r e n d ta r to m á n y ( o b s z e r v á n s o k ) a X V . s z á z a d m á s o d ik f e lé b e n E u r ó p a - s z e r te a f e r e n c e s e k le g n a g y o b b é s le g te k in té ly e s e b b c s o p o r tja v o lt, a m e ly b e n tíz c u s to d iá b a ( tíz ő r s é g b e ) s z e r v e z v e h e tv e n k o lo s to r é s 17 0 0 s z e r z e te s m ű k ö d ö tt.
A z im é n t lá ttu k , h o g y e z a s z á m b iz o n y e r ő s e n m e g f o g y a tk o z o tt a X V II-X V 1 I1 . s z á z a d r a .
A z o b s z e r v á n s f e r e n c e s e k te v é k e n y s é g e m á r a X I V . s z á z a d tó l fo k o z a to s a n á tte v ő d ik M a g y a r o r s z á g r a , r é s z b e n N a g y L a jo s b a lk á n i p o litik á já n a k s o r o z a to s k u d a r c a i m ia tt, v a la m in t a z é rt, m e r t 1 3 4 7 -b e n e n g e d é ly t k a p ta k a rra , h o g y m is s z i
ó s m u n k á ju k m e lle tt v ilá g i p a p h iá n y á b a n le lk ip á s z to r i te v é k e n y s é g e t is v á lla lja n a k . A m a g y a r la k o s s á g g a l v a ló k a p c s o la tu k íg y m in d in k á b b k is z é le s ü lt. B a já r a k e r ü lé s ü k s z o r o s a n ö s s z e f ü g g a t ö r ö k ö k á lta l e lő id é z e tt á ld a tla n á lla p o to k k a l é s a D é lv id é k la k o s s á g á n a k , v e z e tő in e k a z z a l a m a g a ta r tá s á v a l, m e ly a k a t o n a i - p o l i t i k a i e r ő v is z o n y o k tó l f ü g g ő e n h o l a c s á s z á r ia k , h o l a tö r ö k ö k e lle n v a g y m e lle tt f o g la lt á llá s t. L á s s u k , m it is ír e r r ő l K ő h e g y i M ih á ly a z e lő s z ó b a n : „ A tö r ö k u r a lo m a lá k e r ü lt m a g y a r o r s z á g i te r ü le te k e n a h a g y o m á n y o s e g y h á z i s z e r v e z e t c s a k h a m a r m e g s z ű n t. A p a p o k a z e ls ő é v tiz e d e k b e n j ó r é s z t m é g a h e ly ü k ö n m a r a d ta k , d e 1541 u tá n tö m e g e s e n h a g y tá k e l p lé b á n iá ju k a t. A f e lb o m lá s a z 1 5 5 2 -e s tö r ö k tá m a d ó h a d já r a t u tá n g y o r s u lt fe l. A p a p h iá n y ó r iá s i m é r e te k e t ö ltö tt, a m ib e n a p r o te s ta n tiz m u s te r je d é s é n e k is k o m o ly s z e r e p e v o lt. A v á ls á g o s h e ly z e te n c s a k s z e r z e te s e k é s lic e n c iá tu s o k ig é n y b e v é te lé v e l le h e te tt v a la m e ly e s t e n y h íte n i. R ó m a k ü lö n b ö z ő j e l e n t é s e k u tá n 1 6 1 0 -b e n d ö b b e n t r á a rra , h o g y M a g y a r o r s z á g o n a z e lő r e tö r ő r e f o r m á c ió é s a tö r ö k h á b o r ú k e lle n é r e v a n n a k m é g k a to lik u s o k . E ttő l a z id ő tő l k e z d v e m is s z ió k a t k ü ld e r r e a te r ü le tr e . V . P á l p á p a 1 6 1 2 -b e n k e lt b r é v é jé v e l in d ítja ú tr a a p é c s i j e z s u i t a m is s z ió t. [...] A r á n k m a r a d t v is z o n y la g n a g y s z á m ú le v é lb ő l fő b b v o n á s a ib a n r e k o n s