á ld o tt, s a n n y is z o r v is s z a s ír t Ó h a z á b a n , E r d é ly o r s z á g b a n s z ü le te tt: a h ú s z a s é v e k v é g é n S z a r v a s o n , g y ö n y ö r ű , ifjú , m a tú r a e lő tt á lló le á n y á t, 1 9 5 6 -b a n é r e tt fé rfi fiá t, m a jd b ö r tö n já r t fé r jé t. M a r a d ta k a z u n o k á k , a m e n y , a fő z é s . A z e m lé k e k a z id ő e g y r e m é ly e b b ö r v é n y é b ő l tö r te k fö l, m in d in k á b b a z e ls ő h ú s z é v k ö r é g y ü le k e z te k , s a g y e r g y ó s z á r h e g y i g y e r m e k - é s ifjú le á n y b o ld o g é s f e lh ő tle n a r a n y k o r á t id é z té k . A v is s z a - v is s z a té r ő tö r té n e te k k ö ly ö k k u ty a - é s b o ld o g u lt ú r f ik o r u n k le g e n d á r iu m á n a k v á lta k s z e r v e s r é s z e iv é . ( A m ir e p e r s z e k é s ő b b j ö t t ü n k r á .) A z Ő m e s é it, n o s z ta lg ik u s s ó v á r g á s a it e g y s z é tp o r lo tt v ilá g u tá n m i, g y e r m e k e k e k k o r m é g n e m tu d tu k ig a z á n á té ln i, s jó in d u l a t ú , s ie tő s is m é te lg e té s s e l n y u g ta tg a ttu k Ő t. E g é s z e n a z 1 9 7 6 . é v e le jé n b e k ö v e tk e z e tt h a lá lá ig . V a la m iv e l k é s ő b b , d e m é g e z é v b e n - f ia ta l h á z a s k o r o m é p p e n h o g y h a r m a d ik e s z te n d e jé b e f o r d u lt - , a m i
k o r D e s z k r ő ! a S o m o g y i- k ö n y v tá r „ v íz p a r ti” é p ü le té b e , a K u ltú r p a lo tá b a s o d o r t a s o r s . F e le s é g e m m é g f ő is k o lá s v o lt, íg y k é t d ip lo m a u tá n is k e d v e m m a r a d t ta n u l n i. A z e g y e te m m a g y a r s z a k á n ir o d a lo m tö r té n e tb ő l f é lé v e n k é n t h á z i d o lg o z a to t k e lle tt ír n i, s e z e k té m á já t - h o g y , h o g y n e m - k ö v e tk e z e te s e n e r d é ly i k ö r n y e z e t
b ő l m e r íte tte m . íg y u tó la g t ö r v é n y s z e r ű n e k tű n ik , a b e n n e m ta lá n ö n tu d a tla n u l m e g in d u ló f o ly a m a to k k ö v e tk e z m é n y é n e k e z a te r m é k e n y é s ö r ö m te li e g y o ld a lú sá g . ( E k k o r m é g n e m tu d a to s u lt e z b e n n e m ! ) B o ld o g k o r s z a k v o lt! A v é g te le n n e k tű n ő k ív á n c s is á g , a z e z t tá p lá ló h ite k é s e n e r g iá k b o ld o g k o ra . A z e g y e te m m e l
le tt, n a g y a n y á m h a lá lá t k ö v e tő e n m a g á n h á z é p íté s é b e k e z d tü n k - v a g y in k á b b v á g tu n k b e le - tü n d ö k le te s n a iv itá s s a l, a c s a lá d r a , b a r á to k r a é s a k é t k e z ü n k r e tá m a s z k o d v a . P é n z n é lk ü l, h o z z á é r té s n é lk ü l, d e n a g y r e m é n n y e l. K ita r tá s u n k e lle n é r e e n e r g iá in k p á r a tla n m ó d o n e m é s z tő d te k fö l 1 9 7 9 n y a r á n a k k ö z e p é r e . A le e n d ő o tth o n f é lig k é s z á lla p o tá b a n m e g á lltu n k , k im e r ü lté n n é z tü n k s z é t, é n ta lá n e g y in f a r k tu s e lő tti ó r á b a n , s a z o n n a l d ö n tö ttü n k : h a ta lá lu n k e g y h a jla n d ó é s a u tó t