Kit nevezhetünk könyvtárosnak a XV I-XVIII. századi Magyar- országon?
A m a g y a r o r s z á g i m ű v e lő d é s tö r té n e té n e k k o r a ú jk o r i s z a k a s z á r ó l, v a g y is a X V I - X V I I . s z á z a d r ó l a m a g y a r é s a n e m z e tk ö z i s z a k e m b e r g á r d a á lta l k ia la k íto tt k é p m e g le h e tő s e n le h a n g o ló . A H u n y a d i M á ty á s u r a lk o d á s a a la tt ( 1 4 5 8 - 1 4 9 0 ) e u r ó p a i n a g y h a ta lo m c s a k n e m k é t é v s z á z a d o n k e r e s z tü l h á r o m r é s z r e s z a k a d t:
n a g y o b b r é s z é t a T ö r ö k B ir o d a lo m c s a to lta m a g á h o z , E r d é ly f ü g g e tle n f e je d e le m s é g le tt, a tö r ö k p a tr o n á tu s a a la tt é lt, a K ir á ly i M a g y a r o r s z á g p e d ig a B é c s b e n , ille tv e P r á g á b a n s z é k e lő H a b s b u r g k ir á ly o k k o r o n á já h o z ta r to z o tt, d e té n y le g e s e n a m a g y a r p a la tin u s é s a h o r v á t b á n ir á n y ítá s á v a l é lte é le té t. A k u ltu r á lis in té z m é n y i r e n d s z e r t n e m c s u p á n a f o ly a m a to s h á b o r ú k , ille tv e h a d i e s e m é n y e k r o m b o l
tá k s z é t a X V I - X V I I I . s z á z a d b a n , h a n e m a K á r p á t- m e d e n c e ( a z e g y k o r i M a g y a r - o r s z á g ) la k o s s á g a tö b b s é g é n e k v a llá s v á lto z ta tá s a i is. A m a g y a r o k k r is z tia n iz á c ió - j á tó l ( X I. s z á z a d ) a X V I . s z á z a d e le jé ig k ia la k íto tt e g y h á z i é s e z e n b e lü l is k o la i r e n d s z e r a n y u g a t- e u r ó p a iv a l a z o n o s s z e r k e z e tű v o lt, c s u p á n a f o ly a m a to s a n , h o s s z a b b id e ig m ű k ö d ő e g y e te m h iá n y z ik e r r ő l a p a le ttá r ó l. E z e k n e k a z in té z m é n y e k n e k te r m é s z e te s e n k ö n y v tá r a ik is v o lta k , a X V I. s z á z a d r a p e d ig k ia la k u l a v ilá g i k ö n y v b ir to k ló r é te g is, k ö v e tv e a le g e n d á v á v á lt k ir á ly é s k ö n y v tá r - H u n y a d i M á ty á s é s a B ib lio th e c a C o r v in ia n a - p é ld á já t. A X V I - X V I I I . s z á z a d b a n M a g y a r o r s z á g o n k ia la k u ln a k m in d a z o k a k ö n y v tá r i típ u s o k , a m e ly e k E u r ó p a n y u g a ti f e lé n . T e r m é s z e te s e n a k ö n y v tá r a k s z á m á t, ille tv e a z o lv a s á s i k u ltú r a h a tá s á t te k in tv e s z á m o s k ü lö n b s é g k im u ta th a tó c s a k ú g y , m in t a h o g y a z e g y e s tá r s a d a lm i r é te g e k , v a llá s i v a g y s z a k m a i c s o p o r to k o lv a s m á n y a i ta r ta lm i ö s s z e té te lé b e n is. A v iz s g á lt id ő s z a k b a n k ö z e l 3 0 0 0 k ö n y v tá r a t tu d u n k a k ö n y v e k j e g y z é k é v e l v a g y k a ta ló g u s á v a l d o k u m e n tá ln i. F e ltű n ő j e l e n s é g , h o g y a k o r s z a k a l
k o tó é r te lm is é g ije i ( író k , tu d ó s o k , le lk é s z e k , p a p o k , o r v o s o k , p a tik u s o k , jo g á s z o k s tb .) k ö z ü l c s a k n a g y o n k e v é s n e k is m e r jü k a k ö n y v tá r á t. M ik é n t je lle m e z h e tjü k m o s t m á r a z o k a t a s z e m é ly e k e t, a k ik a k ö n y v e k k e l k ö n y v tá r o s k é n t f o g la lk o z ta k , v a g y is m e g te r v e z té k a v á s á r lá s o k a t ( a g y a r a p ítá s t) , j e g y z é k e k b e f o g la ltá k a k ö n y v e k e t, k ia la k íto ttá k a k ö n y v tá r a k r e n d jé t ( f e ld o lg o z á s ) , ille tv e s e g íte tte k a k ö n y v e k h a s z n á la tá b a n ?
