xat μεγάλων, quamvis ma-

χρεα'μενοι, μήτε καταιρέειν αλλήλους μήτε πλέον τι δί-ζησθαι έχειν τον έτερον του ετέρου, είναί τε φίλους τά μάλιστα' τώνδε δε εί'νεκα τους νόμους τούτους εποιέον-το, ισχυρώς περιστέλλοντες. εκέχρηστό σφι κατ' αρχάς 15 αυτίκα ενισταμένοισι ες τάς τυραννίδας τον χαλκέη

' φιάλη απείααντα αυτών εν τω Ιρφ του 'Ηφαίστου, τούτον άπάσης βασιλεύσειν Αιγύπτου' ες γαρ δή τα 1 4 8 πάντα ιρά συνελέγοντο. και δή σφι μνημόσυνα έδοξε

λιπέσθαι κοινή, δόξαν δέ σφι εποιήσαντο λαβύρινθον, ολίγον υπέρ της λίμνης της Μοίριος κατά κροκοδείλων καλεομένην πόλιν μάλιστά κη κείμενον' τι ν εγώ ήδη 5 είδον λόγου μέζω. εί γάρ τις τά έξ 'Ελλήνων τείχεά τε και έργων άπόδεξιν συλλογίσαιτο, ελάσσονος πόνου τε άν και δαπάνης φανείη εέντα τού λαβυρίνθου τούτου, καίτοι αξιόλογος γε και ο εν Εφέσψ εστί νηός και ο εν Σάμφ. ήσαν μέν νυν και αί πυραμίδες λόγου μέζονες, 10 και πολλών εκάστη αύτέων Ελληνικών έργων και

με-12. Ueber adversatives τε nach μήτε zu I 59 32. — τά μάλιστα·.

zu V 63 9. ·

148· λαβύρινθος, wahrscheinlich von λαύρα 'Gasse' (XaFvqa, W.

λαΡ 'Stein', λάας λάΡας), abgleitet, (wie Κήρινθος Κόρινθος Πέρινθος Ζάχννθος), nannte man ursprüng-lich die in vielfachen Gängen und Windungen sich verzweigenden Höhlen und Bergwerke (vgl. Ααύ-ρειον). Aber der aegyptische Bau, der in seinen Hauptstücken ganz regelmäßig angelegt war und nur erst durch die vielfachen An- und Durchbauten einen so verwickelten Charakter erhalten hatte, wurde nur von den Hellenen so genannt.

Jetzt sind, nach Lepsius, von den kolossalen Gebäuden nur noch wüste Schutthaufen und eine Anzahl von Kammern und Säulenresten übrig.

3 f. Strabon 811 Αρσινόη, χρο-χοδείλων ύέ τιόλις έχαλεΐιο πρό-τερου • σφόδρα γάρ εν τω νομοί τούτφ τιμώαι τον χροχόδειλον.

Inschriftlich heißt die Stadt, nach

dem dort verehrten Gotte Sebek (dem das Krokodil heilig, zu c. 69 2), pi sebek d. i. χροχοδείλων πόλις. An ihrer Stelle liegt jetzt Medinet ei Fajüm (vgl. zu c. 149 2).

4 ff. ήδη ' g a r , vollends' nämlich λόγου μέζω. Die Partikel in die-ser Bedeutung entspricht dem aus-rufenden ή δή ('traun, wahrlich', V 92« 1). Arist. Ach. 315 τοντο τούπος δεινον ήδη χαι ταραξιχάρ-διον. Vgl. auch zu VIII 105 2. Aber statt είδον sollte εύρον stehen. — λόγου μέζω: zu c. 35 3. — έξ Ελ-λήνων schliefst sich leichter an έργα (soviel als είργασμίνα, πε-ποιημένα) als an τείχεα an. Soph.

Phil. 408 t« Et' έξ'Ατρειδών έργα χάξ 'Οδυσσέως. Vgl. V 11 τής έξ 'Ιστιαίου είεργεαίης. Doch ist έχ auch erklärbar wie c. 18 5. VI 46 10. — έργων άπόδεξιν: zu I 1 1 und 3.

8. Vom Artemis-tempel zu Ephe-sos s. zu I 92 6, vom Hera-tempel auf Samos zu III 60

ma-— Β ma-— 1 6 7 γάλων άνταξίη' δ δε δή λαβύρινθος και τάς πυραμί-δας υπερβάλλει, του γαρ δυώδεκα μεν είσι αύλαί κα-τάστεγοι, άντίπυλοι άλλήλησι, έξ μεν προς βορέω έξ δ'έ προς νότον τετραμμέναι, συνεχέες' τοίχος δε έξω-θεν ο αυτός σφεας περιέργει. οικήματα δ' ένεατι διπλά, τα μεν νπόγαια τά δέ μετέωρα έπ' εκείνοισι, τρισχίλια αριθμόν, πεντακοσίων καϊ χιλίων εκάτερα. τά μέν νυν gnorum. Aehnlich xai I 212 14.

VII 139 10.

12 ff. τον γάρ: zu I 172 6. — δυώδεχα: Strabon81l giebt die An-zahl der Höfe (αύλαί) auf 27 an, angeblich entsprechend der Anzahl der aegyptischen Gaue (νομοί, vgl.

jedoch zu c. 164 7), und nennt das Ganze ein βασίλειον μέγα έχ πολ-λών βασιλείων όσοι πρότερον ησαν νομοί . . . πεποιήαθαι δέ φασι τάς ανλάς τοσαύτας, ότι τους νομούς έθος ήν έχείσε σννέρχεσθαι πάν-τα; άριστίνδην μετά των οίχείων Ιερέων xai ιερειών, θυσίας τε xai διχαιοδοσίας περί τών μεγίστων χάριν χατήγετο dt τών νομών

εχαστος εις τ ή ν άποδειχθεϊσαν αύ-λήν αυτά5. Da beide, Strabon und Herodot, als Augenzeugen berich-ten, darf man annehmen dafs die Zahl der Hallen unter den persi-schen und makedonipersi-schen Königen noch fortwährend erweitert worden ist. — αυλή bez. sonst einen um-schlossenen unbedeckten Hofraum;

der Zusatz χατάστεγοι aber, der nicht auf umschliefsende Säulen-hallen beschränkt werden darf, weil sich deren Bedachung von selbst versteht, nötigt an grofse S ä u l e n -s ä l e zu denken, ähnlich dem im Ammon-tempel in Karnak erhalte-nen, dessen flache Steinbedachnng 134 Säulen stützten. Strabon nennt sie auch olxoi, und auf sie pafst die sonst ungenaue Beschreibung bei Diodor I 66 olxo; ήν περίστυ-λος, έχάστης πλευράς έχ τετταρά-χοντα χιόνων αναπληρούμενης, xai τούτου μονόλιθος ην οροφή,

φάτ-ναις (Kassetten) διαγεγλυμμένη xai γραφαϊς διαφόροις πεποιχιλμένη.