is b ir to k ló b a r á tu n k a t, a j ú l i u s v é g é t é s a z a u g u s z tu s e le jé t E r d é ly o r s z á g ú tja in tö ltjü k . E z - a k ö te le s s é g e k e t h á tté r b e s z o r ító la z a s á g - le tt é le te m k ö v e tk e z ő , m á ig ta r tó s z a k a s z á n a k m e g h a tá r o z ó s o r s é lm é n y e . H u s z o n h é t é v e tö rté n t: a le g n a g y o b b iz g a to tts á g g a l k é s z ü lte m a b e a v a tá s r a , e ls ő e r d é ly i u ta m r a . Ú tik ö n y v b ö n g é s z é s e , te r v e k , f a n tá z ia k é p e k . M a jd a z ú t: e g é s z n a p o s , f á r a d h a ta tla n b a r a n g o lá s u tá n , a le g v á r a tla n a b b im p r o v iz á c ió k é d e s k iis m e r h e te tle n s é g é n e k é lm é n y é v e l iz m a in k b a n n y ú ltu n k e l a v a d k e m p in g e s s á to r b a n . A tö r té n e t a z o n b a n a b a r b á r C a u s e s c u - k o r s z a k b a n j á ts z ó d ik , íg y u tó la g b e v a llh a to m , f é ltü n k is. E z é r t é js z a k á r a e g y v é k o n y d a m ilt f e s z íte ttü n k ki a s á to r k ö r é , s a r r a e g y c s e n g ő t f a b r i
k á ltu n k . A S e b e s - K ö r ö s p a r tjá n a r o b o g ó v íz e ln y o m ta a n a g y o b b z a jo k a t is. L e g é d e s e b b á lm u n k b ó l v e lő tr á z ó c s e n g ő h a n g é b r e s z te tt. F é lig o c s ú d v a a k á b u lts á g - b ó l, é n e g y k é z r e e s ő f e js z é h e z k a p ta m , s n a g y o t r ik k a n to tta m . N é p k o c s ijá b a n g u b b a s z tó b a r á to m ö s s z e s z ű k ü lt p u p illá k k a l k á s z á ló d o tt ki a v ö r ö s L a d á b ó l, s
„ Mert a szívnek teljességéből szól a száj ”
e g y m á s t b á to r s á g o s a n n o s z o g a tv a f ü r k é s z tü k s a s s z e m m e l a k o r o m s ö té t é js z a k á t, a ta jté k z ó v íz tő l e g y m á s b iz ta tó h a n g já t se m h a llv a . D e s e m m i. E g y c s ík o s v a d m a lac s e m . T í z n a p o n á t ig y e k e z tü n k f ö lf e d n i a z á lo m k e r g e tő , b a r b á r e lle n s é g e t, d e c s a k e g y á r v a b a r á z d a b ille g e tő ig j u t o t t u n k el.
E r d é ly le g e ld u g o d ta b b , k ic s in y te le p ü lé s é t is lá tn i s z e r e ttü k v o ln a , e z é r t - e lh a g y v a a fő k ö z le k e d é s i c s a p á s o k a t - e lh a g y a to tta b b n á l- e lh a g y a to tta b b u ta k ra m e r é s z k e d tü n k a M a r o s , a K ü k ü llő , a z O lt, a K ö r ö s ö k v ö lg y e ib e n , s é n n y u g ta la n s z o m jú s á g g a l k u ta tta m a z t a ta lá n s o h a s e m v o lt, m é g is is m e r ő s e n o tth o n illa tú tá ja t, e m b e r e k e t, ú ts z é li p ih e n ő k e t, c s o r g ó k a t. K e r e s te m s z é g y e llő s m o s o ly o k b a n , ö s s z e h ú z o tt, b o z o n to s s z e m ö ld ö k ö k m ö g ö tt, r u h á k r á n c a ib a n , e ln y íló te k in te te k b e n , lé p te k e ln y ú jto tt r itm u s á b a n . D ö c ö g ő k ö h é c s e lé s e k s z a k íto ttá k fö l b e n n e m a m ú ló id ő t, e z t a f e n e k e tle n , n y ü z s g ő , s z ín e s f o r g a ta g o t, a tr a n s z s z ilv á n H is tó riá t.
