis (Lysla, l n Comitatu Maramarußenß gemino fönte nalcitur ; quorum dexter, Niger; finifter, Albus dici- tur. Vterque, in altiffimo Carpatho fcatet; ac, ante- quam arcem Hufzt, & Ugotfinfem Comitatum adluit;
multos ingentesque fluuios, recipit; poftea vero, in Co- mitatum Ungbvär immanat. Vsque eo, montofam re- gionem, a feptentrione in occidentem, limpidus perma- nauerat. At,vbi planitiem,pone Zemplinienfem Comitatum;
•ngreditur; atque ab Oriente, fluüio Számos, in Szabol- tjenjt Comitatu , iungitur: turbidus tardusque, eo tamort pilcofior, procedit. Pofteaquam Tokaynum adtigifin
•nendiem fumma vi fertur; fed, lento adeo latoque al-
A
3
aeo;6 PARS I. GENERALIS
neo;
vtin qnam
partém fluat , vix dignofci poflit. Hocfiabitu, e
collimitio Zemplinienfis & Szaboltfenfis Comi- tatus, per confinia Borfedienßs, Heuefien fis, Szolnok Exter to- rit, Qöngradienfis, Cfanadienßs W Temefnárienfis illinc; hinc Bicfitnfts & Bodrogienfis defluit; ac poftquam 60. cum jtleandris vero 100. miliiaria, Hungarica tarnen, emen- ius eft, infra Titul, in Danubium influit.I X V I L
Vitra Danubium íúnt, maiores fluuii : I. Drauus, Hungaris, Dráva nuncupatus.
2• Sauus, Hungaris Száva diftus. Ambo hi, ab oe*
eidente proueniunt. Ille quidem, Simegieniem Comita- tum atque Baranyieníém permanat. Itaque, limites Hun- gáriáé & Slauoniae conftituit. Hic, id praeftat commo- di, quod Hungáriám, a Boíhia Seruiaque, difterminet.
_ 3- Sir-Viz oritur, in filuis Bakony, fupra Palotam op- pidum ; pofteaque manufacto alueo, Albae Regali qua- damtenus adfufus , fertur verfus Simonytoriiam, per me- dium , ponc Comitatum Tolneniem; vbi demum, Siuo amne auftus, Batham oppidum praeterfluens, Danubio iungitur.
4. Raba, e finibus Stiriae, regno allabitur, perluit-
^ue Comitatum Caftriferrei. Inde, Sopronitnßadfufus , pergit in Comitatum Jaurinenfem. Ibi, fiib ipfis vrbis propugnaculis, exit in Danubium.
5. Leitba, in Auftria natus, limitaneus aliquantisper, jnter Auftriam & Hungáriám immanat: dum flexo in
©rientem alueo, per regiunculam Comitatus Mofonien- fis, adOulrum, Germanis
Uttgcifó
/ Danu-bio miicetur..
xvrn.
Eadem Trans Danubiana regione, íúnt lacus:
Ffifo , Hungaris FSrtS; Germanis
9}etlfib(ec
<Stt , diflfunditur intra Sempronieniem & Moíönieníem Comi-tatum
, quatuor milliarium longitudine, latitudine duo.rum. Emittit amnem Räbczam , qui, ad Jaurinum, cum
Dan« bio' confluit.
2.
Ba.DE GEOGRAFHIA HUNGÁRIÁÉ.' 7
2~ Balaton. Germanis blatten ©ee, ftagnat inter Co- mitatus , hinc Szaladieníem & Veízprimieriíem, illinc Si- migieniem ; longus miliiaria 12. latus 2. paflim fesqui, extra modum pifcofus. Ex eo demum, arnnis Siuo , praecipiti alueo, cmanat.
XIX.
Intra Danubium & Tibiscum , notari merentur amnes:
I. Vagtis, Hungaris Vág-Viz, Slauis , Germanis bie 3Baag, in Liptouienfi Comitatu naicitur, in Carpa- thi radieibus, qua k maxime ineipit adtolli. Geminus huic quoque fbns, vltra vicum Wázetz. Infinitis, pro- pemodum, riuis & torrentibus, vltra Liptouienfem Co- mitatum , au&us, fub montc Fatra, Gcrmanice tCC 9?ö*
t(t, in Thuroczienfem Comitatum elabitur j quem, vbi feptentrionali ora ftrinxit , aeeepto iam ante", amne Ora- vva, confragoiä valle, fertur in Comitatum Trentíchi- nieníem. Huc vsque, ex aquilone in occidentem, vehe- batur; ied, vbi Zolnam, Germanis gilcin oppidum, prae- terve&us eft : curfuni vltra arcem Budetin, in meridiem fieftit. Secat Comitatum Trentfcbinienfem fere-medium, adlabiturque liberae ac regiaevrbi Trentfchinienfi :dum infra Vag Üihely , Germanis SÍCUjtábef OB bet 2Baüj} , in Comitatum Nitrienfem euadit. Huc vbi peruenit, Leopoldopoliin dextro, finiftro margine Galgocz, Ger- manis §rc9|t4bel adtingit. Poftea, perpetuus fere Comi- tatus Pofonietißs difterminator eft: dum in ramum Da- nubii feptentrionalem exit, ac demum, Comaromio iiif- funditur. Rapidiflimus amnis, & frequenti cluuione, adlitae regioni, damnofiflimus.
2, Grantis, Hungaris Garam, Slauis-éton, Germanis fcti @r<in, in Comitatu GSmSrienß, fub nobili illo mon- te regio, Slaui Ätalotüä t^olá dicunt, oritur. Po- fteaquain regione illa, aliquot proceflit miliiaria: in Z»- lieiyem Comitatum immanat, <& liberam regiamque ci- uitatem Brezno-Bányam, praeterfluit; vsque dum • ad Neofoliuin accedat. Vnde, Vetufolium verfus, flexo ta- rnen alueo, fertur. Per vallem Barfcbienfi Comitatui
«dlapfus , oppidum S. Crucis, quod, in Diplomatibus,
A 4 Con-
S FAUST I. GENERALIS
Conuentus S. Benediíti iuxta Gron, dicitur; afque, ve- terem & nouam Bacfch, adluit. Poft haec, vbi Comi- tatum Strigonienfem pererrauerat: medio a munimento Gran milliari, in Danubium exit. Inde, a fontibus, VJ- que ad exitum in Danubium, 24. miiiiaria praecipiti curíu emenfus.
3. Ipola, Hungaris Ipoly; Germani« fcte (gugel, in iis Comitatus Neogradien/ís montibus naícitur, qui in íepten- trionem vergunt. Fertur demum in meridiem, usque dum, medio a Strigonienfi caftro milliari, in Danubium, adueriä ripa, mergatur. „ Dum intra montes vehitur, limpidus eil; liino inquinatus, qua planam regionem pererrat.
4. Zagyvva, in radicibus montis Mádra editus, labi- tur pone oppida Páfztó, & Hatvan. Interluit poftea op.
pidum Jáíz Berény. Fertur inde, campeftri alueo;
exitque in Tibiscum ad Szolnok propugnaculum. Fon- tes in Neogradienfi funt Comitatu. Reliquum flurai- nis,Heuefienfem, & Szolnokienfem Comitatum pererrat.
Siccis aeftatibus, tam eft aquarum inops; vt alueum proríus, exuftum relinquat fiticuloíümque.
5. Sajó habet capita, apud GSmSrienfern Comitatum.
Vnde j per Borfodienfem, acceptis innumeris amniculis, praeceps labitur; rigatoquecopiofo oppido Miskoltz, tan- dem Tibisco mergitur, curfu ex occidente aeftiuo, ifi orientem porrefto. Vitra funt:
6. Hernád, apud Scepufios editus, & variis commix- tus amnibus; eo nobilis, quod, Caffouiae íüffundatur ; antequam Tibiscum íübeat.
7. Bodrogb, Zemplinienfis Comitatus amnis, confluit cum Tibisco-, ad Tokainum.
8. Unglj, cognominis Comitatus fluuius, ex Carpatho, Poloniae difterminatore, deieftus, eadem illa, qua ortus eft, regiuncula, exit in Tibiscum, flexuofo tramite, ex aquilone in meridiem defertur.
9. Laborcza, & 10. Latorcza, eiusdem TJngbenfis Co- mitatus, vndofi rapidique amnes, a Tibisco abforpti. Vt iám, Maramarufienfes amnes, taceamus.
DE GEOGR/PHIA HUNGÁRIÁÉ. ' «
Trans Tibiscum, ex Carpatho & Tranfiluaniae colli, XX.
initio orti, feruntur ab orientein occidentem brumalem
miícenturqueTibisco. Sunt vero: * 1. Számos, latiné Samofius, oritur in Tranfiluania;
indeque egreffus, fertur per Diftríftum KSvarienfem'.
