νομένου βασιλέος, τφ οννομα ήν Σέσωστρις, τούτου sie ihn Μοίρις (Herodot), Ααμάρης
2. επεχείρησε πρώτος: nach 12
— Β — 1 7 7
ρεΐν τον 'Οσίριος τον παΐδα. Απόλλωνα δε και "Λρτεμιν Διονύσου καϊ Ίσιος λέγονσι είναι παίδας, Άητούν δε 20 τροφόν αυτοίσι και σώτειραν γενέσθαι. Άίγυπτιστί δε Απόλλων μεν Ώρος, Δημήτηρ δε Ίσις, Άρτεμις δε Βούβαστις. εκ τούτου δε του λόγου καϊ ουδενός άλλου Αισχύλος ό Έυφορίωνος ήρπασε τό εγώ φράαω, μοΰνος δή ποιητέων των προγενομένων' έποίησε γαρ "Άρτεμιν 25 είναι θυγατέρα Δήμητρος. την δε νήσον δια τούτο γε-νέσθαι πλωτήν. ταύτα μεν ούτω λέγουσι.
Ψαμμήτιχος δε εβασίλευσε Αιγύπτου τέσσερα καϊ 1 5 7 πεντήκοντα ετεα; των τα ενός δέοντα τριήκοντα "Άζω-τον της Συρίης 'μεγάλην πόλιν προσκατήμενος έπολιόρ-κεε, ές ο έξείλε. αύτη δε ή Άζωτο ς άπασέων πο-λιών επί πλείστον χρόνον πολιορκεομένη άντέσχε των 5 ημείς ίδμεν. ·•
Ψαμμητίχου δε Νεκώς παις εγένετο και εβασίλευσε 1 5 8 Αιγύπτου, ος τη διώρυχι επεχείρησε πρώτος τη ες
19. 'Oaiqios rov naläa, den Hör.
S. zu 62 11.
23. Bovßaorii: zu c. 60 1.
24 f. ¡¡gnade, ein noch herberer Ausdruck als c. 123 13. — ¡JOVVO;
— ngoyevofiivmv geht nicht sowohl auf ijgnaae, als auf den darin an-gedeuteten Begriff inolrjai. Besser wäre der Zusatz zum Folg. gefügt worden (f i o v v o s yag 6'rj — inoitjat).
— dif verstärkt den Begriff des Einzigen (VI 68 12). — inoirjoc, in einer jetzt verlorenen Tragödie.
26. Ttjv de vtjaov.. gehört noch zu dem Xöyos der Aegyptier (11 ff.), der durch die später eingefügte Be-merkung über Aeschylos unterbro-chen worden ist (vgl. zu c. 127 6).
1 5 7 . Vom Anfange des Psam-metich bis zum Ende des Amasis (III 10) rechnet H. auf fünf Regie-rungen 5 4 + 1 6 + 6 + 2 5 + 4 4 , zusam-men 145, oder, die 6 Monate des Psammenitos (III 14 4) zugerechnet, 145 72 Jahre. Da die persische Er-oberung, nach dem gewöhnlichen
Herodot I. 2. 4. Aull.
Ansätze, 525 v. Chr. fiel, so war, nach H., das erste Regierungsjahr des Psammetich 671, sein letztes 617 v. Chr. Auch Manethos (bei Syn-kell. 75 c) giebt ihm 54 J., seinen Nachfolgern aber zusammen 16 J . weniger; nach diesem regierte er also 655—601 v. Chr. Ein Apis-datum aus seinem 53. Regierungs-jahre bestätigt seine lange Begie-rungsdauer; andere Denkmäler aber ermäßigen j e n e Gesamtsumme auf 1387a J. (s. zu c. 159 10. 161 5).
Somit regierte Psammetich 664 bis 610 v. Chr.
4. "Αζωτος, im Α. T. Ashdöd (j. Esdud), eine der fünf Bundes-städte der Philister.
K ö n i g N e k o s u n d s e i n K a -n a l . K ö -n i g P s a m m i s u -n d d i e E l e i e r (c. 158—160).
1 5 8 · Νεχώς, in dieser Dynastie der zweite des Namens, aegyptisch NeKaU, bei Manethos Νεχαοί, im Α. T. Necho (die Septnag. Νεχαώ).
2. επεχείρησε πρώτος: nach
την Έρνθρήν θάλασσαν φερονση, την ΑαρεΙος ο ΙΙέρ-σης δεύτερα διώρνξε' της μήκος ε στ ι πλόος ήμέραι 5 τέσσερες, εύρος δε ώρνχθη ώστε τριήρεας δύο πλέειν
όμον ελαστρευμένας, ήκται δε από τον Νείλου τό ύδωρ ες αυτήν' ήκται δε κατνπερθε ολίγον Βουβάστιος πό-λιος παρά Πάτουμον την Άραβίην πάλιν, έσέχει δε ες την Έρνθρήν θάλασσαν, ορώρυκται δέ πρώτον μεν τον 10 πεδίου του Αιγυπτίου τά προς 'Αραβίην 'έχοντα' εχεται
δέ κατνπερθε τον πεδίον το κατά Μ,έμφιν τεϊνον ό-ρος, εν τφ αί λιθοτομίαι ένεισι' τον ών δη όρεος τού-του παρά τήν νπωρέην ήκται ή διώρυξ απ' εσπέρης μακρή προς τήν ήώ, και 'έπειτα τείν'ει ες διασφάγας, Arist. Meteor. 114. Straboo. 38. 804.
Pliti. VI 165 soll schon Sesostris (s. oben zn c. 102 2) die Anlegung des Kanals begonnen, aber aus Furcht, das höher liegende rote Meer würde Aegypten überschwem-men, nicht vollendet haben.
4 f. δεύτερα διώρνξε: Dareios führte den Kanal von den Bitter-seen bis zum arabischen Meerbusen (Ερυθρή θάλασσα, zu I I 7); vgl.
IV 39. Auf dieser Strecke sind Granitblöcke einer persischen Kö-nigsstatue mit dem Namen jenes Königs in Keilschrift gefunden wor-den und in einer dreisprachigen In-schrift heifst es: 'Es spricht König Darjavns. Ich bin Perser, mit Hülfe Persiens besitze ich Aegypten. Ich befahl diesen Kanal zu graben an dem Flnfse Piräva ( = Nil), der in Aegypten fliefst, bis zu dem Meere das mit Persien in Verbindung s t e h t So wurde dieser Kanal gegraben, wie ich befohlen hatte. Aber ich sprach: gehet von der Stadt Bira bis zum Meeresufer, werfet die Hälfte des Kanals wieder zn, denn solches ist mein Wille.' (Nach Op-pert). — τής μήχος — τέσσερις, 'dessen Länge vier Tage Fahrt
be-trägt'. πλόος appositiv neben ήμέ-ραι, wie c. 168 10 σταθμός neben πέντε μνέαι. Vgl. auch c. 29 9.
5. εύρος — ώστε: zu c. 135 7.
6. έλαστρευμένας, wie VII 24 7.
— ηχται — το νδωρ: dies kann sich natürlich nur auf den Teil des Kanals beziehen, welcher zwischen dem Nil und den Bitterseen lag.
7. Statt dieses zweiten ήχται δέ (sc. ή διώρυξ) schrieb Η. wohl τεί-νει oder τέταται, oder vorher έαή-χται. — χατϋπερθε, den Nilarm auf-wärts, also südlich.
8. Πάτουμος, wahrscheinlich iden-tisch mit der aegypiden-tischen Stadt Pitom oder Pitum ("Stadt des Tum'), auch Thum (Itiner. Anton. 163 Wess.), die von den frohnenden Israeliten gebaute Stadt Pithom (2 Mos. 1 11), am Bande der ara-bischen Wüste und am Eingange des Thaies, durch welches der Kanal geführt war (jetzt Tel ei Kebir).
11 f. S. c. 8. Das Gebirge wen-det sich hier von Süden nach Osten, und längs diesem wüsten Felspla-teau lief der Kanal.
14. μαχρή 'lang hin' (c. 149 6), in einer natürlichen Bodensenkung (j. Wadi Tumilät) von West nach Ost, wo er in die Bitterseen mün-dete. — ίς διασφάγας: der Kanal lief in seinem letzten südlichen Teile in einer durch das Gebirge gebrochenen oder auch natürlichen Spalte.
— Β — 1 7 9 φέρουσα άπό τον ορεος προς μεσαμβρίην τε και νό- 1δ τον άνεμον ες τον κόλπον τον Άράβιον. τή δε ελάχι-στον εατι και σνντομώτατον εκ της βορηίης θαλάσσης νπερβήναι ες την νοτίην και Έρνθρήν την αυτήν ταύ-την καλεομένην, άπό τον Κασίου ορεος τον ονρίζον-τος Αϊγνπτόν τε και Συρίην, άπο τούτον είσί στάδιοι 20 άπαρτϊ χίλιοι ες τον Αράβιον κόλπον. τούτο μεν το σνντομώτατον, ή δε διώρνξ πολλφ μακροτέρ η, όσφ σκολιωτέρη εστί' την επί Νεκώ βασιλέος ορνσσοντες Αιγυπτίων άπώλοντο δυώδεκα μυριάδες. Νεκώς μέν νυν μεταξύ ορνσσων έπαύσατο μαντηίον εμποδίου γενομένου 26 τοιούδε, τφ βαβάρφ αυτόν προεργάζεοθαι. βαρβάρους δέ πάντας οι Αιγύπτιοι καλέουσι τον$ μη σφίσι
δμο-γλώσσονς' πανσάμενος δέ της διώρνχος ό Νεκώς ετρά- 1 5 9 πετο προς στρατηίας, και τριήρεες αί μεν επί τη βο-ρηίη θαλάσση εποιήθησαν, αί δ' εν τφ Αραβίφ κόλ-πο) επί τη 'Ερυθρή θαλάσση, τών 'έτι οί ολκοί επίδηλοι.
