( P a p p ) n a g y a p á m n a k e g y fé rfi te s tv é r je v o lt: Im re . Ő k m in d k e tte n ta n ító k é p e z d é t v é g e z te k , e z t a z a p ju k k ív á n s á g a s z e r in t te tté k . D e e g y ik s e m le tt ta n ító s o h a . É le tü k v é g é ig g a z d á k v o lta k . N a g y a p á m e lv e tte D é k á n y M ih á ly g a z d a J u d it n e v ű lá n y á t K e c s k e m é te n , é s o tt is m a r a d t e g é s z é le té n át, a z a p ja v a g y o n a „ g a v a llé r - v á ltó ” m ia tt m e n t tö n k r e . D e a z a n y ja v a g y o n a a z m e g m a r a d t, a z o n n é g y e n o s z to z ta k . A f é r f i te s tv é r je I m r e v o lt, a k in e k a f ö ld je H a n g á c s p u s z tá n v o lt N a g y k ő r ö s ö n , a h o v a g y e r e k k o r o m b a n s o k s z o r e lv itt e n g e m é s P iri h ú g o m a t is. O tt le h e te tt m e z ítlá b j á r n i a ta n y á n , é s é lv e z tü k a s o k á lla to t. S o k te h é n v o lt, a m ik e t n a p p a l a g u ly á s le g e lte te tt, a s o k d is z n ó t p e d ig a k a n á s z . Im re b á ty á m é s f e le s é g e n e m é r te k r á n a p p a l v e lü n k f o g la lk o z n i, tű r té k , h o g y m a g u n k k e r e s s ü n k f o g la lk o z á s t. P iri le g in k á b b b e n t m a ra d t M a ri n é n i m e lle tt, d e é n h o l a g u ly á s h o z , h o l a k a n á s z h o z c s a tla k o z ta m . É s m iv e l a te h e n e k k e l b ik a is já r , a s e r té s e k k ö z ö tt p e d ig s z in té n v o lt a p a á lla t, a g u ly á s é s a k a n á s z á b r á n d íto tta k ki e n g e m a g ó ly a m e s é b ő l.
[ . . . ]
P a p p n a g y a p á m ig e n f e s s , j ó a r c ú , k is s é s a s o s o r r a v o lt. L e g é n y k o r á b a n a z a n y a i b ir to k o n g a z d á lk o d o tt, m a jd m ik o r m e g n ő s ü lt, e lv e tte n a g y a n y á m a t, a k k o r p e d ig K e c s k e m é te n k e z d e tt e l g a z d á lk o d n i. A m ik o r m á r é n m e g is m e r te m , a k k o r a g a z d a s á g á b a n in k á b b c s a k f e lü g y e lt, és G y ö r g y f ia , a k i a k k o r m á r a 3 0 - a s é v e it ta p o s ta , g a z d á lk o d o tt, ille tv e f o ly ta tta a p ja f o g la lk o z á s á t. N o h a j o g v é g z e tt v o lt, s o h a a ta n u lm á n y a in a k h a s z n á t n e m v e tte . N a g y a p á m o r s z á g o s h írű ló te n y é s z tő v o lt. E z t M u r a k ö z y I m r e b á c s itó l tu d o m , a k i n a g y a p á m n a k n a g y o n j ó b a r á tja v o lt, é s a p ja v o lt a z é n le g jo b b f ia ta lk o r i b a r á to m n a k , M u r a k ö z y J a n c s in a k , a k iv e l is k o lá b a e g y ü tt j á r t a m , j o g á s z o k e g y ü tt v o ltu n k . K o lo z s v á r o n e g y ü tt la k tu n k , m ik o r a s z ig o r la tr a k é s z ü ltü n k . M a jd e g y n a p o n v o n u ltu n k b e a M o llin á r y g y a lo g e z r e d b e. O tt v á ltu n k e l, a m ik o r é n a z o r o s z fr o n tr a , ő p e d ig a z o la s z f r o n tr a m e n t, a h o l m in t a r a n y v ité z s é g i é r m e s f ő h a d n a g y h a lt h ő s i h a lá lt. [ . . . ]
M in d a n n y ia n j á r t u n k k i M u r a k ö z y é k h e z a s z ik ra i b ir to k u k r a . M a jd n e m m in d ig v o lt n á lu k v e n d é g . Ig e n n é p s z e r ű e m b e r v o lt Im re b á c s i. E g y a lk a lo m m a l n e k e m a z t m e s é lte , h o g y „ n a g y a p á d a z o r s z á g e g y ik le g jo b b ló te n y é s z tő je v o lt.