tr u á lh a tó m ű k ö d é s ü k . A B á c s k á b a r itk á n j á r t a k á t, s a k k o r is k iz á r ó la g a D u n á h o z k ö z e li te le p ü lé s e k r e (B á c s , Z o m b o r , K a lo c s a , P a ta j) . [...] M á s f é r f i s z e r z e te s r e n d e k is v é g e z te k m is s z ió s t e v é k e n y s é g e t M a g y a r o r s z á g tö r ö k m e g s z á llta te r ü le té n ( p á lo s o k , k a p u c in u s o k , b e n c é s e k ) , d e e z e k j ó v a l e r ő tle n e b b e k v o lta k , é s s o h a s e m ö le lté k fel a z o r s z á g d é li te r ü le té t. B á c s k a k a to lik u s a i s z á m á r a a z á ld a tla n h e ly z e t j a v u l á s á t a b o s n y á k f e r e n c r e n d ie k m is s z ió b a v a ló b e k a p c s o ló d á s a j e l e n t e t t e .” 182 183
A z 1 6 2 2 -b e n R ó m á b a n a la k u lt „ S a c r a C o n g r e g a tio d e P r o p a g a n d a F id e ” s z e r v e z e t e ls ő s o r b a n a b o s z n ia i - tö r ö k e n g e d é lly e l m ű k ö d ő - f e r e n c e s k o lo s to r o k r a tá m a s z k o d v a k e z d te m e g m u n k á já t.” 181
182 A bajai ferencesek háztörténete, i. m. p. 9 -1 0 .
183 Fricsy Ádám: Egyházm egyénk a török hódoltság alatt. = Egyháztörténeti tanulmá
nyok. Szerk. Fricsy Ádám. 1. 1993, p. 7 5 -1 3 0 . ; 104. p.
„ Mert a szívnek teljességéből szól a száj”
A z e ls ő d le g e s e n le lk i g o n d o z á s t v é g z ő b o s n y á k f e r e n c e s e k s z ív ó s s á g u k k a l, k ita r tá s u k k a l, p o litik á tó l v a ló e lz á r k ó z á s u k k a l, a b b a b e n e m a v a tk o z á s u k k a l, ö s s z e s s é g é b e n é le tm ó d ju k k a l g y ő z té k m e g a t ö r ö k ö t a r r ó l, h o g y n in c s e g y é b s z á n d é k u k , m in t a k a to lik u s v a llá s te r je s z té s e s h ív e ik g o n d o z á s a . A s o k á ig g y a n a k v ó t ö r ö k v é g ü l - k iz á r ó la g c s a k ő k e t - m e g tű r te a z o r s z á g b a n . T e r m é s z e te s e n e z a k a p c s o la t se m v o lt z ö k k e n ő m e n te s . A b o s n y á k - d ia k o v á r i p ü s p ö k s é g t ö r té n e té t f e ld o lg o z ó H o d in k a A n t a l 184 r é s z le te s e n b e s z á m o l a tö r ö k ö k k e g y e tle n k e d é s e i
rő l, m e ly e t a n e k c s e i é s a ty a i k o lo s to r b a n v itte k v é g h e z , m iv e l k é m e k r e jte g e té s é v e l é s r a b o k m e n e k íté s é v e l g y a n ú s íto ttá k a z o tt é lő f e r e n c e s b a r á to k a t.
A z e s e m é n y e k 1 6 9 0 u tá n f o r d u la to t v e tte k . A d ju k v is s z a a s z ó t a z e lő s z ó ír ó já n a k : „ A t ö r ö k ö t tá m o g a tó f r a n c ia k ir á ly n y u g a ti tá m a d á s a é s a tö r ö k új e r ő f e s z íté s e n e m c s a k m e g o s z to tta a s z ö v e ts é g e s e k e r e jé t, h a n e m le la s s íto tta , m é g e g y é v tiz e d ig ta r tó , v á lta k o z ó s z e r e n c s é jü h á b o r ú v á h ú z ta e l a f e ls z a b a d ító h a d já r a to t.