Der Saal enthielt also 80 Säulen, 40 auf jeder Seite (πλευρά), wäh-rend vermutlich eine Mittelgalerie mit höheren Säulen, wie zu Kar-nak, das nötige Licht durch die oberen Seitenfenster einliefs, und den offenen Mittelraum der eigent-lichen αύλαί vertrat. Je sechs die-ser 'Höfe' lagen in einer von Ost nach West gerichteten Reihe, und die Zugänge mündeten beiderseits auf den mittleren (offenen) Raum, so dafs j e zwei 'Höfe' mit ihren Portalen einander gegenüber lagen (άντίπυλοι). Wahrscheinlich waren auch die Ost- und Westseiten des ganzen Raumes, der ein Viereck von mehr als einem Stadium ins Ge-viert bildete (Strabon und Diodor a. 0.), mit Gebäuden und Hallen ausgefüllt, und das Ganze mit einer Mauer umzogen, an welche sich nord- und südwärts die 'Höfe' un-mittelbar anlehnten (ώς αν τείχους μαχροϋ προχειμένας έχοντος τάς ανλάς sagt Strabon, der aber alle in einer Reihe liegen läfst, εφ' ένα ατίχον πάσαι xai εφ' ενός τοίχου). — σννεχέες, teils durch die gemeinschaftliche Mauer, teils durch . Vorsäle, Säulengänge und Kammern, welche den Zwischen-raum zwischen j e zwei in einer Reihe liegenden 'Höfen' ausfüllten.

— οίχήματα 'Gemächer, Kammern'.

13 f. προς βορέω — προς νότον:

zu c. 121 6.

17. Der Genitiv der Zahl schliefst sich attributiv an έχατερα an, das hier

μετέωρα των οικημάτων αυτοί τε ωρώμεν διεξιόντες και αυτοί θεησάμενοι λέγομεν, τά δε αυτών υπόγαια 20 λόγοισι επυνθανόμεθα' οι γαρ επεστεώτες τών

Αι-γυπτίων δεικνύναι αυτά ουδαμώς ήθελον, φάμενοι θή-κας αυτόθι είναι τών τε αρχήν τον λαβύρινθον τούτον οίκοδομησαμένων βασιλέων και τών ίρών κροκοδείλων, ούτω τών μεν κάτω πέρι οικημάτων ακοή παραλαβόν-25 τες λέγομεν, τά δε άνω μέζονα άνθρωπηίων έργων αυτοί

ωρώμεν' αϊ τε γάρ έξοδοι διά τών στεγέων και οι ελιγμοί διά τών αύλέων εόντες ποικιλώτατοι θώυμα μυ-ρίον παρείχοντο εξ αυλής τε ες τά οικήματα διεξιοϋσι και εκ τών οικημάτων ές παστάδας, ες στέγας τε άλ-30 λας εκ τών παστάδων και ες αυλάς άλλας εκ τών

οι-κημάτων. οροφή δε πόντων τούτων λίθινη κατά περ οι substantivische Geltung hat, 'jede

Hälfte'. . 23. Der erste Erbauer des Laby-rinthes wie der anstofsenden Pyra-mide (35) war, wie die von Lepsius in den Ruinen gefundenen Namens-schilder bezeugen und einige ver-dunkelte Nachrichten der Alten schon vermuten ließen (Diodorl 61.

Strabon 811. Plin. 36. 84. Synkell.

60), Amenemhat III. (Αμμενέμης), der 6. König der 12. Dynastie, den die Hellenen Μοϊρις nannten (s. zu c. 101 4), derselbe der den sog.

Moeris-see anlegen liets.

26. στέγη = οϊχημα; vgl. c. 175 11 und 15. Ebenso sind Z. 29 f.

beide Wörter synonym.

27. έλιγμοί nicht ' k r u m m e , ge-wundene Gänge', sondern ambages viarum, Wege und Wanderungen, hei denen man vielfach nach rechts und links von der geraden Richtung abweicht, wozu in diesem Falle die reiche Fülle von sehenswerten Din-gen und Bildern in den Säulen-galerien einlud (έόντες ποιχιλώτα-τοι). Diodor a. 0. είχε de (der Saal) της πατρίδος τής έχάστου τών βασιλέων υπομνήματα χαι τών

ιερών χαι θυσιών τών έν αυτή ταϊς

χαλΧίαταις γραφαΐς φιλότεχνα¡ς δεδημιουργημένα, wie in dem oben verglichenen Säulensaal zu Karnak alle Wände und Säulen mit Ge-mälden und Inschriften bedeckt sind.

29. παστά δες, Säulengänge (vgl.

c. 169 22), Korridore, welche die um jeden 'Hof' sich ausbreitenden Gruppen von größeren und kleine-ren Sälen und Kammern tkleine-rennten und verbanden. Ihre regellose Menge war es besonders, die verwirrend wirkte. Strabon a. 0. πρόχεινται δε τών εισόδων χρυπταί τίνες

μα-κ ρ α ί μα-κ α ι πολλαί, δι' αλλήλων έχου-σαι αχολιάς τάς οδούς ώστε χωρίς ηγεμόνας μηδεν'ι τών ξένων είναι δυνατήν την ε'ις έχάστην αυλήν πάρο-δάν τε χαι έξοδον. 'Wir finden buch-stäblich hunderte (von Kammern) neben- und über einander, kleine oft winzige neben größeren und großen, von Säulchen unterstützt, mit Schwellen und Wandnischen, durch Korridore verbunden, ohne Regelmäßigkeit der Ein- und Aus-gänge, so d a ß die Beschreibung vqn Herodot und Strabon in dieser Be-ziehung vollkommen gerechtfertigt ist.' Lepsius Briefe aus Aegypten 74.

