I n Judsea, eivitate Betlehem (ut seribit sunctus Cyrillus episcopus Hierosolymitanus in concilio*) Ephesino se prsesente catholice celebrato, q u e m a d m o d u m etiam ex diversis in u n u m elironicis colligitur) erat virgo quaídam genere nobilis de domo David, setate iuvenis, animo senilis, sed virtute quidem m o r u m longe praestantior, E m e r e n t i a no-mine, deo devota, in legis divinas meditatione sedula, in omni con-versatione t.ota pudica, qua» m i r u m i n m o d u m (lege tarnen divina non contradicente) concupivit coniugium declinare et in castimonia illibatae carnis, i n dei servitio semper vivere, maxime quam **) in pro-phetis legerit salvatorem m u n d i de virgine nasciturum. Ne igitur ex consodalium m u n d a n a r u m conversatione labem aliquam, aut ex con-tagiosa laseivia maculam contralieret, sasculum fugitare studuit. I l i n c est ut spiritus saneti dueta gratia fratres devotos opportuno tempore atque p r o p h e t a r u m filios in monte Carmeli vitam cselibem agitantes interdum accesserit. A quibus n o n solum p r o p h e t a r u m profundas soripturas didicit, verum et vitse sua: saluberrima monita suseepit.
Absque e n i m illorum maturo consilio virginitatis statum nullo pacto mutare decrevit. Postquam vero iam a n n o s pubertatis attigisset nu-bilis facta, parentes secundum legem Movsaicam eam n u p t u i tradere proposuerunt«. Dum autem eadem iterum atque iterum verba super
*) consilio
**) tarnen
6 9 4
A T E L E K I - C O D E X L E G E N D Á I . 55
desponsatione facerent, tacite cum virgin ali quantum potuit verecundia non auscultavit. Verum ipsis i n sua opinione per-(3b)severantibus earn crebrius desuper molestarunt. Quid vero ageret perplexa, delibe-r a t i o n s induoiis acceptis, ad f delibe-r a t delibe-r e s devotos in monte Cadelibe-rmeli cele-riter clam se contulit. Quibus arcana mentis sua; dedit de castitate perpetuo servanda, sed in c o n t r a r i u m p a r e n t u m suorum voluntatem se viro secundum legem n u p t u m ire prsecipientium coepit detegere.
Mine sibi tremula suspiria, dolorosa lamenta, cordisque sui nimiam anxietatem innasci querebatur. Quam ob rem cum timore et reve-rentia, super agendis u t r a m eligeret p a r t e m , dei voluntatem f r a t r u m agnoscere precibus humiliter hortabatur. F r a t r e s autem his auditis primum stupefacti, quoniam res ipsa licet pii propositi, tarnen in-audita et legi1) Moysaic® contraria, decreverunt, u t r a m p a r t i u m eligi debere vigiliis, precibus atque ieiuniis voluntatem dei consulendam esse. Qu® dum una cum E m e r e n t i a triduo in fervore spiritus age-r e n t u age-r , contigit tage-ribus ex fage-ratage-ribus visionem miage-rnbileni m e m o age-r i a q u e p e r p e t u a celebrem divinitus manifestari. Convenient]bus igitur post triduanas devotiones atque perscrutantibus, si misericordia2) dei, cuipiam8) suam voluntatem super liac re dignata fuisset patefacere, respondens unus dignitate praBstantior, devotior oratione, senior ®tate:
Vidi, inquit, qualibet h a r u m noctium post orationes ad deum fusas mir® pulchritudinis arborem valde singularem, m u l t o r u m r a m o r u m fecunditate pr®lustrem4). Supexque r a m o r u m unum, ceteris venustate pr®cellentem contemplatus sum florem aspectui meo delectabilissimum et amoenissimum, cui f r u c t u m inclusum eonspexi suavissimum et su-per omnes mundi fructus acceptissimum. Sed hrec visio quid nobis prasagiat,5) non facile dicam. Ceteri duo quuin similem visionem se conspexisse dicerent, ]>ost i n i t u m consilium itcrum devotis precibus ad deum ardenter profusis, audire vocem e cado m e r u c r u n t , altis-simo p r a s t a n t e d i c e n t e m : Arbor ostensa et 6) visu pulcherrima niti-dam figurát Emerentia.' virginis puritatem, atque ipsius s a n c t u m pro-positum ad dei super relatuin signat voluntatem, quod p e r sacrum coniugium divina pietas decrevit consummandum ?7) Ramus a u t e m ille p r a l u s t r i o r ceteris filiam significat ab ea nascituram, A n n a m nomine, de qua flos producetur gratia plena virgo Maria, in internum illibata p e r m a n s u r a . Ex flore vero virgine Maria fructus ille suavissimus in
lege
2) misericordiam
s) cui piam )