V o lt n e k i á lla n d ó a n n a g y m é n e s e . É s h a a k a to n a s á g r é s z é r e r e m o n d á k a t a s s e n tá lta k , a k k o r a k ik ü ld ö tt a s s e n tá ló b iz o tts á g e ls ő ú tja n a g y a p á d h o z v e z e te tt, é s a b e v á lt c s ik ó k é r t d a r a b o n k é n t 1 .0 0 0 p e n g ő f o r in to t f iz e tte k .” E z n a g y d o lo g v o lt á m a z 18 0 0 - a s é v e k b e n , a m ik o r v á ro s i la k ó h á z a t is le h e te tt a f e le á r o n is v á s á ro ln i!
É n m á r a r r a a z id ő r e e m lé k e z e m n a g y a p á m r a , a m ik o r ő c s a k n é h a - n é h a j á r t ki a f ö ld je ik r e , m in d e n t a f ia in té z e tt, a k i e n g e m n a g y o n s z e r e te tt, é n v o lta m a c s a lá d b a n e g y e tle n fiú u n o k a , é s h a m e n t a ta n y á r a v a g y s z ő lő b e , s o k s z o r e ljö tt
Mert a szívnek teljességéből szól a száj ”
é r te m , h o g y v a n - e k e d v e m v e le m e n n i. N e k e m m in d ig v o lt k e d v e m , d e n e m m in d ig m e h e tte m , m e r t is k o la is v o lt a v ilá g o n . [ . . . ]
1 8 9 5 -b e n K a je tá n n a p já n ó r iá s i v ih a r v o n u lt k e r e s z tü l K e c s k e m é te n , és n a g y k á r o k a t o k o z o tt. E g é s z n a p é s e g é s z é jje l f o ly to n v illá m lo tt é s d ö r g ö tt. A d é le lő tti ó r á b a n a s z o m s z é d é k h á z á n a k a k é m é n y é b e b e ü tö tt a v illá m , a k é m é n y t a m i u d v a r u n k b a s z ó r ta . A h á z b ó l n e m le h e te tt k im o z d u ln i se m . M in d a n n y ia n o tt
h o n v o ltu n k . C s a k m á s n a p re g g e l á llt m e g a v ih a r. M á r u tá n a e g y ó ra m ú lv a o tt á llt G y u r k a b á c s i k o c s ija a h á z e lő tt, é s e lk é r t a n y á n k tó l, h o g y k iv is z a r r a a f ö ld re , a m e ly ik e t a n y á n k h a lá la u tá n a z E ls c h lé g e r - é s G e r b e r - g y e r e k e k ö r ö k ö lte k . [ . . . ]
V is s z a té r v e a P a p p - n a g y s z ü le im h e z . A m ik o r é n ő k e t m e g is m e r te m , n a g y a p á m a h e tv e n e s é v e ih e z v o lt k ö z e l, n a g y a n y á m p e d ig a h a tv a n a s é v e ih e z . N a g y a n y á m n a k m é g é lt a z a p ja , a z ö r e g D é k á n y M ih á ly . Ő r á is j ó l e m lé k s z e m . R ó la h a llo tta m , h o g y 18 é v e s k o r á b a n n ő s ü lt, m e r t a s z ü le i e lh a lta k , é s ő g a z d á lk o d o tt, é s k e lle tt m e llé a g a z d a s s z o n y . B ú z a K is s J u d it v o lt a f e le s é g e . E g y e tle n lá n y u k v o lt, n a g y a n y á m . S z é p c s a lá d i é le te t é lte k . Ő v o lt k o r o s a b b k o r á b a n a re f. e g y h á z v a g y o n á n a k a g o n d n o k a , a m it a z u tá n tő le n a g y a p á m v e tt á t. [ . . . ]
