S tephani C s Á ki

Teljes szövegt

(1)pretIosVs In ConspeCtV DoMInI obItV s, ILLUSTRISSIMI DOMINI,. DOMINI. COMITIS. S t e p h a n i C s Ák i DE KERESZT-SZEGH; Perpetui Terrae Scepusiensis, Inclyti Comitatus Kolosiensis Supremi Comitis; Sacrae Caesareae Regiaeq, Catholicas Majestatis Consiliarii; &c. A quodam Societatis JESV Panegyrica dictione celebratus:. Claudiopoli, exeunte Mense Junio Pridie Kalend. Ju lias. Haáz Rezső Múzeum Tudományos Könyvtára, Székelyudvarhely.

(2) Haáz Rezső Múzeum Tudományos Könyvtára, Székelyudvarhely.

(3) O R A T. I O.. Inaufpicaturp eventum ! O nunquam fatis deplorandum tantae viciiUtudinis argumentum ! ergone poft fafta im m ortalia, mor tales pofuit exuvias , Perpetuus Terrx Scepufienfis Comes, Su. premus Comitatus Kolofienfis Praefe&us, Sacrae Caefareae, R egisquc Ca tholicae Majeftatis Confiliarius,Magnas Tranfylvaniae, Heros gentis gloriofiffims, Sidus Inclytae Familiae, Iiluftrifiimus Dominus Doiius Comes S 7 EPHANUS CSAKl de Kere£t-£egh ? Ergone Heroum quoque animae exftingvuntur? ficcine Patriae foles occidunt? quomodo mori po terat mori nefeia fortitudo ? Sic eft, A A 0 0 : & punftum honoris vehit lineam mortis. Ergo mortuus eft Illuftriffimus Comes STEPHANUS CSAK1? 6 invida tanto Nomini Fortuna! 6 parricida M ors! quae vix obduftas nuper ferali rurfum cataftrophe totius Provinciae renovas cica trices. Et quid aliud praeftolari amplius poteram us, & ardentiflimis praeftolabamur votis ? quUm poft everla dominantis Libitinae im peria, luba&as vires immenfas, fugatas tot adverfanrium morborum phalan ges, poft diftipatas circumvolitantium jaculorum mortiferas nubes , fir e oblcuriori nube diem lerenum , fine ecclipfr lunam, fine caligine aftrorum curfum patrio in orbe perennaturum. Sed 6 caduca mortalium vota, & mille ludibriis obnoxias fpes !quam inopinato ealii fpes noftrae fucciduntur : heu quomodo paulisper intermiftus dolor recrudefcit! dum eum , quem viventem fine laetitia videre non poteramus ; ingenti foenore lachrymarum m ortuum , ac jacentem in hoc Maufoleo intuemur. Haec merces Mortis eft: augulta capita anguftam in ferobem compin g it : Imperatores fine Im periis, Reges fine Urbibus, Divites fine auro , tripalm ati includit ergaftulo ; Magnates a Palatiis in urnam praecipitat fepulchrjlcm. Mortuus eftIlluftnifim usCom es S l b P H A N U S CSAKI : non dubito,ingemifeis ad tanti Magnatis occalum Patria affiifta feptem decorata verticibus T ranfylvania: hoc quippe ad fummum infeli citatis tuae cumulum d eerat: ut poft luftuofa tot millium funera, poft tot fame enefrorum emaciata bufta, lplam quoque tanti Magnatis rui funeftam ftragem afpicias. Hoc adhuc lupererat: ut poft inclinatos fub ;m-. Haáz Rezső Múzeum Tudományos Könyvtára, Székelyudvarhely.