*) perlustrem
5) presaginat
6) est
7) consumandum
• 6 9 5
50 KATONA T.A.TOS.
lucem prodibit dei filius et salvator totius h u m a n i generis, de quo scriptum e s t : (instate et videte, quoniam suavis est dominus. Alii autem r a m i eiusdem arboris cum frondibus et fructibus sanctam ex se posteritatem atque sobolem toti m u n d o p r o f u t u r a m i n s i n u a n t . Quibus p e r o r d i n e m sic intellectis, E m e r e n t i a virgo non ambitiosa facta, non dubia nec incredula, sed conferens hajc i n corde suo, de-votius ad p a r e n t e s suos est reversa. Quibus de eius absentia placatis, templum dei quotidie frequentabat et oculis in caelum levatis domi-n u m ileum suum (udomi-nde sibi sperabat auxilium) ex adomi-nimo rogitabat obsecrans, u t nulli viro, nisi ex toto corde deum timenti, prueceptis.
domini in o m n i b u s obtemperanti et sobolem in laudem dei petenti salubriter nubat. E m e r e n t i a vero quoniam eleganti corpore, venusta facic, nobili genere fűit, pudica, pia, bcnigna, omni bonitate conspicua et in universa m o r u m honestate adeo praecJara, ut ilia sua amplitu-dine in eins g r a t i a m omnes conciliabat: bine est quod a pluribus optata esset et in coniugem postulata. Sed quoniam sese ab eis cupisci magis carnalis delectationis quam cum dei timore casti
con-]ugii gratia in spiritu didicit, omnes et singulos t a m q u a m viros spur-cissimos, castissimo coniugio indignos abdicavit. Quemadmodum i n Thobia legitur de Sara ilia sancta, cuius septem viros (qui cam sine timore dei polluto tactu contingere volebant), mox q u a m p r i m u m in-gressi sunt, dannon Asmodeus interemit, u t sancti generis Thobise iuniori deum t i m e n t i reservaretur et per sanctum angelum Eapha-fclem d e s p o n d e r e t u r : multo igitur magis per s p i r i t u m sanctum a viris impuris, deum n o n timentibus custodiri debuit E m e r e n t i a , ex qua tamquam ex m a t r e proxima nascitura erant tarn sancta plantaria, et ex qua sicuti ab avia vel ab abavia originem ducerent tarn vivifica, salutaria et cunctis*) mortalibus g e r m i n a saluberrima. Sex igitur viris ab E m e r e n t i a sancti spiritus instinctu recusatis, septimo, cuius no-men Stollanus erat, de genere David, viro iusto, timorato, in obser-vatione legis strenuo coniuncta est matrimonio. H i (4b) duo multum u n a n i m e s in timore dei vitam agebant, domino preces devotas accu-mulabant, eleemosynas pauperibus erogabant, visitabant templum dei statutis festivitatibus, providebant ministris eins, ut pro se deum precarentur, de suis facultatibus. T a n d e m divina benignitate visionis prasfatae veritatem in actum ducere volente, n o n longa post tempóra deo supplex E m e r e n t i a gravida facta peperit filiam primogenitam in tertia feria hebdomad®,**) quam appellavit A n n a m nomine. Post
An-*) a cunctis
**) ebdomade
6 9 6
A T E L E K I-CODEX L E G E N D Á I . 4!)
nam vero certis mensibus uffiuxis alteram peperit, quam nomiuari fecit E s m e r i a m , commendabilium f r u c t u u m plantulam venerandam.