Poftea,Comitatum Szatbmarienfem fubit;ibique Szathmár
& Némethi, coadunata oppida, Infulam molitus, cir- cumfluit; inde in Szaboltfenfem Comitatum effufus
ut Tibiscum iufluit. ' 2. Krafzna, in Krafznenfi Comitatu oritur; eoque
irrigato, exípaciatur ad Szatbmarienfem ; pofteaque paluftri admodum alueo in Szaboltfenfem prouehitur; vbi demum cum Számofio confluit.
3. Fekete-Kéres, alii Koros íeribunt, latiné Niger Cbry- pus, nafeitur in Comitatu Biharienfi. Vnde profofus in Zarandienfeih illabitur, multorum amniculorum in- curfu turgefeens. Hic vbi aliquantifper demanauit mi-
ícetur, ' 4. Fejér-Kéres, feu Albo-Cbryfio, ex Tranfiluania ela-
benti. Longo is traéhi, regionem Zarandienfem, inter- luit : dum ad Gyulám, Comitatui Békefienfi íe infundat • indeque ad Cfongradienfes delatus, aduerfa Cfongrad op- pido , ripa , Tibisco immergatur. Qua intra montes la- bitur, aureas vehit arenas, hinc & Chryfii nomen.
5- Szebes-Kéres, id eft, Velox Cbry/ms, itidem apud Gartenfest ditus, atque vltra oppidum Békés, vtrique Hü Lhryiio coadunatus, eodem alueo, quem nuncdixi- mus, euadit in Tibifcum.
6. Berettyó, ramus quafi quidam Tibisci, finuofo al- ueo e lacuftribus vridis, apud Biharienfes, & Szaboltfen- Jes natus.
7. Máros, latiné Marufius, fontes in Tranfiluania ha-
» Hungáriám vero, in Aradienfi Comitatu fubit, cuin- qae hic, olun Temefuarienfi prouinciae iimitaneus, de- jnanaílet, Cfanadienfem Comitatum perluit, pofteaque
»wdem in Tibiscum incurrit.
IO PARS I. GENERALIS
g. Tentes, infignis amnxs, quique Comitatui, quin
& arci, nomen impertiuit: tametii ad duo miliiaria, in-1 de feiun&us manet. Hi funt memorandi Hungáriáé fla- uii. Reliquos perceniere, operis foret infiniti.
XXI.
Tota alioquin Trans-Tibiscana Regio, paludibus fca- tet, quae auibus aquaticis, & id genus animalibus, re- fcrtae íúnt.
§. XXII.
Hungaria, generatim tota res multas continet, adini- rationis maximae. Vt funt Antra, in quibus adulta iam aeftate, gelu reperitur; Fontes mirandorum efFe- ctuuin ; fiibterranei pifcofique fimul Fluniü Imprimis vero, Thermit excellit Hungaria; quarum praecipuae íúnt: Agrrenfes in Heuefienfi ; Bttdenfes in Pilifienfi ; Strigonienfes in Strigonienfi; Tatenfes in Comaromienfi;
Wibnenfes in Hontenii; Szklenenfes in Barichienfi; Sttib- nenfes in Tliuroczienfi; LutskenJet in Liptouienfi; Tren- tfchinienfes in Trentfchinienfi ; Biliczcnfes & PSflhényenfes in Nitricnfi ; Raietzenfes in Trentfchinienfi ; Tabolczenfes in Scepufienfi ; Rtbarienfes in Zolienfi; & denique Ma- gno . Varadienfes in Varadienfi , Comitatibus, reliquae.
XXIII.
Aer Hungaricus , inmontana, quam in campeftri re- gione ; cumprimis quae fluuio Tibiico interluitur, mul- to. eft falubrior. In hac, namque, propter effluuia, quae, ex paludibus, & ftagnantibus aquis, exaltaritur noxia , plerumque, vel hominibus, vel pecori, eft pefniciofus,
§. XXIV.
Eadem & aquarum eft conditio. Fontes amnesque,\
qui in montibus reperiunnir, lirnpidi íúnt, immo & m«-i xime falubres ; qui vero ad metalli fodinas featent, fabnA loß ii, & ob mineralium effluuia , hinc & inde, ftrumi«
proereandis, idonei. Nec fua planitiei deeft falubris aquae copia; vt innumeras taceam acichilas. Fatendum tarnen eft, multis in regionibus Hungáriáé, aquaip fa- lubrem defiderari.
V xxv.
D t GEOSRATOIA HUNGARIA«. I J X X V .
Si poli eleuationem, in Hüngaria, confiderare volueri- mus: ad 48. gradum, ea, procurrit. Nos eam, in prae- eipuis Hungáriáé locis, fecundum Samuelit Mikovini obieruationes, adponimus.
Poibnii
Schemnitzii in Montanis Cremniczii
Trentichinii Budae
Bajae - . j Szegedin! ' . Szolnokini
Agriae Belgradini Eperiefini Szathrnarini
Grad. Min.
48. 8.
48. 29.
48- 44.
48. 53- 47- 24.
46. 10.
46. 16.
47- 9-
48. 0.
44- 5 6.
48. 45- 47- 25.
quam longitu-
I X X V I .
^»»ifuiu wuiiuuiiuicnius, r.c tatttu- do quidem Hungáriáé Geographica, gradus occupatplus quinque, id eft a 40. vsque ad 50. Longitudo autem , gradus feptem occupat, id eft, fi primus Meridianus, in Infula Fero conftituatur , a 40. vsque ad 47. Longitu- do itaque. fimul & latitudo , ipfius Hungáriáé, qua.
cunque demum, milliaribus Germanicis, compu- tetur, 80. circiter miliiaria, abfohuf;
Haec generatim.
12 PARS II. SPECIALIS DE GEOGRAPMA HUNOARIAE.
P A R S II.
EXPONIT
GEOGRAPHIAM
HVNGARIAE
SPECIATIM.
§. £
XTSitatiflima Hungariac partitio eft, cum in SVPERIO
V REM INFERIOREMque dispefcitur. Necdum ve ro inter Hungaros conuenit, vbi terminerar Superior;
aut, vbi Inferior capiat initia. Generatim, Cajfouia, Inferioris Hungáriáé metropolis dicebatur. Nunc com- muni fententia, in CIS-DANUBIANAM, TRANS-DA NUBIANAM, CIS-TIBISCANAM, & TRANS-TI BISCANAM, diuiditur. Quam Hvngariae diuifionem, nos quoque reeipimus.
L IL
Quilibet horum CIRCULORUM , certum aliquem Comitatuum numerum in fe continet, quibus tota ab foluitur Hungaria. Nos, in deicribendis iis, iitus vicini tatisque ordinem, iequemur.
M E M B R U M I.
DE
HVNGARIA CIS - DANUBIANA.
TJUc (equentes iam COMITATUS referimus, quos:
Hungari Vármegye, Germani ©efpanfdjaften , re- äius Ispänfäafttn , Slaui vero Stolie«, nuneupant.
„ §. I.
COMITATUS POSONIENSIS, Hungarice, Pofony Vár- \ rnegye, Germanice, bie ^tc§burgcr ©cfpanfc^rtft,, vocatus,
I. Ad Carpathi montis initia, Auftriam inter Danu-l bium atque Vagjum, politns eft , longus milliariaj 12. latus 8.
2. Vi- i
MEMBRUM I. DE HÜNGIWIA Cis DANUBIANA.
2. Vin proficit atque frumento , multis maioribus mi-
• nonbusque fluuiis irriguus. Cetera & montibus hor- relcit, ot mitigatur planitie. '
3. Huc ingens illa.Inßtlae &<fy&tt, HungarisCfattókS^
pars refertur. Feraciffima ea foecundiflimaque eft
Danubn tarnen inundationiiras obnoxia ' 4- Quinque «mftat PROCESSIBUS, quorum finguli
nomen a fitu fortiti fant, SEDEitem VAJKÉN-
M. Sunt vero: • «f.-.
(a) Procejfus Extraneus Superior, ab vxhc Pofinien- /», pon«: montes, verfus feptentrionem, procur-
rens. Coiitur a Slauis, vrbibus quinque infeffus quas mox dabimus. . . ' 0>) Procejfus Extranms Inferior , fecundum Vamim
per latam planitiem extenfus , alit" potiffimum' quas Hungaros.
(c) Procejfus Infulanus Supterior, continet funre- mam in occafum Jnfnlae <5d)xM partém, habi- tararque ab Hungaris , fioppidum Somoria exci- pias, quod &Gcrmanos admifit
(d)Procejfus Infulanus Inferior, abfoluitur media hijitlae eiusdem parte, cis & vltra validiffimum Danuéii alueam. Coiitur itidem ab Hungaris.