(4) perio Libitina? reptem C olles, pretiofum tanti Atlantis tui caput prdftratum intuearis. Hoc unum tandem , ad renovandum vulnus tuum, & judifli ni doloris tui inenavigabile illud lachrymarum pelagus deerat: ut tami Herois t u i, in hoc lugubri theatro extenfum corpus, ingemifcas. Grandia funt ha?c, A A. OO : necexiguis deflenda lachrymis in cumbunt damna,dum occiimbunt magrii Heroes. Lugete ergo commu• nem P atris, & IlluftrilTima; Familia? ja&uram; fluant e foecundis maxu me patriorum oculorum fontibus flebiles riv u li; dignum eft: ut mutuo etiam lachrymarum imbre irrigetis; feptem Colles lamentis & fletibus profequantur; penetralia multorum gemitibus compleantur. Mortuus eft IlluftriffimusComes STEPHANUS CSAKI: magnitudinem jactu ra? penla ex Nomine, & fingultibils quis quis es , fi non plan&ibus profequere : in quo crudelis Mors omnem furoris fui acerbitatem vindicavit, & exacerbatum nuper tot infliftis faralibus plagis,Cor Patria? afflictiflima: fauciavir. Mortuus eft IlluftrilFunus Comes STEPHANUS CSAKI: & adhuc lachrymias tenes dolor ? qui triumphales plaufus merebatur, nec' planctibus Illuftrillimos illius Manes dignaberis? feralem hanc pom pam, nec funebri lamentatione deplorabis? materies ha?c certe apta eft; ad excienda omnium flumina lachrymarum. Sed jam video omnium veftrum ora, atque oculos in moerorem, & lachryrnas efte converfos. Sini te igitur, A A maeftifltmi: ut tanti doloris,& amaroris agam bajulum, & parentale Uluftrifilmis Manibus pendam tributum. Diflipate interim moeroris nebulas, abftergite oculos, temperate a lachrymis , quoad te 4 nuis Eloquentia; mete quadrigis Illuftriflimum Heroem ereftum fpeftandum vobis exhibeam: ut quilibet Heroicarum ejus virtutum ( quas in comitiva Reginae Prudentia; profequar) capiat monumentum. Nori enim fatis parentatur Hetoibus, fi cum Heroib 5 virtutes Heroica; eodem lepulchro tumulentur. Soles quippe dum o ccid u n t, Corufcant, & vi deri tantum definunt, non lucere. Quocifca, & fi pro dignitate tanti Herois & merito perorare m inimi poflim , & veftrae AA fatisfa&urus exfpeftationi fuccumbere omnino debeam: id unum nihilominus Orator indignus aVobis poftulo, ut benignis auribus, llluftriflimarum Umbra rum panegyriften aufcultate. Arque ut inde Orationis meae fumam in itium , unde prima glorid; Jlluftrillim i Domini Comitis decora promanarunt : age parentalis do lo r , & gentilitiam imprimis tanti Herois (quem G enus, & Virtus Heroem fecere) gloriam perlcrutare. Non enim facilius laudes ejus ad umbrabis, quam li ab avitis Majorum imaginibus (quibus optime colora Haáz Rezső Múzeum Tudományos Könyvtára, Székelyudvarhely.

(5) tur Panegyris) ordiaris. Age, inquam, parentalis dolor, & cun&abundam inter pe&oris anguffias Eloquentiam, inevoluta pridem fxcula (in quibus xternum perennatura Csakianx Familix Lumina ipeftare lic e t) patere proficifci. Age tandem parentalis dolor, & diffraftis in apertum lupatis erumpe: ac ubi a tam Nobili, & Inclyta ftirpe tam nobilem, tam frufcluofam, tam auream Palmam , ne dicam radicem recifam , & avulfam noveris, iliachrymare. Verum qui poteft conceptus ex tam funefta ftrage dolor, ex tam lu&uofo interitu enatus moeror, ob immenfam vim (qui peSius premit) e lamctantis euripo cordis eluftari ? nequit enim non elfe luthiofum eos exffingvi, & inaufpicato fato eripi, quibus tam fplen* dide nafei co n tigit: tanto quippe lu&uofior eft Hclperus , quantoPhofphorus erat ferenior; eo triftior afficit occafus, quo lerenior ortus recre abat. Audendu tamen e it ; & quod coepimus iter profequendu. Lubeat igirur lliultriffirtium Csakiani Stemmatis fplendorem commemo rare. Quod fi aftrum dixero: fuit a tot fxculis clariffimum, tot fideribus, quot llluftriffimis HeroibusApoftolicum Regnum Hungarix, & In clytum Tranfyivanix Principatum , illuftrabat. Grelcebat jam inde femperCsakianxPropaginis Arbor in Palmas, quo fecundo excita e Scy thia claffico , ac lituis afveta, jurata M arti capita, martiali imbuta fpiritupeftora, Hungari, vocaliori in Pannoniam evocati tu b i, fubfcprem Nobiliffimorum, xque* ac fortiffimorum Ducum, imperio emigrarunt. Szabolcs quippe Dux, & Heros llluilriffimus, feptem illorum Ducum gloriofiffimus : CSAK Nomine nuncupatum, haud abffinilem Patri filium gen u it, qui propaginem Illuftriffimx Csakianx Fam ilix initiavit. Jam vero quis nefcit: cx eorum fangvine in Palxftra literaria T ullios , ac Demolthenes? in M artis arena He&ores, & Achilles ? in Areopago Catones ? in Ara Numinum Numas ? & quam plurimos fago, togaque He roes celeberrimos , fucceffivis fxculis procreatos? Sed confulto eos prxterm itto : deliberatum quippe mihi eft ; ut dubium vobis relinquam : Utrum Nobiliffimum Regnum H ungarix, & Inclytus T ranfyivanix Principatus, majori tuerintHeroibus Gsakianis fplendori : an vero Hi majori Regna prxtata lu ce, ac fplendore illuftr^rint? ftatuatis. Sileo igitur Csakiana e Stirpe infignem Togji Heroem NICO LAUM CSAKI: qui And 14 24 fub Sigismundo Gxfare, & Rege Hungarix Vaivoda Re gni Tranfyivanix fa&cis, virtute infigni , prudentia fingulari, fortitu dine animi eximia , clavum Regni feliciffime gubernabat Sileo M L C H A E L E M G S A K I : Joannis Sigifmundi Zapolya PrincipisTranfyivan is Cancellarium. Sileo D I O N Y S I U M G S A K I , lub PfinHaáz Rezső Múzeum Tudományos Könyvtára, Székelyudvarhely.