και ταύτησί τε έχράτο εν τφ δέοντι και Σύροισι πεζή 5 16 f. ελάχιστον — ανντομώτατάν
'die kleinste und kürzeste Strecke';
zu IV 86 10. — βορηίης θαλάσ-σης, des mittelländischen Meeres;
s. zu I 1 7.
18. τήν αυτήν ταϋτην: zu 1 144 2.
19. Κασίου ορεος: zu III 5 8.
20 f. στάδιοι χίλιοι: dieselbe An-gabe IV 41; dort aber ist der Aus-gangspunkt nicht das Κάσιον ορος, sondern das Mittelmeer, d. h. die Hafenstadt Pelusion, und dies ist das Richtige. Plin. V 65 Agrippa α Pelusio Arsinoen rubri maris oppidum per deserta CXXV Μ pas-suum ( = 1000 Stadien) Iradit.
Auch Strabon 803 ο μεταξύ ισθμός Πηλουσίου xai του μυχού του χαθ' Η ρ ώ ω ν πάλιν χιλίων εστί στα-δίων. Jetzt ist die kürzeste Ent-fernung vom Mittelmeere nach dem Meerbusen von Suez etwa 17, nach Lesseps sogar nur etwa 15'/4 d. M.
(113 Kilom.).
25. μεταξύ ορύοαων 'mitten im
Graben. — Nach Strabon 804 wäre Nekos darüber hingestorben und hätte den Kanal unvollendet
hinter-|a s s e n
159- 2. Vgl. IV 42 die von Ne-kos veranstaltete Umschiffung Li-byens vom arabischen Meerbusen aus. .
5 ff. Σύροιαι, sc. τοϊαι iv τή Πα-λαιστίνη (c. 104 12. VII 89 3), den Jucfen. Nach 2 Chron. 35 20 ff.
2 Kön. 23 29 f. galt des Nekos Zog den Babyloniem, von denen er denn auch unter Nebukadnezar bei Kar-kemisch am Euphrat 605 v. Chr.
besiegt ward. Vorher aber, noch auf dem Marsche dorthin, stellte sich ihm der jüdische König Josia 'im Thal Megiddo (an der Strafse nach Syrien, am See Genezareth) entgegen, aber schwer verwundet floh er aus der Schlacht und starb.
H.'s Bericht enthält zwei Irrtümer.
Die Stadt Μάγδωλος (oder Μαγ-δωλός bei Steph. B. s. v. Theogn.
12*
ο Νεκώς συμβολών εν Μαγδώλφ ένίκησε, μετά δε την μάχην Κάδυτιν πάλιν της Συρίης εούσαν μεγάλην είλε.
εν τη δε εαθήτι έτυχε ταύτα κατεργασάμενος, άνέθηκε τφ 'Απόλλωνι πέμψας ες Βραγχίδας τάς Μιλησίων.
10 μετά δέ, έκκαίδεκα έτεσ τά πάντα άρξας, τελευτφ, τφ παιδί Ψάμμι παραδους την αρχήν.
1 6 0 'Επί τούτον δη τον Ψάμμιν βασιλεύοντα Λ'ιγύ-πτου άπίκοντο Ηλείων άγγελοι, αυχέοντες δικαιότατα και κάλλιστα τιθέναι τον εν Όλυμπίη αγώνα. πάντων
Can. p. 62), das im Ä. T. als aegyp-tische Grenzstadt öfter genannte MigdM (Hesekiel XXIX 10 'ich will Aegypten zur wüsten Einöde ma-chen von Migdol bis nach Syene und bis an die Grenze von Aethio-pien') lag weit südlicher als Me-giddo, 274 d. M. südwestlich von Pelusion (Itiner. Anton, p. 178). Da H. seine Nachricht von den Helle-nen in Aegypten hatte, so müssen dieselben die beiden Namen ver-wechselt haben. Irrig ist zweitens die Angabe fiera de — ehe. Denn Käävzis (Gaza, zu III 5 3), die süd-lichste der fünf philistaeischen Bun-desstädte, kann Nekos nicht nach jener Schlacht noch überhaupt nach dem J. 605 erobert haben (2 Kön.
24 7 'es zog aber der König von Aegypten nicht mehr aus seinem Lande, denn der König von Babel hatte alles genommen, vom Bache Aegyptens bis zum Strome Euphrat, was dem Könige von Aegypten ge-hörte'). Die Einnahme mufs vor jenem Jahre geschehen sein,
wahr-scheinlich bald nach der von Asdod (c. 154 7).
8. Vor ave&ijxe erg. zavzrjv.
Offenbar eine Aufmerksamkeit des Königs gegen seine ionischen Söld-ner.
9. Bgayx'iäas z a f : zu I 46 13.
10 sxxaidexa izta : nach Mane-thos regierte er nur 6 Jahre. Aber zu gunsten der herodotischen Zahl zeugt eine der von Mariette
auf-gefundenen Apis-stelen, welche die Geburt eines Apis ins 16. und letzte Jahr des Nekos setzt. H. hat das nicht vollendete 16. Jahr als volles gerechnet und deshalb hinzugesetzt τά πάντα 'im ganzen', d. h. ab-gesehen von den fehlenden Monaten (vgl. zu I 214 14). Die aegyptischen Chronologen aber, wie andere Mo-numente lehren, schrieben das letzte unvollständige Jahr dem Nachfol-ger zu, und gaben dem Nekos nur 15 Jahre Begierung (Lepsius Monats-berichte der Berliner Akademie 1854 S. 225 ff.). Er regierte also 610 bis 595 v. Chr.
1 6 0 · Ψάμμιν: auf den Denk-mälern heilst er, wie sein Grofsvater Psamelik, bei Manethos wird er aufgeführt unter dem Namen Ψάμ-μονθις έτερος mit dem Zusätze δ xai Ψ'αμμήτιχος.
3. τιθέναι, das übliche Wort vom Abhalten und Anordnen solcher Spiele. Zur Sache V 22 5. — πάν-των ανθρώπων dient nur zur Ver-stärkung der Superlative, 'auf das allergerechteste und beste'. S. zu V 3 2. Die Eleier erfreuten siel· in der That eines besonderen Bufes in dieser Kunst, besonders wegen ihrer Unparteilichkeit (Plut. mor. 196.
Dio Chrys. 344 M.). Athen. 350 be-richtet als Ausspruch des witzigen Stratonikos γνμνιχους αγώνας δια-τιθέτωσαν ΉΧεϊοι, Κορίνθιοι δε θνμεΧιχονς, Αθηναίοι δε αχηνι-χούς.
. - Β - 181
ανθρώπων, και δοκέοντες παρά ταντα ούδ' αν τους σοφωτάτονς ανθρώπων Αιγυπτίους ουδέν επεξευρεϊν. 5 ώς δε άπικόμενοι ες την Αϊγυπτον οι 'Ηλείοι ελεγον των εϊνεκα άπίκοντο, ενθαντα δ βασιλεύς ούτος συγκα-λέεται Αιγυπτίων τους λεγομένους είναι σοφωτάτονς.
σννελθόντες δε οι Αιγύπτιοι επυνθάνοντο των 'Ηλείων λεγόντων άπαντα τά κατήκει σφέας ποιέειν περί τον 10 αγώνα' άπηγησάμενοι δέ τά πάντα εφασαν ήκειν επι-μαθησόμενοι ε'ί τι έχοιεν Αιγύπτιοι τούτων δικαιότερον επεξευρεϊν. οι δέ βονλενσάμενοι έπειρώτεον τους Ηλείους ε'ί αφι οί πολιήται ενάγωνίζονται. οι δέ εφασαν και σφέων και τών άλλων Ελλήνων ομοίως τω βουλομένψ 15 εξείναι άγωνίζεαθαι. οι δέ Αιγύπτιοι εφασάν σφεας ού-τω τιθέντας παντός τον δικαίου ήμαρτηκέναι. ούδεμίαν γάρ είναι μηχανήν οκως ου τω αστψ άγωνιζομένψ προσθήσονται, άδικέοντες τον ξείνον. αλλ' εί δη βού-λονται δικαίως τιθέναι και τούτου εϊνεκα άπικοίατο ες 20 Αϊγυπτον, ξείνοιαι άγωνιστήσι εκέλευον τον αγώνα τι-θέναι, Ηλείων δέ μηδενϊ είναι άγωνίζεσθαι. ταντα μέν Αιγύπτιοι Ήλείοισι υπεθήκαντο.