(e) Hic, & Vajkenfis Sedes Praedialiftarum Ar hi, epifcopalium, pofita eft, qU a m Hungari inha- (f) Procejfus Transmotitanus , vltra montes in fen
tentnonem &occidentem, pone Morauam am nem. Inquilini plerique omnes Slaui & D e r
vicos aliquot, etiam Croatae funt. ' f. Coiitur quinque Liberjs Regüsque Guitatibus Po-
lomenlis Comitatus, quarum prima eft:
I . Pofonitm, reitius Pifoninm, Germanis 05«gbuca Slams
PresptJteE,
Hungaris Pofony. Veterum Ro manorum colonia a Pifone ifthic collocata Vrbs elegáns,in dies proficit aedifieiis. Situs amoenita- te, lalubritate aeris & aquae, immo & vini prae-»tantia, excellit. Ciues plerique Germani funt. Ar- chi-
1 4 PARS II. SrcciALis DE GEOGRAPHIA HUNGÁRIÁÉ.
chiepifcopi Strigonienfis, Locumtenentialis Coniilii Regii Cameraeque Hungaricae, (édes eft. Habet quoque Carionicorum,cum Praepofitura, CollegiumJ quod Capitulum vocamus; geminum praeterea, <Sc Jefiiitarum, & Monialium Clauftrum. Ordinea reliqui, Franciicanis, Fratribus Mifericordiae, Ca-I pucinis, ac denique Patribus SS. Trinitatis, COM ftant. Annis fuperioribus, & Ordo Rubeae Cru- cis, acceffit. Arx in quadrangulum fubftru&a, vbi
& S. Regni Corona, cum cimeliis depofita eft.
%. Tyrnauia. Hungaris Nagy Szombat b, Slauis QlkmÁ WH , Germanis Sutnau, vrbs pulchra, foecunda, circum planitie offuíi, vulgo Roma minor, ob ingeni tem Clauftrorum frequentiam,dicitur. Huc iedenf fuam Capitulum Strigonienie, poft perditam vrbem|
Archiepifeopalcm , tranftulit. Academiam a Páz máno Cardinale conftitutam, Ferdinandus II. pri uilegiis adfirmauit, atque Societati JESU tradidfl moderandam. Difiidet in orientem brumalem mil- iiaria lex.
3. Modra, Hungaris, Modor, Slauis, tHoÖta, Germa- nis, SRobitn, fub montis radieibus, redufto verfus Polonium fitu , refedit, vnde 4. fubiungitur millúj ribus. Vino valet, & opificum operis.
4 . Bazitm, Hungaris Bozin, Slauis
PefineE,
Germajms ^oftng. Exig ua quidem vrbs, (ita tarnen coitj mode. Arx ei adpofita eft, quam Comites Pálffyj iam ex äffe haeredes reaediiiearunt. Ciues, merci tibus partim hebdomadariis, partim cultu vineaticM
& opifieiis rem faciunt. Habent enim vineas, amof no foecundoque pofitu , confitas. Fruftum effufl dunt, Modrenfi, multo generoliorem.
f. Szent- György intim, Hungaris Szent QySrgy, Slaul
&maty <Beotg, Germanis ©f, @eórg«i. Vrbecul haec, licet vinum praebeat optimum, in dies tamefl fit calamitofior. Arx quoque, immo &pleraeque vi bis domus, in ruina iaceQt. Piarum Scholarum P*
»res J
MEMBRU« I. DE HOWGARIA CIS DAJTOBIANA 1 5
tres, & Parochiam obtinent & Gymnafium. Iam Arcis dit.o Comitum Pálffy haeredium eft.
her« r U n t i t a-Ui h u i c' 1u i n<J« h« Ii.
beras regiasque ciuitates, arces etiam. I„ hJ.
Kit St* S'-W&y, Bozin , VSrSsksJ* ' Germanis & Slauís x T l lmí ' D é v é n n m> Germanis Sfccben.T ro/lydnkS Germanis SSaßenftcit». DmSS%
ms SSíaffenfíem, Slauis piawec, & EleskS Gel
manis
©$«rff«*@teta. ' '
f e^ue0n;Ía'fegionem hanc infederunt:
Azuba , VodrSd , Slauis ÄJeöetflö, CziJFer duplex Galantba, Kojßtb , Vißkelethenfe dipl
Germ. ÄeiUg* 2ibcn , reflius Äontgö Dtbmf ßär
mSt, Suly, Beketfalua, Sipos, f e» Käft " V/ . / Stompba , DetrekS, Mda^\£±T/'rS^
duplex, Dévén Ujfal», ac átniq^Dfrto. ™"e S
™ a t F Ä S d 0 n a t a> X X Gonutatu, nofter
s s e ä Ä ^ F
Germanis 93Űfc6borf Samuin r- .'^-T^0*7»
o p p i d u m> a r^e R«d»«
9' bene'\uulbene tultvn eiTe, «nmo & amoeififfimam : dole",.' l i c e b i f > ^ttnaJam hanc do^
1 6 PARS II. SPECIALIS DE GEOGRAPHIA HUNGÁRIÁÉ.
dum tarnen, thermas ei acididasque deefle. Keii- qua' vi&ui necefläria, vix copiofiora vspia in repe- reris.
10- Supremus Comes eft, CAROLUS PAULUS PÁLF-i FY , ab Erd5d, Ianitorum Regalium Magifter.
Dignitas baec, Comitum huie Familiae eft haer«~
ditaria.
§. II.
COMITATUS NITRIENSIS Hungaris Nitra-Virme- gye, Slauis ttyttyanftä 6>toItee, Germanis bie
Sicuttct ©efpanfc^aft. Nomen ab Epifcopali arce Nitria, Hungaris Nitra, Germanis Sfteutta, fortituj eft. Et is quidem,
1. Sub montibus Morauiam verfiis pofitus, Comitatu Poibnienfi, inde ab auflro & occidente , Trentfinien- fi & Thurotzienfi, a feptentrione ; Bariienii & Coma- romienfi; ab ortu & meridie , forma iemi-circulari, incingitur. Merito eum unum omnium eife am- pliflimum, dixerim. In longitudinem enim mera planitie, 16. vsque miiliaria , in latitudinem vero, 2.4. alicubi & 8- protenditur.
2. Qui colunt proui nciam, Hungari (unt, & Slavi Bohoemi, agriculturae maximam partem dediti. Nec Germani deiünt, nouis hinc inde coloniis, in pro- uinciam indufti.
3. Fertilitate quidem , Poibnienfi Comitatui haud ce- dit; vini tarnen nobilitate, ni aduiari voluerimus J minimé laudandus. Nitra fluuius, regionem ab|
aquilone in meridiem perluit. Vagus autem, &j perpetuus Comitatui eft, & eius aPofonienfi prouin-j ciola, difterminator.
4. Habet itidem Procejfus V. a praecipuis vrbibus &
oppidis denominatos. Sunt vero:
(a) Nitrienfis, vltra Vágtttn & Nitriam amnem, &|
inde in meridiem , in plana reieihis. Habita turj a Slauis parte iiiperiore, inferiore ab Hungaris. I (b) Baimoczenßs , a fontibus Nitrae fluuii , procur-j
rit inter montes, dum in planitiem, verfus Ni-1 triam, .
MEMBRUM I. DE HUNGARIA CIS DANUBIANA. 1 7
triam, definat. Coloni funt Slaui, & loco alte- rutro etiam Germani.
(c) Bodokienßs vltra Bajmoczenßm , in occidentem
v« e totus, & a Slauis cultus.
(d) Vag-Ujhelyienfis aduerfo Vago, m feptentrionem alcendit. Inquilinoi Slauos naitus.
(e) Szakolczenfis, vltra Albos Montes, vsque ad Mo rauiae fines protenditur, habitaturque a Slauis 5- Ingen!i haec regio vna modo libera Regiaque Ci- uitare Szakokza, Hungaris Szakoltz; Slauis& Ger- manis ©fallfc, coiitur. Ad Morauam flumm p0- ne fines Morauiae confedit. Vrbs vetus, nunc ve- ro temporum iniuria, nimium adflifta. Eft eo quidem, mercatibus cum Morauis inftituendis op- portumor aliquantum; at enim vero, vbi feditfo exontur, fummis quibusque vaftationibus obnoxit 6. Mummenta.quae huic contigere Comitatui funt*
1. Nttrta, arx Epifcopalis munita,vt fiipra iam com-' memorauimus, monti petrofo impofita eft Ele gans eipopulofiimque, nominis eiusdem oppidum!
adiacet; quod fplendidam, cum copiofo Canonici rum Capitulo, Cathedralem habet Ecdefiam c l terum Nitria fluuiüs, arcem vndiquaque circum- flmt mgensque eius amoenitati addit momentim.
báuM MU m' H U"g- E?k-Ujvär, Germanis £ Z WWU Mummentum, longe quam iddefcriW vellemus praeftantiflimum f duobus N i t r k T ^ ! ridiem mil ianbus TOfta pone amnem co^omi nem, plan.t.e, difiidet. -Anno 172*. & i S f loaequatumfuit. Nunc ergo, oppido quLnpr£
pugnaculo fimilius dixerim. P
^ r ^ r ^ - ^ n V G ^ Germanis
flflbL
Arx ad Vagum fit» eft, cui & oppidum annonae nlitate commodum adiacet; ofto mTa-' nbuj Poibnio ^ Tyrnavia duobus, in a q u i l C U4. Leopoldopolis Gmnanis ««pofb^iab^Galgoczi- Ro obiaset, paludoism planitiem occupans.