31. Steigt man aufs Dach, sagt

— Β — 1 6 9 τοίχοι, οι όέ τοίχοι τύπων έγγεγλυμμένων πλέοι, αυλή

δε εκάστη περίστυλος λίθου λευκού αρμοσμένου τά μά-λιστα. της δε γωνίης τελευτώντος τού λαβυρίνθου έχε-ται πυραμϊς τεασερακοντόργυιος, εν τή ζφα μεγάλα εγ- 35 γέγλυπται' οδός δ3 ες αυτήν υπό γήν πεποίηται.

Τού δε λαβυρίνθου τούτου έόντος τοιούτου, θώυ- 1 4 9 μα ετι μέζον παρέχεται ή Μοίριος καλεομένη λίμνη, παρ' ήν ο λαβύρινθος ούτος οίκοδόμηται* της το περί-μετρον της περιόδου είσί ατάδιοι εξακόσιοι και τρισχί-λιοι, σχοίνων εξήκοντα έόντων, ίσοι και αυτής Αι- 5

Strabon a. 0., so sieht man eine aus ungeheuren Platten zusammenge-setzte Steinfläche (πεδίον λίθινον).

33. περίστυλος, von innen rings mit Säulen umgeben. — λίθου λευ-xoü, von weifsem marmorähnlichen Kalkstein, s. zu c. 8 5. — τά μά-λιστα, wie c. 124 26.

34 f. τής δε γωνίης εχεται: vgl.

zu I 51 9. Strabon a. 0 . έπ'ι τέλει δε της οίχοδομίας ταύτης . . έατϊ πυραμις τετράγωνος. Die noch

er-haltene Pyramide steht hart an der Nordseite des Labyrinthes, aber, nach der Lage der noch übrigen Kammern zu urteilen, von dessen ßichtung um einen kleinen Winkel nach NW. abweichend. — τεσαε-ραχοντόργυιος, wahrscheinlich an der Seitenhöhe; vgl. zu c. 134 2.

— ζώα, Figuren und Hieroglyphen-bilder (I 70 5).

1 4 9 . 2. Μοίριος: zu c. 10t 4.

— Etwa 10 Meilen oberhalb des einstigen Memphis öffnet sich im libyschen Gebirge eine Felsschlucht, die zu einem tiefer als das Nilthal liegenden, muschelartig gewölbten, nach Westen zu dem See Birket el Qorn abfallenden Becken führt, das einst den νομός Κροχοδειλο-πολίτης oder Άραινοΐιης (vgl. zu c. 148 3) bildete, jetzt Fojüm ('See-land') Reifst, und durch einen Kanal bewässert wird, der vom Bahr el Jussuf aus durch jene Felsschlucht

hineingeführt ist (20). Nun glaubte man früher, der sog. Moeris-see sei der Birket el Qorn, der aber weder künstlich angelegt (-/iiQOJioirjToi 8) noch fischreich ist (24) noch hoch genug liegt, um von dem ihm zu-geführten Nilwasser wieder etwas abgeben zu können (22). Nach Li-nant de Bellefonds' Untersuchun-gen aber ward der jetzt verschwun-dene Moeris-see einst durch mäch-tige, zum Teil noch vorhandene, künstliche Dämme mit Schleusen gebildet, die den höher gelegenen, dem Nil näheren südöstlichen Teil des Beckens von dem tieferen west-lichen Teile abgrenzten und das ein-strömende Wasser zurückhielten, dafs es nicht nach Westen abflofs.

Nachdem sich aber allmählich der Seeboden durch den eingeführten Nilschlamm bedeutend erhöht hatte, so dafs das Kanalwasser ihn nicht mehr überschwemmen konnte, lor die Anlage ihren Wert und ver-fiel: worauf das Wasser die Dämme durchbrach und nach Westen, zum jetzigen Birket el Qorn, abflofs.

4 f. Die Zahl von 3600 Stadien ist viel zu grofs. Wahrscheinlich hat hier H. den Schoenos zu hoch berechnet, oder der Angabe des prahlenden (vgl. c. 150) Periegeten zu leicht geglaubt. · S. zu c. 6 9, und wegendes Genitiv 'a^otvoiv -eovzcov zu c. 9 4. '

γνπτου το παρά θάλασσαν, κέεται δε μα/.ρή ή λίμνη προς βορέην τε και νότον, έούσα βάθος, τή βαθύτατη αυτή έωντής, πεντην.οντόργνιος. ότι δε χειροποίητος εστι και ορυκτή, αύτη δηλοί' εν γαρ μέση τη λίμνη 10 μάλιστα κη εστάσι βύο πυραμίδες, του ύδατος

ύπερ-έχουσαι πεντήκοντα όργυιάς εκατέρη, και το κατ3 ύδα-τος οϊκοδόμηται έτερον τοσούτον, και έπ3 άμφοτέρησι επεστι κολοσσός λίθινος κατήμενος εν θρόνοι, ούτω αι μεν πυραμίδες είσί εκατόν όργυιέων, αϊ δ' εκατόν ορ-15 γυιαι δίκαιαί είσι στάδιον έξάπλεθρον, εξαπέδου τε

της οργυιής μετρεομένης και τετραπήχεος, των ποδών μεν τετραπαλαίστων έόντων, τού δε πήχεος εξαπαλαι-στού. το δε ύδωρ το εν τη λίμνη αύθιγενές μεν ουκ έστι (άνυδρος γάρ δή δεινώς εστι ή ταύτη), εκ τού Νεί-20 λου δέ κατά διώρυχα έσήκται, και εξ μεν μήνας έσω