(6) cipe Chriftophoro Bathorio ejusdem Confiliarium. Sileo fulmen belli STEPH ANUM,cxercituuPrincipisTranlylvaniaeSigismundiBdthoriSupremumGeneralem. Alterum item STEPH ANUM, CuriarRcgix Regni H ungaric Sapientifltmum Judicem : quorum immortalia pro DEO, & Patria; emolumento fufcepta, & laudabiliter coronata facinora, centum beet facundus lingvis, petitus Romd, aut e Grxoia Orator non fatis condigne laudaverit. Unicus fufficeret: alterum fulmen belli; defunfli llluftrTffimi Comitis genitor LA D ISLA U S: qui vere Laudis laus, & omnium adorea Laudum Famiiiarque gloria e x ftitit; ybi meritis amplif. fimis , tot ab hoile reportatis triumphis Generalis bellicofiffimus, ferri in campo,domi ingenii acie llluftriflimsr fus Familiae fplendorem illuftravit. Hinc merito fcutum : quo haec Illurtriflima Familia infignita e l l : eidem Familite obtigide videtur: in quo caput odryfium, bellicam Hero um Csakiorum fortitudinem , fyrma orientale, quo teclum eft : Sagum aut Togam ( : quibus femper claruere CSAKY : ) denotarent. Superfedeo horum omnium , & fexcentorum aliorum Heroum laudibus, ne a fcopo meo longius videar aberrare. Unum filere nec pofium , nec de beo: qui inter has Generis quafi ftellas, micat adhuc, velut inter ignes luna minores: a quo non minus Patria derivat lum inis, quam ab aTlrorum Principe minora fidera (erenentur. Quis ille, A A 0 0 ? dicam liben ter: Eminentiflimus S R.E. PrxsbyterCardinalis; Ecclefiarum Colocenfis, & Bachienfis Canonice unitarum Archi-Epifcopus; Purpuratus Ortho doxa: fidei tefiis; Regni Parthenopaei Magnas,EMIfRICUS CSAKI: cu jus in DEUM & Coelites pietatem , merita in Patriam , clementiam in fubditos, munificentiam erga egenos, panegyriextollere adorfus Orator, tantarum fub mole laudum fatigatus fuccumbat, eit necelle. Et certe : quis tot, ac tantorum Eleroum cedro digna opera, erudito licet calamo , valeat depingere? quis tam llluftrem Familix Csakiana: Ijilendorem ad dignirarem rccenfere ? qux pridem terrenae metas gloriae effugit: cado invcftapeiennat, aerernumque perennabit in S M A U R1T10 CSAKl: Cujus lan&itatem, fummus m terris Chrilli Vicarius non fufpexit modo; verum etiam utriusque Orthodoxi Orbis venerationi publicat* propoluic •. dum eum poreftare Vicaria, & Apoifolica in Sanftorum numerum retu l i t , & coelo aufroravit. Hic profecto attollere fe deberet Eloquentia; ut quam magnitudinem huic Piofapix in S M A U R l l 10 cadum conci liavit, aptis grandibusque verbis aljequatur. Sed pixilar tacito filentio prae-crire , quam ad dignitatem non efferre ; p rx ib t mihi (: cujus glo ria ell in e x cd lis:) ejus virtutes, vitae lanfrimoniam, & glouam in ter Haáz Rezső Múzeum Tudományos Könyvtára, Székelyudvarhely.