B 7. Ar«
I 8 PAKS II. SPECIAI.IS DE GEOARAPHIA HUNGÁRIÁÉ.
7. Arces montani fitus, egregiam merentur confide- rationem. Nam, & multa», hac imprimis prouin- cia, reperimus, & nöbiles. Omnium nobiliflima eft Bajmócz, Gcrmanis Haereditario eam iure, Comites Pálffii, cum píuribus pagis arcem adtinentibus, pofiident. Habet oppidum etiam thermas, & nullám non oportunitatem. Difiidet Nitria, o£to in euró ad aquilonem milliaribus.
8. Op^ida nobiliora profeöo funt prouinciae, his no- minibus infignita. Eminet tarnen inter reliqua; I.
Vág-Ujbely, Germanis SRcujlábí anbei 2Baag, quod nomen a fitu, ad Vagum enim pofítum eft, accepit.
Amplum fatis, incolarum imprimis fedulitate lau- dandum. 2. Nagy - Topolcsán, @ro§ íopoltfcfjan Germanis, vbi crocum íeritur optimum. 3. Pri- vigye, Germanis Quae fingula & incola- rum frequentia gaudent, & eximia íbli bonitate.
9. Haec ora, fi adcuratius eam indagauerimus, omnia ad vitám bene agendam, tenet beneficia: praeter- quam, quod ex parte qua in aquilonem lé cedit, aíperior euadat. Aft, vbi montium iuga mitefcunt,
& pane abundat & vino. Imprimis vero planitie, quam communi nomine Jatto appellant, rem pe- cuariam excoli ftudioíe, mireris. Quin nec Ther- tnae, ad coníúmandam Comitatus felicitatem de- íúnt, triplices vero íünt: Bajmoczenfes, puta, Be/i- tzenfes, ac PSfihenienfes, denique, fitae ad Vagum ; quae quidem pofteriores, peculiaris cuiusdam vir- tutis, creduntur.
20. Comes Supremus, & is quidem perpetuus, Epi- ícopus Nitrienfis eft. Nunc, Comes EMERICUS ESZTERHÁZY de Galantha Epifcopus Nitrienfis.
III.
COMITATUS TRENTSCHINIENSIS. Hungaris Trau ifin Vármegye, Germanis Stcntfáititt <55efpattfc£)aff, nomen a munita arce vrbeque Trentfchinienfi , ae»
«tpit. Ko« de hoc fequentii.
j . Init
MEMBRUM I. BE HUNGARIA CIS DANUBIANA. »
J. Init Comitatus, ad Sileßae fines, prope Jablun- kenfe caftrum; ac inde demum, fecundo Vago,po- nc Nitrienfem prouinciam, longius procurrit. Mo-
*auiae proximat ab occidente, ab Oriente Thuro- czienfi Comitatui; qua vero ad feptentriones vergit regio, Silefiam attingit atque Poloniam; meridiali parte, Nitrienfibus finitima. Duodecim miliiaria latus creditur, longus duo, tria, & alibi locorum
quatuor etiam. ' a. Incolae Slaui funt & Hungari, robufti laboriofique
hommes. Qui ad Silefiae Poloniaeque fines, am- nem Kifzutzam incolunt, indole funt alacri & ex- citata.
3. Maxima Regionis pars, montofa eft, immo paulo etiam »Ins incultior, rei timen pecuariae, com- modiílima. Proinde, par ei cum ceteris regni pro- uincns deeft fertihtas. Frumenti tamen inopia
. mimmé laborat. Vini certe pariim colit. '
* r e S sl t U r P R 0 C E S S I B U S I V- » «tu nonien fc (*) ProceJfusSuptrior, a Silefiae Poloniaeque fini-
bus incipitur; ac vtroque demum Kifzutzae am- oppidum d t S r d U m V a g°
( bf c e n l t# a í f c c u n d 0 a m n e Vago, de (c) Proeeßus Inferior, partém Comitatus infimam,
meridiem veríus, occupat.
(d) Procefus Transmontanus, vltra Carpathum, ad Morauiae vsque confinia protenfus. Coluntur fiflmla * U' g C n t e' 0 i ) e r a r u m fiudio-
«no'do vrbe libera Regiaque Trentfchinienfi, C 0. fctur, proxime ea Vago adiacet. Cereuifia, quam coquunt mcolae, laudanda, quae optima merito,
^ r pD r C f r P r 0 U Í n C Í a r u m' dici poteft. -Coll*
J e£U l t a r u m» ™ e°q«c, templom archi- tcaomco w^ftruíhim opere, intff pweipua Hun.
* 2 1 gWÍM
SO PARS II. SPECIALIS DE GEOGRAPHIA HUNGÁRIÁÉ.
gariae numerarur. Propugnaculum vrbi adie&um, egregie hucdum munitum eft. Nunc Comiti JO-
S E P H O I L L Y É S H A Z Y paret, qui Caefarianum ei praefidium indidit.
6. Oppida multa Comitatui huic adnumerantur. Sunt vero praecipua: I. Zolna, Germanis ©Hein, quod nobili cereuifia, & annonae vilitate, excellit. 2.
Rajecz. 3. Vag-Befztercze. 4. Ulava. 5. Pu&orv.
6. Kifzutza-Ujbely , vrbecula ad Silefiae Poloniae- que fines, commode pofita, frequentiori vini mer- catu, rem facit. Vt minutiora reliqua taceamus.
7. Montanae, bac in prouincia, Arces abundant, quae, turbatorum publicae trauquillitatis, olim, recepta- cula, fuiffe creduntur. Plurimae earum in ruinam inclinant. Inter eas, Budetin , arx finitima Comi- tis SZUNYOGHI1, prima, commemorationem ob litus meretur, praeftantiam.
8. Nec Tbermas hic defideraueris. Tréntfebinienfes, profeílo, tanti íünt effeäus : vt, non a Morauis modo, fed & Auftriae incolis, frequententur. Sunt
& aliae in Rajetz oppido, minoris tarnen efficaciae.
Acidulas vix connumeraueris.
9. Supremus Comes, JOSEPHUS e Comitibus IL- LYESHÁZY eft , quae dignitas, haereditaria illu- ftri huic familiae contigit.
COMITATUS ARVENSIS, Hungaris Arva-Vármegye, IV.
Germanis t>K DtaWit ©efpanfoaft. Et is quidem;
I. Inter montes Carpathicos , ad Poloniae limites re- ie£his, pauperrimus omnium Hungáriáé Comita- tuum creditur. Inculta, alioquin, frigida , minus- que foecunda, regio eft. Fluuius Artta mediam eam interluit, caditque in Vagum, in Liptouien- fium & Thurotzienfium collimitio.
2- Incolae Slaui íünt, robuftnm, laborioiümque ho- minum genus; qui tarnen multum Polonici idio- matis adfciuerunt, auenaceo potiilimum pane con-
ten-
MEMBRUM I. DE HUNSARIA CIS DANUBIANA. 2 1
tenti. Innumeris ii, ouium gregibus, quos in montibus alunt, rem facere coniucucrunt.
3. Rempecuariam, quod abundat filuis regio, com- mode curare poiTent incolae: dummodo fitppete- ret, plerisque, vi eius quotidianus. Reliqua, pro paupertate regionis vniueriä, ponderari facile queunt.
4. In duos diuiditur PROCESSUS, itidem a íitu vo- catos. Sunt ii:
.(a) Superior, qui in aquilonem recedit, ita diftus, quia circa fontes Aruae amnis, litus eft.
(b) Inferior , in meridiem & occaiüm , deelinatus.
5. Nullam habet liberam regiamque vrbem. Arx montana, Arua, Slauis (Dtama , praecipua eft, quae & nomen Comitatui impertiuit; Ciuitas ad' iacens, vti & totus hic Comitatus, pauper eft, &
exigua.
6. Oppida, quibus coiitur, pro regionis conditione, exigui funt momenti. Skubin , inter ea, & incolis
& foecunditate validiifimum eft.
7. Supremi Comitis dignitate, haud tarnen haeredi- tario iure, Comes ANTONIUS ERDÓDY> frui- tur.
' §. V.
COMITATUS LIPTOU1ENSIS, Hungaris Lipto-Vár*
megye, Germanis Ítpíauet ©ífpanf^afí, vei ficom- muni nomine mauis, t>ie £lptau.
1. Finitimus Aruenfi eft, ab aquilone-, ab Oriente, Sce- puiienít; meridiem verfiis ad Zolieniis vsque pro- uinciolae fines porrigitur. Qua vero occidentem fpe&at regio, ad-Thuroczienfium , Trentíchinien- fiumque limites, proximus accedit. Longo 65.hic traflu, ad Thuroczieníés vsque, procurrit.