E b b e n a k á b u lt b o ly o n g á s b a n , e g y te m p lo m to r n y a k ö r ü li g a n g o n , S z á s z f ö ld és S z é k e ly f ö ld h a tá r á n e g y s z e r c s a k m e g s z ó líto tt - u tu n k o n e lő s z ö r - a z a f á jd a lm a sa n s z é p , k ö tő d v e é n e k lő s z é k e ly a s s z o n y h a n g , a m e ly ik g y e r m e k k o r o m ó ta tito k z a to s f o g s á g b a n ta r to tt. E z a h a n g a z ó ta is s z ív e n ü t, h a le á n y k a c s e r f e s c s ú f o ló d á sa , h a é r e tt a s s z o n y c s ik la n d ó k a c a g á s a , h a ö r e g n é n e s író s p a n a s z a is á llít m e g u ta m o n . Ú js z é k e ly tő l U d v a r h e ly ig m á r o tth o n já r ta m . E g y r e b e lje b b a S z é k e ly f ö ld ö n , e g y r e in k á b b o tth o n . E g é s z e n m e g d ö b b e n tő v o lt e z a d é ja v u -é rz é s . M in th a m á r , m in th a m á r - é n e k e lte b e n n e m a s z é p s é g e s S z iré n .
S z é k e ly d e r z s u d v a r h e ly i n a g y k ö z s é g b e e g y tú lé r e tt d é lu tá n o n g u r u ltu n k b e , e lő ttü n k , m ö g ö ttü n k a f e lv e r t p o r, n e h e z e n tá jé k o z ó d tu n k . A s z a k a d o z ó f ü g g ö n y m ö g ö tt f e k e te , le s z e g e tt fe jű , iz m o s á lla to k c s o r d á ja h a la d t a z a lk o n y o d ó id ő b e n . M e g s z ó líto ttu n k e g y a s s z o n y t, a k i f r is s , h a b o s te jje l te lt k ö c s ö g ö t h im b á lt. A v á la s z ig e n s z ív é ly e s in v itá lá s n a k tű n t. A k ó s to ló t m i — a k o r é s h e ly s z e lle m é h e z h ív e n - s z a p p a n n a l ig y e k e z tü n k m e g h á lá ln i. A h a tá s le ír h a ta tla n k ö v e tk e z m é n y e k k e l j á r t: m á r a h a to d ik c s u p o r b iv a ly te j m ö g ü l k á s z á ló d ta m k i, a m ik o r v é g re a p á lin k a v e n d é g m a r a s z ta ló h a tá s á t ta g la lh a ttu k le lk e s h o z z á é r té s s e l, d e tö r p e s ik e r r e l. T e k in te tte l a rra , h o g y - a z ő s i s z o k á s jo g s z e r in t a te m p lo m e r ő d b e n ő r z ö tt p á lin k á t é s p a p r ik á s s z a lo n n á t - c s a k a h é t m e g h a tá r o z o tt n a p ja in le h e t v é te le z n i.