(7) ris, labia preffiis, venerari. Hujus quippe Orationis quantum ad digni* tatem, & Iplendorem familia:, difficiliuseftet exitum, quam principium invenire. Crefcit adhuc llluftriffima haec Prolapiain decus Hungariar, & Tranfylvaniae, in dies : & quia rapitur excellens indoles in fimilitudincm fuorum , profert Heroes: five ad tra&anda domi negotia delphicos Oratores ; five ad propellendos e Patriae finibus hoftes, Hunniades. V erb o : quod de Silva Dodonaea fabulatur antiquitas : exquanonni fi Deorum, ac Principum infignia, Ducum clavae, yi&orum trophaea con debantur: ex hac llluftriffima , & antiquiffima fam ilia, nonnifi terreftresD cos, plurimarum palmarum ViQores , pugiles fortiffimos , pro creari. N ovit Csakiorum Familiam Iftcr , & in ejus praeconia plend decurrit alveo : fama illius ad caeruleos Agathyrfos penetravit: di&um fatis. Sed,proh dolor! quid femina occultis traftibus a prilcis proavis re petita profunt ? fallim ur; immane quantum fallim ur: quotquot gene ris nobilitatem , negleftd virtutum tramite magnis ampullis ja&amus: ubi evanuifte omnes, animis noftris intuemur. Et nunquid umbra erant, &, praeterierunt ? fumus eran t, & evanuerunt? ultimo eos fortuna tri umphavit. Habetis in quem oculos veftros defigatis, AA 0 0 . Jacet heu .exftin&us,jacet! SidusTantse Familiae, llluftriffimus Dominus Comes STEPHAN US CSAK1: unica votorum meorum cynofura. Ah utinam liceret remoto tantifper fipario , & eflrafto Libitinae ju re, c fandapila eum in tu eri; qui hoc nobis re liq u it: ut virtutum fuarum monumenta, non ad luam gloriam (quae immortalis eft )fed ad Patria: bujus emolumen tum conferantur. Fingite vos eum intueri, A A 0 0 : ponite vobis ob oculos , quantas in eum liberalior Fortuna congefterat op es; quas ipfia Uluftriffimi Comitis prtefentia clarius re te g e t: quam mea Oratio vel leviter eft adumbratura. Majores H icfortitus, quos tales decerent po lleri, fulgorem Natalium , claritudine facinorum ; ac Virtutum gemi navit. Et quis,am abo : ab aquilis columbas generari autum abit'' for tes creantur fortibus : nec imbellem unquam aquilae columbam procre arunt. Non igitur ab llluftriflimis Progenitoribus degeneravit: irud vetuftatis fua? Uluftrem gloriam , & Familia: lua: Veluti clariffimi fideris agnolcens favillam, amulo paftii, Majorum Veftigia fequebatur. Ut qui ab Illuftriffimo Progenitore , & Patre L a DISLAO regnandi, ab lliuftriffima , ac pientiffima Matre Catharina, Rofalia Kainoki, vivendi ar tem eft edo&us. Noviftis eum* A A 0 0 : non enim ignotis lo qu o r; noviftis: & non fine admiratione lulpexiftjs, exporre&am in co frontis letenitatem ; majeftatem cap itis; oculorum fvavitatem ; dignitatem Haáz Rezső Múzeum Tudományos Könyvtára, Székelyudvarhely.

(8) o ris; vultus renidentis am*nitatem. Ad haec proceritas corporis ad menfuram Atlantxam compofita, excelfam ejus mentem denotabat; frons fpatiosa, prudentiam fingularcm ; grande oculorum fupercilium, magnaT nimitatem lpirabat; humeri prigrandes,Patri*ruentisiuccolland**quales; pe&us, ut magnanimae animae domicilium , ita am plum , & auguftum; pedibus, ut profundiora nobis per Heroicarum virtutum iemitam {ignarent veftigia, tanta qu* tantum Heroem decebat gravitas; innite batur. Mirabatur certe natura ipfa vires fuas, fu*que potenti* m agni tudinem in eo,quafi in Luciani fpeculo contemplabatur. Sed heu quam dolofus Fortun* calculus ! quod dum dico : attonitus horret animus» pnrcordia p av en t, gelidus exanimat artus eruor. Ubi eft? ubi elt vultus amabilis illa honeftas? ubi majeftas verticis? ubi affufa in oculis, & emicans in ore toto gratia ? ubi illa exporreft* frontis ferenitas ? ubi fvavitas oculorum ? ubi dignitas o ris? ecce jam nox eft in oculis; pal lor in o re ; macies in v u ltu ; cor illud generofiffimi fangvinis fons , ut pum ex,exaruit; pr*grandes humeri conciderunt ; collapfa pr*cordia , inftar putrefaft* fpongi*,marcuerunt. Macellum diceres, unde elurientes colubri, & caetera infe&a fumant opfonium, & epulentur. Sic eft; fuboris formofi, colorisque gratia mephirim geftamus; removebit hanc noftram cortinam hodie , vel cras M o rs, & labem occultatam infpe&a cadaveris cimmelia exhibebunt. Ite jam crifpate refugos a fronte crines, ludentem a tergo concolorem aurocoefariem oftentate, Diademate fron tem ambite , ferto gemmeo verticem gravate. Ite, ke: incumbitefavoniis blandientibus audafter, & aur4, dum luber, & arridet uramini. Ite, ite : quicunque felicitatem veftram in caducis corporis bonis collocatis, & Icaro duce illuc ev eham ini, unde omnes longe delpiciatis; hic eft infauftus Forrun* apex , evehit in altum Sors : ut laplu graviore pr*cipitet Mors, in fepuichrum. Sic omnia Fortun* dominantis imperio fubjacen t, pr*rer virtutem. Quocirca avocatam ab eximia Corporis llluftriffimi Comitis fymetria cogitationem , ad interiora mentis & virtu tum encomia (: qu* prorsus ab ufitata conditione hpminum, llluftriffimum Heroem exemiiTe videntur: ) oculos noftros defigamus. Et quis inficiabitur, A A 0 0 fub illa humani corporis cortina excelsam mentem latuifle, & prudentiam fmgularem cui pro foribus pulcherima modeftia,rofeus in ore pudor, fimplicitas oculis, clementia in fronte , Maje ftas in humeris, candor in peftore excubabant? Nemo igitur virtutem Dominam, dico Prudentiam, domi fuille negaverit. Prudentiam dico: qu* una om nia yiitutd nutrix eft, & amro* lucerna, a qua omnes VirtuHaáz Rezső Múzeum Tudományos Könyvtára, Székelyudvarhely.