2. Incolae Slaui íunt, caíeo ac butyro quaeftum ma- xima ex parte facientes, ob agri fterilitatem, fo- lertes agricolae.
3. Habet PROCESSUS IV. pro plagis orbis terra- rum, diuifos denominatosque. Inter hos:
6 3 (a) Őrien-
(a) Orientalis , ad Vagi fontes, verfus Scepuiium, pofitus.
(b) Meridionalis , occupat regionem, quae inter Vagum & montes meridionales, interiacet.
(c) Occidentalis , regiunculam eam comple£Htur, quae, Vagi margine, in eam plagam recedit.
(d) Septentriinalis , ea ábíbluitur regione, quae a Vago in aquilonem abit.
4. Oppida praedara nonnulla, hoc in Comitatu, re- perias, vt íünt:
1. Liptfa- r««o««w,Hungaris Német-Liptfe, Germa- nis £eutfc$/£ipfdje, Slauis ttémedáíaptfla. po pu.
lofum oppidum, a Liplieníibus mercatoribus pri- mum conditum creditur: eo quod ex itinere ad- uertiflent, amniculum ibi praetcrfluentem, aureas vellere arenas.
2. S. Nicolaus , Hüngaris St. Miklós ; Slauis tili*
tolfö, Germanis. ©t. Diicfíűg, bene cultum oppi- dum. Hic quoque Conuentum faepiflime Comi- tatus celebrat.
3. Rofenberga,Sltuis Xojomberg,Germanis SKofctV l>ttjJ, tribusSt. Nicoiao milliaribus,pone Vagum, difiidet. Salis alioquin depofitione notum.
4. Arces montanae duae hunc Comitatum iniede»
runtj fiint vero:
fa) Likawa, quae bello Rákócziano, disieéta eft.
(b) Hradek , culta hucdum, nec tarnen ieu muni- tione, íéu pofítu, priori Likauae, comparanda.
6. Thermas praeter Lutskenfes nullas habet; habet ve- ro accidulas, hinc & inde Comitatui adfluentes.
7. Afper a & haec, paulumque reliquis frigidior pro- , nincia eft: liquidem Carpatho includitur, & 8.
milliaria, montes inter, inde aScepufienfi Comitatu, vsque ad Thuroczieníem, procurrit. Mediam Va- W perfluit, noxius regioni iäepius; imprimis vbi i crebrioribus aufhis montanis riuulis, turget. Sil. \ Bis potiilimum caeduis abundat. Ligiiis proind» )
•egiones
quam phjrimjs, ope Vagi, Danubiique, • fuitca-MEMIRTJM I. DE HUMGAWA CII DANÜBIANA. 1 J
iüftentat. Montes & metalla habent; quae tarnen coluntur negligentius: praeterquam quod antimo«
nium immenfi copia effodiant. Cafeus, quo rem fuam facere coniüeuerunt, longe lateque, regioni- bus plurimis iübuehitur.
8- Supremi Comitis dignitatem, Comes JOSEPHUS ILLYESHÁZY, & id quidem iure haereditario, na£his eft. Ipiä haec prouincia, titulum olim Dw catus gerebat. Mathias enim Coruinus, filio Joan.
ni Coruino, eam, hoc titulo, dono dederat, Quod vero nomen, mortuo Coruino , exipirauit.
VI.
COMITATUS ZOL1ENSIS. Hungaris Zólyom.. Vár- megye Germanis bie ©olitnf« ©efponfi^ffft. Si- tum is, in meridiem, a Liptouienfi remotus pro- uincia , nafhis eft. Huc demum vrbes ineunt mon- tanae, quae, quod a Saxonicisprimum coloniis cultae creduntur: regioni, remiíTedicendo,Saxoniaeparuae nomen, acduerunt.
1. Et hic quidem Comitatus tarn prolixus eft: vt, a<}
12. pene milliaria, perpetua Grani ripa , amoenis- fima planitie excurrat; cum tarnen, vix duorum triumue latitudinem expleat.
2. Incolae vniuerfim Slaui íünt; fi quorundatn ci- nium Neoíölienfium Germanorum partem, exci- pias.
3. Fertilität Comitatui haud deeft. Nam, & agris abundat, & filuis , pecori faginando, commodifli- mis. Hic ingens illa Regis cupri fodina eft .quam ValleittDominorum,v u lgus Geimanice £ctren--@tunb, adpellant. Diicedit vno in aquilonem milliari Neo- fölio, altis inhaerens montibus. Locum iöliincolunt metaliici. Aqua Cypria , 3»mmetí2Baffct Germani«
difta , quae corroiö ferro , aes puriflupum adponit, his ineft fodinis. Tarn vero eäe amplae íünt: vt, trium milliarium drcuitu; fi ambages cirrieulos- que fingulos computaueris, 22. milliaria efficit.
4. Duobus admodum PROCESSIBUS definitur;
B 4 (») '
2 4 PARS II. SPECIALIS DE GEOGRAPHIA HUNGÁRIÁÉ
(a) Snperitre, qui in aquilonem recedit orientalem;
ea quidem regione, quae vltra Neofolium eft , atque Briiznam, aduerfo amne Grano.
Qo) Inferiore, qui fecundo Grano deicendit, eftque altero illo, & fértilior, & amoenior.
5. Quinque liberis regiisque vrbibus inlidetur, quod, in nullo, fi Pofonienfem exceperis, Comitatu!
reperias. Sunt vero:
1. Neofolium, Germ.
2ßeufo&l,
Hungaris Befztertze- Bänya, Slauis »finff« Xifftyca, ciuitas montana , bene culta, quae in feptem reliquis, tertium locum occupat. Granus eam, curfu veloci praeterlabitur.Incolas alit fedulos, qui olim omnes Germani fue- rant. Pofteaquam vero bejlo ac pefte defeciflent
& Slaui acceflere, qui nunc funt plurimi: ciueS qui forum inhabitant, SKing^urgec dici confueue- runt. A Regibus Hungáriáé accepere priuilegia, non teneri ie in iüorum numerum, praeter natio- ne Germanos, vnquam recipere. quae praerogati- ua, hodie, in controuerfia veriätur. Nundinas hebdomadales,easque; diebus lunae, frequentes cc- lebrant. Imprimis cereuiiia excellit vrbs, quae po- tiflima quaeftus incolarum pars eft. Nos Germa- no idiomate Szeréin* 95ter, nuncupamus.' Cupri praeterea fodinas, & frequentes & diuites colunt.
Arx vrbi adiacens, elegáns iätis eft.
2. Vnufolium , Hungaris Zólyom , Slauis 3t»ofen Germanis Síítfo&l, ciuitas quidem libera, at non montana, duobus Neofolio pone Granum milliari- bus, diftinguitur. Ciues antehac quidem Germa- ni, nunc plerique Slaui funt; robufti homines, induftriofi, imprimis vero ob vitam fuftentandam ) folertes agricolae. Arx, edito connexoque vrbi a' meridie colli, impofita eft. Quam Matthias Cor, uinus Hungáriáé Rex, faepiuscule vifitare confue- uerat. Vnde, magnificis cubiculis palatiisque, or- nauerat; quae tamen, potiori parte collapfa, repe-
J rias.
MEMBRUM I. DE HUNGARIA CIS DANUBIANA. 2 5
rias. Nunc haereditario iure Comitum E S Z T E R
HÁZY ditioni fubeft.
3. Libetha,Hungaris LibéthBánya, Slauis fLttbjetOt wa, Germanis ?tebtt&en, ciuitas montana. duobus^
ab vrbe Neoiblienfi milliaribus difcedit. Ciues qui Germani olim fiierant, nunc Slaui fiint omnes!
Id memoratu digniffimum eft , pafferes hac in vrbe nullos reperiri: eo quod, incolae, fingulos quos
•bíéruant, interimunt. Vrbs haec, ohm aurum fodit , prouentus opimi.
4. Brizno-Bänya. Germanis bic Sricg, ad Granum flumen, pofita, quatnor Neofolio milliaribus, in aquilonem reieila eft. Slaui eamincolunt, nat'ura- li quadam hofpitalitate, praeditj. Rem iifuamagri- cultura & ouibus, quarum, tarn hyeme quam aefta- te etiam, innumeras in filuis greges ahmt, facere confueuerunt. Inde, cafeum, qui vulgo ®tinfen Sag dicitur, premunt, facile omnium totius regio- nis, nobiliflimum.
5. Carpona , Hung. Korpona, Slauis Stupin«,-Ger- manis Äatpffen, quinque milliaribus, Neofolio ' in meridiem diflidet. Vino fruftibusque abundat adeo; ut tota ea prouincia vix reperias, praeftan- tiores'. Vnde, & nonnulli, nomen, a Graeco Kclow, guod fruftum fignificat, deriuari volunt.
Turca Uiuarinum expugnante,. arx limitanea fuit valido inftrucla praelidio. Ciues Germani antea nunc, Slaui Hungarique, font. Nobilium impri-' mis multi, belli motibus, huc acceflere: vt faepe fenatus integer, a nobilibus conftaret.