C s a k h o g y a c s á s z á r ia k s o r o z a to s g y ő z e lm é n e k h ír é r e a B a lk á n s z lá v n é p e i m o s t m á r tö m e g e s e n m o z d u lta k m e g . C s e m o je v ic s A r z é n p á tr iá r k a n y ílta n le v e le z e tt és tá r g y a lt a z o s z tr á k f ő tis z te k k e l. A z á tm e n e tile g m e g e r ő s ö d ő tö r ö k h a ta lo m e z t te r m é s z e te s e n n e m n é z te j ó s z e m m e l, é s m e g to r lá s r a k é s z ü lt. E r r e a z tá n m e g k e z d ő d ö tt a te r v s z e r ű é s á lta lá n o s m e n e k ü lé s M a g y a r o r s z á g fe lé . A b e jö v ö k s z á m á t n e m is m e r jü k p o n to s a n . [...] K o llo n ic s L ip ó t k a lo c s a i é r s e k a z t ír ta a p á p á n a k , h o g y k ö z e l 6 0 e z e r s z e r b ( lé le k v a g y c s a lá d ? ) j ö t t M a g y a r o r s z á g r a . A tö m e g e s m e n e k ü lé s m a g á t a tö r ö k n a g y v e z ír t is m e g d ö b b e n te tte , m e r t ú tja s o r á n n a p h o s z - s z a t n e m ta lá lt é lő e m b e r t B e lg r á d k ö rü l. M in d e n k é p p e n n a g y o b b d é ls z lá v t ö m e g g e l k e ll te h á t s z á m o ln u n k , s e z e k e g y r é s z e v id é k ü n k r e k e r ü lt.” 185
V a ló s z ín ű n e k ta r th a tju k , h o g y a b o s n y á k f e r e n c e s e k n e m h a g y tá k el h ív e i
k e t, é s e b b e n a z id ő s z a k b a n ( 1 6 8 6 - 1 6 9 0 ) v e lü k e g y ü tt m e n e k ü lv e , ő k e t k ís é rv e k e r ü lte k a B á c s k á b a é s v á r o s u n k b a , B a j á r a .186
A j e l e n k ia d á s a z e lő z ő h ö z k é p e s t e g y tá r g y m u ta tó v a l is g a z d a g o d o tt, a m e ly a h is to r ia d o m u s m ű f a jt e lő s z ö r o lv a s ó n a k m e g k ö n n y íti a z é r te lm e z é s t, h is z e n m in te g y s u m m á z o tt k iv o n a tá t a d ja a h á z tö r té n e t tö b b é v s z á z a d o s e s e m é n y e in e k . A k ö te t fö ld r a jz i n e v e i id ő r e n d b e n se m j e le n te n é n e k s o k a t, a m u ta tó b a n v a ló a b c s z e r in ti f e ls o r o lá s u k p e d ig e g y e n e s e n k iz á r ja a n n a k a le h e tő s é g é t, h o g y a z ö s s z e f ü g g é s e k m e g m u ta tk o z z a n a k . E lő f o r d u lá s i g y a k o r is á g u k é s a tö r té n e le m té n y e i a z o n b a n s e g íts é g ü l h ív h a tó k . R a g a d ju n k k i te h á t n é h á n y a t k ö z ü lü k !
184 Hodinka Antal: Tanulmányok a bosnyák-djakovári püspökség történetéből. B u d a p est:
M TA, 1898, 119 p.
185 A bajai ferencesek háztörténete, i. m. p. 11-12.
186 Karácsonyi János szerint a bajai ferences rendházat 1690 körül alapíthatták. Karácso
nyi János (1 9 2 3 -1 9 2 4 .) i. m. II. 362. p.