(9) «es pendent, & illfus du£lu arbitrioque operantur. Mon contradixero ifenium Prudentis fedem ede, & in fcnihus condlia relidere: tanta nihilo minus jam ab ineunte aetate, in Illuftriflitno Comite femper elucebat Pru dentia : ut nifi aetas aliu exhibuidet, veteranu a Prudentia arbitrarentur. H&c duce futura profpiciebar, praelentia lapiente* moderabatur, de prae teritis aut tacebat : aut fi loquendum erat , candorem animi praeleferebat. Et vel exinde admirationi elle poterat ejus Prudentia; quod pau corum fuerit verborum; Harpocrati novit apprime facrificare: ut quod T h ales Milefius in q u it: pa u ca v erb a animi /apientis efic indicium. (ure fibi merito vendicirit. M aluit Comes prudentidimus, virtutibus in le expreflis loqui; quam verba non proficientia, fluminis indar profunde re. H&c igitur lucetnl animae, rebellantes motus exdinxit; hodes ubi non licuit exteros, domellicos peremit; antevertit iufortunium|; ratio nis imperium indauravit; verbo : animum ad DEI nutum , ac volunta tem moderabatur. Prudentis quippe animus, tanquam oraculum quod dam eft, aut certe mentem divinam habet, qu£ cunela vid eat, prolpiciat, perficiatque. Parum fine hac Prudentia valet, animofus Achilles, clypeatus Ajax, domitor orbis M acedo, He£lor magnanimus , autinfignis fceptro Menelaus. Quin imo virtutes iplae (quas fub unius Prudentia: cortice Illuftriflimus Comes inclulerac) fine hac virtute diu ftabilesede non p o liu n t: quin omnes diffipentur. V osipfi, non dubito, de llluftridimi Comitis prudentia tedes edis, A A . q u i lingularem lemper in eo fufpexiltis Prudentiam : & non raro maturos confilii fruflus ex arbore illa decerpfidis. Qua pro inde Prudentia fingulari facium arbitror: ut impe rialis quoque Aquilae oculos in fe defigeret,et in maximis (:u.tipfi non ignoratis:) fluElibus,in quibus tota haec Patria ja£labatur,et multiplici pro cellarum adultuquadatain ruinas fatiscebat prudentidimus Navarchus, Clavum teneret KolofienfisComitatus.de foris quoque triumphat,quem domedica Virtp coronat: & ubi ad faftigiu praeconii crcfcunt virtutes, crefcunt cultores earum gradibus dignitatum. Et fi 1 ullio fides habenda: P otefi Virtus fin ep ra fid io Fortuna , quo con ten difiet , labore & confiantid fe r v e n i r e . Jam vero quam infignes, quam Heroicas huic Prudentiae V ir tutes maritaverit, videamus. In fuo igitur officio, velut in fpecula col locatus: dare cuique quod fuum edet,omnibus viribus nitebatur. Etprofetto tantus in eo fuit zelus juftitiae, tam fan£le jura aequitatis adminiftrab at: ut palmam Areopago praeripere videretur. N ovit Cernes ju-. Haáz Rezső Múzeum Tudományos Könyvtára, Székelyudvarhely.