6. Arces, praeter Neofolienfem illam, ac Vetufolienfem , Comitatui tres contigere. In his:
(a) Liptfche, abeft Neofolio milliari vno, pone Gra- num polita, excelfumque montem occupat ac- ceflus ardui.
(b) VigUs, quae Vetuiölio, milliari vno in meridiem disiungitur, MATTHIAE CORUINI fecefliis '
&is quidem venatorius, fuiffc creditur.
B 5 (c>
Dt-2 6 PAKS II. SÍBCIAUS DE GEÖGKAPHIA HUNGÁRIÁÉ.
(c) Dobroniwa, egregio opere inftrufta fűit; nunc ad ruinam inclinat.
*i. Inter oppida regionis, nominanda veniunt:
1. Totb-Liptfcbe, Germanis SBtnbifcf^tpífcf^arci co- gnomini adpoíitum eft.
2. tonik, aSaxonicis coloniis conditum. Nunc Sla- ui colunt, ferri potiífimum fodinis, quae ciuiunt Neofolienlium funt, operantes. Duobus in ze-i phyrum milliaribus, diftat.
3. Otscbowa, copiofum olim oppidum, proximum eft arci Viglés; quod tarnen nunc magnopere de- ficit.
4. Nagy Szalatna, eodem cum priori; nam in viciJ]
n ita te eius eft^ fato vrgetur.
<;. Dobroniwa, arci eiusdem nominis, adpoíitum.
6. Rádvány, frequens & copioíüm oppidum, Neofoi lium adtingit, nobilis Radvanízkyorum familiae natalibus, immo caftellis etiam, iníigne.
8. Nec Tbermas proumciae deeíTe dixeris. RibarienA fes, certe, fingularis íünt, ut dudum iam comper-
tuffl eft, virtutis. Antehac, non longe ab iis, an- trum repertum fűit, cuius vapor aues praeteruoy lantes interinlebat. De qua re, do£tiífimus WERNv HERUS, de Admirandis Hungáriáé aquis, men- tionéin facit; quae tamen cauerna, dudum iam la-j pidibus obruta eft. Habet & aquas acidas, longe nobiliflimas, ad vicum Cfacfin, Vetufolii geminas j ad Szlatinam & Viglefum arcem, aluo ciendaej idoneas, ac vltra arcem, in profunda montis OfztrosX kii valle, colore rubras; quin, ad Ribarienfiil etiam thermas, faliunt, prioribus licet poüponenJ dae.
9. Supremi Comitis. dignitas, quae hic quidem eftj ambulatoria, nunc NICOLAO e Comitibus ER- DŐD Y, contigit.
$. VH.
COMITATUS THUROCZIENSIS, Hungaris TbnríczA Vármegye,
Germanis fele Íftuío&íc (3efp«nf#aft,
no*
MEMBRUM I. X» HUNGARIA CIS DANUBIANA. 2 7
nomen a flumine Thurócz, qui regionem irrigat vei, vt alii volunt, ab arce collapfa eiusdem no- minis, íörtitus.
1. Eft vero exígua & haec ora, tanta planitie exten- fa; vt hortum credere«. Ita montibus Carpathicis vndiquaque circumdatur. Ab Oriente, Liptouien- fem & Zolieníem prouincias reípicit; in meridie Baríchienfi partim , partim Nitrienfi Comitatu [ terminatur; in oecafu, Trentfchinicnfi clauditu»
regione; Arnenfi, in feptentrione.
2. Slaui habitant, gnaui alioquin omnes, & laborum patientiífimi. Agrum quidem nafti íünt fertilem, at longe, alendae incolarum multitudiiii infufficien- tem. In pagis, aliquot & Germani incolunt, ve- terűm Gothcrum, reliquiae. Linguam profefto eorum, non f tile intellexeris. Ita corrupere Ger«
manorum idi tna.
3. Pecuariam rem,ftudiofiflime curant. Porcorum im- primis ouiumque cohortes numeroíiífimas, íiiften- tant. Pifcium non »deo ingentem copiam acci- piunt.
4. Tametfi exilis fit Comitatus: tamen in quatuor PRO.CESSUS diuiditur, ab arcibus őc oppidis de- nominatos. Sunt vero:
(a) Sklabinyenfis, arcem fere cognomlnem, ambienf.
(b) Blatniccnfis, nomen ferens ab arce, cui füffufus eft.
(c) Mofchoiiienfis, ficdifhisab oppido.
(d) Znió Clauflrenfis, ab arce Praepofiturae Thuro*
czienfis, fic vocitatus. Ille, in íeptentrionem;
hic, in oriéntem;- ifte, in meridiem; vltimut denique, in occidentem , recedit.
5. Inter Arcesprouinciae, numerantur: 1. Sklabina,
& 2. Blatnicza, ambae, Dominio Revajiano, accenfae.
3. Znio, PP. Jeíüit arum Tyrnauienfium, Praepofi«
túra celebris, inter reliquias arcis Thurócz, quag nomen Comitatui impertiuit, cenfetur,
6,
OP.2 8 PARS II. SPECIALIS DE GEOGRAPHIA HUNGÁRIÁÉ. ] 6. Oppida memoratu digniora, iequentia fiint :
1. Szent Márton, In mediam puouinciolam, reii dum.
2. Mofcbótz , in orientem vcrgit aeftiuum, pofitn hilari.
3. Sztttsän, ad Vagum, qui Comitatum, inde a feptentrione, perluit, pofitunj eft.
7. Aquae calidae, ad pagum Stuben , quem GermaiJ poflident, alias Thermac Stubnenies di&ae, opt£f mis iäluberrimisque Hungáriáé, adnumeranturJ Acidulas certe, hinc & inde, nobiliflimas fcatere videas.
8- Supremus Comes, isque perpetuus, LAURENÍ TIUS Liber Baro de RÉVA, cui genti Nobilifli.;
mae, fumma haec dignitas, haereditaria eft
§. vm.
C O M I T A T U S B A R S C H I E N S I S . Hungaris Bars-Váis megye , Germanis bte 53atfc$et ©EFPANFC^ŰFT, noJ men iörtitus, ab vrbe olim celeberrima Barich J quae hodie, in pagum abiit, Tekow, vulgo di£HJ Quare, Slauis etiam, ICEOCOFFFT ©tolic«, venit. ] X. Decurrit iuxta Granum amnem, inde, a ZolienfisL
& Thuroczienfis Comitatus, collimitio, ab occtM dente, Nitrieníem; Nagy Honteníem prouinciamf ab Orientej adtingens. Vbi demum, in Strigonien<m fitim finibus, terminatur. Totus is, xo. Ii longitu-F
dinem ipeäes; FI latitudinem, 3. 4. alibi, & 5. pa.j tet miliiaria.
2. Colitur potiífimum a Slauis , ad rufticandum foler-J tibus. Interiunt palfim Germani etiam; ied pau-1 ciores, iique per Cremnitzienfium ditionem iparfij Nec Hungaros defideraueris, qui Leueniem ProceCl ium, fere totum incolunt.
3. Altera regionis pars, montofa eft; planior altera,]
quae meridiem reipicit. Naturae beneficiis abundatfc profe&o. Nam, & annonae facilitate, & re pe- a cuaria, copiofa fatis eft ; immo, auri etiam argenfl tique fodinis , cxceliit. Id notatu dignum: regio- v
nem
MEMBRCM I. DE HUNGARIA CIS DANUBIANA. 2 9 nem in pago Hlinik , Geletnel latine, lapidum mo- larium fabricatione, prae reliquis Hungáriáé Co- mitatibus, proficere maxime; & id quidem adeo:
vt, vniuersae ferme Hungáriáé, hoc laboris iiii documento, fufKciant incolae.
4. Numerát PROCESSUUM tres, & SEDEM VE- REBÉLYENSEM, Praedialiftarum Archiepitcopa- lium. Sunt autem:
(a) Ofzlanenfis, qui, ab oppido Oízlány diftus , eam Comitatus regionein occupat, quae, in aquilo- nes, aduerfo Grano, vsque ad Cremnitzium, ex- currit.
(b) Kis - Topolcfanenfis , nomen a Kis - Topolcíán mutuauit, in occidentaliorem Comitatus oram, recedens.
(c) Leuenfis , in meridiem, vltra & citra Granum, repreffus.
(d) Sedes Verebilyienfis, nomen a munito olim & mi- litari oppido Verebély íbrtita eft, diffünditurquc pone Zitwam amnem, per Nitrieniium confinia.
Duas admodum montanas vrbes, in fe comple&i- tur:
I. Cremnitzium, Hungaris KSrmScz- Bánya, Ger- manis Stemnt^. Montanarum ciuitatum caput eft , exigua admodum, reieftaque in vallem. Di- feedit Neofolio quinque in meridiem milliari- bus. Vrbs inferior, triginta & duabus (altem domibus conftat, iiiburbiis eo amplioribus. Ci- ues Germani plerique fiint,excolendis auri argen- tique fodinis , intenti. Reliquum vrbis adipeftum.