Ψάμμιος δέ έξ έ'τεα μοννον βασιλεύσαντος Αίγύ- 161 πτου καϊ στρατενσαμένον ες Αίθιοπίην και μεταυτίκα τελεντήσαντος • εξεδέξατο Άπρίης δ Ψάμμιος' ος μετά
Ψαμμήτιχον τον εωντον προπάτορα έγένετο εύδαιμο-νέατατος τών πρότερον βασιλέων, έπ' ετεα πέντε κάϊ 5
4 f. παρά ταντα 'neben, aufser thos Ουαφρις, im Α. Τ. Hophra diesem', nämlich επεξευρεϊν 'hinzu- (bei den Siebenzigen Οναφρή).
erfunden haben. — ουδέν, sc. δι- 4.' εύδαιμονέστατος τών πρότε-χαιότιρον (12). ρον βασιλέων: zu VII 164 9.
20. βονλονται — άπιχοίατο: zu 5 f. Nach Manethos (bei Afrika-V 13 7. nus, Synkell. 75 c) regierte er nur
22. ιϊναι - εξείναι (c. 136 15). 19 J. (589—570 v. Chr.), und diese K ö n i g A p r i e s ; A u f s t a n d Angabe bestätigen die Monumente u n d S i e g d e s A m a s i s (c..161 bis (Lepsius a. 0 . 228 ff.). — Die Züge 163. 169 f.). E x k u r s ü b e r d i e gegen Tyros und Sidou erwähnt K r i e g e r k l a s s e (c. 164—168). nur noch Diodor' I 68, der die
Er-161. ef ετεα, 595—589 ν. Chr. oberung auf ganz Phoenike und die 3. έξεδέξατο: zu 116 2. — Άπρίης, Insel Tyros ausdehnt. Die bibli-aegyptisch UaHABRA, bei Mane- sehen Nachrichten dagegen
ignorie-είκοσι άρξας, εν τόισι επί τε Σιδώνα στρατόν ήλασε και εναυμάχησε τψ Τνρίφ. επεϊ δε οι έδεε κακώς γενέσθαι, έγίνετο από προφάσιος την εγώ μεζόνως μεν εν τοίσι ΆιβυκοΙσι λόγοισι άπηγήσομαι, μετρίως δ' εν τψ πα-10 ρεόντι. άποπέμψας γαρ στράτευμα ι Άπρίης μέγα επί
Κυρηναίους μεγαλωστί προσέπταιαε, Αιγύπτιοι δε ταύτα επιμεμφόμενοι άπέστησαν απ' αυτού, δοκέοντες τον 'Απρίην εκ προνοίης αυτούς άποπέμψαι ες φαινόμενον
κακόν, 'ίνα δή σφεων φθορή γένηται, αυτός δε των 15 λοιπών Αιγυπτίων άσφαλέστερον άρχοι, ταύτα δε δεινά
ποιεύμενοι ούτοι τε οι άπονοστήσαντες και οι των άπο-1 6 2 λομένων φίλοι άπέστησαν εκ της ίθέης. πυθόμενος δε
Άπρίης ταύτα πέμπει επ' αυτούς "Άμασιν καταπαύσον-τα λόγοισι. δ δε επείτε απικόμενος κατελάμβανε τούς Αιγυπτίους, ταύτα μή ποιέειν λέγοντος αυτού, των τις 5 Αιγυπτίων όπιαθε ατάς περιέθηκέ οι κυνέην, και
πε-8f. πρόφασις'Veranlassung, Ur-sache'. Hippokr. περί άέρ. 4 έμ-πνοί τε πολλοί γίνονται από πά-σης προφάσιος. Ζη I 29 8. — με-ζόνως: zu c. 49 7. — εν τοϊσι Αι-βυχοϊσι λόγοισι: s. IV 159. Aber das Versprechen die Sache dort aus-führlicher zu erzählen ist nicht streng erfüllt, ebensowenig wie VI 103 das VI 39 8 gegebene.
13. φαινόμενον = φανερόν.
14 f. γένήται - άρχοι: zu I 53 3.
— δείνα ποιενμενοι: zu I 127 2.
17. ix της ίθέης 'geradezu, offen (III 127 4. IX 37 26). Zu ergänzen ist wohl τέχνης, vgl. IX 57 ίθέη
τίχνίΐ·
162- 5. χννέην, den sog. Pschent, den aegyptischen
Königshein), be-stehend aus zwei Teilen, von denen der innere die Krone von Ober-aegypten, der äu- ' fsere die von Un-teraegypten dar-stellte; jene h i e ß . ren sie nicht bloß, sondern lassen
sie als unmöglich erscheinen. Näm-lich um 593 v. Chr. fielen die Juden, Ammoniter und Moabiter im Verein mit Tyros und Sidon von Nebn-kadnezar, ihrem Besieger, ab, und zwar hauptsächlich in der Hoffnung auf aegyptischen Beistand (Jerem.
27 3. Hesek. 17 15), wurden aber in den nächsten Jahren sämtlich wieder unterworfen (die Juden 586), nur Tyros widerstand bis 572. Ein
Versuch der Aegyptier Jerusalem zu eDtsetzen mißlang (Jerem. 37 5 ff.). Selbst die nächsten Anwoh-ner Aegyptens, die Philister, wur-den wieder unterworfen (ders. c. 47), und nach der Eroberung von Tyros soll Nebukadnezar auf Aegypten selbst einen Versuch gemacht ha-ben (Movers Phoen. II 1 453 f.).
Kurz darauf (570) ward Apries ge-stürzt. — zip Tvgitp, dem Könige von Tyros. — Irf« 'sollte', nach dem Willen oder der Notwendig-keit des Schicksals. Vgl. zu I 8 8.
II 55 6. Dieselbe Wendung IV 79 1.
V 92 tf 1. IX 109 7.
- Β - 1 8 3
ριτιθεις εφη επϊ βασιληίη περιτιθέναι. και τφ ου κως άεκοΰαιον εγίνετο το ποιεύμενον, ώς διεδείκννε. επείτε γαρ εστήααντό μιν βασιλέα των Αιγυπτίων οι άπεστεώ-τες, παρεσκενάζετο ώς ελών επϊ τον Άπρίην. πυθόμε-νος δε ταύτα δ Απρίης έπεμπε επ' Άμασιν άνδρα δό- 10 κιμον τών περϊ εωυτόν Αιγυπτίων, τω ούνομα ήν Πα-τάρβημις, εντειλάμενος αύτφ ζώντα Άμασιν άγαγεϊν παρ' εωντόν. ώς δε απικόμενος τον 'Αμασιν εκάλεε ο Πατάρβημις, δ Άμασις (έτυχε γαρ επ' 'ίππου κ στη-μένος) έπαείρας άπεματάισε, και τοντό μιν εκέλευε'Απρίη 15 άπάγειν. ομως δε αυτόν άξιονν τον Πατάρβημιν βασι-λέος μεταπεμπομένον ίέναι προς αυτόν' τον δε αύτη νποκρίνασθαι ώς ταύτα πάλαι παρεσκενάζετο ποιέειν, και αντφ ου μέμψεσθαι Άπρίην' παρέσεσθαι γαρ και αυτός και άλλους άξειν. τον δε Πατάρβημιν έκ τε τών 20 λεγομένων ουκ άγνοέειν την διάνοιαν, καϊ παραακεναζό-μενον δρέοντα σπουδή άπιέναι, βουλόπαραακεναζό-μενον την ταχί-στη ν βασιλέι δηλώσαι τα πρησσόμενα. ώς δε άπικέσθαι αντδν προς τον Άπρίην ουκ άγοντα τον Άμασιν, ου δ έ-να λόγον έωυτφ δόντα άλλα περιθνμως έχοντα περιτα- 25 μεϊν προστάξαι αυτού τά τε ώτα και την ρίνα. ίδόμενοι δ' οι λοιποί τών Αιγυπτίων, οϊ 'έτι τά εκείνου εφρόνεον, άνδρα τον δοκιμώτατον εωυτών οντω αίσχρώς λύμη διακείμενον, ούδένα δή χρόνον επισχόντες άπιστέατο
'die weifse', diese'die rote'. Der- Könige zu erklären; vgl. c. 121 <f 29.
selbe.ist oben c. 151 7 zu ver- — τ φ, demonstrativ (zu I 172 6).
stehen, zu welcher Stelle vgl. In- 15. ίπαιίρας, το σχέλος.
Script. Rosett. lin. 44 . . ή χαλου- 16. Wegen des Ueberganges in μένη ßaaiXti« Ψχίντ· ήν πιηιθέ- indirekte Rede vgl. zu I 86 13. — μιν ο ς εισήλθε (ο βασιλεύς) εις το αυτόν, sc. "Αμασιν, nebst ίέναι ab-έν Μέμφει Ιερόν, οπως εν αϋτφ hängig von αξιοϋν.
αυντελεαθή τά νομιζόμενα. Psam- 17. προς αυτόν,^nämlich προς metichos spendete also aus dem βασιλέα.
Königshelm, den er wie seine Mit- 25 f. λόγον έωυτφ δόντα: zu 134 könige beim Opfer trug (c. 151 8 f.), 11. — προστάξαι. sc. τον Άπρίην, und wurde dadurch den übrigen 27. τά εχείνου έφρόνεον, cum verdächtig. m0 sentiebanl 'jenem anhiengen'.
6. έπι βααιληίη 'behufs der Kö- Noch VII 102 14. VIII 34 9. 75 12.
nigswürde', um ihn dadurch zum IX 99 6.
30 προς τους ετέρους καί έδίδοσαν σφέας αυτούς Άμάσι.