N e m e z a n a p v o lt a z . E n n e k tü k r é b e n p e d ig a m i e lő z e te s t u d á s u n k tis z tá n k u ltu r á lis j e l l e g ű v o lt, a S z e n t L á s z ló f a lf e s tm é n y r e é s a s z é k e ly r o v á s ír á s r a k o r lá to z ó d o tt. E z e k u tá n n a g y k ö r ü lte k in té s s e l ig y e k e z tü n k s z á llá s h e ly e t k e r e s n i, a m it h o s s z ú ta n a k o d á s u tá n e g y s o v á n y p a ta k p a r tjá n v é ltü n k f ö lf e d e z n i. É p p e n s ik e r ü lt s á tr u n k a t b iz to n s á g o s a n r ö g z íte n i, a m ik o r a r r a le ttü n k f ig y e lm e s e k , h o g y k ö r ü lö ttü n k f e ld ú lt s z é k e ly e k a z o n v ita tk o z n a k , h o g y k in e k a h á z á t tis z te ljü k m e g é js z a k a i s z á llá s u n k k a l. A v itá b a n „ s z e r e n c s é s ” , n y e r te s h á z ig a z d a , e g y k ő m ű v e s a m á s n a p i b ú c s ú z á s k o r k ö n y v e i k ö z ü l a z e g y ik le g f o n to s a b b a t, a P e tő f i E r d é ly b e n - t
Baricz Zsolt: Az Óceántól az Érig
a já n d é k o z ta n e k ü n k . E r ő ite te te tt tilta k o z á s u n k le p e r g e tt ró la . S c s a k k é s ő b b , u tó la g é r te tte m m e g , h o g y a k ö n y v tá r á b ó l a z ó ta h iá n y z ó k ö n y v a já n d é k o z á s a m ö g ö tt m ily e n ő s z in te s z e r e te t é s ö r ö m b u jk á lt.
A T o lv a jo s - te tő n e g y f r is s j ú l i u s v é g i re g g e le n k e ltü n k á t, s tí z ó r a k ö r ü l é r k e z tü n k m e g ő s e im s z ű k e b b h a z á já b a , C s ík o r s z á g b a . A n a g y o n tis z ta , c s íp ő s le v e g ő n f in o m p ó k f o n á lk é n t s z ű r ő d ö tt á t a n a p s u g á r . A tá v o li h e g y e k s ö té tk é k k o n tú r ja i a z ó ta is h á n y s z o r o k o z ta k tű r h e te tle n , k ib ír h a ta tla n ö r ö m ö t r e g g e le n te , é s k ü lö n ö s e n a z é r e tt k é s ő d é lu tá n f e n s é g e s p o m p á já b a n , a m ik o r a u tó m m a l e g y r e la s s íto k , m á r - m á r b a le s e te t o k o z v a b á m u lo k k i a z a b la k o n , s m e g r e m e g e k , m e r t
„ h ir te le n e ljö n a z e s t e ” , s f e k e té b e b o r ítja e z t a v é g te le n , b ú c s ú z ó s z é p s é g e t. T e h á t C s ík o r s z á g , a h e g y e k á lta l v é d ő n é s f o jtó n k ö r ü lö le lt v ilá g , a k é t m e d e n c e , a g y e r g y ó i é s a c s ík i, é s a z e lz á r t K á s z o n o k ö le - v ö lg y e . A k é ta r c ú , a m e g ta r tó é s a z e lb o c s á tó . K e g y e tle n s z ib é r ia i te le k , e m e le tn y i h a v a k , le lk e t r e s z k e tte tő f a g y o s s z e le k , s r ö v id id e ig ta r tó , d e b á r s o n y o s m á ju s i é b r e d é s , a m é g jú liu s b a n is m é r e g z ö ld f e n y v e s e k , h a v a s i k a s z á ló k b ó d ító v ir á g illa ta , tik k a s z tó n y á r i n a p o n a z e r d ő h ű v ö s , b a lz s a m o s s ű r ű je , a v ilá g b a k o r lá tla n u l á r a d ó p e z s g ő b o r v íz p á ra tla n z a m a ta . I g a z , é p p e n h o g y a s z é k e ly á s v á n y v íz a z , a m ir e ü g y e ln i k e ll, s z é k e ly e s e n - v ig y á z k o d n i! E n n e k a ta p a s z ta la tn a k é n e k k o r m é g h íjá n v o lta m . íg y e s h e te tt m e g , h o g y C s ík b a é r k e z é s ü n k u tá n , f ü r d ő z é s r e v á g y v á n , f ö lk e r e s tü k a d á n f a lv i fü rd ő t. M i e lő tt a m e d e n c é b e v e te tte m m a g a m , a s z é k e ly v e n d é g lá tá s ta r tó z ta to tt fö l. A n e g y e d ik k u p ic a „ c s in á lt” p á lin k a e lő l s ik e r ü lt a v íz b e m e n e k ü ln ö m , s h a r m in c - n e g y v e n p e r c e c s k é t ú s z k á ln i, lu b ic k o ln i. K is s é e ln e h e z e d v e m á s z ta m k i a to já s s z a g ú m e d e n c é b ő l, d e g y a n ú tla n u l. L e ü ltü n k , b e s z é lg e ttü n k , h a s r a f e k ü d te m . A m e g le p e té s a k k o r é r t, a m ik o r f ö l s z e r e tte m v o ln a tá p á s z k o d n i. N e m m e n t.