ρέει ες τήν λίμ'νην, έξ δε μήνας έξω ες τον Νεΐλον αύ-τις. και έπεάν μεν έκρέη έξω, ή δε τότε τους έξ μή-νας ες το βασιλήιον καταβάλλει επ3 ήμέρην εκάστην τάλαντον αργυρίου εκ τών ιχθύων, έπεάν δε έσίη το 1 5 0 ύδωρ ές αύτήν, είκοσι μνέας. έλεγαν δε οι έπιχώριοι

και ώς ές τήν Σύρτιν τήν ές Αιβύην έκδιδοϊ ή λίμνη αύτη υπό γήν, τετραμμένη τό προς έσπέρην ές τήν με-σόγαιαν παρά τό όρος τό υπέρ Μέμφιος. έπείτε δέ 5 τού ορύγματος τούτου ούκ ωρων τον χούν ούδαμού

6. μαχρή, in die Länge gestreckt; persische Fiskus (III 91). — χατα-vgl. c. 158 14. βάλλει 'trägt ein'. Noch jetzt wird

8. έωυτής: zu I 193 18. in manchen Gegenden Aegyptens 15. δέχαιαί ε'ιαι scheint ein sonst der Fischzug an den Kanalschleusen verschollener Ausdruck zu sein für verpachtet.

ίσαι ε'ιαί, wie denn δίχαιος bei 1 5 0 . 2 ff. τήν Σύρτιν: zu c. 32 9.

Hippokrates häufig gleich ίσος, — τήν ες Αιβνην, wie VII 239 ες όμοιος steht (Erotian. s. ν.; Bekk. τό χρηοτήριον τό ές Αελφους άπέ-Anecd. 90 δίκαιον μέτρον, τό ίσον. πεμψαν. — Die Sage von einem Ηρόδοτος δευτέρφ); aber mit der unterirdischen Abflüsse des Sees hat

Konstruktion des synonymen δύ- nur einen Sinn, wenn man sie von νανται (s. zn c. 30 4). dem rings von Bergen

eingeschlos-18. αυθιγενες, an Ort und Stelle seuen Birket el Qorn (zu c. 149 2) quellend. Vgl. IV 49 1. 180 7. versteht; der künstliche Moerisrsee 22. η δέ: zu c. 39 9. . hat seinen sichtbaren Abflufs zum 23. τό βασιλήιον, der königlich Nil.

— Β — 1 7 1 έόντα, επιμελές γαρ δή μοι ην, ειρόμην τους άγχιστα

οίκέοντας της λίμνης όκον εϊη ο χους ο έξορυχθείς. οί δέ εφρασάν μοι ϊνα έξεφορήθη, και ενπετέως έπειθαν ήδεα γαρ λόγφ και εν Νίνφ τή Ασσυρίων πάλι γενόμενον έτερον τοιούτον, τά γαρ Σαρδαναπάλλον τού Νίνου βα- 10 σιλέος εόντα μεγάλα χρήματα και φυλασσόμενα εν θη-σαυροίαι καταγαίοιοι επενόησαν κλώπες εκφορήσαι,. εκ δή ών των σφετέρων οίκίων άρξάμενοι οί κλώπες υπό γήν σταθμεόμενοι ές τά βασιλήια οικία α'ρυσσον, τον δέ χουν τον έκφορεόμενον εκ τού ορνγματυς, οκως γένοιτο 15 νΰξ, ές τον Τίγριν ποταμόν παραρρέοντα την Νίνον έξεφόρεον, ές ο κατεργάσαντο ο τι έβούλοντο. τοιούτον έτερον ήκουσα και το της έν Αίγνπτφ λίμνης όρυγμα γενέσθαι, πλην ου νυκτός άλλα μετ' ήμέρην ποιεύμε-νον όρύασοντας γαρ τον χούν τους Αιγυπτίους ές 20 τον Νείλον φορέειν ο δέ υπολαμβάνων έμελλε δια-χέειν. ή μέν νυν λίμνη αύτη ούτω λέγεται ορν-·

χθήναι.

Των δέ δνώδεκα βασιλέων δικαιοσύνη χρεωμένων, 151 άνά χρόνον ως έθυσαν έν τω ίρφ τού Ηφαίστου, τή ύστάτη της όρτής, μελλόντων καταοπείσειν, ό άρχιερεύς έξήνεικέ σφι φιάλας χρνσέας, τήσί περ έώθεσαν σπέν-δειν, άμαρτών τού άριθμοΰ, ένδεκα δνώδεκα έούσι, 5 ένθαύτα ώς ουκ είχε φιάλην ό έσχατος έστεώς αυτών

Ψαμμήτιχος, περιελόμενος την κννέην έονσαν χαλκέην 8. ϊνα, s t a t t öxoi o d e r όχη. V g l . d e n ( s . o b e n z u c. 149 2), s o d u r f t e z u c . 1 1 9 1 2 . e s n i c h t a u f f a l l e n d a f s k e i n S c h u t t

9. λόγφ, durch Erzählung, von sichtbar war. Der Verf. hat aber Hörensagen; άχοή (vgl. c. 148 20 den See wahrscheinlich zur Zeit u. 24), nicht οψι. Ebenso III 40 12. der Ueberschwemmung gesehen, da 134 23. IV 134 15. Wahrscheinlich er denn seine eigentümliche Be-eine aus den 'Ασαυριοι λόγοι (s. schaffenheit nicht wohl erkennen Einl. S. XLV) entlehnte Geschichte. konnte.

