D e f ő m n o l e n t
ia.
§. i . .
D
e fomnolentia, primo fomni ftadio,' £Tambtr>gerus, atque celebrís ejus.-ajmulus; fíxíhrus, optime egerunt. • .>
Mormimus antea , palpebras, inruente fomno, fefe cfáudere, nobis etiam invitis —
a p e r t a s
166 — •
apertäs quoqüé teöeri non poffe, ;quocumqne adhibito conamine. Qumritur, unde id contin.
gat? an ex défeftu liquidi nervei, quemadow dum 'Eambergero (V) vifum fuit? tum Veto apért© maherent, tänqiiam in moribundis.
Nifi quis defatígationem Jevatoris palpebrse accufare velit, qua ratione contingat? clare non percipio> nam per totum diem quum egerit hic mufculus adverfus fuum antagoniíhun, mirum non effet , ;f i delaíTatum levatorem tan-dem vinceret ocnli mufculus orbicularis? a defatigatione itaque penderet potius, quemad-modum fimiiem laffitudinem etiam in aliis
mufcnlis experimur. Verum hsec eadem cauffa locum non habet, ubi pofi prandium meridiári cogimur, vel fub tasdiofe clamantis voce fomno opprimimur ?
Eallerus (r), non modo claudi injuíibs oco-los, fed pupillas furfum duftas fub iis latere,
fubjunxit. Videntur reliqui oculorum mufc'uli,.
dum anima eos regere definit, prppria fua agere fácultate; obliqui igitur fuperíores, inferioribus valentiores, oculos adtollunt, quem-admodum in moribundis.
Ex antagoniílarüm aequilibrio deftrufto igitur dependeat neceífe eft: etenim fi id, quo mufculi ad afíionern incitantur, quod animalem fpiritum, acerebro, tanquam glandula, fecre--tum, adpeilare. non audeo, deficeret, nullus
•. .. ..•: omninö
(r) 0 1b. p. 595.
omninö mottis in reliquo corpote coufpiceretur, quiefceret cor, fi'leret refpiratio-- verbo, non fomno, fed teorti propinquus foret homo!
tísec tameft dúfrt fcohtingunt > & loqnituf homo, & audit, & ofcitationes fubinde patitmv etiam invoiuntarias. Hmibergerus (t) ex vifcjda faiiva eas explicüit. Indicat eas prüdentior in his Halíerus. Ofcitatio eX lehte protraíta infpi*
Tatione & latius aperto oreincipit; unde intra tubas Euflachicmas fufurrus, quem inVoluntaria maxid© apertio infequitur > & diuturnior dia-phragmatis actio. Caput tum fimul in pofteriora
movetur, ut mufculi, íterno & linguae oífi adli*
gati, adjuvare pöffent commodias.
Ssepe fonant mi res priús ex fufurró intra íubas nato, cui oícitatio & ima infpiratio tam-quam ex neceííitate fucCedunt.
Rationen) reddere nequeo, etiamfi
mani-feíhlm fit, ex repetita hac ofcitatione, vel conamine ad ofcitandum multa mala contingere poífe, ubi maxifia, os, lingüa, Collum, vel thorax láefa funt. In lefto igitur difpouendi,
& ad fomnum follicitandi fant ©gri quibusvis blandimentis , qniete, obfcürato lumíne, com»
modo decubitu, calote modico, & fimilibus.
. •. £ a»
(r) Ib. f>. '685. 1364.
.Töta, JI, . -L" ?'vi
í 62 : , SHfc- —
" • §. 3.
De pulfu & refpiratione inminutis agendum \ mutuo enim vinculo inter fe h. cot
& pulmones obligata-furit. Pulfum inminui, jam in primo capite diftum eft --. in pueris potl' modo debiliorem fieri, fed & intermiffioner, fubire Hatlmis ex Baglivio a d d i t ; uegare JÍOJ' licet, quia ad id animum numquam attendi, Faliere tamen fingularis pbfervatio pofiét, quia pulfuum intermiffiones etiam ex variis aliis cauifis crébro occurrunt.