I l » c quidem Esmeria dei ordinatione et legis obligatione generis sui viro spectabili (cuius n o m e n Affra) n u p t a est. Qua» primogeniture siiam peperit Elisabeth postea Zacharias coniugem et J o h a n n i s Baptista»
genitricem. D e h i n c iihum genuit Eliud, qui coniunctus erat illi prae-elara', quar vidua describebatur Lucie VII., cuius filius adolescens de-functus erat in porta civitatis Naym. E r a t apostolorum Petri et An-drea; consanguinea de Bethsaida. Hase viro suo Eliud, fratri Elisabeth, duos pe| erit tilios, Martialein *) et Emiu. Iste Martialis primogenitus cum m o r t u u s esset, resuscitatus est a domino, matri restitutus, quae i|isum t e n e r r i m e diligebat, qua gratia m a t e r domino multo familia-rior efficiebatur et apostolis eius consanguinitatis iure multum affi-ciebatur; et ideo necessitatibus domini atque discipulorum eius de temporalibus suis per lilium magis sollicite providere curavit. Quod patet de quinque panibus hordeaceis2) et duobus piscibus, per An-dreám domino oblatis, tamquam per consanguineum matris medio provide delatis et similibus. Quam ob rem h a n c matrem vulgari no-mine diseipuli suam affirmabant et filium eius Martialem hunc Ma-ternum, quasi matris filium, peculiari n o m i n e appellabant. Hie autem idem est, qui missus a beato Petro subdiaconus cum Euchario, ex septuaginta duobus diseipulis Christi uno, i a m a beato P e t r o apostolo in episcopuin ordinato, et Valerio diacono i n t r a fines Almaniso, et in via defunetus et miraculose redivivus iam secundo, (5a) et in anti-stitem sublimatus Treverorum, Tungrorum atque Coloniensium pro-sperrime rexit ecclesias. F r a t e r autem eius E m i u defuneto patre pe-regrinatus est iuvenis usque ad A r m e n i a m , et ibidem porseverans non reversus, circa senium coniunctus honesta» puellae Memelia; ge-neravit ex ea filium Servatium maxim® postea virum sanetitatis, in Tungrorum antistitem celebriter exaltation, cuius reliquiae coluntur et in magna populorum frequentia visitantur variis peregrinationibus in urbe Traiectensi super Mosam, propter m i r a n d a ac ineffabilia so-latia et remedia atque miracula, quae meritis beati Servatii in dies cultoribus et devotis divina pietas elargitur. Mater autem iam vidua facta et Einiu, ut opinabatur, mortuo, dicebatur adolescentis, de quo supra, unica et vidua. E x praedictis igitur manifeste patet, q u a m3) vivida et saneta g e r m i n a de Esmeria sorore sanetre Anna* prodiere quarum mater fuit veneratione digna ipsa Emerentia.
h marcialem
5) ordeaeeis
s) qua
A K A D . H U T . A H Y K L V - KB B Z K P T Ü I ) . K Ö K K B Ó L . X V U t . K Ö T . 1 0 . B Z . 3
50 KATONA T.A.TOS.
Sequitur figura de genealógia Emerentiac matris et Annae filiaé.
1)
E m e r e n t i a ex Stollano duas peperit filias, scilicet Annám, cuius tres erant v i r i : Joachim, Cleophas et Salome. Quae tres genuit Ma-rias. P r i m a M a r i a (quam A n n a ex Joachim patre peperit) ex spiritu sancto genuit Christum. Secunda Maria (quam A n n a ex Cleopha patre peperit) ex Alpheo genuit filios q u a t u o r : Jacobum Minorem, Simonem, J u d a m et Joseph J u s t u m . Tertia Maria (quam ex Salome patre A n n a peperit) genuit ex Zebedeo filios duos : Jacobum Majo-rem et J o h a n n e m Evangelistam.2) Porro post Annam peperit Eme-rentia E s m e r i a m , quae ex viro Affra peperit duas proles. Primo pe-perit Elisabeth filiam, quae ex Zacharia genuit J o h a n n e m Baptistnm.Secundo Eliud filium, qui ex uxore sua genuit duos filios. P r i m o genuit Martialem episcopum, alio nomine Maternuin, Treuerornm Tungrorumque ecclesias regentem. Secundo genuit f r a t r e m illius E m i u , qui Servatium genuit ex uxore Memelia, Tungrorum Episcopum.
I ersuK.
Anna solet dici tres concepisse Marias,
Quas genuere3) viri: Joachim, Cleophas, Salomeque.
Has duxere viri: Joseph, Alpheus, Zebedeus.
Prima parit Christum ; Jacobumque secunda Minorem, (5b) Et Joseph Justum peperit, cum Simone Judam;
Tertia Maiorem Jacobum, volucremque Johannem.
CAPITULUM SECUNDUM.