14. αταθμιόμιναι, durch Mes- P s a m m e t i c h o s s t ü r z t d i e sung und Rechnung, erg. τήν έδόν. D o d e k a r c h e n u n d g r ü n d e t

21. έμιλλι 'mufste natürlich'. S. ei ne n e u e D y n a s t i e . D i e T e m -zu c. 43 15. p e l a n l a g e n in B u t o . (c. 151

22. War der See nicht durch bis 158).

G r a b e n , s o n d e r n d u r c h A u f s c h ü t - • 1 5 1 . 7 . περιαιρέειν ' a b n e h m e n ' , t u n g v o n D ä m m e n h e r g e s t e l l t w o r - g e w ö h n l i c h v o n D i n g e n , d i e e t w a s

υπέσχε τε και έσπενδε. κυνέας δε καί οί άλλοι άπαντες έφόρεόν τε βασιλέες καί έτύγχανον τότε έχοντες' Ψαμ-10 μήτιχος μεν νυν ονδενί δολερφ νόφ χρειόμενος υπέσχε

την κννέην' οί δέ εν φρενί λαβόντες τό τε ποιηθέν εκ Ψαμμητίχου καί τό χρηστήριον, ότι εκέχρηστό σφι τον ' χαλκέη σπείααντα αυτών φιάλη τούτον βασιλέα έσεσθαι

μοννον Αιγύπτου, άναμνησθέντες τού χρησμού κτεΐναι 15 μεν ουκ έδικαίωσαν Ψαμμήτιχον, ώς άνεύρισκον

βασα-νίζοντες εξ ούδεμιής προνοίης αυτόν ποιήσαντα, ες δέ τα έλεα εδοξέ σφι διώξαι ψιλώσαντας τα πλείστα της δυνάμιος, έκ δέ τών έλίων δρμεόμενον μή έπιμίαγε-1 5 2 σθαι τή άλλη Άίγύπτφ. τον ά« Ψαμμήτιχον τούτον

πρότερον φεύγοντα τον Αιθίοπα Σαβακών, ός οί τον πατέρα Νεκών άπέκτεινε, τούτον φεύγοντα τότε ές Συ-ρίην, ώς άπαλλάχθη έκ της όψιος τού ονείρου δ Άί-5 θίοψ, κατήγαγον Αιγυπτίων ούτοι οί έκ νομού τού

Σαΐτεώ είσι. μετά δέ βασιλεύοντα τό δεύτερον προς

einhüllen, umschließen. III 41 ριεχόμενος τήν σφρηγϊδα, 96 πε-ριαιρέει τον χέραμον, 159 u. VI 46 περιεϊΧε το τείχος. VIII 115 τών δενδρέων τον φλοιον περιλέπον-τες. Entsprechend c. 162 περιέθηχέ οί χννεήν. Vgl. zu III 128 10.

8. έσπενδε, Imperf. de conatu.

11. χννέην: zu c. 162 5.

12 f. τον — απιίσαντα = ος αν σπείση. Dazu τούτον epanaleptisch (s. zu III 14 4).

14. κναμνησθεντες τον χρησμού nimmt den Inhalt der bisherigen Participialsätze noch einmal kurz zusammen. Vgl. zu c. 120 14. V 61 7. VI 132 7.

16- ποιήσαντα 'gehandelt ha-bend', wie III 71 21. VII 50 13.

168 17. VIII 141 12. IX 6 4.

17. διώξαι 'verbannen' (I 68 24).

18. μη επιμίαχεσθαι (sc. Ψαμ-μήτιχον), abh. von εδοξέ σφι. Die Negation gilt auch für die vorher-gehenden Worte tx — δρμεόμενον.

1 5 2 . Ψαμμήτιχος, aegyptisch

PSaMeTiK. ;

2 f. φεύγοντα, Part. Imperf.,'der vordem auf der Flucht vor dem Aethiopen S. w a r . So steht, das Imperfekt noch VI 9 11. 40 1 u. 4.

123 4. Vom Akkusativ zu V 62 7.

— Manethos, der von der Dode-karchie nichts w e i ß , giebt dem Psammetich drei Vorgänger, Στε-φινάτης (oder Στεφινάθις), Νεχε-ψώς und Νεχαώ mit zusammen 21 Begierungsjahren(685—664 ν. Chr.), die schon während der Aethiopen-herrschaft eine unteraegyptische Nebendynastie bildeten. S. zu c.

141 1. Νεχαώ ist identisch mit Νε-χώς (aegyptisch NeKaU). — Statt Σαβαχώς sollte der letzte Aethio-penkönig Taharka genannt sein; s.

zu c. 137 4. — φεύγοντα ές Σν-ρίην, in Syria exulanlem. Ebenso VI 9 συλλέξαντες τών Ιώνων τούς τυράννους, οϊ — έφευγαν ές Μή-δονς, έτύγχανον δε τότε συστρα-τευόμενοι. — τότε, während Sa-bakos herrschte.

- Β - 173

των ένδεκα βασιλέων καταλαμβάνει μιν δια την κυνέην φεύγειν Ig τα έλεα. επιστάμενος ών ώς περιυβρισμένος εϊη προς αυτών, επενόεε τίσασθαι τους διώξαντας. πέμ-ψαντι δέ οι ες Βουτούν πάλιν Ig το χρηστήριον της 10 Λητούς, ένθα δή Λίγυπτίοισι εστί μαντήιον άψευδέ-στατον, ήλθε χρησμός ώς τίαις ήξει από θαλάσσης χαλκέων ανδρών επιφανέντων. και τφ μεν δή άπιστίη μεγάλη ύπεκέχυτο χαλκέους οι άνδρας ήξειν επικούρους, χρόνου δέ ου πολλού διελθόντος άναγκαίη κατέλαβε 15 Ίωνάς τε και Κάρας άνδρας κατά ληίην έκπλώσαντας

άπενειχθήναι ες Λϊγυπτον, εκβάντας δέ ες γήν και οπλισθέντας χαλκφ αγγέλλει των τις Αιγυπτίων ες τα έλεα απικόμενος τφ Ψαμμητίχψ, ώς ουκ ίδών πρότερον χαλκφ άνδρας οπλισθέντας, ώς χάλκεοι άνδρες άπιγμέ- 20 νοι από θαλάσσης λεηλατεύαι το πεδίον, ό δέ μαθών το χρηστήριον επιτελευμενον φίλα τε τοίσι Ίωσι και Καρσί ποιέεται και σφεας μεγάλα υπισχνεύμενος πείθει μετ' έωυτού γενέσθαι, ώς δέ έπεισε, ούτω άμα τοίσι μετ' έωυτού βουλομένοισι Λίγυπτίοισι και τοίσι επι- 25 κούροισι καταιρέει τους βασιλέας, κρατήσας δέ Αίγύ- 1 5 3 πτου πάσης ο Ψαμμήτιχος εποίησε τφ Ήφαίστφ

προ-πύλαια εν Μέμφι τά προς νότον άνεμον τετραμμένα, αύλήν τε τφ Άπι, εν τή τρέφεται έπεάν φανή ό Απις, οικοδόμησε εναντίον των προπυλαίων, πάσάν τε περί- 5 στυλον εούσαν και τύπων πλέην' αντί δέ κιόνων

νπε-8. έπιατάμενος, ralus (I 3 4). — ώς ούχ Ιδών, ul qui non vi-10. Βουτούν πάλιν, zu c. 63 1. disset.