Camera Regia montana, vbi moneta & aurea argentea, cuditur, iedesque Supremi Came- rae Comitis, reddunt illuftriorem. Id non prae- tereundum eft , iäbulofas aquas, mineraliumque effluuia, id efficere: vt, nonnullos vtbis-fortis inferioris incolas, ftrumofbs videas, eosque pe- culiari quodam idiomate Germanico loquentes.
2. Ref
3 0 PAKS II. SPECIALIS DE GBOSRAPHIA HUKGARIAE.
2. Regiotnontum, Hungaris Uj-Bänya , Slauis tZ<js
»ft Jbánya, Germanis tfőntgébecg, antiqua ci-, uitas, fita incommode, auri fodinam, priicial temporibus, ram opimam coluit: vt metallicisT haud alia vnquam tribueretur merces, quam pul- ueres aurei, qui veftibus eorum, inftrumentis.
que adhaeferant. Pofthaec vero, quae fumma hominum leuitas eft, ciues, inftitutis, in montic vifceribus conuiuiis, tantam hanc benediftionem diuinam, fortaflis a te auerterunt. Accidit enim mons, fub ipib conuiuii tempore, cauatus vndi.
quaque, corrueret, centenis aliquot, utriusque íéxus, hominibus interemtis. Sanguis certe oc- ciforum diebus aliquot, e canali principe, Germani
€cbi@fotten dicunt, emanauerat. Et hic demum terminus diuitiarum politus foit. Licet enim din in id incubuerint incolae; vt reftitueretur ftatui priori fodina: aft, fruftranea perpetuo fűit ope- ra. Adhibita fuit eotum, infignis illa maChina igniaria, (dicemus de ea in Comitatu Kis Hon- tenfi, ad vrbis Schemniczienfis defcriptionem) quae montis aquas exhauriret. Sed eo, impen- fis omnibus, res peruenit; vt tandem inculta re- linqueretur aürifodina. Ceterum, quod ad in- colas adtinet, Slaui ii íünt, folertes agricolae.
6. Multis antehac arcibus infidebatur Comitatus.
Nunc, fiuetemporum iniuria, fiue negligentia ho- minum , id accidit, quod plerasque deiertas obfer- ues. Coluntur tamen hucdum fequentes:
1.
@adjfeiu@tein,
ad Grani ripam pofita, bis mil- 1« paffibus Vetufolio diftat. Saxonum coloniant dixerim, quod nomen ipfum indigitat.2. Gbymes, finitima prouinciae Nitrienfi, inclutac Comitum FORGÁCH familiae natalibus, cuiui.
etiam Domino fubeft, nobilitata.
J. Léva, Germanis fcftxitfc, Slauis itxvice, egrcH gium olim munimentutn, nun« feie aequatum,
oppi- 1
MEMBRUM I. DE HUNOARIA CIS DANUBIAVA. 3 1
oppido cognomini, quod pecuariis potiiTimun»
nundinis inclaruit, arcis gloriam ceflit.
4. Merito huc, & Praepoßturam S. Benedikt, iuxta Gron, retulerim. Coenobium eft munimenfo fimile, quod, rupem, non ecquidem altam; fed firmám, infedit, pone oppidum eiusdem nomi- nis, propugnaculis altiffime exfurgentibus in- ftruftum.
7. Oppida, praecipua haec fere funt: * 1. S. Cnix, Hungaris Sz. Kerefzt , Germanis QtU
Grani fluminis littora occupat. Prae- dium eft Archiepifcopi Strigonienfis, qui elegáns ibidem cáftellum extruxit.
2. Z?ernovitz , duobus, in vlteriora prouinciae, re- cedit milliaribus. Regis eft, panaria Schemni- tzienfium ofiicina, qua potiífimum excellit, op- pidum eximium.
3. S. Benedek y aeque ad Grani litus accedit, non amplum modo, fed frequens etiam oppidum.
4. Kis-Topoltsán, elegáns cumcaitellooppidum, olim Comitum Zychiorum polTeffioni adnumerabatur' 5. Aranyos Maroth , fortis profefto olim miferae j
quod tamen herus, qui Paluska eft, fingula- ri opera reftaurare, immo illuftrare etiam intendit. Titulis enim inclutae familiae inne- xum eft.
6. Vtrehily , munitum olim, nunc defolatum fere oppidum. Caput tamen fedis Verebe'lyienfis re- fert, Strigonienfis Archiepifcopi, iuribus ad- ftriftum.
Vibne nf"> Germanis fcag ®pfmbaA<c -©«ab, falubritate maxima, notiores funt; quam
«t longius eas recenfeamus. Tribus in Orienten»
milliaribus Schemnitzio deiiint; loco quidem mon- tibus incluib; amoeno tamen; quod amniculu«
praeterlabens, aedes ferme alluat. Acidulae , pr®
thcrmarum praeftaatia, penfitari queunt. No»
enim
3 2 PARS II. SPECIALIS DE GEOGRAPHIA HUNQARJAE.
enim frequentes modo funt , fed iälubres eti»m,]
prae reliquis.
9. Comitis Supremi, non tarnen haereditarii, axioma habet, Comes GEORGIUS ERDŐDY, nuper in-";
clutae Camerae Hungaricae Pofonienfis Praeies;
nunc Iudex Curiae Regiae.
ix..
COMITATUS COMAROMIENSIS, Hungaris Komi- rom-Vármegye , Germanis ÄOIttOCnet ©efpcmfdjafí,, . a Comaromienii vrbe iic nuncupatur. Er is qui-'
dem:
1. Pofi tus eis 8* trans Danubium eft; nihilominus tarnen, quod prineeps locus citeriorem partem oc- cupet, ad eis Danubianos referendus Haec vero, Cis Danubiana regionis portio, & vniuerfim; &
qua in tnßtlam Cimorum diffunditur , abibluitur pla- nitie; trans Danubium vero , quod fiiperat, mon- tibus horreícit, latere meridiali.
2. Incolae Hungari , agrum potiífimum colunt: fi te-j nues quasdam Slauorum colonias exceperis.
3. Ceterum, foecunda fane regio eft. Nam, &agro- rum & vinearum cultum egregie promouet, &
profiéit re imprimis pecuaria, ob late patentem, planitiei, qua coniedit, pafeuorum vbertatem.
4. In tres PROCESSUS diípeícitur, vtraque Danubii, ripa; quin & in iníülam Cíallókőz diffufos. Sunt vero Uli:
(a) Jaurinenßs, ita dicitur, quod fit finibus eius Comitatus adnexus. Diffiinditur vero, vlterio-:
re Danubii ripa, inter Iaurineniem, Vesprimi-i enfem, Albaregalenfem & Strigonienfem, Co- mitatus.
(b) Ujvarienßs , aeeepit id nominis a propugnaculoj Újvár, cuius viciniam adtingit, per plana, cite-j riore Danubü margine, diuagatus.
(c)" Inftdanus , infeditpartem iníulae CfallókSz, in»
fimam.
Prin-
MEMDRUM T DE HÚKÖARÍA Cis DANUÉIANA. 3 3
5. Prineeps Comitatus vrbs libera atque regia, Coma- romhm eft, quod Germani €omocn, Hungari Ko- márom adpellitant. Cui, adieftum eft proptignacu- lum celebre, nunquam intereeptum adhuc. Ad ex- trema Infulae Cituorum illud reieftum eft, virginis infigni nomine donatum. In cuius rei memóriám, ftatuam euexere, forma virginis, altius proceden' tem in propagnaculorum ferie, quae mann quidem altera, coronam; ficum altera, qua Ujuarinum pro- fpicit, oftentat. Praefidiarii olim Germani erant, nunc Hungari funt.. Ciues Hungari, Geri^anos quoque admittunt in focietatem.
6. Arces, feditione Rakotziana nupera, dirutse funt fere omnes. Superfunt í -
1. Tata , arx elegáns , trans Danubium refedit.
M A T T H I i E COR VINI olim receptaculum fuit; nunc, Comitis JOSEPHI ESZTERHÁZY haerediis, adnumeratur.
2. Geßtes, eodem traftu pofita, iam ruhiae pro- xima öbieruatur. : -
7. Oppida, pauciora infurtf jpröüiitci«. Vnum illud, Tatenfi arci adpofitum, celebre eft, & incolaruni copia, & nündinarurn, profeilibus.
8- Thermas habet ad Tatam oppidum, de quo moijp diélum, fätis inclutas.
9- Nunc, Comitem LEOPOLDUM de NÁD A SD, Regni HungariaeCancellariuin, íiipremum,, ac perpe- tuum Comitem j veneratur Comitatus.
: ' §• X.
COMITATUS NAGY & KIS HONTENSIS. Ille quidemHungaris Nagy-Hont-Vármegye, Germanis fct£
Nagybonter-@efpanfcfjaf(; hie,Kis-Hom-Vdrmegye^it Kishohter-Öcfpanfdjaft, dicitur. Nos de ambobus feorfim breuiter.