T ö b b s z ö r i s ik e r te le n k ís é r le t u tá n ó r á k o n á t h e v e r te m te h e te tle n ü l. K é s ő b b tu d ta m m e g , h o g y k é n e s g y ó g y f ü r d ő b e n n e m a já n lo tt tíz - tiz e n ö t p e r c n é l t ö b b e t e ltö lte n i.
K if a c s a r t á lla p o to m b a n e z a ta p a s z ta la tla n s á g a k á r v é g z e te s le h e te tt v o ln a . ( E k k o r tu d a to s u lt ig a z á n b e n n e m : n e m á r t v ig y á z k o d n i! ) K is s é é b e r e b b e n f o ly ta ttu k u tu n k a t a S z e n t A n n a tó f e lé . A r á n k v á ró é js z a k á t tö b b s z ö r ö s e n j e lk é p e s n e k h it
tü k . E l ő s z ö r is: a k ü lh a z a i, e r d é ly i m a g y a r if jú s á g m in d e n é v A n n a n a p já n a d ik ta tú r a é s a n a c io n a liz m u s e lle n i tilta k o z á s k é n t ö s s z e s e r e g lik , é s m a g y a r n e m z e ti z á s z ló k a t le n g e tv e , m a g y a r h im n u s z t é n e k e lv e v á n d o r o l le a tó h o z . ( E n n e k a z tá n m in d e n é v b e n á ld o z a ta i is le tte k , h is z e n a s z e k u s o k ö s s z e g y ű jtö tté k a tü n te tő k e t, a m in e k a k á r e g y e te m r ő l, k ö z é p is k o lá b ó l v a ló e ltá v o lítá s le tt a k ö v e tk e z m é n y e .) M á s o d s z o r : f e le s é g e m á ld o tt á lla p o tb a n v o lt, s h a le á n y u n k s z ü le tik , a z A n n a n e v e t k a p ja a k e r e s z ts é g b e n . ( íg y is tö r té n t! ) A z a jo k v is z o n y la g o s c s itu ltá v a l e ls z e n d e r e d tü n k a s á to r b a n , a s ü v ítő s z é l a k ü ls ő z a jo k a t s e m le g e s íte tte . R e g g e l h o m á ly o s le g e n d á k k e lte k s z á r n y r a , tö b b f é le v á lto z a tb a n , e g y k ö z ö s s z á lr a fű z v e :
„ Mert a szívnek teljességéből szól a száj ”
m e d v e j á r t a s á tr a k k ö z ö tt. G y o rs c s o m a g - é s s e r e g s z e m le : s é r te tle n ü l é s h iá n y ta la n u l é ltü k tú l b e a v a tá s u n k a t, e ls ő s z é k e ly f ö ld i m e d v e k a la n d u n k a t!