; -.*'vvItt#uiefcente corpore re/p/randi necefíifá/
minor — in vigilante, quia mufculi perpluri in continua funtaótione, réfpiratio eft celerior.
In mufeis dum totós nos meditafionibus tradi-mus, non adeo frequens eft pulmonum aftio, quam dum corpus vehementer exercemus, Idem in fomnolentia fit.
§. 4.
Jam Caput labafcit, nutat — hiat maxilia,
& quae indicaviintis, atque éxplicavimusabunde in prracedentibus. Maxill® hiatum nondura tetigimus : is tamen inde fit, quod malfateres, temporales mufculi, pterygoidei non amplius agentes cedant biventribus maxillra. In erefto liomine etiam pondus maxiiiae adjuvat. Reib qua ex animi negligentia fupra expliquimus &
ex varia centri gravitatis difpofitione.
' :: .:.. y . / y ... Ad
Ad chirurgiam nunc déveniendum, monen-dumqué, vulnera, ulcera, frafturasque varia-rum partium inde laedi pofié horribiliter?
quapropter in lefto ad quietem difponendi funt segri variis artibus, de quibus in pofterumt dicendum erit.
§. 5.
Id autem admiratione dignum arbitror/
quod, dum fenfus ceteri jamjam obdormifcere videantur, & omnino ffieant, auditus tarnen, fuperfit. Videtur orgánum illud, utpote fem-per afem-per.tum, fonis excipiendis omni tempore prorfus effe opportunum, & tamquam intime magis cum anima unitum. Admirabilis enior ei non modo Fabrica a natura concefla eft, fedf
& nervös excipit plures denfioresque — adju«: vari etiam poteft dentium & maxfilariumoflium vibratione feu ofcillatione interna. ideo ír rager ob cauflam quamcumque fomno indiget, quidquid fono eura perturbare poteft, amoven-dum. Non ignoro— nam antea , nifrfallor, conmemoravi - - aquarum leniter fluentium fufurros, & eantilenas, atque dulcem qualem-cumque muficam hominem adfomnum iricitare;
verum fanum efle oportet. In noibdochiis, atque in cubiculis decumbentium ex vitio quo-vis talia non contingunt, atque idcirco vei amö- r venda, qura ftrepitu noceant, prracepiraus, vel.
cwrandqm, ne ragro obelfe queant.
Nomi'
, • yv"". ""••.•..
. Notninis adpellacia p r ® ceteris ßapendum i feffeftum habre videtur. Prmterire hac oppor-tunitate nequeo veterum haud inprobabiie/n inorem, ter inclamandi mortUos aitiffimis vocibus,
•ut ea ratione in .corpore adbuc delitefcenteni animam expergefacerent Montefakonius, qui, quemadmodum in.antiquitatibus univerfis expli-candis fingularis eft, i'edülo notat ( u ) , etiam liodie morem iliura fervari circa fummum Pon-tificem defunftum, ea lege, ut prolato nomine, quod antequam in fummum Pontificem adlege-retur, haberet, adpelletur. "»
Sed, unde digreffi f u m ü s f e d e u n d u m , &
ex his colligendum, auditus lenlum ceteris magis effe aptum, qui etiam ex levifiimiscauffis adficiatur.
.t Perafto, igitur fomni ingreffu primo, ad!
aliterum ftadium progredimur, quod fomnum ipftun comprehendit. .
,;
;r Caput quartum
De. fomno ejusque accidentiis.
D e /fpmtio in juniver'fum j a m abunde diftum in primo capite; pr^terire tarnen, non poffum,
. ••• • :' me Äntiq, expliq. TotnwV.'part. X, p-, 6. §. 3.
1 6 5 me optime valentem , iisdem veftimentis &
ilragulis teclum, eo melius perfpirare, etiam fudare liberius, ubi fomno placidiflimo, nuilo inpedimento interrupto, fruot1,
Notum fuit SanUorio, quemadmodum &
Keillio (V), perpetuum in lefto motum inpedire perfpirationem; ea ratione enim atmosphaaram, ab effluviis & corporis calore tepentem, diffla«
mus, adeo, ut perfpirationem inhibeat perpetuci adlatus novus aör frigidior.