(10) ffiltimus hanc efle virtutem , quse magnos, & laudabiles reddit mortale# fiovit juftitiam perpetui N om inis, ac famae fundamentum efle : novic' poftremo, jufthia authoritatem , & fidem comparari, & eas, ut pediflequas juftitiae virtutes comitari. Quocirca: Dicem inter, acThem idem collocatus, hinc ftrifto juftitiar gladid formidabilis , hinc hilance ap pensi aequabilis , fuum cuique juftiflime diftribuebat. Quod fi iple, aut Prsefeftorum quisquam vel latum ultra /uftitiae limires ungvem excefliflent: coa&is paulo ante obitum in coronam lu b d itis, novus S A M U E L tenaciflimus aequitatis, ( a ) eos o rare, obteftari: num cujus bovem tu le rit, fi quem extferit fortunis , violaverit in juria , ac vexaverit; palam profiterentur; fe fe ita voluntate compa ratum , ut non prius animam Creatori fuo , quam fubje&is aequita tis fit jura redditurus. Collachrymantibus interea univerfis potius, quam loqui cupientibus: Oratione ad adftantes Illuftrifllmos Hseredes conversa , iterum ac tertium , coepit eorum fidem obteftari: committere nolint , ut fi quis amplilfimae haeredicati numus non bene partus adhserefceret, quem lachrymse lubditorum repeterent; non continuo exfcinderent.- O juftitiam coeleftium admiratione dignilfimam ! quae ut im io lata fervaretur, nullis fe fle&i donis, llluftriffimus Comes patiebatur; imo ne Aulae quidem luae violentiam ullam inferri to leravit: gnarus Optime, vel unico etiam numo, alte ram aequitatis lancem inclinari. Ideo religiofo a le faftu , omnes donorum illecebras rejecit : dare , quam accipere , melius e f t c a r ^ bitratus. Sed jam ad excellam ejus mentem , & fortitudinem ani mi , Orationem converramus. Animum geftabat leipfo majorem Illuftrifltmus Comes S T E PH A N U S : nec ulli dubia de m agni tudine animi ejus poteft efle fentencia, u tp o te: qui femper in ex cellis Heroum cogitationibus occupabatur. Quem nulli adverfiritum Euri , ftatione lu i dimovere potuerunt: non blandientium ini mundi pelago firenumf moduli enervare ; non calamitates ullae de primere : quin animum ut palma femper majorem, ac majorem eri geret : & quo majora pondera incum berent, eo gloriofius femper adurgeret , & triumpharet. Sicut aureus in a liis , ica in tolerantia ferreus videbatur; Et fi juxta Nurnam : Ea fo la , & v era fo r ti tudo' exilihriatuf t qua cupiditatibus animi fu i , rationis fran os n o vit (i J i RegUvi i i , i/ $ .. Haáz Rezső Múzeum Tudományos Könyvtára, Székelyudvarhely.

(11) p n fo n e r e ; haec ita IlIuftrifTimum Comitem a molliori motjtalium ge nere discernebat, ut nullis fe terreri minis , labefactari blanditiis pateretur. D ominabatur appetitui: compofuit rebelles animi mo tu s : pro veritate & aequitate fletit imm obilis ; vel fi id non licuifle t, paratus fortunam , famam , vitam ipfam , qud charior dari ne q u i t , immolare. U t credi potuerit altitudine mentis olympum ex cedere , u tp o te, celfior; quam ut ad eum tela timoris , aut moero ris fpicula adventarent. Procul ab e o , quae Paridem aliquem cin cinnatum , & molliter pulchrum decerent : agebat ea femper, qua: galeatum , criftatum , & fortiter decorum decerent Alexandrum. T an ra denique fuic in eo fortitudo animi, & magnanimitas , ut Therfitem quemcunque , fui exempli violentia Achillem effeciflet. O rarum heroicae mentis miraculum ! raram in animis mortalium magnanimitatem ! U t qui tanta animi fortitudine praedaret , tantae nihilominus fuit comitatis , ut par infimis fuifle videretur. Faci lis ad eum aditus plebaeorum , libera: quaerimonia:, qui neminem a confpeftu, & alloquio fuo arcebat, portulata libenter cognofcebat, nihil jufta petentibus denegabat: fi quid negare cogebatur, ea ta men urebatur lenitate fermonis , ut eos quoque quibus n egab at, arquos a fe placatosque dimitteret. Quod fi fortuna per invidiam Comitem eum nafei dencgflfiet : comiras eum proculdubio Comi tem cfFecifiet. ' Et hac virtute velut aureo torque, lllufbiflim us .animorum M agnes, fihi mortalium animos devinciebat. Sunt lisec omnia, virtutis Csakianae magnte praerogativa:, A A. 0 0 . M e ta men in ter omnes llluftrifiimi Comitis virtutes, Munificentiam ma xime adm irari: qua fummum omnium bonorum largitorem aemula tus efl : cujus in omnes bona funt communia , nec ullum vult fu s liheralitatis; ac munificentia: exortem. Haec virtus Heroum pro pria eft: vjui divinam in terris bonitatem , & excellentiam propius referunt, atque im itantur. Sciebat Comes munificentifiimus , quod inquit D iogenes: Non divitem , je d divitiis bene utentem ejje beatum. Et quemadmodum magna in eum D E U S immortalis contulit natu rae dona : non minoribus locupletavit fortuna: ornam entis, cx qui bus cum aperto corde, apertam quoque fua: munificentiae dexteram faceret auxiliatricem. Nec fero in Patronorum leges , & jura ve nit llluftriffimus Comes S T E P H A N y S , quia ncc rogatus bene-. Haáz Rezső Múzeum Tudományos Könyvtára, Székelyudvarhely.