1 6 3 πυθόμενος δε και ταϋτα ο Άπρίης οίπλιζε τους επικού-ρους καί ήλαυνε επί τους Λίγυπτίους' είχε δε περί έωυ-τδν Καράς τε καί Ίωνας άνδρας επικούρους τρισμν-ρίους' ήν δέ οί τά βασιλήια εν Σάι πάλι, μεγάλα έόν-5 τα καί άξιοθέητα. καί οϊ τε περί τον Λπρίην επί τους
Λιγυπτίους ήισαν καί οί περί τον Άμααιν επί τους ξεί-νους' έν τε δή Μωμέμφι πόλι εγένοντο αμφότεροι καί πειρήσεσθαι έμελλον αλλήλων.
1 6 4 "Εστι δε Λιγυπ τ ίων επτά γένεα, καί τούτων οί μεν ίρέες οί δέ μάχιμοι κεκλέαται, οί δέ βουκόλοι, οί δέ.
αυβώται, οί δέ κάπηλοι, οί δέ έρμηνέες, οί δέ κνβερ-νήται. γένεα μεν Λίγυπτίων τοσαϋτό έστι, ούνόματα 5 δέ σφι κέεται από των τεχνέων. οί δέ μάχιμοι αυτών
καλέονται μεν Καλασίριές τε καί Έρμοτύβιες, έκ
νο-- 1 6 3 · 7. Mioftepiquc, j. Menouf, lag an einem von dem kanobischen Nilarme zu dem mareotischen See (zu c. 18 5) geleiteten Kanale (Stra-bon 803); Diodor 1 68 verlegt den Kampf zwischen Apries und Ama-sis an den See selbst. Hier scheint der Schlüssel Aegyptens von liby-scher Seite her, von wo eben Ama-sis anrückte, gewesen zu sein, vgl.
c. 30 11 f.
Die von hier bis c. 168 folgende Episode über die K l a s s e n der Aegyptier und insbesondere über die der Krieger steht weder mit dem Vorhergehenden noch mit dem Nachfolgenden in einem ersicht-lichen Zusammenhange, und würde einen weit passenderen Platz hin-ter c. 141 gefunden haben, wenn nicht dort bereits eine andere Epi-sode (c. 142—147) angeschlossen worden wäre.
1 6 4 · yevea 'Klassen'. Dafs dar-unter nicht abgeschlossene und erb-liche 'Kasten', wie sie sich bei den Indern finden, verstanden werden dürfen, zeigen die Denkmäler, na-mentlich die Inschriften der
Grab-stelen, ans denen sich ergiebt dafs Mitglieder . derselben Familie ver-schiedenen Klassen angehören, so-gar eine und dieselbe Person Prie-ster und Krieger zugleich sein konnte. — Piaton. Tim. p. 24 und Diodor I 73 f. nennen nicht 7, son-dern nur folgende 5 Klassen: ιε-ρείς, μάχιγοι, νομείς, γεωργοί, δημιουργοί. — Dieselben schieden sich in zwei Hauptgruppen, von denen die eine die Priester und Krieger, den herrschenden und grundbesitzenden Teil der Bevöl-kerung (vgl. zu c. 37 15), die an-dere die übrigen Klassen, den die-nenden und zinsenden Teil (vgl. zu c. 109 2), umfaßte.
3. αυβώται: vgl. c. 47 4 ff. — χάπηλοι: oben c. 147 specieller xa-πήλους χαί χειρώνακτας xai αγο-ραίους ανθρώπους, die von Piaton und Diodor unter dem Namen δη-μιουργοί zusammenbegriffen wer-den. — Die Klasse der Dolmetscher hatte sich erst seit Psammetichos gebildet (c. 154).
6 f. Die Καλασίριες (aegyptisch Kelaschir 'Lederbepanzerte', nach
— Β — 1 8 5 μών δε τώνδε είσί" κατά γάρ δή νομούς Αίγυπτος
άπα-σα διαραίρηται. Έρμοτυβίων μεν οϊδε είσι νομοί, 1 6 5 Βουσιρίτης, Σαΐτης, Χεμμίτης, Παπρημίτης, νήσος ή . Προσωπϊτις καλεομένη, Ναθώ το ήμισυ, εκ μεν τού-των τού-των νομών Έρμοτνβιές ε'ισι, γενόμενοι, οτε επί πλείστους έγένοντο, εκκαίδεκα μυριάδες, και τούτων βα- 5 ναυσίης ούδείς δεδάηκε ούδέν, αλλ' άνέωνται ες το μά-χιμον. Καλασιρίων δε οϊδε άλλοι νομοί είσι, Θη- 1 6 6 βαΐος, Βουβαστίτης, Άφθίτης, Τανίτης, Μενδήσιος,
Brugsch) waren vermutlich nach dem oben c. 81 3 beschriebenen Ge-wände, welches χαλάαιρις hiefs, benannt, sowie anderseits die Έρ-μοτνβιες nach einem schurzartigen Kleidungsstücke, (ήμι — τνβιον, Arist. Plut. 729), das nach Pollux onom. VII 71 ebenfalls aegyptisch war. — ίχ νομών τώνδε ειαί 'sie sind in folgenden Gauen ansässig', d. i. ihre Domänen liegen in folgen-den Gauen. — Aegypten war nach Diodor I 54 seit Sesostris (Ram-ses II.), nach Ausweis der von Brugsch untersuchten Monumente aber schon zur Zeit der Pyramiden-bauer (zu c. 124 1), in Gaue (νο-μοί) eingeteilt, deren jeder eine Hauptstadt, nach der er gewöhnlich benannt war, mit den umliegenden Städten und Dörfern begriff, seine besonderen Gottheiten, heiligen Tiere und Kulte besafs und von einem Nomarchen (νομάρχης, c. 177 7) verwaltet wurde. Ihre mit dem Wechsel des Bodens und der Be-völkerung wechselnde Zahl giebt Strabon 787 und Diodor a. 0. auf 36, Plinius dagegen V 49 auf 48 und Ptolemaeos auf 47 an, ein-schliefslich der Grenzgaue. Nach den auf den Monumenten gefunde-nen Nomenlisten aber gab es im Ganzen 42 und zwar 22 in Ober-aegypten und 20 in UnterOber-aegypten (Brugsch Gesch. Aeg. S. 771 ff).
1 6 5 · Von den sechs Nomen der Hermotybier lagen der sailische und
der prosopitische (vgl. c. 41 18 ff.) im westlichen Delta, der von Na-θώς (bei Ptolem. IV 5 52 Νεοντ, in Notit. dignit. 1 25 Naithu) im östlichen Delta. Ueber den busiri-tischen s. zu c. 61 2. Der chem-mitische lag in. der Thebais; er heilst bei Späteren, nach dem dort verehrten Min (= ΤΙάν zu c. 91 4) Πανοπολίτης. Der papremitische kommt in den anderen Nomenlisten und auf den Nomenmünzen nicht vor; s. zu c. 63 2.
5. Statt έγένοντο (vgl. c. 166 6) las man mit mehreren Hss. γενοίατο (optat. repelitionis); aber zur höch-sten numerischen Stärke (έπι πλεί-στους) konnten die Krieger nur ein-mal gelangen. Vgl. VI 46 15.
6. δεδάηχε poet., = μεμάθηχε.
— άνέωνται dorisch = άνεϊνται:
c. 167 τους ες τον πόλεμον άνει-μένους. S. zu c. 65 7. — το μά-χιμον, kollektivisch wie VII 186 1 und 8. S. zu I 97 1.
1 6 6 . Die zwölf Nomen der Ka-lasirier lagen gröfstenteils, nämlich der bubastitische, tanitische, mende-sische, sebennytische, athribitische, pharbaithitische, onuphitische im östlichen und mittleren Delta, der thebanische in Oberaegypten; der aphthitische (auch bei Steph. B. v.
"Αφθαια), thmuitische (bei Ptole-maeos ist Thmuis die Hauptstadt des mendesischen Gaues), anytische (vgl. zu c. 137 3) und myekphori-tische sind sonst nicht bekannt.
Σεβεννύτης, Λθριβίτης, Φαρβαϊθίτης, Θμουΐτης, Όνου-ψίτης, Άνύτιος, Μνεκφορίτης· οντος ο νομός εν νήσφ 5 οίκέει άντίον Βουβάατιος πόλιος. ούτοι δε οι νομοί
Καλασιρίων είσί, γενόμενοι, ότε επί πλείστους έγένοντο, πέντε και είκοσι μυριάδες ανδρών, ουδέ τούτοισι έξεστι τέχνην έπασκήσαι ούδεμίαν, άλλα τα ες πόλεμον έπα-1 6 7 ακέουσι μοϋνα, παις παρά πατρός εκδεκόμενος. ει μέν
νυν και τοΰτο παρ' Αιγυπτίων μεμαθήκασι οι Έλλη-νες, ουκ έχω άτρεκέως κριναι, ορέων και Θρήικας και Σκΰθας καϊ Πέρσας και Αυδούς και σχεδόν πάντας 5 τους βαρβάρους άποτιμοτέρους των άλλων ηγημένους
πολιητέων τους τάς τέχνας μανθάνοντας και τους έκγό-νους τούτων, τους δέ απαλλαγμέέκγό-νους των χειρωναξιέων γενναίους νομιζομένους είναι, και μάλιστα τους ες τον πόλεμον άνειμένους" μεμαθήκασι δ' α.ν τούτο πάντες 10 οί Έλληνες και μάλιστα Λακεδαιμόνιοι, ήκιστα δέ 1 6 8 Κορίνθιοι όνονται τους χειροτέχνας. γέρεα δέ σφι ήν
τάδε έξαραιρημένα μοΰνοισι Αιγυπτίων πάρεξ των ίρέων, άρουραι εξαίρετοι δυώδεκα έκάστφ ατελέες. ή δέ άρου-ρα εκατόν πηχέων εστί Αιγυπτίων πάντη, ο δέ Λιγν-ό πτιος πήχυς τυγχάνει ίσος έών τω Σαμίω. ταύτα μέν
δη τοιαι απασι ήν έξαραιρημένα, τάδε δέ έν περιτροπή 5. οΐχίει = χέεται. IV 179 τότε νανσον είδέναι τέχνην άνδρα Αα-έχατόν πόλιας ο'ιχήααι περί τ ή ν χεδαιμόνιον ονχ έξήν. Handwerke Τριτωνίδα λίμνη ν. II. β 626 νή- nnd Gewerbe wurden in Lakedae-αων αϊ ναίουαι πέρην αλός, δ 45 mon von den Perioeken betrieben.