I. NAGY HONTENSIS COMITÁTUS.
t. Inde a finibus prouinciae 7-olienfis ^ quae ad Jeqten*
trionein vergit, ab occidente quidem Barichienfi;
Neogradienß ab Oriente, terminatuslate diffun-
G di.
3 4 PAKS II. SPECIALIS DK GEOGRAPHIA HUNGÁRIÁK.
ditur. His terminis, vsque ad Comitatus Strigcj?!
nienfis limites, per o£lo fere milliaria, ab aquilotie inj meridiem , amoena montium & planitiei viciffitudi-I ne, excurrit.
2. Slaui incolunt & Hungari, immo Germani etiam 1 pauciores tamen. Vtrique illi, laborioíi agricolse. 9 3. Ceterum ,fi fertilitas regionis ipe&anda venit: nulld
eam cuiuscunque demum prouinciae fecundam dixe-1 rim. Nam, & agros , vbi ineunt plana , & fajcuak in iis, quae pecus &atirum, metallorum gehuspraew cipuum, exhibet. Vt reliqua vitae adminicula, quält hic copioiä íünt, praeteream.
4. Tribus defignatur PROCESSIBUS.
(a) Schemnicienß , qui montano fitu , vrbi ei cirl cumfünditur. Coiitur a Slauis, paucioribusj Hungaris & Germanis.
(b) Bozokienß , ab arce & oppido Bozok fic di£l Montofo & hic pofitu eil, in orientem recej dens.
(c) Bätbenßs , nomen a metröpoli íüa Báth, mu4 tuauit. In piano hic deieftus, Slauos alit &
Hungaros-
Tres ei liberae regiaeque ciuitates íünt. In hii princeps:
I.Schemnicium, Hungaris Selmetz-Bánya , Slauii Qtamnit}*, Germanis ©C&imntfc. Maximal«
merito, vrbium montanarum dixerim. NamJ
& frequentia populi, & auri argentique fodij nis, reliquas antecellit. Pofitum incommoJ dum accepit; quippe, domus, fine vllo ordin®
fi forum duplex excipias, in montium praecipj tiis conipiciuntur; quae tamen, meris lapid«
bus conftant, validiflime inftru&ae. Haberl Cameram taeiäreo Regiam, quae, locum n«l tura incommodum, illuiirein reddit. Fodinfl rum praecipuae íünt;
M EMBRUM I. DK HuNGÄRIA CIS DANUBIANA. 3C
(a) 3Binbf(^«d>t, in occidentem recedens. . Tantae ea altitudinis eft, quanta, vix vllam, tota Eu- ropa , metalli fodinam, credunt plurimi. Hic , illa igniaria eft machina, a Fifchero, exftrufta ;
quae , quod in immenfae profünditatis fodina aquae eft, exhaurit.
Q>) &a$ct» Stetten/ & 'Stetten, duae fodinae. Illa, eadem, qua in primamiturf
via; haecj; in fuburbii inferioris fine , orientem verfus vifitur. Ciues Vrbis, plerique Germani funt; metallifofores imprimis, Slauis pauciori- bus.
1. Bela- Bánya , Latínís D/7»«, Germanis SDitfa, Slauis »Clrt, propius abeft Schemnicio in fep- tentriones vergens. ^ Exigua haec fit licet: tamen muris cinftam reperimus, Germanos alit, aeque ac Schemnicium, agriculturae tamen inagis quam . . rei metallicae ftudioibs,
3, Baka-Bánya, Germanis ^UjjanV, Slauis Bnfrmeij, aurum fodit, exiguo .ciuibus lucro. Vineis ergo potiífimum & agrorum cultui tribuunt operas. Vrbs ipfa, muris cinäa elégantibus, e regione Leuse oppidi, in angulum reieila eft.
4, Arces duas potiífimum celebres numerát!
1. Cfábrágtim, Hung. Cfábrág, munita eft, monti impofita, ditionis Koharianae,
2. Szitnam , quae njontem öccupat altiifiinum; vnde maxima feré Hungáriáé pars, qua decurrit plani- ties, eft confpicua. Dolendum vero, tantam hanc arcem, nunc ruinas oftendere.
3. Bozok, Slauis 2>jonuE,non equidem arcis n0- mine, led Praepofitura Jefuitarum, inclutum.
7' Infignia prouinciae oppida íünt:
I. Szebeklib , Germanis áfUb, inquilinos Gernlanofi accepit.
% Báth, Germanis grautrwttf, Slauis ÄfttOPC}*.
ioecundum fatis campum, infedit.
C 2
PAKS IL SPECIALIS BE GEÓGRAFHIA HUNSARIAS,
3. BSrfóny, Germanis ^JJtífen, Danubium veríusJ circumdatum montibus reípicit. Montanai Saxonnm coloniam fuiffe adfirmant, quae auíj argentique fodinis operabatur.
Thermas habet infignei Sklenetißs , Germanis diíla
@ía§í)Üt(ncr« 33aaí>. Vicinarum vrbium ciues, frequentes eo coiifluunt, Non longe illinc, íudaJ_
toria cauerna abeft; vbi gradus adpofiti, fudanti-1 bus íaepius , immo & balneantibut, apprime com4 modi. Hinc, fuapte natura, locus adeo calefit: vtj adignem admotam aquam putares, quae e faxo de- ftillar. Acidult, ad vicum Magarad nobiliíllmae funt.
9. Comes íüpremus & perpetuus, ANDREAS e Co- mitibus KOHÁRY, fumtna hucdum laude» hac di gnitate potitus eft.
II. KIS HONTENSIS, qui, •
I. Ab occidente, Zolienfí prouinciae; GSmSrienfi, fepteutrione & Oriente , proximus accedit; qua verőd
in meridiem proípicit, regionis Neogradienfis limi4 tibus, terminatur. Ambo Diftriéhis 16. fere mii»
liaria eycurrunt in longitudinem; lati fi plurimun»
fit, vix quatuor. Situs eadein, quae, Nagy Hóntenlí conditio eft. Nam, hic campbs, ibi montes ffle.
talliferos, videas. Medium Rhitna fiuuius, perfluirt
quem Slaui Xfrimfttüö dicunt. Non procul isi Taxouia, natus, inde ab aquilone in íeptentriones procedit, ac vbi Rima-Szombathum praetergreflus eft, Sajoni fluuio, immergitur.
2. Inquilini ad íeptentrionem, Slaui funt; ad orien-j tem Hungari, mox cainporum cultui, mox metalli]
fodinis intenti.
3. De foecunditate nihil adtinet dicere. Nain campij omnino, vt in priori etiam Comitatu , frugum fru-j ftuumque omnis generis,patienti(iimi funt,montesj plerique mcrallis, intígnes. Ferrarum copia, vnal Omniiim, maximé defidevatar.
4. Duo- .
MÍMBRÜM I. BE HtfwflARiA Cis DANWJIANA. 3<F
Duóbus, potiífimum , oppidis nobilioribus coli tu r, (a) Rima-Szombatb, Slauis Äim«tt>st'ä 10jobotrt, copiofum oppidum, libcrtatispriuilegio donatum, tiues bene cultos alit, qui .nundinarum maximé prouentibus proficiunt.
^b) Taxouia, Hungar. Tifzfzóltz, Slauis ÍEifjoroctS,
"Germanis XriÖÍJCÍfc, eo potiífimum illuftre, quod cur«
ferrum fodiant, magnete etiam, tanquam ferri co- mite, copioíe potiatur. Slaui habitant, homines laborum impigri.
Sunt & Caßella quaedam, ignobiliora famen nuncr, quod pleraqoe intefciderint. Memoratu, haec duo, digna funt: I. Rába & 2, Osgyän, ambo, fic íatise elegantia , hodie nobilium dominationi fubieäa fiint.
6. Peculiari, Diftrichis hic, Vice-Comiti íúbeft; licet eundem cum priori prouinciola, íiipremum Comi- tem agnoícat.
COMITATUS NEOGRADIENSÍS, Hung. Nógrád Var-XL megye, Germanis bic 3?cograbeE'@efpanfcfcafí. No- men fert ab arce deferta Nógrád, quae Epifcopí oliin Váczienfis fuerat. Hic
I* Aá fiptentrionem init, in Zolienfium & Kis-Hon- tenlium limites; vnde demum, perpetua cainporum ferie, ad 10. fere miliiaria, vsque in S. Andreae In- fulam, porrigitur. Cui, ad orientem, GSmorienfis &
Heuefienfis; ad occaßtm, Nagy Hontenfis Peftienfis ad meridiem, vicina eft prouiiicia.
2. Quos alit regio, Hungaricae partim gentis fiint, par- tim Slauicae, qui regionem fiimma diligentia omni- que ftudio excolunt. Proceífus Filekienfis incolas, per di£terium Krekácfios dicimus, folertes alioquiu materiarios.
3- Reliqua Comitatus conditio, ea eft, quae optima.
Optimis cnjm Hungáriáé prouinciis, tarn ob íeduli- tatem incolarum, quam prudens etiam régimén, adnu- meratur merito. Eft ecquidem, íeptentrionali orien-
C 3 tali-