D é d a p á n k k a l k a p c s o la tb a n m é g e m lé k s z e m a rra , h o g y v a s á r n a p o n k é n t a v á r o s i h á z á n á l h á z i is te n i tis z te le te t ta r to tt. A m i a b b ó l á llt, h o g y in g a tla n a ir ó l b e r e n d e lte m in d e n a lk a lm a z o ttjá t, k iv é v e a z o k a t, a k ik a jó s z á g o k m e lle tt k e lle tt, h o g y m a r a d ja n a k . D é d a p á n k h á z a a m o s ta n i p o s ta h iv a ta l tő s z o m s z é d s á g á b a n , s z e m b e n a z ó k o llé g iu m C s o n g r á d i u tc a s a r k á v a l, a p ia c té r é s a V ö r ö s m a r ty u tc a s a r k á n v o lt. K é t n a g y u d v a r r a l. A n a g y o b b ik u d v a r o n v a s á r n a p p a d o k v o lta k , ah o l a z a lk a lm a z o tta k f o g la lta k h e ly e t, m íg d é d a p á m é s a c s a lá d a s z a b a d f e d e tt f o ly o só n . A m ik o r m á r s e n k it s e m v á r ta k , a k k o r d é d a p á m f e lá llt é s m e g m o n d ta , h o g y m e ly ik z s o ltá r t f o g já k é n e k e ln i, é s e z z e l m e g k e z d ő d ö tt a z is te n i tis z te le t. A z s o l
tá r e lé n e k lé s e u tá n d é d a p á n k f e lá llt, k e z é b e n a b ib liá v a l, é s b e je le n te tte , h o g y a b ib lia m e ly ik r é s z é b ő l f o g f e lo lv a s n i. E rre , a k in e k v o lt b ib liá ja , a z is r á la p o z o tt a m o n d o tt h e ly r e , é s f ig y e le m m e l k ís é r te a s z ö v e g e t. A m ik o r v é g e t é r t a f e lo lv a s n i k ív á n t r é s z , a k k o r d é d a p á n k m é g k is m a g y a r á z a to t is f ű z ö tt h o z z á . M a jd e z e k u tá n is m é t z s o ltá r t é n e k e lte k , é s a n n a k b e f e je z é s e u tá n p e d ig m in d e n k i m e g k a p ta a r e n d e lk e z é s t, h o g y a g a z d a s á g b a n m it k e ll e lv é g e z n iü k .
Az édesapa
[ . . . ] A p á m ( S z a b ó J ó z s e f ) s z ü le té s i é v e 1 8 5 4 . A n y á m é ( P a p p M á r ia ) 1,865.
H á z a s s á g o t 1 8 8 5 -b e n k ö tö tte k . [ . . . ] A p á m m in d ig s z ín je le s ta n u ló v o lt. A k k o r u g y a n m á s v o lt a z o s z tá ly o z á s . É n c s a k a z é r e tts é g i b iz o n y ítv á n y á t lá tta m , a b b a n m in d e n tá r g y b ó l: la u d a b ilis v o lt. A b iz o n y ítv á n y u g y a n is la tin u l v o lt k iá llítv a .
Gereben Ferenc: Cívis történetek
J o g i ta n u lm á n y a it s z in té n k itü n te té s s e l v é g e z te . P a p p G y ö r g y n a g y b á ty á m tó l tu d o m , h o g y m é g K e r k á p o ly n á l is k itü n te té s s e l v iz s g á z o tt a jo g tu d o m á n y i á lla m v iz s g á já n , p e d ig e n n e k a c e n z o r n a k , n o h a m á r id ő s is v o lt, a k é t k é z e n n y ilv á n ta r th a ttá k a k itü n te té s s e l v é g z e tt v iz s g á z ó it. [ . . . ]
A p á m a k ö te le z ő e g y é v e s k a to n a i s z o lg á la to t a 3 8 . k ö z ö s g y a lo g e z r e d b e n s z o lg á lta , a h o l é n is s z o lg á lta m . [ . . . ] Itt k ö z b e v e tő le g m e g e m líte m , h o g y n a g y a p á m a z 1 8 4 8 -a s h á b o r ú b a n v e tt ré s z t. A p á m a z 1 8 7 8 -a s b o s z n ia i o k k u p á c ió b a n , é n m a g a m a z e ls ő v ilá g h á b o r ú b a n , m íg T a m á s f ia m p e d ig m in t c iv il u g y a n , d e n e m k e v é s b é v e s z é ly e s h e ly e n , a m á s o d ik v ilá g h á b o r ú b a n v e ttü n k ré s z t. A p á m k a d é tő r m e s te r v o lt, a k a r d b o jtjá t lő tté k m e g , é s a p u s k a f á já t v itte el e g y g o ly ó .