αϊ γαρ υπ ήελίφ τε χαι ονρανφ n . Strabon 382 ή πόλις ή των αστερόεντι Ναιετάουσι πόληες. Κορινθίων μεγάλη τε χαι πλου-Soph. Αι. 596 ω χλεινα Σαλαμίς, afa foä παντί>ς ύπήρξεν, άνδρών συ μέν που ναίεις αλίπλαγχτος εν- τ ε είπ6ςηαεν αγαθών εις τε τά δαίμων. — δέ, erneuert aus Ζ. 1. πολιτιχά χαι είς τάς τέχνας τάς Aehnlich IV 10 19. 12 12. 81 34. δημιουργιχάς · μάλιστα γάρ χαι 154 1. V 44 14. VI 127 7 und 25. ένίαΰθα χαι έν Σιχυώνι ηύξήθη VII 63 6 ff. 95 12, überall mit dem γραφιχή τε xal πλαατιχή χαι πάσα analeptischen ούτος. ή τοιαύτη δημιουργία. ,
U Ä Ä ' . ' & ' J
lenen jedenfalls', wenn ich auch 6e r af s e l n e r F a m , U e· nicht entscheiden kann von wem S. zu c. 13 3.
sie es gelernt haben. 6. έν περιτροπή 'in umgehender 10. Aelian. var. histor. VI 6 βά- Reihenfolge (III 69 22).
— Β — 1 8 7 εκαρπούντο και ονδαμά αυτοί. Καλασιρίων χίλιοι και Έρμοτυβίων εδορυφόρεον ενιαυτον έκαστοι τον βασιλέα' τούτοισι ών τάδε πάρεξ των άρουρέων άλλα εδίδοτο επ' ήμέρη εκάστη, όπτού σίτου σταθμός πέντε μνέαι 10 έκάστφ, κρεών βοέων δύο μνέαι, οίνου τέσσερες άρνστή-ρες. ταύτα τοίσι αίει δορυφορέουαι εδίδοτο.
Έπείτε δε σννιόντες δ τε Άπρίης άγων τους έπι- 1 6 9 κούρους και ό Αμασις πάντας Αιγυπτίους άπίκοντο ες Μώμεμφιν πάλιν, συνέβαλον και εμαχέσαντο μεν εν οί ξεΐνοι, πλήθεϊ δέ πολλφ ελάσσονες εόντες κατά τού-το έσσώθησαν. Άπρίεω δε λέγεται είναι ή δ ε διάνοια, 5 μηδ3 άν θεόν μιν μηδένα δύνασθαι πανσαι της βασι-ληίης' οντω άσφαλέως έωντφ Ιδρΰσθαι έδόκεε. και δή τότε συμβαλών έσσώθη και ζωγρηθεϊς άπήχθη ες Σάιν πάλιν, ες τά έωυτού οικία πρότερον έόντα, τότε δε Άμάσιος ήδη ' βασιλήια. ενθαντα δε τέως μεν έτρέφετο 10
εν τοίσι βααιληίοισι, και μιν Αμασις εν περ,ιείπε' τέ-λος ^δε μεμφομένων Αιγυπτίων ώς ου ποιέοι δίκαια τρέ-φων τον σφίσι τε και έωντφ έχθιστον, οντω δή παρα-διδοΐ τον Απρίην τοίσι Αίγνπτίοισι. οί δέ μιν άπέπνι-ξαν και έπειτα έθαψαν εν τγσι πατρωίησι ταφήσι' αί 15 δέ είσί εν τω ίρφ της Άθηναίης, άγχοτάτω τού
μεγά-8. έχαατοι, utrique, St..ίχάτιροι, 6. μη<Γ αν θεόν, geschweige wie öfter άλλος und έτερος wech- ein Sterblicher. Denselben König sein (c. 129 9). (Hophra) läfst der Prophet Hesekiel
10. επ' ήμερη εχάατη: noch IV 29 3 in seinem Uebermute spre-112 4. V 53 8. 117 4. — σταθμός chen: „Mein ist mein Strom, und ist Apposition zu πέντε μνέαι 'fünf ich hab ihn mir gedacht." Unser Minen Gewicht' (vgl. zu c. 158 4). Verfasser hebt aber jenes frevelnde
12. άρνατήρ (von άρνειν, vgl. Wort hervor, damit des Königs Un-'Schoppen'), nach Hesychios = xo- glück als gerechte Strafe überheben-τύλη. — α'ιεί = εχάστοτε. den Stolzes erscheine: ov γαρ έξ
1 6 9 · 2. πάντας, sowohl seine φρονέειν μέγα ο θεος άλλον η früheren Anhänger als die welche εωντόν (VII 10 ε).
von Apries abgefallen waren (c. 14. Jerem. 44 30: 'So spricht 162); aber auch so ist das Wort Jehovah: sieh, ich gebe Pharao nicht ohne Hyperbel. Vgl. zu I Hophra, den König von Aegypten, 142 16. in die Hand seiner Feinde und in 4. χατά τοντο 'aus dieser Ur- die Hand derer die ihm nach dem sache' (IV 48 4). Leben stehen'.
5. είναι, Infin. Imperf. 16. έν τω ίρφ, in dem
Tempel-ρου, έσιόντι αριστερής χειρός, έθαψαν δε Σαίτα ι πάν-τα ς τους εκ νομού τούτον γενομένους βασιλέας έσω εν τω ιρφ. και γαρ το του Λμάσιος σήμα έκαστέρω μεν 20 έστι του μεγάρου ή το του Άπρίεω και των τούτου
προπατόρων, έστι μέντοι και τούτο εν τή αυλή τού Ιρού, παστάς λίθινη μεγάλη και ήακημένη στύλοισί τε φοίνικας τά δένδρεα μεμιμημένοισι και τή άλλη δαπά-νη. εσω δε εν τή παστάδι διξά θυρώματα έστηκε, εν 1 7 0 δε τοίσι θυρώμασι ή θήκη εστί. είσι δε και αί
τα-φαι του ουκ όσιον ποιεύμαι έπϊ τοιούτφ πρήγματι έξα-bezirk (s. zu c. 101 5), und zwar
in dem Säulenhofe (αυλή, 21) un-mittelbar vor dem Sanctuarium (μέ-γαρο?). — Άθηναίης: zu c. 62 1.
18. νομοί τούτου: zu I 9 4 . — βασιλέας, die der 26. manethoni-schen Dynastie der Saiten (vgl. zu c. 152 3); das Grab des Psamme-tichos im Tempel der Nit erwähnt Strabon 802.
19. Amasis stammte nicht nur aus dem saitischen Nomos (c. 172 2), sondern hatte sich auch mit der Familie der Psammetiche verschwä-gert ( - Anchnes, die Schwester des Apries war seine Gattin - ) und er-hielt daher Anteil an ihrem gemein-schaftlichen Bestattungsorte. Seine Begräbnishalie baute er sich selbst (III 10 8). j
21. έν αυλή, an einer Seite des Säulenhofes, durch welchen hin-durch der Weg zum Allerheiligsten (μέγαρον, νηός) führte.
22 ff. παστός, ein galerieartiger Seitenbau, der sich an eine der bei-den Seiten des Säuleuhofes an-schlofs. Der hier beschriebene, zu welchem der Beschauer aus dem Hofe eintrat, war mit Säulen ge-schmückt (ήσχημένη, zu c. 130 4), deren Kapitale von je neun auf-rechtstehenden, bündelartig umbun-denen Palmblättern umgeben war, wodurch die Säulen das Ansehen von Palmbäumen erhielten (s. die Fig.). Die aegyptische Architektur
pflegte nämlich bei der Ausschmü-ckung der Säulenkapitäle mit Vor-liebe die Formen
der einheimi-schen Pflanzen, insbesondere der
Lotosblume, nächst dieser die des Papyros und der Palme nach-zuahmen. — in-nerhalb dieser
Säulenhalle schlössen zwei
gegenüberste-hende Portale oder Flügelthü-ren (θυρώματα) einen Raum ab, derals Grabkam-mer (οϊχημα θη-xalov, c. 86 30) diente. S. HI 6.
— έν τοϊσι θυ-ρώμασι 'inner-halb der Thö-ren'.
170- 2 . t o ü ,
des Osiris (zu c.
61 3), über des;
sen verschiedene
Gräber vgl. zu c. 62 11 und Stra-bon 803 μιχρον ταύτης (Σάιδος) ΰπιρθε το του Όσίριδος άαυλον, έν οι χεϊσθαι τον "Οαιρίν φααιν.