Illud autem ex adverfo miror, perfpiratio-nem dormientium, q u ® cum multo fudore fit, non pleniorem fore quacumque ini'enfibili per-fpirátione fine fudore, quemadmodum cum
SanUorn auftoritate Hambergens (w) adfirmat;
nam poft multos fudores ipfe mane furgens ala»
criorem m e , & a defatigationibus Qmuifiqst relevatum penitus fentio,
Hae occafione de fanguinis infpiffatione per fomnum qu®dam monenda, Ballens (so),
novam fonmi cauffam ex ipfo fomnq nafci, pro-didit, eamque infpiJTationi fanguinis adfcribit, tamquam contrariam vigili®, qua i'anguis multq iluidior redditur. '
Nemo, vero. rerom quotidie occurrentium adeo inperitus effe poteft , ut ignoret, coni'ue-tudine pravum habitum dormiendi induci.
L 3. Illa/
(>) Tb. p. 25T, ap'n. 28»
(iv) Ib. p. 565. n. 33. • ( * ) P. 5QS-. ib.
Illa fegnities & pígritia, q u ® tam facile ín fatuitatem tranfit, nonne ex quiete & inertía fimul priri poflet, etiamfi homo perpetuo non obdormifceret? Sufpicor, frapius confundi.««,.' poris quiefcentis viciffjtudines cum illis fomni,
Hambergen fententiam etiam intaGam tran-fire nequeo, qui perfpirationem, quum homo;
ut cum Virgilio (y) loquar,, fomnumj peftore proflat, rhonchisfantem adpellat (fe), atque muco laryngis tribuit, vifcido reddito. Vidinuis, eum antea, n'efcio quam, lacrimarum & faüvaj tenacitatem fruftra in medium tulifle, ut palpe*
brarum delapfum & ofcitationem in fomnolentia explicaret. Verum hic neque copia, neque tenacitate peccat mucus, fed propter os aper«
tum, uti folet eile in. hoc cafu, palatum pendu-lum a reciproca aé'ris infpiratione & exfpiratione exagitatur motu tremulo, qui ftertoris illius vera caufla. eft. Ub.i autem homo ftertit ore vehementer claufo, & conpreffis naribus refpi-rat, tum fonus quidem fortior eft, fed nocet jmipus; aperto enim ore obdormiens faucium
' afperitate femper adficitnr, ;
Id : vero commodi habet fomnus, quod famem non modo fedet, fed & fitim , famem
.. .'.tamen O) Aen. jibí% vs. 356. ' I b . p. 687.
• • • • ' : . I — SMfr . — ' J Ő ? tarnen efiicacius; nam. inedia fua natura
fom-num inducit, atque eatenus frigori intenfo refpöndet, mortemque ex his miferiis oriundam reddit tolerabiliorem.
Sitis áutem diffieilius fertur, maximé ah hydrPpicis,. quod admirabili exemplo confirmat Celfus (a). Dum Epirotes Philippus, Ántigoni régis medicus, amicurn Antigoni ex hydrope deciwnbetitem fanare pollicitas efíet, eum tanta cuftodivit diligentia, ut tandem malagmata fútt devorando, bibendoqüe minarn in exitium fefe praecípitaverit. IJbí igitur pótba nimiujS nocet, quemadmodum in hydrope, atque in gulöe ventricuii vulneribus, vei fames, raquum eft, ut arte fomnum inducamus, opio fciücet, aut
anodyn.0 fimiii- innocuo..
• § • . 'S-a' , /
•;. "-Refert jnluftri^ gúaxti-iHdtirn* ( ß ) , Jotil fenfum per fomnum hebetarb Negari nullo
modo poteft, nos ex confuetudine habitum con-traliere, ut veíieam non nifi valde diftentam tvacuemus. Habitus is reliquis animalibus;
etiam pifcibus, innatus videtur; habent enim
& aJiqui veíieam amplam. Gontingit tamen aliquando, ut, fomno profundiore graves, urgentem urinam non fentiamus, & aliquibus in fomno absque ullo fenfu i h a t , atque in f o mingant.