Pajor Enikő: Egy mutató - és ami kiolvasható belőle
A b e tű r e n d b e v e s z ő N e k c s e , P o z s e g a , S a r e n g r á d , V e lic a a m a g y a r o r s z á g i b o s n y á k f e r e n c e s e k s z e m p o n tjá b ó l f o n to s h e ly s z ín e k . A v á n d o r ló , m in d e n v i
s z o n ta g s á g n a k k ite tt f e r e n c e s e k é le té n e k j e l e n t ő s á llo m á s a v o lt a X V I. s z á z a d b a n , a m ik o r a b o s n y á k r e n d ta r to m á n y p r o v in c iá lis á n a k s ik e r ü lt k iv ív n ia a tö r ö k h a tó s á g o k n á l, h o g y a D u n a - S z á v a k ö z é n e lh a g y o tt k o lo s to r o k b a ő k k ö ltö z h e s s e n e k b e , s s z ü k s é g e s e té n o tt m e g p ih e n h e s s e n e k v a g y m a g u k is g y ó g y u lh a s s a n a k . A z e g y ik v o lt a z im é n t e m líte tt P o z s e g a k ö z e li v e lic a i - e r e d e tile g A g o s to n - r e n d i r e m e té k é p ü le te a m á s ik a v a la m ik o r i m a r iá n u s f e r e n c e s e k n e k c s e i - o tta n i n é v h a s z n á la tta l é lv e n a s ic e i - , a h a r m a d ik p e d ig a s z a lv a to r iá n u s o k tó l 1 5 2 6 -b a n e lh a g y o tt D u n a - p a r ti a ty a i k o lo s to r . M iv e l a b a ja i H T a X V II. s z á z a d v é g é n k e z d ő d ik , itt A ty a n e v e e b b e n a v á lto z a tb a n m á r n e m , d e a b o s n y á k o k /s z e r b e k á lta l h a s z n á lt k é s ő b b i n é v v á lto z a tb a n S a r e n g r á d n é v e n a n n á l t ö b b s z ö r b u k k a n e lő a ta r to m á n y i k á p ta la n i g y ű lé s e k e g y ik h e ly s z ín e k é n t.
A z o b s z e r v á n s f e r e n c e s e k le g h ír e s e b b r e f o r m e g y é n is é g é n e k , K a p is z tr á n ó i S z e n t J á n o s n a k ( 1 3 8 6 - 1 4 5 6 ) a s ír ja te tte is m e r tté é s h ír e s z a r á n d o k h e lly é a s z e r é m ú jla k i, m á s n é v e n ilo k i k o lo s to r t. A b a ja i H T e h e ly e m líté s é v e l in d u l.
1 6 9 4 -b e n u g y a n is a z o lo v ó i b o s n y á k k o n v e n t ta g ja i id e m e n e k ü ln e k , itt k é r n e k s e g íts é g e t a h h o z , h o g y o lo v ó i k o n v e n tjü k e t v is s z a s z e r e z h e s s é k . V é g ü l e lp u s z tu lt r e n d h á z u k b a n in c s m ié r t v is s z a té r n i, v é g le g S z e r é m ú jla k o n /I lo k o n r a g a d n a k , e n n e k e lle n é r e m é g 1 7 0 7 -b e n is a z o lo v ó i k o n v e n t ta g ja ik é n t e m lítik m a g u k a t.