E g y r e e lf o g ó d o tta b b le tte m , a h o g y k ö z e le d tü n k a le g e n d á k tü n d é r v ilá g a , a g y e r g y ó i m e d e n c e fe lé . T a r to tta m a ttó l, h o g y a z é g i n e v e té s é s a v a s k o s v ig y o r , a m e s e é s a v a ló s á g n e m s z ív le lik e g y m á s t. H o g y a tú lc s o r d u ló v á r a k o z á s t n e m k ö v e ti- e a c s a ló d o tt, c s ú f o s é b r e d é s . A v á r a k o z á s e lő s z o b á já b a n m é g v é g ig já r tu k a z o r d é s f e n s é g e s B é k á s - s z o r o s t, a k k o r m é g m é r s é k e lte b b tö m é n y s é g ű d ie s e l f ü s tte l te lítő d v e . E k k o r m é g - s z e r e n c s é r e - n e m v o lt tá jk é p i j e le n tő s é g ű a ta lm i, s a c s o p o r tk é p r ő l h iá n y z o tt a k u fá r. A P o n g r á c - te tő d ú s fe n y ő - é s g y a n ta illa tá t h a b z s o lv a s z ív ta m m a g a m b a , s n e m g y ő z te m c s o d á lk o z n i a v á r a tla n m é ly s é g e k e n é s m a g a s s á g o k o n . Ú g y tű n t, h o g y a te tő r ő l k in y íló k é k é g b o lt m ö g ö tt a z Id ő z ú g s z a k a d a tla n u l, s z á z a d o k m o r m o lá s a h a jlítja té r d e m , s k é n y s z e r ít s z á m a d á s r a . A k i e z t n e m é l t e á t a g y e r g y ó i h a v a s o k k ö z ö tt, a z s o h a s e m f o g ta lá lk o z n i I s te n n e l.
A n n a k is m e r e tle n id e g e n m a r a d a T ito k . E n n e k á té lé s é t k ö v e tő e n é s e n n e k t u d a tá b a n m á r v a n é r te lm e g o n d o lk o d n i a c s ík ia k k a to lic iz m u s á n !
A f o r r ó j ú l i u s v é g é n e k e g y c s itu ló d é lu tá n já n tá n c o s lé p tű , k ö n n y ű s z e llő k k e d v e s é v ő d é s s e l k ís é r te k a f a lu e le jé tő l, a m ik o r b e lé p te m a le g e n d á k v ilá g á b a , S z á r h e g y n a g y k ö z s é g b e . F e r d é n s ü tö tte a n a p a S z á r m á n y h e g y o ld a lá b a é p ü lt f r a n c is k á n u s k o lo s to r t é s a la tta a c s ip k é s f ő ú ri k a s té ly t. C s e n d v o lt é s id ő n k ív ü li b é k e . C s a k n a g y s o k á r a p e r d ü lt e lé n k e g y v a ló s á g o s , é n e k lő h a n g ú , k e d v e s s z é k e ly m e n y e c s k e , a k itő l o c s ú d á s o m a t k ö v e tő e n m e g k é r d e z h e tte m , h o g y m e r r e la k n a k a F e r e n c z e k . M á r m in t ő s e im r o k o n s á g a . A m o s o ly o g ta tó v á la s z - k é s ő b b r á jö tte m - p o n to s v o lt: m e n je n e k a G a ty a s z á r u tc á b a , o tt m in d e n c s a lá d F e r e n c z . A z is m e r ő s h a n g le jté s s z ív e n ü tö tt. R ö v id a u tó k á z á s u tá n b e f o r d u ltu n k a g a ty a s z á r á n a k e g y ik f e lé b e , s m e g á lltu n k e g y f e h é r r e m e s z e lt, v a s ta g o s z lo p o s k a p u e lő tt. V á r tu n k , h á th a v a la k i e lő jö n a z u d v a r m é ly é r ő l. C s e n d . E g y s z e r c s a k r á té v e d a te k in te te m a z u d v a r i é p ü le t o ld a lf a lá r a , s b e tü z g e te m a fe lir a to t: E z t a h á z a t é p íte tte F e r e n c z G e r g e ly é s n e je O lá h K a r o lin a 1 8 9 7 . M e r e d te n b á m u lo k , la s s a n ú jr a o lv a s o m , b e tű z ö m , f o r g o ló d n a k a b e tű k a s z á m b a n . N a g y m a m á m s ír ó s h a n g já t h a llo m a z ú g ó id ő b ő l: h a z a é r k e z te m .