L 4 Alvinas,
te) De Medicina lib. 3. c.'zt. p. m< 161? a ... / te) Tb. g. 3. p. 595 596. . ,,
Al\fi'n&s-F«céá;fíi»ifiter habitii quodam-reffM nemus, unde inteftini re&i íáccus ille ingens in | adultioribus prmfertim, & in feni bus. Perifo fimus chirurgus Gooch hunc faccum exemglr fingulari confirmat, fe fieces alvinas, per in:e.
grum tnenfem colíeftas, cum unco Ce//?, velic®
calculo deftinato, non fine difiicultate ex refio, horribjliter inde dilatato, expulifie (V) — ia alio iter úrin© ab infarfta materie obftruftum fuiíFe ^ addit,
• • . . ••• £ • <v • .
Eallerus (d). animadvertit porro, motut®
periftalticum ventriculi & intefiinorum fomno debilitari, Soranum itaque duplici ratio®
confiderare oportet» naturalem, qui nulla modo / intefiinorum aftionem in ingefta inminuit, quo«
niam ex omnium fuffragio & propriá experientii, cibós fomni tempore. melius concoquimus, Turbatur autem eorumdem concodlio, etiam iii jne ipfo, ubi no&u furgo, vel antequam fuflh cienter dormivi. Eippoerates (7) ideo, ubi praecordia ex gibis non conco'ílis attolluntw»
fomnum longiorem. commendat. Quietem Tolam ciborum concoftioqem non adjuvare, e |
iispatet, qui vitám fedentariam agunt, őt in litteratis maximé, quoruny omnium concoftio
íurbata efL &q>rava, ; "
..•_.•••• •• • Lkutak
(AC^fisaxiirmMriittfHrgerysYoIALp.lfiO^
(ß) Ib. p, «»9601 ,.T£.,0 • ,• •„••>;; •/> ••
\ f j • f>ef*l#kriviStiu rAtmez^R. SS^'i^O»-" •
Lieutaldus: ( j ) feptem horas» tamquam neceflarias ad digeftionem perfeftam , ftatuit -in me citius perafta videtur. Verum -in omni-bus, neque in me ipfo perpetuum eft;
depen-det enim temporis difcrimen, ab alimenti gopia 6c varietate,
•• y..;-, .• >, Reficit interea fomnus vires omnes admira«
biliter, atque ideo ex neceífitate quadam oinnem defatigationem corporis infequitur. Vehementes igitur convulfiones & epüeptici infuítus,
dolo-resque fomnum inducunt prqtinus, Defatiga-tionis itaque yemédium unigum e f t , &
optimum, < '.. '
Delafiationes etiam, ex caftisfima venere ortas, mire reficit; fomnus idcirco poft eam neceffarius femper, & gratiííimus,
Celfus. (g) etiam concubitum interdiu pejo*
rem, tutiorem noftu, exiftimavit, Inde facile intelligitur, cur fgortatorum vires tantopere ex*
hauriant vigiliae? & quare in morbis, qui manum poftulaot, oculorum prmprimis, peri*
culofi adeo fint arnpíexus propter nervi interea*
ftalis cum totius corporis partibus unianem fei«
licet, & cum ramo ophthaímico,; patet &inde
•iterum evidenter, non aoftn»* fed oorpori ttibuendum efie
fomnum-. •fomnum-.••fomnum-.•• L 5 £ Sfomnum-.