A k ö z é p k o r i h a g y o m á n y b a n g y ö k e r e z ő - á m e s z á z a d o k b a n m á r n e m g y a k o r o lt - , v a llá s i in d ítta tá s ú ( c a u s a d e v o tio n is ) k ü lf ö ld já r á s n a k , p e r e g r i n á c i ó n a k 187 M a g y a r o r s z á g o n k e r e s z tü lv iv ő á llo m á s a i s z in té n f e lle lh e tő k a k ö te tb e n . A sz a k - ir o d a lo m b a n m á r a m á r a la p o s a n f e ld o lg o z o tt iro d a lm i a d a to k ta n ú s á g a s z e r in t a
„ k ö z é p k o r i J e r u z s á le m - já r á s ” -k é n t is m e r t z a r á n d o k u ta k o n 188 e ls ő s o r b a n a v a g y o n o s o k , n e m e s e k v e tte k ré s z t, m e rt a s o k v e s z é lly e l j á r ó u ta z á s h o z k ís é r ő ik e t c s a k ő k t u d tá k m e g f iz e tn i. A n y u g a tr ó l in d u ló é s J e r u z s á le m ig m a jd h á r o m h ó n a p o t ig é n y b e v e v ő z a r á n d o k la t s z á m o s á llo m á s a m a g y a r te r ü le te n v o lt. A z o r s z á g u n k b a n 19 n a p ig ta r tó m a g y a r o r s z á g i s z a k a s z n a k G y ő r F e h é r v á r T o i n a v á r B a r a n y a
-187 A külföldre tanulmányi célból induló peregrináció azonban a X V II-X V III. században is virágzott. V ö. Peregrinuslevelek. 17 1 1 -1 7 5 0 . Külföldön tanuló diákok levelei T ele
ki Sándornak. Szerk. Hoffmann Gizella. Ford. Bartók István. Névm ut. Bujtás László.
S zeged : JATE Bölcsészettudom ányi Kar, 1980, 472 p. (Adattár X V I-X V III. századi szellem i m ozgalm aink történetéhez ; 6.)
188 H oll Béla: A középkori magyar Jeruzsálem-járás és Pécsváradi Gábor utazásának néhány tanulsága. = Holl Béla: Laus librorum: válogatott tanulmányok. Vál. és szerk.
M onok István, Zvara Edina. B u d a p est: Magyar Egyháztörténeti Enciklopédia Munka- k özösség, 2000, p. 5 8 -7 8 .
„ Mert a szívnek teljességéből szól a száj "
v á r - V a l k o v á r - B e l g r á d v o lta k a z á llo m á s a i.189 E n n e k a z ú tv o n a ln a k e g y ik u to ls ó íro tt é s n a g y o n h ír e s s é v á lt ú tik a la u z a a „ C o m p e n d io s a d e s c r ip tio ” , a m e ly a X V I.
s z á z a d b a n a z u g y a n c s a k f e r e n c e s P é c s v á r a d i G á b o r to llá b ó l s z ü le te tt (1 5 1 9 k ö rü l). 190
A m in t lá ts z ik , a k o lo s to r o k , a z e g y e s f ö ld r a jz i h e ly e k tö r té n e te , h a c s a k a s o r o k k ö z ö tt o lv a s v a is, d e n y o m o n k ö v e th e tő a h is to r ia d o m u s f e lje g y z é s e ib ő l, h is z e n s z in te n a p i g y a k o r is á g g a l s z e m ta n ú i le h e tü n k a tö r ö k e lle n i f e ls z a b a d ító k ü z d e lm e k n e k . A m u ta tó n e v e i é s f ö ld r a jz i n e v e in e k tö b b m in t e g y tu c a tja e z e k r e a z e s e m é n y e k r e u ta ln a k . E s z é k , P o z s e g a , a S z á v a , D e r v e n t, T u z la , B e lg r á d , B ró d , Z s iv o g o s z ta , Z á g r á b s tb . m in d e g y - e g y á llo m á s a i n e m c s a k a tö r ö k k e l v ív o tt k ü z d e le m n e k , h a n e m a n n a k a z id e g e k e t p r ó b á r a té v ő e s e m é n y s o r o z a tn a k is, m e ly a b o s n y á k f e r e n c e s e k é l e té t g y ö k e r e s e n m e g v á lto z ta tta , h is z e n a S z á v á n in n e n v a g y tú l d ú ló h a r c e r e d m é n y e m e g h a tá r o z ta , h o g y j ö v ő j ü k e t M a g y a r o r s z á g o n a c s á s z á r a la ttv a ló ja k é n t v a g y o d a á t a tö r ö k s z o lg á ja k é n t k ív á n já k - e é ln i. M in t f e n te b b m á r v á z o ltu k , B u d a e lf o g la lá s a u tá n a S z á v á n in n e n i f e r e n c e s e k n e k is h a tá r o z n iu k k e lle tt.