14. άπιστίη νπεχέχυτο: ebenso 22 f. φίλα — ποιέεται, benigne III 66 9. facit. Noch V 37 13.

17 ff. Der Satz setzt ein als sollte 2 5. το1σι „£ r> ialvIoi βον λομέ-folgen αγγελλει (αυτονς) — Ψαμ- y0l0l <s ejn e n Anhängern.

μητίχφ ως λεηλατευσι το πεδίον „ , , {¡der λεηλατέειν τ. π. Indem aber 1 5 3 2" ^ 101 5.

in diesem Objektssatze das Subjekt 4· "νλην. vgl. zu c. 148 10. Der noch besonders und in neuer Fas- Mittelraum scheint hier offen ge-sung (χάλχεοι άνδρες) ausgedrückt wesen zu sein (vgl. Strabon 807).

wird, tritt jener frühere Subjekts- Ueber den Apis s. DI 27 f.

akkusativ aus dem syntaktischen 5. πάααν περί στυλον, ganz mit Gefüge heraus. Vgl. zu I 134 1. Säulen gefüllt. Vgl. c. 148 33.

στάαι κολοσσοί δνωδεκαπήχεες τή αυλή. ο δε "Απις κα-1 5 4 τά την 'Ελλήνων γλώασαν εστί "Επαψος. τοίσι δε Ίωσι

και τοίσι Καρσί τοίσι συγκατεργασαμένοισι αύτώ δ Ψαμ-μήτιχος δίδωσι χάρους ενοικήσαι άντίους αλλήλων, τον Νείλου τό μέσον 'έχοντος' τοίσι ουνόματα ετέθη Στρα-δ τόπεΣτρα-δα. τούτους τε Στρα-δη σφι τους χώρους Στρα-δίΣτρα-δωσι και

τά άλλα τά υπέσχετο πάντα απέδωκε. και δή και παϊδας παρέβαλε αύτοϊαι Αιγυπτίους τήν 'Ελλάδα γλώασαν εκ-διδάσκεαθαι' από δε τούτων εκμαθόντων τήν γλώασαν οι νυν ερμηνέες εν Αιγύπτψ γεγόνασι. οι δε "Ιωνές τε 10 και οι Κάρες τούτους τους χώρους οίκησαν χρόνον επί

πολλόν' είσί δε ούτοι οί χώροι προς θαλάσσης ολίγον ενερθε Βουβάστιος πόλιος, επί τω Πηλού οία) καλεο μέ-νω ατόματι του Νείλου, τούτους μέν δή χρόνψ ύστερον βασιλεύς "Αμασις εξαναστήσας ενθεντεν κατοίκισε ες 15 Μέμφιν, φυλακήν εωυτον ποιευ'μενος προς Αιγυπτίων,

τούτων δέ οίκισθέντων εν Αιγύπτψ, οι Έλληνες ούτω έπιμισγόμενοι τοντοισι τά περί Α'ίγυπτον γινόμενα από Ψαμμητίχου βασιλέος άρξάμενοι πάντα και τά ύστερον επιστάμεθα άτρεκέως' πρώτοι γάρ οντοι εν Αιγύπτψ

7. κολοσσοί: nach den Besten aegyptischer Architektur zu urtei-l e n , waren es viereckige Pfeiurtei-ler, geschmückt mit Osiris-statuen (vgl.

die Figur zu c. 78 3), die sich mit dem Bücken an die Stirnseiten der Pfeiler lehnten, ohne jedoch, wie die Karyatiden der hellenischen Ar-chitektur, irgend einen Teil des Ge-bäudes zu tragen.

154- 2. αυγχατεργαααμένοισι, ohne Objekt, wie Vlll 142 22.

4. του Νείλου: bestimmter του Πηλουσίου στόματος (12). Die Ka-rer und loner waren hier die Grenz-wache gegen Osten und die See, vgl. c. 30 10. 141 17. <

5. τε, entsprechend xai δή χαί (6).

9. οί ερμηνέες: sie bildeten eine besondere Klasse (γένος, c. 164 3);

ein solcher diente dem Vf. bei den Pyramiden als Cicerone (c. 125 20).

l t . 7iQos 9aXäoat]i, 'meerwärts5, erklärt in welcher Bichtung von Bu-bastis aus die Lager standen. Vgl.

zu 1 110 9. 145 7.

12. Bovßäonos: zu 60 1.

13. XQÖvip voTtQov, etwa 100 J.

später.

15. If Mffjipiv, wahrscheinlich in das sog. Aivxbv zii%os, w o auch die Perser später eine Besatzung hielten (III 91 15), und welches gleichsam die Akropolis von Mem-phis war (vgl. III 13 6. 14 1). Die Karer bildeten bald eine besondere Klasse der Bevölkerung mit einem besonderen Quartier; Steph. Byz.

Kagixov, XOTXOS iäiä£o)v cv Mifiqpi, tväa Kögls oixijaavies, ITIiya/uias 7igos Mi/utpiias Tioitjaö/uivoi, Ka-gofjifjtpiiai txiijfhioav. •— Tigos Aiyv7ixiu>v: zu c. 30 10.

19. Aus dieser Zeit stammen die

- Β - 1 7 5

αλλόγλωσσοι κατοικίσθησαν. εξ ων δε εξανέστησαν χώ- 20 ρων, εν τούτοιαι 'δε'οΐ τε ολκοί των νεών και τα ερεί-πια των οικημάτων το μέχρι εμεν ήσαν.