A p á m is ü g y v é d n e k k é s z ü lt, d e n a g y a n y á m a z t m o n d ta , h o g y J ó z s i a z é r t n e m le tt ü g y v é d , m e r t b e le s z e r e te tt a z a n y á n k b a , é s á llá s b a m e n t a k ö z ig a z g a tá s h o z , a h o l e lő s z ö r v á r o s i j e g y z ő le tt, m a jd ta n á c s n o k é s a z u tá n p e d ig , 1 8 9 5 -b e n , a m ik o r b e h o z tá k a z á lla m i a n y a k ö n y v v e z e tő i á llá s t, a k k o r a p o lg á r m e s te r ő t k é rte fe l, h o g y f o g a d ja e l, m e r t ő o ly a n m ű k e d v e lő s z a v a ló é s s z e r e p lő v o lt. [ . . . ] A p á n k f ia ta lo n le tt e lő s z ö r is k o la s z é k i e ln ö k . A z is k o la s z é k g y a k o r o lta a z ö s s z e s k e c s k e m é ti n é p is k o lá k f e le tt a f e lü g y e le te t. É s a m ik o r m e g ü r ü lt a re f. e g y h á z f ő g o n d n o k i tis z te , f ő g o n d n o k n a k is ő t v á la s z to ttá k m e g . ( 1 9 0 9 - b e n ) . [ . . . ]
A p á m n a k h a ta lm a s h a n g ja v o lt. S z a v a lá s n á l, b e s z é d ta r tá s á n á l k iv á ló a n é r v é n y e s ü lt. F ia ta la b b k o r á b a n s z ín h á z b a n j ó t é k o n y e lő a d á s o k o n m in d ig s z e r e p e l
te tté k , s z a v a la to k k a l. É n c s a k e g y b e s z é d r e e m lé k s z e m , a m it ő ta r to tt. 1 9 0 8 -b a n , h a lá la e lő tti é v b e n v o lt a b o s z n ia i o k k u p á c ió 3 0 . é v e s j u b ile u m a . E z t n a g y ü n n e p k e r e té b e n ü lté k m e g . A p á m v o lt a z ü n n e p i s z ó n o k . A ró m . k á t. N a g y te m p lo m f r o n tjá n v o lt e g y n a g y m á r v á n y tá b la , a h o l a z e le s e tte k n e v e v o lt f e ls o r o lv a . E z e lő tt a z e m lé k tá b la e lő tt b e s z é lt a p á m . A z ü n n e p é ly r e k iv o n u lt a K e c s k e m é te n á llo m á s o z ó 3 8 . k ö z ö s g y a lo g e z r e d z á s z ló a lja , é s a n a g y te m p lo m e lő tti té r e n á llí
to ttá k fe l ő k e t. A z o n k ív ü l n e m c s a k a k e c s k e m é ti v o lt M o llin á r y - b a k á k , h a n e m v id é k r ő l is n a g y o n s o k a n v o lta k . P a p p Im re b á ty á m , a n y á m n a k a z a p a i n a g y b á ty ja N a g y k ő r ö s r ő l j ö t t á t, ő is r é s z t v e tt a z o k k u p á c ió b a n , d e a v o n a tja c s a k f é ltiz e n - k e ttő k o r é r k e z e tt, é s ő m o n d ta , h o g y a p á m h a n g já t m á r a B e r e tv á s k á v é h á z n á l is ú g y h a llo ttá k , m in th a o tt b e s z é lt v o ln a . [ . . . )
[ . . . ] A m i p e d ig a z é d e s a n y á d á lta l e m le g e te tt p o lg á r m e s te r s é g e t ille ti, a z a k ö v e tk e z ő k é p e n v o lt. A m ik o r K a d a E le k p o lg á r m e s te r m e g h a lt, a k k o r k e r ü lt e lő s z ö r s z ó b a a p á n k p o lg á r m e s te r s é g e . D e m iv e l a h e ly e tte s p o lg á r m e s te r n e k a te lje s n y u g d íjh o z m á r c s a k k é t é v e h iá n y z o tt, a k k o r m e g e g y e z é s j ö t t lé tre , h o g y B a g h i L á s z ló le s z a p o lg á r m e s te r , é s a h e ly e tte s e D ö m ö tö r L a jo s . K é t é v u tá n B a g h i n y u g a lo m b a v o n u lt, é s a k k o r j ö t t e k e l a p á m h o z a f ü g g e tle n s é g i p á r t v e z e tő ta g ja i