E r ő te lje s v o n u la tk é n t j e l e n i k m e g a r e n d é v s z á z a d o k o n á t tu d a to s a n s z e r v e z e tt o k ta tá s i te v é k e n y s é g e . E tu d a to s s á g e r e d m é n y e k é p p e n a tá r g y a lt k o r s z a k b a n a f e r e n c e s e k M a g y a r o r s z á g o n 17 r e n d i is k o lá v a l r e n d e lk e z te k . B á r a f e r e n c e s e k n e m t a r to z ta k k if e je z e tte n a z o k ta tó r e n d e k k ö z é , ig e n s o k a t te tte k e té r e n . E n n e k g y ö k e r e i v a ló s z ín ű le g a X V . s z á z a d i re n d i is k o lá z ta tá s m e g in d ítá s á b a n é s a z a b b ó l k if e jlő d ő g y a k o r la tb a n k e r e s e n d ő k . A k o ra b e li r e n d tö r té n e tír ó k a lig n é h á n y ú n . „ s z e n te n c iá k a t m a g y a r á z ó ” e lő a d ó t tu d n a k m e g n e v e z n i. K ö z ü lü k S z e n tm ik - ló s i M ih á ly ( M ic h a e l d e S a n c to N ic o la o ) , S z á lk á i B a lá z s , T e m e s v á r i P e lb á r t és L a s k a i O s v á t a le g is m e r te b b e k . E k é t u tó b b i f e r e n c e s ir o d a lm i é s o k ta tá s i te v é k e n y s é g e m e g e lő z te k o r á n a k ig é n y e it, é s s o k m in d e n b e n k ije lö lte a z u ta t a k ö v e t
k e z ő g e n e r á c ió k s z á m á r a . M in d k e tte n f o n to s n a k v é lté k a r e n d ta g o k m a g a s s z in tű te o ló g ia i k é p z é s e m e lle tt a z o k m a g a s s z in tű re to r ik a i k é p z é s é t. V é le m é n y ü k s z e r in t a r e n d ta g o k n a k ta n u lm á n y a ik b e f e je z é s e u tá n a lk a lm a s n a k k e lle tt le n n iü k a g y ó n ta tó i, f ő k é n t p e d ig a p r é d ik á to r i te v é k e n y s é g e k e llá tá s á r a . E n n e k é r d e k é b e n a b u d a i f e r e n c e s e k n é l te o ló g iá t ta n ító T e m e s v á r i a k o lo s to r o k b a n k ö z k é z e n f o r g ó le g e n d á r iu m o k , s z e n te k é le té n e k p é ld a tá r g y ü jte m é n y e i é s a X I. s z á z a d tó l a re n d i é le tb e n j e l e n t ő s „ lib r i s e n te n tia r iu m o k ” , s z e n te n c ia g y ű jte m é n y e k h a tá s á r a írta
189 Györffy György: István király és müve. B u d a p est: Gondolat, 1977, p. 2 9 9 -3 0 2 . 190 Pécsváradi Gábor müvét Bécsben adta ki, a szakirodalom a kiadás idejét az 1519. évre
valószínűsíti. Holt Béla i. m. 58. p. A mü magyar kiadása: Pécsváradi Gábor: Jeruzsá- lemi utazás. Ford., bev. tanúim, és jegyz. Holl Béla. Illusztr. M eszlényi Attila. Buda
pest : Szépirodalm i K., 1983, 271 p. (Magyar Ritkaságok)
Pajor Enikő: Egy mutató - és ami kiolvasható belőle
„ Mert a szívnek teljességéből szól a száj ”
Pajor Enikő: Egy mutató - és ami kiolvasható belőle