Ψαμμήτιχος μέν νυν ου τω εσχε Λϊγυπτον. του δε 1 5 5 χρηστηρίον τον εν Λίγύπτφ πολλά επεμνήσθην ήδη,

και δή λόγον περί αυτού ως άξιου εόντος ποιήαομαι.

το γάρ χρηστήριον τούτο το εν Λίγύπτφ έστι μεν Λη-τούς ίρόν, εν πάλι δε μεγάλη ιδρυμένο ν κατά το Σε- 5 βεννντικόν καλεόμενον στόμα τον Νείλου, άναπλέοντι άπο θαλάσσης άνω, οννομα δε τή πόλι ταύτη όκου το χρηστήριον εστί Βουτώ, ως και πρότερον ώνόμασταί μοι. ίρόν δε εστί εν τή Βοντοί ταύτη Απόλλωνος και . Αρτέμιδος, και [δ γε νηός της Λητούς, εν τω δή το 10

χρηστήριον ένι, αυτός τε τυγχάνει έών μέγας και τά προπύλαια έχει ές'νψος δέκα όργνιέων. το δέ μοι τών

^ιρανερώνήν θώνμα μέγιστον παρεχόμενον, φράσω. έστι Β ν τ ψ τεμένεϊ τούτον Λητούς νηός εξ ενός λίθου

πε-ποιημένος ες τε νιβός και ες μήκος, και τοίχος· έκαστος 15 τούτοισι ϊσος' 'τεσσεράκοντα πηχέων τούτων έκαστόν Inschriften einiger ionischen und (άψενδέστατον c. 152 11) und an-barbarischen Söldner auf dem Sehen- gesehenste (c. 83 5), das aegyp-kel eines Kolosses vor dem Felsen- tische Oraaegyp-kel χατ' εξοχήν, gerade tempel zu Abusimbel in Nubien, wie in Hellas das delphische. — von denen die gröfste so lautet: πολλά 'häufig', nämlicb c. 83.111.

βασιλιάς ελθοντος ες Έλεφαντίνάν 133. 152.

Ψαματίχον, ταντα έγραψαν τοι 8. πρότερον, c. 59 63. 67. 83.

συν Ψαμματίχφ τφ θεοχλ(έ)ος'χ 133. 152; vgl. zu c. 75 1.

έπλεον, ηλθον δε Κέρχιος χατύπερ- ' 9. Es scheint dafs das Heiligtum Άιν Ις (ες ο oder έως!) ο ποτ α- \der Leto einen Teil dieses ίρόν μος άνίη, άλόγλωσος Αηχεποτά- bildete.

σιμτο, Αιγύπτιος δε "Αμασις. 12 f. προπύλαια: zu c. 101 5 . — έγραφε Ααμεάρχων (oder σ" άμε — τών φανερών, sc. τών περί

"Αρχων!) Άμοιβίχον χαι Πήληχος τ ρ ί τ ο τό ίρόν (c. 156 2), 'von dem (θ)ουδάμου (C. 1. gr. 5126). was sichtbar ist, von dem

Aeufse-20. αλλόγλωσσοι scheint, nach ren', unterschieden von dem nur den der eben angeführten Inschrift, eine Priestern zugänglichen Inneren des stehende Bezeichnung der 'Frem- Tempels (μέγαρον oder νηός).

den' gewesen zu sein. ,15. ές τε νψος xai ες μήκος:

155· 2. χρηστηρίον, des oben derBeschauer steht außerhalb der c. 152 erwähnten der Leto in Buto. Kapelle und findet dafs jede der Denn obgleich es nicht das einzige drei vollen Wände nach Höhe und Orakel in Aegypten war (c. 83.174), Länge aus einer Steinfläche besteht, heifst es, als das zuverlässigste 16. τοντοισι, sc. ίψεϊ xai

μή-Ι —

4

έστι. τό δέ καταστέγασμα της οροφής άλλος έπικέεται 1 5 6 λίθος, έχων την παρωροφίδα τετράπηχυν. ούτοι μεν

νυν δ νηδς των φανερών μοι τών περί τούτο τδ Ιρόν εστί θωυμαστότατον, τών δέ δευτέρων νήσος ή Χέμ-μις καλευμένη. έστι μεν εν λίμνη βαθέη κα\ πλατέη 5 κειμένη παρά τδ εν Βουτοϊ ίρόν, λέγεται δέ υπ'

Αι-γυπτίων είναι αύτη ή νήσος πλωτή, αυτός μεν έγωγε ούτε πλέουσαν ούτε κινηθεΐσαν είδον, τέθηπα δέ άκονων εί νήσος άληθέως έστι πλωτή, εν δή ών ταύτη νηός τε Απόλλωνος μέγας ενι και βωμοί τριφάσιοι ένιδρύαται, 10 έμπεφύκααι δ' έν αυτή φοίνικες συχνοί και άλλα

δέν-δρεα και καρποφόρα και άφορα πολλά, λόγον δέ τόνδε επιλέγοντες οι Αιγύπτιοι φααι είναι αυτήν πλωτήν, ώς . έν τή νήαφ ταύτη ουκ έούση πρότερον πλωτή Λητώ έούσα τών οκτώ θεών τών πρώτων γενομένων, οίκέου-15 σα δέ εν Βουτοϊ πάλι, 'ίνα δή οι τδ χρηστρήριμν τοντό

έστι, Απόλλωνα παρ' Ίσιος παρακαταθήκην δεξαμέν διέσωσε κατακρύψασα έν τή νύν πλωτή λεγομένη νήσφ, ότε τδ πάν διζήμενος δ Τυφών επήλθε, θέλων έξευ-χεϊ. Jede Wand ist von gleicher τοΰ ατέγους (Dach) παρωροφίς.

Höhe und Länge, bildet also ein Die Platte bildete ein Quadrat, wel-Quadrat, und der ganze Tempel hat ches die quadratische Deckfläche die Form eines Würfels. — τούτων des Tempels noch um vier Ellen εχαστον, jede dieser beiden Dirnen- übertraf, und das erregte eben das sionen. Aber τεσσεράχοντα πη- Staunen des Erzählers.