„ Mert a szívnek teljességéből szól a száj ”
k ö z ü l ö te n , é n is o tt v o lta m a k k o r, é s e m lé k s z e m m é g a k é t S z a p p a n o s E le k r e a k ü ld ö tts é g ta g ja i k ö z ü l. A p á m a k k o r a s z a b a d e lv ű p á r tn a k v o lt a ta g ja , te h á t n e m a z o k n a k a p á r tjá n a k , a k ik f e lk é r té k , a z o k v o lta k a b b a n a z id ő b e n a z o r s z á g g y ű lé s e n a z e lle n z é k i p á rtia k . A p á m p e d ig a k o r m á n y p á r tn a k v o lt a ta g ja . E k k o r é n m á r 1 7 -1 8 é v e s v o lta m , é s n a g y o n is é r d e k e lt a d o lo g . A z ö r e g S z a p p a n o s E le k b á c s i v o lt a k ü ld ö tts é g s z ó n o k a , ő k é r te fe l a p á m a t, h o g y v á lla lja el a j e lö lts é g e t. A p á m m e g k ö s z ö n te a b iz a lm u k a t, é s íg é r e te t te tt, h o g y a p á ly á z a ti k é r v é n y é t b e n y ú jtja , d e f e n n ta r to tta m a g á n a k a j o g o t a h h o z , h o g y h a n e m e g y e d ü li p á ly á z ó le s z , é s s a já t m e g íté lé s e s z e r in t n e m lá tja b iz to s n a k a v á la s z tá s e r e d m é n y é t, a k é r v é n y é t b á r m ik o r v is s z a v e h e s s e . A z tö r té n t a z u tá n , h o g y tö b b p á ly á z ó v o lt. T ö b b e k k ö z ö tt S á n d o r I s tv á n , a k in e k ú g y a z e lle n z é k e n , m in t a k o r m á n y p á r to n is v o lta k h ív e i.
A m ik o r a j e l ö l é s m e g tö r té n t, é s S á n d o r I s tv á n n a l k e r ü lt a p á m s z e m b e , v is s z a v e tte a k é r v é n y é t. íg y le tt S á n d o r I s tv á n a p o lg á r m e s te r . E z v o lt 1 9 0 8 -b a n .
A m ik o r a z ü g y v é d i ir o d á m a t 1 9 2 0 -b a n m e g n y ito tta m , e ls ő ü g y f é lk é n t W é b e r E d e b á c s i j e l e n t m e g a z ir o d á m b a n . [ . . . ] A ttó l k e z d v e E d e b á c s i ü g y f e le m le tt f iá v a l, A la d á r r a l e g y ü tt. E d e b á c s i m e s é lte a z u tá n e l n e k e m , h o g y m i v o lt a p o lg á r m e s te r - v á la s z tá s h á tte r e . A z t m o n d ta n e k e m , h o g y tu la jd o n k é p p e n é r d e m s z e r in t a p á m n a k k e lle tt v o ln a a p o lg á r m e s te r n e k le n n i, d e a b b a n a z id ő b e n a s z a b a d k ő m ű v e s e k d ir ig á lta k m in d e n f e lé , é s a p á m n a k v o lt a s z a b a d k ő m ű v e s e k s z e m é b e n e g y n a g y b ű n e . É s p e d ig a z , h o g y a m ik o r ő t s z e m é ly s z e r in t f e lh ív tá k a rra , h o g y lé p e n b e a s z a b a d k ő m ű v e s e k p á h o ly á b a , le v e le t írt -neki, m e ly b e n m e g ír ta , h o g y n e m k ív á n o ly a n tá r s a s á g n a k a ta g ja le n n i, a m e ly ik n e k a m ű k ö d é s e n e m b ír ja e l a n y ilv á n o s s á g o t, ta g ja i tito k ta r tá s r a v a n n a k k ö te le z v e , k ü lö n le g e s e s k ü t k e ll te n n iü k s tb . E z a le v é l v o lt a z o k a , h o g y a p o lg á r m e s te r - v á la s z tá s e lő tt a p á h o ly ta g ja i m in d e n t e lk ö v e tte k , h o g y a p á m n e le h e s s e n p o lg á r m e s te r .