k iv é g z é s r e íté lt M a r tin o v ic s te tte i e lle n k e z te k a R e g u lá b a n ír o tta k k a l. S z e lle m is é g é v e l n e m v á lla lta k , n e m v á lla lh a tta k k ö z ö s s é g e t, c s e le k e d e te it in k á b b s z é g y e ll- té k , m in t m e g ö r ö k íte tté k v o ln a . A m e n n y ib e n p e d ig v a la m e ly ik r e n d tá r s v a g y h á z tö r té n e t- v e z e tő e g y e t is é r te tt v e le , e z t m é ly e n el k e lle tt h a llg a tn ia . A M a r tin o v ic c s a l tö r té n te k le je g y z é s e a z é r t e n n y ir e f e ltű n ő , m e r t a v ilá g b a n f o ly ó e s e m é n y e k r ő l a f e r e n c e s a ty á k s z á m o s f o r r á s b ó l é r te s ü lte k , é s m in d e n f o n to s n a k v é lt v ilá g e s e m é n y t - a f r a n c ia f o r r a d a lo m tö r té n é s e it, X V I. L a jo s é s c s a lá d já n a k k i v é g z é s é t, a n a p ó le o n i h á b o r ú k a t, a s p a n y o l f o r r a d a lm i m o z g a lm a k tö r té n e té t, a z
1 8 3 1 -e s n a g y k o le r a já r v á n y E u r ó p a s z in tű p u s z títá s a it s tb . - m in d - m in d g o n d o s a p r ó lé k o s s á g g a l le je g y e z té k . A j e g y z e tk é s z íté s s o r á n m e g p r ó b á ltu k k id e r íte n i, h o g y m ily e n f o r r á s o k a t is m e r h e tte k , h is z e n a b a ja i s z e m ta n ú k n e m le h e tte k o tt m in d e n e s e m é n y n é l. A s z á la k a z E p h e m e r id e s c ím ű , la tin n y e lv ű k o r a b e li f o ly ó ir a th o z v e z e tte k . E z v o lt a z a g y a k o r i m e g je le n é s ű é s e u r ó p a i k ite k in té s ű f o ly ó ira t, m e ly a b a ja i r e n d h á z b a n is h o z z á f é r h e tő v o lt. E z m é g in k á b b m e g e r ő s íti f e l
te v é s ü n k e t, h o g y M a r tin o v ic s r ó l n e m a z é r t n e m ír ta k , m e r t n e m tu d ta k ró la , h a n e m a z é r t, m e r t n e m v o lt s z a b a d b e s z é ln i ró la .
U g y a n c s a k h iá n y o lh a tó , h o g y a n a g y h a g y o m á n y o k k a l r e n d e lk e z ő s z e r z e te s i z e n e k u ltú r a e m lé k e i v a g y s z o k á s a i a b a ja i r e n d h á z b a n n e m tü k r ö z ő d n e k . F u r c s a e z , m e r t a z o la s z o r s z á g i litu r g ik u s s z o k á s o k a t m e g ő r z ő é s a g r e g o r iá n k o r á lis o k q u a d r á t n o tá c ió it le je g y z ő é s to v á b b v iv ő f e r e n c e s e k k ó r u s k ö n y v e in e k , o r g o n á s k ö n y v e in e k é s e g y é b s z e r k ö n y v e in e k g a z d a g s á g á t k ö n y v tá r a in k b a n m á ig ő r z ö tt s z á m o s tö r e d é k - f o r r á s ig a z o lja . É p p e n a f e r e n c e s e k a z o k , a k ik s a já t z e n e i h a g y o m á n y o k k a l r e n d e lk e z te k , é s a k ik m in d e z t to v á b b v itté k a X V I I - X V I I I . s z á z a d b a n . M e g ő r iz té k a k o rá b b i g r e g o r iá n d a lla m o k a t, d e e z e k h e z o r g o n a k ís é r e te t is j á ts z o tta k . E z z e l a la k íto ttá k k i a z ú n . „ k o lo s to r i m o n ó d ia ” 200 r á ju k j e l l e m z ő s tílu s á t, m e ly é p p e n a X V III. s z á z a d b a n é lte v ir á g k o r á t. A b a ja i H T - b a n s o k s z o r sz ó e s ik a z o r g o n a é p íté s é r ő l, f e lú jítá s á r ó l, S a n g l S im o n o r s z á g h a tá r o n tú l is is m e rt o r g o n a é p ítő m u n k á já r ó l, d e s e m z e n e i h a g y o m á n y a ik , s e m a z á lta lu k h a s z n á lt z e n e i k ia d v á n y o k n y o m a i n e m le lh e tő k fe l.