αμφισβητοΰσι δε τούτου πολλοί, χαι μάλιστα οι τάς Φιλάς
οίχονν-— Β οίχονν-— 1 8 9 γορεύειν τούνομα εν Σάι, εν τφ ίρφ της 'Αθηναίης, όπισθε τον νηον, παντός τον της 'Αθηναίης έχόμεναι τοίχου, και εν τφ τεμένεϊ οβελοί έστασι μεγάλοι λίθινοι, 5 λίμνη τε εστί εχομένη λίθινη κρηπϊδι κεκοσμημένη και εργασμένη εν κνκλφ και μέγαθος, ώς έμοί εδόκεε, όση περ ή εν Αήλφ ή τροχοειδής καλεομένη. έν δε τη 1 7 1 λίμνη ταύτη τα δείκηλα των παθέων αυτόν νυκτός ποιενσι, τά καλέουσι μυστήρια Αιγύπτιοι, περί μέν νυν τούτων• είδότι μοι επί πλέον ώ ς έκαστα αυτών εχει, εύστομα κείσθω. και της Αήμητρος τελετής πέρι, την 5 οι "Ελληνες θεσμοφόρια καλέουαι, και ταύτης μοι πέρι
τις τάς νπερ Σνήνης χα'ι της Έλε-φαντίνης. μνθενονσι γαρ δη διότι ηίαις χατα πολλοίς τόπους χατά γης θείη σορούς του Όσίριδος (μία δε τούτων ην έχουσα τόνΤ)σι-ριν αφανής πδσι), τούτο δε πρά-ξειε λαθείν βονλομενη τονΤνφώνα, μή. επελθών εχρίψειε το σώμα της θήχης.
4 f. όπισθε τοϋ νηον, an der dem Eingange entgegenliegenden Seite. — παντός - εχόμιναι τοί-χου 'sich an der ganzen hinteren
Wand des Heiligtums (νηον) der Athene entlang erstreckend', της 'Αθηναίης, kurz statt τον νηον τής 'Αθηναίης; vgl. zu C. 101 5 . — οβε-λοί, Obelisken, die in der Regel vor den äußersten Pylonen zu stehen pflegten.
6. χρηπίς, Einfassung; vgl. zu I 93 6. 185 26. Künstliche Seen waren ein fast regelmäfsiger Be-standteil aegyptischer Heiligtümer.
Ueber einen solchen See wurde ζ. B.
bei feierlichen Leichenbegängnissen die Barke, die den Toten" trug, ge-fahren.
8. An der sog. λίμνη τροχοει-δής auf Delos sollte Leto den Apol-lon geboren haben; Theognis 5 Φοίβε αναξ οτε μέν σε θεά τέχε πότνια Λητώ . . έπι τροχοειδέι λίμνη.
I i i . εν 'an'. .
2 f. ätlxtii-a, mimische Darstel-lungen. dtixvvvai sagte man über-haupt von jeder Art von Mimik (in Sparta hiefsen die Mimen dnxtiXi-xrai), insbesondere aber äuxvvvai iega von den symbolischen, die Ge-schichte der Gottheit andeutenden und in den Geheimdienst einführen-den Handlungen und Gebräuchen in den Mysterien. Die (fcixr/Xa in dem nächtlichen Dienste zu Sais, wel-cher ohne Zweifel mit dem oben c. 61 f. beschriebenen Trauerfeste um den Osiris zusammenhieng, be-trafen die Leidensgeschichte des Osiris (aiirov, vgl. zn c. 61 3), über welche zu c. 62 11.
4. ini nMov 'ausführlicher, ge-nauer' (V 51 18), ?le&vco; (c. 49 7).
— H. war selbst in diese Myste-rien eingeweiht worden: daher sein Bedenken genaueres darüber mit-zuteilen, ja überhaupt nur den Na-men des Gottes zu nennen.
5. ivaiofia xctofho verb. mit (xoi, 'hierüber soll von mir nur Vor-sichtiges geäußert sein', d. i. hier-über will ich Schweigen beobach-ten. Eine altertümliche Depreka-tionsformel, wahrscheinlich einem hexametrischen Kultusliede entnom-men. ivaio/ua clipo/ta. Bei Soph. Phil. 201 tvoro/x f / f = iv-(ptipta, oiya, adverbial.
6. 'Die Thesmophorien waren
ei-εν στο μα κείσθω, πλην δσον αυτής όσίη εστί λέγειν, αί Δαναού θυγατέρες ήσαν αί την τελετήν ταύτην εξ Αι-γύπτου εξαγαγονσαι και διδάξασαι τάς Πελασγιώτιδας γν-10 ναΐκας · μετά δε εξαναστάσης [πάσης] Πελοποννήσου υπό
Δωριέων εξαπώλετο ή τελετή, οι δε νπολειφθέντες Πε-λοποννησίων και ουκ έξαναστάντες Αρκάδες διέσωζον αυτήν μοννοι.
1 7 2 Απρίεω δε ώδε καταραιρημένου έβασίλενσε Αμασις, νομοϋ μέν Σα'ίτεω εών, εκ της δε ην πι'λιος, οννομά οι εστί Σιούφ. τα μεν δή πρώτα κατώνοντο τον "Αμα-σιν Αιγύπτιοι και εν ονδεμιή μοίρη μεγάλη ήγον, άτε δή 5 δημότην το πριν εόντα και οίκίης ουκ επιφανέος' μετά
δε σοφίη αυτούς ( "Αμασις, ουκ άγνωμοσύνη προσηγά-γετο. ήν οι άλλα τε άγαθά μυρία, εν δε και ποδα-νιπτήρ χρύσεος, έν τφ αυτός τε ο "Δμασις και οί
δαι-τνμόνες οί πάντες τους πόδας εκάστοτε έναπενίζοντο.
gentlich ein Saatfest und wurden als solches in dem Saatmonate ge-feiert, welcher auf Kreta und Sici-lien Thesmophorios hiefs, in Boeo-tien Damatrios, in Attika Pyane-psion. Man findet diesen Kultus iu den verschiedensten Gegenden von Griechenland. Die attischen Thes-mophorien wurden vom 9. bis zum 13. Pyanepsion an fünf Festtagen gefeiert und zwar nur von verhei-rateten Frauen, zum Teil in Athen zum Teil in dem an der benachbar-ten Küste gelegenen. Demos Hali-mns. Die beiden Göttinnen (Demeter und Köre) wurden von den Frauen mit nächtlichen Orgien, geheimnis-vollen Traditionen und strenger Ent-haltsamkeit gefeiert. . . Aber das Charakteristische dieser Mysterien und ihr Unterschied von den Eleu-sinien bestand darin, dafs sie spe-cieli das weibliche Geschlecht an-giengen'. Preller gr. Mythol. 12607 f.
7. oaii\ iazi, fas est, nach Od.
n 423 oud" oui'ij xaxa gdmiiv aXXijXoioiv; noch c. 45 10, sonst ooiov.
9. πελασγιιότιδας: s. VII 94.
K ö n i g A m a s i s (c. 172—182).
172- "Αμασι ς, aegyptisch AAHMeS, bei Manethos "Αμωσις.
3. Ueber oinach τής s. zu I 5 16.
4. xa'l εν ονδεμιή μοίρη μεγάλη ηγον, nec ullo magnopere loco habebant.
5. δημότης, ein Mann aus dem Volke, ein Privatmann (c. 174 2), kein Mitglied des Königshauses;
Ggs. βασιλεύς (Ζ. 20). Ueberdies von niederer Herkunft (οίχίης ovx επιφανέος).
6. Durch das negative ovx άγνω-μοσύνη wird die entgegengesetzte Deutung des Motivs abgewiesen, 'mit Schlauheit, nicht aus
Leicht-fertigkeit'. Vgl. IX 41 20. (Ueber σοφίη und άγνωμοσύνη zu I 60 15.
V 83 5. — ττροσηγάγετο, ad se Iraduxit, sibi conciliavit, pafst ei-gentlich nur zu σοφίη.
7. 'Kostbarkeiten, Schätze'.