(/) Ib. p- 31& :
• Q) Lib, x. c,
1 7 0
ff < • .. §. 8. . • •
Egregium autem ufum etiam habet fottinijs in vLilneribus ulceribusque, őt in dolore fe mitigat dolorem fomnus; etiam pofi dulendss curationes fomnum obfervamus femper. Cum Ballen auftoritate quoque probavimus, miferos ín tormentis fsepe fomno involuntario opprimi»
In vuineribus őt ulceribus id boni praeftat fomnus, quod puris maturatio fubinde procedat melius; conmendabilis igitur eft, quotiescum«
que illa locum babent. Requies procul dubio adjuvat.fimiliter;. landabilior itaque őt propterea
magis íalutaris évadit fomnus. «
Habet őr hoc eommodum fomnus, quod tuffim valdequam minuat, quapropter in aftlk maticis quam maximé optabilis eft, & in coftis fraftis, in vuineribus thoracis, őr abdominis, verbo, ubicumque tuííis, q u ® diaphragmatis &
mufculorum omnium, coftas deprimentium, aftio eft, thoracem & abdomen, etiam anurn k , genitalia vehementer fatigat. In quibus igitur ani fiftuí® i n c i f ® , vel calculus e vefica extráé*
tus eft, nocet valdequam tuílis - - iri abdominis vuineribus & uteri íkniliter — in herniis pluri-mum ~ etiam poft partum. Contigit mihi»
quup ante íex Őt viginti annos aduit® femin®
per paracentefin aquam ex abdoraine detrahe-rem,
—' I 71
rem, ut propter vehementem tuffim abdomen pelleretur antrorfum tanta vi, quantám ne mann . quidem reprimere valuerim.- Turbabatur inde
curatiö maximopere, neque deftit tuffis, nifi.
poftquam faí'cía, a Galeno miriga vocata, abdo-mini injefta, in lefto quievit, őt ex adiumta papaveris lacrima dormivit ® g r a ,
Opio igitur fimilibus ín cafibus admirabilia pr®ftabimus, & íimul utilisfima.
Habet tamen fua incommoda fomnus.
Nolo repetere , q u ® de ínfpiíTatione fanguinis fupra monui; illa enim ex inmodica corporis
quiete produci polfet fimiliter; verum inmode-ratas inguinis ereftiones efficit in viris, q u ® in plerisque ejus partis adfeffionibus n o x i ® funt, maximé ex inpura venere contrarias. Taceo ppllutiones- nofturnas, q u ® debilitant vires vehementer , őt non modo oculorum nocent vitiis, fed etiam genitalium. In junioribus viris eas frequentiores eífe , ignorat nemoí . verum etiam feminas in fomno. fernen cum volüptate excreviífe, Galenus (h) memori® pro-didit. In utroque fexu igitur, quum pollutio non nifi vehementi conftríftione mufculorum ani & pudendi fieri pofiit, maximé nocere deDet in vitiis harum partium omnibus , quoniam tanto inter fe vinculo unit® funt, u t feparatim agere omnino neqüeant. > >
( A ) De fmine cl. X. lib, 2. p. 336, G—D.
• • •••• " " . á . ' ' • • C a p u t
172, •"• \
C a p u t q i i i n t u n i
De expergcfa&ione» tertio fomni ftadio.
H o m o non fimul & femet, non protinus tóvigijat, íed gradatim; intervallum illud ita-que, quod inter fomnum & vigiiiam perfeo tam elabitur, expergefnSiionem, novo adhibito vocabulo, appellabímus, Ballerum (i) íeguti, qpi hac íqv re maxime curiofus fűit.
Príma expergifcentis aftio eft, quod ocy los involuntarie non tantum aperiat, fed ambabus, manibus detergeat utrimque ; -unde multa mala ipfe vidi in oculorum adfeftionK bus, prmfertim in quibus fuffufiones curat®
erat Davietii methodo. Ita femper extrac-tionem vocabo, quia inventionis glória ipft fummo jure competih Maxima itaque pru-dentia opus eft, ne laédantur ab inprudenti-bus digitis delicatiorés hm partes — ligaridaa quoque manus, fi periculutn illud ab adftatv tibus nuilo modo prmpedjri poteft.
'
%
... . Altera actio, q u ® plurimum f ® p e I®dit*
eft ofcitatio. Memini, matronam, quoties-cunjque expergifceretur, ofcitatione mayilJam
•"•„ . •••• Q
(í) • Ib. p. 620. íj. '
373
e.fede.fua éXpuiiífe, adeo, Ut 111 pofterunf
fine c a p i f t r o obdormiícere áüfa non fuerit.