(12) ficia largiebatur. Hic fe teftem filtit mi ni ma l j ES U Societas DsrCica : cui quot annis non modico munificentiae fuae donativo fuccurrebat. Sed tacebo ego : loquantur laxa , & lapides : loquantur binar cultui divino confecratae Domus : Jegenyeienfis, & Bachietifis; quas sre proprio auxit , firmavit , & ftabilivit. Loquantur fuperiore Anno ftipata: egenorum turmae , deprefli aerumnis pupilli, defolatae in calamitatibus viduae ; loquantur M iniftri D E I , in quos non modicum laticem , fed oceanum effudit gratiarum . Nunquam tamen Nilus munificentiae illius poterat exhauri ri ; ut qui gloriae fibi duceret calamitatibus egenorum, & pauperum fubvenire. Sic lemper petentium defideria magnis mentibus , gloriae fternunt theatrum. Nunquam le liberalirate vinci patiebatur, imo ubi liberalitate cer tandum e r a t ; T ito gloriam adcmifle crederetis. Et quis ferat tan ti Mecaenatis, ne dicam egenorum Patris ja&urarn , absque tributo lachrymarurn ? furit hrec in laudem Illuftriliimi Comitis parva ? funt, fareor : tanto quae in Auditorio commemorentur, & pofteritati transIcribantur. Et quid de aliis Illuftriliimi Comitis virtutibus dicam ? quibus Eloquentiae numeris compleCtar? qui nunquam a reCto virtu tum tram ite excrravit: qui dum viveret, non eft captus nardo V e neris, vifcd voluptatis, Honoris fum o, ventd vanitatis. Qjri tanv ctfi in tanta libertate v iv e re t, poterat nihilominus T rajan i pugio nem , pignus bonae m entis, in limine Capitolii fufpendere; utpote ; cujus generofior animus , in virtutis curriculo nunquam claudicavit. Et hinc eft.- quod eum Prudentia, Juftitia ,■ Magnanimitas infra&urn reddiderint: virtutes tam politicae, quam morales coron^rint. Hinc faCtum eft : quod ubi alios excscat avari tia, enervat libido , extollit jaCtantia, premit gula , regit invidia , exanimat focordia , captivat peccatum , flagellat mala confcientia ; verbd: ubi alii a miferiis , & calamitatibus , veluti d tot armatis phalangibus premuntur , cingun t ur , & circumvallantur; ibi cymba virtutum liluftriifimi Comitis,in mundi hujus periculofo mari fecundo vento navigabat. O fe lix navigium ! non egebat lemis , quod favor Numinis impellebar. Si de lingulari pietate , qua in D EU M, Divosque ferebatur, audire cupiris? ea tanta in eo fu it: ut eum fupra hominem evexerit: qui nullum uuquam diem ab adolefcentia f u a , nifi adorato D E I Numi ne transigebat : inter ipfos, quibus conflictabatur , dolores, nihil il-. Haáz Rezső Múzeum Tudományos Könyvtára, Székelyudvarhely.

(13) fi prius, aut antiquius f u i t : quam Numen colerft, ac venerari. In DEO quaerebat fatietatem , & refrigerium , & reperiebat. Secundum D E U M plurimum deferebat honoris fan&ifTime illius Ma t r i , ac V irgini M A R I /E: cujus teftaturus am ores, ad facrum ejus No men, reverenter caput aperiebat: fi que de eadem Virgine immacu lata fermo haberetur, deteftd capite audiebat. Cuperem ego hic, AAV OO: ut cor omnium noftrum papyrus, & fangvis atramentum foret,- i.mo hoc dulciffimum nomen M A R I A, marmori peftoris noilri incideretur , vel celte in hoc filice infculperetur: prout cordi fuo infculpferat iflufhiflimus Comes S T E P H A N U S , & cultilm illius ubi ubi poterat, promovebat. Harum igitu r virtutum pretid amo rem ccelituu & mortalium nundinabatur. Et tamen,proh facinus,aeterno infculpendum c o b lfo ! tot ac tantis virtutibus inftruftus, agnovit glo riar trepidantis vertiginem , & ideo didicit Natalium fplendorem, lllufires T itulos , dignitates ampliffimas , imo virtutes ipfas fubter humilitatis cineres funerare. Indutus ergo tot virtutum ancilibus, pro meta coelum , pro bravio gloriam habuit immortalem , moe nia cceleftis prarfldii expugnaturus . Perge quo te interni fpiritus impalfus a g i t , Comes Uluftriffime ! fcquar praeeuntem . tametfi non afiequar laudibus. T o t machinas conftruxit, quot Tem pla aere liberali ftabilivic : tot baliftas & catapultas intendit , quot Eleemofynas in pauperes difperfit: tot arietes im pegit, quot preces pientilEme ad luperos effudit; & fic , ut bene fperamus , facra illa moenia expugnavit. O T e felicem, ac fortunatum A thletam ; Co mes Illuftrifhme ! qui in virtutum curriculo fic currere prudenter ftatuifti, ut inter plurimos gloriae im m ortalis, & honoris avidiffimos, braviurn reportaret: contentus tamdiu vixifle, quantum ad immor talem gloriam fatis edet. Sed 6 vulnus ! 6 lachrymae ! irerum : /»i fandum Libitina ju b et renovare dolorem . Vivere dedit lllulhiflim us Comes S T E P H A N U S CSAfCI. Erravi, A A. 0 0 . vivere non d edit, fed in cep it; erigitur in fublime, qui fic c a d it: oritur, qui fic o ccid it, ipsd denique morte redditur immortalis. Mortalis enim vitae fepulchrum , cunae funt vitae immortalis. V ivit ergo Ulultriffimus Com es: vivit in beata aeternitate in coelis; vivit fanM & vir tutibus apud homines in terris, utrobique immortalis ; utpote: cu jus v irtu te s, f a ma , glo ria, nequeunt humari. U r quid ergo ta-. Haáz Rezső Múzeum Tudományos Könyvtára, Székelyudvarhely.