χέων ist eine unglaubliche Zahl. Die 1 5 6 . 3. τών δε δευτέρων, von Kapelle wäre ebenso hoch als die dem nächst jenem Tempel Bemer-Propylaeen (12), während sie sonst ;' kenswerten. — Χέμμις: vgl. He-unter allen Tempelgebäuden die ge-/ kataeos Fr. 284 έν Βουτοϊ περί τό längste, die Propylaeen dagegen di£ . ίρόν τής Λητούς εστί νήσος Χέμ-gröfste Höhe zu haben pflegen (s. βις ουνομα ΐρή τοΰ Απόλλωνος · zu c. 101 5). Wahrscheinlich schrieb εστί δε ή νήσος μεταρσίη χαί πε-Herodot τεασερεσχαϊδεχα (vgl. ¡ c. ριπλε'ει χαί χινέεται έπί τού υδα-175 11 ff.). Das Asyndeton wie c. τος. Strabon 802 Βουτιχή (λίμνη) 7 7. καλείται από Βούτου πόλεως. Vgl.

17 f. λϊθος ist Subjekt, 'die Be- zu c. 91 4. (

dachung der Decke bildet eine an- 5. τό έν Βουτοϊ Ιρόν, das oben dere aufliegende Steinplatte', πα- c. 155 9 erwähnte.

ρωροφϊς bezeichnet den vorsprin- 6 f. πλωτή' u. πλέουσα 'schwim-genden Teil der Deckplatte ( = τό mend'.

παρά τήν οροφήν), sonst γεϊαον 9. τριφάσιοι, für die drei Götter, genannt. Unklar ist Pollux I 81 rö 14. S. zu c. 144 3.

δε μεταξύ τοΰ όρόφον (Decke) χαί 18. τό πάν: zu ί 85 4.

— Β — 1 7 7

ρεΐν τον 'Οσίριος τον παΐδα. Απόλλωνα δε και "Λρτεμιν Διονύσου καϊ Ίσιος λέγονσι είναι παίδας, Άητούν δε 20 τροφόν αυτοίσι και σώτειραν γενέσθαι. Άίγυπτιστί δε Απόλλων μεν Ώρος, Δημήτηρ δε Ίσις, Άρτεμις δε Βούβαστις. εκ τούτου δε του λόγου καϊ ουδενός άλλου Αισχύλος ό Έυφορίωνος ήρπασε τό εγώ φράαω, μοΰνος δή ποιητέων των προγενομένων' έποίησε γαρ "Άρτεμιν 25 είναι θυγατέρα Δήμητρος. την δε νήσον δια τούτο γε-νέσθαι πλωτήν. ταύτα μεν ούτω λέγουσι.

Ψαμμήτιχος δε εβασίλευσε Αιγύπτου τέσσερα καϊ 1 5 7 πεντήκοντα ετεα; των τα ενός δέοντα τριήκοντα "Άζω-τον της Συρίης 'μεγάλην πόλιν προσκατήμενος έπολιόρ-κεε, ές ο έξείλε. αύτη δε ή Άζωτο ς άπασέων πο-λιών επί πλείστον χρόνον πολιορκεομένη άντέσχε των 5 ημείς ίδμεν. ·•

Ψαμμητίχου δε Νεκώς παις εγένετο και εβασίλευσε 1 5 8 Αιγύπτου, ος τη διώρυχι επεχείρησε πρώτος τη ες

19. 'Oaiqios rov naläa, den Hör.

S. zu 62 11.

23. Bovßaorii: zu c. 60 1.

24 f. ¡¡gnade, ein noch herberer Ausdruck als c. 123 13. — ¡JOVVO;

— ngoyevofiivmv geht nicht sowohl auf ijgnaae, als auf den darin an-gedeuteten Begriff inolrjai. Besser wäre der Zusatz zum Folg. gefügt worden (f i o v v o s yag 6'rj — inoitjat).

— dif verstärkt den Begriff des Einzigen (VI 68 12). — inoirjoc, in einer jetzt verlorenen Tragödie.

26. Ttjv de vtjaov.. gehört noch zu dem Xöyos der Aegyptier (11 ff.), der durch die später eingefügte Be-merkung über Aeschylos unterbro-chen worden ist (vgl. zu c. 127 6).

1 5 7 . Vom Anfange des Psam-metich bis zum Ende des Amasis (III 10) rechnet H. auf fünf Regie-rungen 5 4 + 1 6 + 6 + 2 5 + 4 4 , zusam-men 145, oder, die 6 Monate des Psammenitos (III 14 4) zugerechnet, 145 72 Jahre. Da die persische Er-oberung, nach dem gewöhnlichen

Herodot I. 2. 4. Aull.

Ansätze, 525 v. Chr. fiel, so war, nach H., das erste Regierungsjahr des Psammetich 671, sein letztes 617 v. Chr. Auch Manethos (bei Syn-kell. 75 c) giebt ihm 54 J., seinen Nachfolgern aber zusammen 16 J . weniger; nach diesem regierte er also 655—601 v. Chr. Ein Apis-datum aus seinem 53. Regierungs-jahre bestätigt seine lange Begie-rungsdauer; andere Denkmäler aber ermäßigen j e n e Gesamtsumme auf 1387a J. (s. zu c. 159 10. 161 5).

Somit regierte Psammetich 664 bis 610 v. Chr.

4. "Αζωτος, im Α. T. Ashdöd (j. Esdud), eine der fünf Bundes-städte der Philister.

K ö n i g N e k o s u n d s e i n K a -n a l . K ö -n i g P s a m m i s u -n d d i e E l e i e r (c. 158—160).

1 5 8 · Νεχώς, in dieser Dynastie der zweite des Namens, aegyptisch NeKaU, bei Manethos Νεχαοί, im Α. T. Necho (die Septnag. Νεχαώ).

2. επεχείρησε πρώτος: nach

In document Herodotos : 1. Band (Pldal 170-181)