Patet Inde quid mali in labiorum vulneríbus, in ftacta maxilla, & fimilibus efficere pofiit?
atqiie pr®vie profpiciendum efle fafciarum apta injeftiohe, Vel fundä ad maxillam* vei capiftro» vel tonveniente alia quavis deli«
gatione. \ Pandicuíatío, ofcitatibni frequenter fucce*
dens, magis evitanda, quia artus fere omnes adfifciti - '••••ílaUem -. 0 ) , crctmpi perieulo non vacare, notat, ubi fubitanea eft extenfio..
Qüare Vocafoulo'. hoc barbaro » ab IlelmonUo ( 0 jam detifo, nifi quia germanicam habet oríginém, ufus fit, nefcio; tetaniim enim in-teílexit, five tendonum fpafmum juxta G;ah-mm, feu nervbrum rigorem juxta Celfitm (?«).
Tendones quippe nervos appellabant veteres, Pandiculatio, quia arttis omnes extendít, non raro in peculiari qüadam parte, , in fur.is ut plurimum, fpaíhvum intolerabilem, fen rigorem, producit, quem ab doloris Vehemeite tiam e Recentioribus aliqui tortúrám, non inraeríto voöarunti
Rigor ille raro diu durat; extenfione enim in partém contrariam vincitur, f ® p e manu calida, vel panno calido fuper inpofito.
Xerribi-' W teXerribi-'O Uthufis, 9> m,.p, tos. - .
(w) Lib. IV. c. 3. p. 193. _ ;
Terribilis autem in pedurn frariuris, quändö inaöquabilis eft cruris pofitio, íeu mora pedi non ex lege fubjeria. Horrendus etiam j$
eft , qui contingit paralyticis ex cyphofi:
opifthotonum vehementiffimum inde ísepe vidi Datum, & oris fpafnium. Lethalis autem is eft, qui cynicus dicitur, atqúe ori ex vulner*
tis nervis in manu vel pede accidit, nifi magna opii copia fuperetur quantocius. '
f Y §. 4- ' • Y
;V
De fternutamentis nunc dicendum, quia faepe non fine magna totius corporis pertur-batione contingunt violentiííima; enim á omniutn mufculorum, tum abdominalium, tum diaphragmatis, tum coftarum confcrfaio celerrima, unde vehemens aeris explofío ex pulmonibus per tracheam multo arriiorem,«
per os, etiam per nares! Neque h » c con-cLiflio atiris fola obeft, fed & fanguis ipíé, ad caput quam celerrime latus, nocet ocuiis
& cerebro. Ipfe inde vehementer perturbor, ita, ut doleant latéra, & caput, & ocuii aliquando per multa minuta. In iis igitur conditionibus omnibus, in quibus tuflis noxia eft, etiam fternutatio nocebit. Gohibere proinde eam oportet, quod non omnibus, contingit; dantnr tamen, quibus digiti minimi;
compreííio' íingularis Tuccedit, quia nervi brachiales cum phrenicis inlignes a Jatere
colli uniones habent. Narium
, 175
Narium & oculorurri emunrioria femper fere eodem tempore liberantur; unde plurima mala, prmfertim ubi nafus fraftus, Vel Vul-nera, in viciniis infliiita, quietem expoffelant.
§•
5-Vefic® & alvi excrementa quidem iliico;
fi copia peccant, exitum moiiuntur, fimulatque evigilat homo; fed in bis confuetudo n a t u r ® ipfius vim faepe fuperat. Peccant autem' maxime copia, quoniam propter ftuporem in fomno accumulantur abundantius. Nocere igitur poterunt alvi conamina inprimis, ubi-cumque anus vel abfceffibus, vel fiftulis, vei prolapfu adfeétus eil.
Urin® iter iimiliter valde inde patitur, maxime ü labe ex inpura venere contraria adfeftum eft.
Impoffibile autem eft,, pravos iHos omnes pr®venire eflerius, quoniam exoneranda eft alvus, & lotium reddendum; aptó igitur vifae regimine eorum neceíTitateni praevenire opor-tet - - minus bibendum, minus comedendum,
& ex iis, q u » per fpiracula cutis avolant facilius, & q u » foliditatetn noiv habent.
C a p u t