— τε: zu III 38 10. — εν de xai:
zu I 74 6. •
- Β - 1 9 1 τούτον κατ' ών κόψας άγαλμα δαίμονος έξ αυτόν έποι- 10
ήσατο, και ίδρυσε της πόλιος Βκον ήν έπιτηδεότατον οι δε Αιγύπτιοι φοιτέοντες προς τώγαλμα έσέβοντο με-γάλως. μαθών δε δ '.Άμασις το έκ των αστών ποιεύμε-ν οποιεύμε-ν , αυγκαλέσας Αιγυπτίους έξέφηποιεύμε-νε φας έκ του ποδα-νιπτήρος τώγαλμα γεγονέναι, ες τον πρότερον μεν τους 15 Αιγυπτίους ένεμέειν τε και ένονρέειν και πόδας έναπο-νίζεσθαι, τότε δέ μεγάλως αέβεαθαι. ήδη ών εφη λέ-γων δμοίως αυτός τφ ποδανιπτήρι πεπρηγέναι" ει γαρ πρότερον είναι δημότης, αλλ' έν τφ παρεόντι είναι αυτών βασιλεύς· και τιμαν τε και προμηθέεσθαι έωυ- 20 τον έκέλενε. τοιούτφ μεν τρόπφ προσηγάγετο τους Αι- 1 7 3 γνπτίονς ωστε δικαιοϋν δονλεύειν, έχρατο δε καταοτάαι πρηγμάτων τοιήδε' το μεν δρθριον μέχρι ότεν πληθονσης άγορής προθύμως έπρησσε τα προσφερόμενα πρήγματα, το δε από τούτου έπινε τε και κατέσκωπτε τους συμπά- 5 τας και ήν μάταιος τε και παιγνιήμων. άχθεσθέντες δέ τούτοισι οι φίλοι αυτού ένονθέτεον αυτόν τοιάδε λέ-γοντες. ,,ώ βασιλεύ, ουκ ορθώς σεωυτού προέστηκας ές το άγαν φλαύρον προάγων σεωυτόν. σέ γαρ χρήν έν θρόνφ σεμνφ αεμνδν θωκέοντα δι' ήμερης πρήσσειν τα 10 πρηγματα, και οντω Αιγύπτιοι τ' αν ήπιστέατο ώς υπ' ανδρός μεγάλου άρχονται, και άμεινον σύ αν ήκονες' νύν δέ ποιέεις ουδαμώς βασιλικά", δ δ' άμείβετο
τοίσι-10. χατ' ων χόψας: durch die zu I 181 11. — πληθούαης: VII 223 Tmesis und das zwischengestellte έπισχών χρόνον es άγορής xov ων wird die Praeposition lebhaft μάλιστα πληθώρην, IV 181 αγο-betonG Vgl. zu I 194 21. ρής πληθνούσης. Vgl. III 104 μέ-11. ίπιτηδιότατον 'die passend- χρι ον άγορής διαλνσιος. Die Zeit, ste Stelle'. Ebenso VII 25 6. S. zu wo der Markt voll ist, sind die IV 86 10. Morgenstunden vor Mittag; vgl.
16 f. Erg. iv αντψ zu έναπονί- IV 181, wo der Tag eingeteilt wird ζιαθαι und αυτόν zu οέβισθαι. in όρθρος, άγορής πληθνούαης, με-Ueber die Infinitive nach dem Rela- σαμβρίη, άποχλινομένης ήμερης.
tivum,.sowie unten 19 nach ei, zu 6. μάταιος 'leichtsinnig, unan-I 24 30. — εφη λέγων, zu unan-I 118 7. ständig'; vgl. c. 162 15 άποματαί-18. ομοίως πεπρηγέναι 'es sei ζειν und Soph. Trach. 565 (Νέσσος)
ihm ähnlich ergangen'. ψαύειματαίαιςχεραίν(ΑηιανεΙρας).
173· 3 f. μέχρι οτεν seq. genit.: 8.. προέατηχας = άρχεις, ήγέεαι.
ί ε αυτούς, ,,τά τόξα οι εκτημένοι έπεάν μεν δέωνται 15 χράσθαι εντανύονσι' ει γαρ δή τον πάντα χρόνον
εντετα-μένα εϊη, εκραγείη άν, ώστε ες τό δέον ουκ αν έχοιεν αυ-τοϊσι χρααθαι. ούτω δή και ανθρώπου κατάστασις' ει έθέλοι κατεσπονδάσθαι αίεί μηδέ ες παιγνίην τό μέρος έωυτόν άνιέναι, λάθοι αν ήτοι μανείς ή ο γε άπόπληκτος 20 γενόμενος' τ ά εγώ έπιστάμενος μέρος έκατέρφ νέμω." ταύτα 1 7 4 μέν τους φίλους άμείψατο. λέγεται δέ δ 'Άμασις, και
οτε ήν ιδιώτης, ώς φιλοπότης ήν και φιλοσκώμμων και ουδαμώς κατεσπουδασμένος άνήρ' οκως δέ μιν επι-λείποι πίνοντά τε και ευπαθέοντα τά επιτήδεα, κλέπτε-5 σκε άν περιιών' οι δ' άν μιν φάμενοι έχειν τά σφέτερα
χρήματα άρνεύμενον άγεσκον επί μαντήιον, οκου έκά-στοισι εϊη. πολλά μέν δή καί ήλίσκετο υπό των μάν-τη ίων, πολλά δέ καί απέφευγε, επείτε δέ καί εβασί-λευσε, εποίηαε τοιάδε. οσοι μέν αυτόν των θεών άπέ-10 λυσαν μή φ ώρα είναι, τούτων μέν των ίρών ούτε
16. ff το δέον 'zur rechten Zeit';
vgl. I 32 15.
18. κατεσπονδάσθαι = χατε-απουδααμένος είναι (c. 174 3), se-riis rebus intentus esse. — το μέ-ρος: zu I 120 29.
19. Die Wiederholung des Sub-jektes durch ο γε ist homerisch; II.
γ 409 εις ο χέ ο' ή άλοχον ποιή-σεται ή ο γε δονλην, Od. β 326 ή τινας έχ ΊΙύλον άξει άμΰντορας ήμαθόεντός Ή ο γε χαι Σπάρτη-θεν. Bei Η. noch VII 10 θ 15 (σε γε). — άπόπληχτος eig. 'vom Schlage gerührt', überh. 'an Leib und Seele erschlafft und erstarrt'.
Aretaeos περί αιτίων I 7 άποπλη-ξΐη ολου του αχήνεος χαι της αί-αθήαιος τε χαί γνώμης χαι χινή-σιός έστιπαράλυσις. Der Gedanke ist also dieser, dafs man durch übertrie-bene Anstrengung entweder krank-haft aufgeregt (μανείς) oder gänz-lich erschlaffen würde.
20 f. ταντα τους φίλους άμεί-ψατο: der doppelte Akkusativ bei
αμείβεσθαι auch III 52 22. VII 136 1. 161 3, analog dem homerischen χαί μιν φωνήσας επεα πτερόεντα προαηνδα (11. α 201). Sonst wie oben ,13.
1 7 4 . 5 f . B e i d e n i n t e r a t i v e n F o r
-men χλέπτεσχε und άγεοχον war
ά ν e i g e n t l i c h ü b e r f l ü s s i g , v g l . I 1 0 0
4. 186 19. 196 9. IV 43 24. VII 119
1 6 u . s . , a u c h I I . β 1 9 8 ov d " αυ
δήμου r' άνδρα ίδοι βοόωντά r' έφεδροι, Τον σχήπτρφ έλάαααχεν ομοχλήσααχε τε μνθω. J e d o c h m i t d e r P a r t i k e l n o c h I U 1 1 9 1 2 . I V 4 2
16. 78 22. 130 8. — οί δ' s c . oi χλεπτόμενοι. — άρνεύμενον
'wäh-r e n d e 'wäh-r j e d o c h l e u g n e t e ' ; v g l . z u I
68 26.
7 f. πολλά 'in vielen Fällen'. Zu I 203 8. — ήλίαχετο, aus der Ge-richtssprache, 'wurde überführt, verurteilt'^ (I 209 14. VII 102 4).
Ebenso απέφευγε 'wurde freige-sprochen'.
10. Wegen τούτων μέν und 13 τούτων δέ zu c. 39 9.
— Β — 1 9 3 έπεμέλετο οϋτε ες επισκευήν εδίδου ουδέν, ούδε φοιτέων έθυε ώς ούδενός εούσι άξίοισι ψευδέα τε μαντήια έκτη-μένοισι" όσοι δέ μιν κατέδησαν ψώρα είναι, τούτων δε ώς άληθέως θεών έόντων και αψενδέα μαντήια παρε-χομένων τά μάλιστα επεμέλετο. κ α ι τούτο μεν εν Σάι 1 7 5 τη 'Λθηναίη προπύλαια θωυμάσια ola έξεποίησε, πολ-λόν πάντας νπερβαλόμενος τ ψ τε νψεϊ και τω μεγά-θεϊ, όσων τε το μέγαθος λίθων εστί και δκοίων τεών τούτο δε κολοσσούς μεγάλους και ανδρόσφιγγας περιμή- 5 κεας ανέθηκε, λίθους τε άλλους ες επισκευήν νπερφνέας
11. tf έπιαχενήν, zur Ausbes-serung und Erhaltung. Ebenso c.
175 6. ^
12. μαντήια έχτημένοισι, nämlich θεοίαι; zu I 49 6.
13. χατέδησαν ist das Gegen-teil von απέλυσαν (9), 'verurGegen-teil- 'verurteil-ten'. Derselbe Gegensatz IV 68.
Vgl. VIII 128 19. . 1 7 5 . τούτο μεν hätte hinter 'Αθηναία stehen sollen, da unten 5 (τούτο δέ . .) nicht der Athene eine andere Gottheit, sondern die Propylaeen den Kolossen gegen-übergestellt werden.
2. 'Αθηναία, der Nit (zu c.
62 1). '
3. πάντας, die Propylaeen ge-baut haben; vgl. zu c. 101 5.
4. Die Belativa όσων und όχοίων schliefsen sich an νπερβαλόμενος an, wie sonst an θωυμάαιος (2) und andere Adjektiva (zu III 113 2). — εστί, sc. τά προπύλαια.
5. Kolossalstatuen standen ge-wöhnlich vor den Propylaeen der Tempel; zu ihnen gelangte man, nachdem man in die Bingmauer eingetreten, auf einem alleenartig an beiden Seiten mit Sphinxen ge-schmückten Steinwege (έστρωμένη οδός λίθου, c. 130 15). Vgl. Stra-bon in seiner Beschreibung aegyp-tischer Tempel 805 χατά την είσ-βολήν την εις το τέμενος λιθό-στρωτόν έστιν έδαφος, πλάτος μεν οσον πλεθριαϊον ή χαί έλαττον,
Herodot I. 2. 4. Aufl.