(14) efis Comes Uluftriflime ? taces quidem : fed tacita filentio clamas., faris locutus : etiam cum loqui neceflura eft , obmurefeis. Sed quid fruftra vulneri vulnus addo: dum folamen ferre adiaboro. Quid enim funeftus ifte apparatus ? quid lu&uofse hujus caliginis horrot? quid ferali majeftate ere&um Maufoleum ? quid faces circumquaque ardentes? nifi ja&uram tanti Herois, ta c iti deplorant lamentatione. Et certe dies V eneris, duodecima nempe Menfts A prilis, toti Tranfylvaniae, fed plurimum Uluftriflima: Familia?, lu&uosa conftellatione Dacico in horizonte i l l uxi t: fatalis tamen ille phofphorus, felicibus Comitis Illultriflimi fatis debebatur : ut eo die , quo Salvator per diti orbis, e crucis feretro animam Patri fuo reddidit ille quoque fuam Numini immolaret : & mortale linquens corpus , triumphans ad fuperos evolaret. Cum ergo terte vel ipso Democrito : In evita bilis fi t omnibus fa ti n eceffh a s: nefas eft deflere , quod nefas eft d ev i tare. Ad hujus igitur buftum quis quis es , ne fleveris: nihil in vita egit dolendum. Nefas eft eum deflere, qui pridem in corde fuo templum inftruxerat ; in cujus portibus fpartanorum illud inferipfit: M orti matri perennis felicitatis. V ixit fatis: quia non an n o s, fed trium phos; non quidem contra gentes barbaras, fed con tra mundum , carnem , & daemonem fortunatior Alexander nume ravit ; metiebatur fe non aetate , fed perennitate. Imprefsum cordi h ab u it: quo propinquiores m orti exiftim us, eb nos lan&iores efse oportere: Ideo omnem adhibuit operam , ut quSm piiilime morere tur. ' Non jam miror ego , quod ubi alii cum Pericle metuunt umbrae fuae occurrere: ibi Illpftriflimus C om es, mortem feliciffimo agone, utpote : falutis prius ferculo roboratus , fuperavit. Uluftriflim usigitur Comes S T E P H A N U S CSAFCI: qui Corona fuit in te rris, patrios deferuit penates , praeparati gloriae immortalis Coronsi fruiturus. Addo & ego Coronidem Orationi: & ad llluftriflitnum Comitem ultimum fermonem meum converto. Quielcitc ma gni Manes : qtfiefce Heros gloriofiffime , quiefee Athleta fortilfime ! non eft cur T ib i monumentum erigam , cum illud T ib i, T u aere perennius , & omnj pyramide excelfius jacens , moriensque erexifti. Surgunt T ib i in monumentum facra illa rudera , in quibus corpus tuum tumulandum poftulslfti: quibus fi ora paterent & luffuna , luftum fuum in occafu T uo teilarentur ; St lumina in flu-. Haáz Rezső Múzeum Tudományos Könyvtára, Székelyudvarhely.

(15) fnina folverentuft Optabant illa magnifico ad faftigium evefla cuftu , T e fupcrftite gloriari : T e Patrono munificentiffimo fplendidius adornari. Sed cum duris parendum fit faris; ambiunt poft ipla fata cor pus Tuum , gaudent T ibi efse monumento : in quo pofthumi quiete perfruaris. Quiefce igitur Comes Illuftriflime , & San&i M A U R ITII, cui in terris cognatione fangvinis junftus fu ifti, dulciflim i in coelis fruere focietate. Ereptus quidem es ex oculis, at ex mente non evanuifti. Manebit fupcrftes virtus T ua palm aris, & fenex me moria meritorum. Qyiefce , & qui in hoc mundi theatro gratiis feliciflimo imperio dominabaris : in Caelo lauream virtutum T u a rum adipilcaris. Vos vero AA. OO. e u m , quem moribus fpeftabilem , humanitate affabilem , ab affabilitate amabilem , virtutibus Illuftriflimis ornatum in vita fufpexiftis , p ii memorii poft fata tebete. Claudite lachrymarum fontes : fat corda biberunt. TemJWs eft : ut dcftinato corpus tumulo im po natis, & extremo IUt^ ftriflvmis Manibus obfequio p aren tetis!. p. i. x. I,. Haáz Rezső Múzeum Tudományos Könyvtára, Székelyudvarhely.

(16) Haáz Rezső Múzeum Tudományos Könyvtára, Székelyudvarhely.

(17)