S o r r a v e h e tn é n k m é g s z á m o s f e lf e jth e tő s z á la t a b a ja i h á z tö r té n e tb ő l, d e ta lá n e z is e lé g a h h o z , h o g y lá s s u k a z t a s z a k ir o d a lo m b a n m á r e d d ig is f e lf e lé ív e lő f o ly a m a to t, m e ly a f e r e n c e s re n d le l k i - m i s s z i ó s te v é k e n y s é g é n tú l a h a n g
200 R ajeczky Benjámin: A monumenta m onodica I. 773. sz. dallama. = Rajeczky Benjámin írásai. Szerk. Ferenczi Ilona. B u d a p est: Zeneműkiadó, 1976, p. 7 6 -7 9 . ; uő.
A m onumenta m onodica medii aevi-hez. uo. p. 8 0 -8 2 .
„ Mert a szívnek teljességéből szól a száj ”
s ú ly t a r e n d k u ltu r á lis s z e r e p é r e h e ly e z i.201 A k ö n y v tö r té n e ti, z e n e tö r té n e ti, e g y h á z tö r té n e ti k u ta tá s o k 202 203 n y o m á n m a m á r o ly a n is m e r e te k b ir to k á b a n v a g y u n k , a m e ly e k tú lm u ta tn a k a r e n d á lta lá n o s tö r té n e té n . A f e lk u ta to tt é s é r te lm e z e tt k ö n y v je g y z é k e k , a z e g y e s f e r e n c e s b a r á to k é le tr a jz i a d a ta i, a k é z ir a to k m in d a d a lé k u l s z o lg á ln a k a f e r e n c e s r e n d tá r s a d a lm i é r in tk e z é s i f o r m á ir ó l.202 A h is to r ia d o - m u s o k is e s o r b a ille s z th e tő k . A b a ja i r e n d h á z é is, a m e ly n e k o lv a s á s á h o z h a é rz ő s z ív v e l é s é r tő fú l lel k e z d ü n k , k ü lö n le g e s s z e lle m i é lm é n y b e n r é s z e s ü lh e tü n k .204
201 A ferences lelkiség hatása az újkori Közép-Európa történetére és kultúrájára. Szerk.
Őze Sándor, M edgyesy-Schm ikli Norbert. Piliscsaba ; Budapest: PPKE BTK : M ETEM, 2005 (M űvelődéstörténeti Műhely)
203 Zvara Edina: Libros habere. A szakolcai ferencesek könyves kultúrája X V I-X V II.
századi M agyarországon. Phd értekezés. Szeged, 2006. MS. 230 p.
2(14 A szerző - Hajdú Géza köszöntése mellett - e cikkel egyben örökre búcsút vesz e tudományterülettől és néhai professzoraitól - Dán Róberttól, V. Kovács Sándortól, K őhegyi M ihálytól - , akik bevezették e kutatásokba, és szem élyiségükkel, tudásukkal örök példát mutattak. Köszönet érte.