μήχος δέ χαί τριπλάαιον χαί τε-τραπλάαιον, έστιν όπου χαί μεί-ζον . . διά δέ τον μήχονς παντός εξής έφ' εχάτερα του πλάτους σφίγγες ϊδρννται λίθιναι, πήχεις ε'ίχοσιν ή μιχρω πλείους άπ' άλ-λήλων διέχουσαι, ώαθ' ένα μεν ix δεξιών είναι ατίχον των σφιγγών ένα δ' έξ ευωνύμων, μετά δέ τάς σφίγγας πρόπυλον μέγα χτλ. — άνδρόσφιγγας 'männliche Sphinxe', unterschieden von den weiblichen der Hellenen. Die acgyptischen Sphinxe, die durchgängig männ-licher Natur sind, bestehen in der Regel aus einem Löwenleibe mit dem Haupte eines Mannes (άνδρό-αφιγγες, s. die Figur), Widders
zeh, der kolossalste unter allen er-haltenen, hält zwischen den Vor-dertatzen einen kleinen Tempel mit einer Inschrift, in welcher der Gott, dessen Symbol der Sphinx, Hor-em-chu d. i. 'die Sonne im Glänze' genannt wird. Der Sphinx war demnach das Symbol oder Bild des Sonnengottes.
13
το μέγαθος έκόμιαε. ήγάγετο δε τούτων τον ς μεν εκ των κατά Μέμφιν έουσέων λιθοτομιέων, τους δε νπερ-μεγάθεας εξ ΈλεφαντΙνης πόλιος πλόον και είκοσι ήμε-10 ρέων άπεχούσης από Σάιος. το δέ ουκ ήκιστα αυτών
αλλά μάλιστα θωυμάζω, έστι τάδε. οίκημα μουνόλιθον εκόμισε εξ Έλεφαντίνης πόλιος, και τούτο εκόμιζον μεν έπ ε'τεα τρία, δισγίλιοι δέ οι προσετετάχατο άνδρες άγωγέες, και ούτοι άπαντες ήσαν κνβερνήται. της δε 15 στέγης ταύτης το μεν μήκος έξωθεν εστι είς τε και
εί-κοσι πήχεες, εύρος δε τεσαερεσκαίδεκα, ύψος δέ οκτώ.
ταύτα μεν τά μέτρα έξωθεν της στέγης της μοννολίθου εστί, άτάρ έαωθεν το μήκος οκτωκαίδεκα πήχεων και πυγόνος .. ., το δέ νψος πέντε πηχέων εστί. αύτη του ίρού 20 κέεται παρά.την έσοδον. έσω γάρ μιν ες το ίρόν φα σι τώνδε ε'ίνεκα ουκ εσελκύσαι' τον άρχιτέκτονα αυτής έλκομένης της στέγης άναστενάξαι, οΐά τε χρόνου εγγεγονότος πολλού και άχθόμενον τω έργο), τον δέ Άμασιν ένθνμιστόν ποιη-σάμενον ουκ εάν έτι προσωτέρω έλκύσαι. ήδη δέ τίνες 25 λέγονσι ας άνθρωπος διεφθόρη υπ' αυτής των τις
αυ-τήν μοχλενόντων, και άπό τούτου ουκ εσελκυσθήναι.
1 7 6 άνέθηκε δε και εν τοίσι άλλοισι ϊροίαι ό "Αμασις πάσι 8. S. zu с. 8 5. ment desselben Königs, das sich bei 9 f. Έλεφαντίνης: zu c. 28 9. — Tel-et-Mai (dem alten θμοϋις im xai ειχοσι: zu c. 44 17. — Vgl. Delta) befindet, hat verbältnismäfsig c. 9 die Angaben über die Dauer fast dieselben Dimensionen, der Bergfahrt vom Meere bis Ele- 19. αυγών = 20 δάχτυλοι oder phantine. ·— ovx ήχιστα αλλά μά- 4/5 Л'7/"Г· Pollux II 158 ει de συγ-λιστα: zu с. 43 14. χάμψειας τους δαχτύλους, απ'
11. οίχημα μουνόλιθον = νηον άγχώνος έπ' αυτούς αυγών το μέ-ίξ ίνος λίθου πεποιημένον (с. 155 τρον. — Die folgende Lücke ^nt-14), ein einzelliges Tempelhaus, hielt wahrscheinlich ro δέ εύρος worin das Bild der Göttin aufgestellt δυώδεχα πηχέων.
werden sollte. Vgl. VIII 144 12. 24. ενθυμισιον ποιηα. 'für be-13. in' ετεα τρία, per tres annos. herzigenswert, bedenklich haltend', 14. χυβερνήται: s. c. 164 3. nämlich das Seufzen des Baumei-15. στέγης — οίχήματος (с. 148 sters. Er sah darin ein warnendes 26). — H. hat das Steingemach lie- Vorzeichen.
gend gesehen (20); was er also 25. ήδη δέ führt den abweichen-Länge nennt, war eigentlich die den Bericht ein; s. zu IV 77 2.
Höhe, und was er Höhe nennt, war 27. άπό 'infolge',
die Tiefe des aufrechtstehenden Ge- 176· και - έν δε xai: zu III maches. Ein gleichartiges Monu- 38 10.
- Β — 1 9 5 τοίσι έλλογίμοισι έργα το μέγαθος αξιοθέητα, εν δε και
εν Μέμφι τον υπτιον κείμενον κολοσσδν τον Ηφαιστείου έμπροσθε, του πόδες πέντε και έβδομήκοντά είσι το μήκος' επι δε τω αντω βάθρφ έστάσι του αυτού εάν- 5 τ ες λίθου δυο κολοσσοί, είκοσι ποδών το μέγαθος Ιών έκάτερος, δ μεν ενθεν δ δ' ένθεν τον μεγάλου, εστί δε λίθινος έτερος τοσούτος και εν Σάι, κείμενος κατά τον αυτόν τρόπον τ ψ εν Μέμφι. τή Ία ι τε το εν Μέμ-φι ίρδν Αμασίς εστι δ εξοικοδομήαας εδν μέγα τε και 10 άξιοθεητότατον.
:Έπ' Άμάσιος δε βασιλέος λέγεται Αίγυπτος μά- 177 λίστα δή τότε ενδαιμονήσαι και τά άπδ τον ποταμού τή χώρη γινόμενα και τά άπδ της χώρης τοίσι άνθρώ- ~ ποιοι, και πόλις εν αυτή γενέσθαι τάς άπάσας τότε δισμνρίας τάς οϊκεομένας. νόμον τε Αίγυπτίοισι τόνδε 5 Αμασίς εστι δ κατ αστή α ας, άποδεικννναι έτεος εκάστου
τω νομάρχη πάντα τινά Αιγυπτίων όθεν βιονται' μή δε ποιενντα ταύτα μηδέ άποφαίνοντα δικαίην ζόην ιθννεσθαι θανάτφ. Σόλων δε δ Αθηναίος λαβών εξ Αιγύπτου τούτον τον νόμον Αθηναίοισι εθετο' τω 10 εκείνοι ες αίεί χρέωνται εόντι αμώμφ νόμω.
Λυσίας δ' εν τω χατά Νιχίου Λρά-χοντά φηαι γεγραφέναι τον νό-μον , Σόλων δε τεθειχέναι; Plut.
Sol. 17, Drakon habe bestimmt τους αργίας άλόντας άποθνήαχειν, Phot.
lex. ρ. 575 Lips.). Vgl. jedoch Pol-lux onom. VIII 42 τής δε αργίας ίπί μεν Λράχοντος ατιμία ήν το τίμημα, επί δε Σόλωνος εί τρις τις αλοίρ ήτιμούτο. Noch eine an-dere üeberlieferung schreibt das Gesetz dem Peisistratos zu (Plut.
Sol. 31 ως δε Θεόφραστος Ιατό-ρηχε χαί τον τής αργίας νόμον ου Σόλων εθηχεν άλλα Πεισίστρα-τος, φ τήν τε χοίραν ένεργοτέ-ραν. χαί τήν πάλιν ήρεμαιοτέραν εποίηαεν.
11. ες αίεί χρέωνται, Aufforde-rung, die Β. den Bürgern der ihm
13*
4 f. τον πόδες — μηχος 'der 75 F.
Länge (Böhe) hat'. — τον αυτού έόντος λίθου, aus demselben Stein-blocke gehauen.
8. έτερος τοσούτος 'ebenso grofser (I 120 34).
177. 2 f. Vgl. c. 142 19 f.
7 f. νομάρχα; zu c. 164 7. — μή d t , getrennt, wie V 35 22. VII 149 6. VIII 60 γ 8.
9 f. λαβών έξ Λιγΰπτον: des So-Ion Gesetzgebung und Reise fällt geraume Zeit vor Amasis (s. zu I 29 7). — Es ist dies der sog. νό-μος αργίας. Drakon soll sein er-ster Urheber gewesen sein und das Vergehen mit dem Tode bestraft haben (Diojp L. I 55, ein solonisches Gesetz sei ο άργός υπεύθυνος έστω π αντί τω βουλομένφ γράφεσθαι.