A X V I. s z á z a d e ls ő h a r m a d á tó l k e z d ő d ő e n a p r o te s tá n s e g y h á z a k a M a rtin L u th e r , J o h a n n e s B u g e n h a g e n , ille tv e P h ilip p M e la n c h th o n á lta l k id o lg o z ó t e g y h á z i é s is k o la i r e n d s z e r m e g v a ló s ítá s á n d o lg o z ta k . L u th e r 1 5 2 4 e le jé n m e g je le n t f e lh ív á s á b a n „ A n d ie R a ts h e r r e n a lle r S tá d te n d e u ts c h e s L a n d e s ” k ö v e te li, h o g y a
Monok István: Kit nevezhetünk könyvtárosnak a XVI-XVIII. századi Magyarországon?
„ Mert a szívnek teljességéből szól a száj ”
Monok István: Kit nevezhetünk könyvtárosnak a XVI-XVIII. századi Magyarországon?
e lk é s z íte tte a k ö n y v tá r új a lf a b e tik u s r e n d ű k a ta ló g u s á t.136 137 E z t a X V III. s z á z a d v é g é ig h a s z n á ltá k ( k ie g é s z íté s e k k e l p e r s z e ) . A z is k o la i r e n d ta r tá s o k a t a X V III.
s z á z a d k ö z e p é n ú jíto ttá k m e g , e k k o r a k ö n y v tá r a t k e z e lő d iá k f ö lé f e lü g y e lő t a n á r t h e ly e z te k , a k i a
bibliothecae praefectus
c ím e t v is e lte . Á lta lá b a n a h u m á n tu d o m á n y o k e g y ik é t o k ta tta , f e la d a ta a k ö n y v tá r g y a r a p ítá s á n a k ta r ta lm i ir á n y ítá sa , a s z a k r e n d n e k a z á ta la k u ló tu d o m á n y r e n d s z e r n e k m e g f e le lő f e jle s z té s e v o lt e ls ő s o r b a n . A X V III. s z á z a d s o rá n tö b b e n k ö z ü lü k m e g ír tá k a z is k o la , ille tv e a z is k o la i k ö n y v tá r tö r té n e té t is. A z e g y ik le g is m e r te b b ily e n k ö n y v tá r o s - ta n á r a s á r o s p a ta k i S z o m b a th y J á n o s v o lt. A p r o te s tá n s is k o lá k b a n a d iá k o k é s ta n á r o k k ö n y v tá r a c s a k a X IX . s z á z a d m á s o d ik fe lé b e n v á lt s z é t, e ttő l k e z d v e a d iá k - k ö n y v tá r k e z e lé s é b e is m é t b e v o n tá k a d iá k o k a t is.V a n n a k a z o n b a n o ly a n e s e te k is, a m ik o r - k ü lö n ö s e n a k ö n y v tá r a la p ítá s i p e r ió d u s á b a n - a p r o te s tá n s g y ü le k e z e t le lk é s z e , ille tv e a z is k o la ta n á r a lá tta el a k ö n y v tá r o s i f e la d a to k a t. A le g jo b b p é ld a e r r e a z e s e tr e a s o p ro n i lu th e r á n u s is k o la k ö n y v tá r a , ille tv e M a tth ia s L á n g s z e m é ly e a X V II. s z á z a d m á s o d ik f e lé b e n . L á n g m a g a s z e r v e z te a b e s z e r z é s t, a k ö tte té s i é s a z o lv a s ta tá s t i s . 138 139 G o n d o s k o d n i k ív á n t s z a k s z e r ű s é g b e n f e lk é s z ü lt u tó d ró l is, ta lá n e z é r t d is p u tá it a s o p ro n i A d a m G r u b e r a lip c s e i e g y e te m e n „ D e b ib lio th e c is ” c ím m e l. E d d ig i is m e r e te in k s z e r in t ő a z e g y e tle n o ly a n m a g y a r o r s z á g i d iá k , a k i e g y e te m i ta n u lm á n y a i b e f e je z té v e l a k ö n y v tá r a k r ó l ír ta s z a k d o lg o z a tá t.133 M a g a a m u n k a J u s tu s L ip s iu s n a k h a s o n ló c ím ű m u n k á j á t 140 k ö v e ti g o n d o la tila g , d e f e lh a s z n á lta J o a c h im J o h a n n M a d e r ,141 J o h a n n L o m e i e r 142 é s M ic h a e l N e a n d e r 143 k ö n y v tá r a k r ó l ír o tt ta n u lm á n y a it is.
136 Fekete Csaba: Jánki Péter munkássága a kollégium i könyvtárban. = A Déri Múzeum Évkönyve. 1991. Debrecen, 1993, p. 3 0 9 -3 3 1 .
137 Barcza József: Magyar könyvtárosok és bibliográfusok, Szombatin János. (1739—
1823) = Könyvtáros, 1963 p. 3 2 -4 4 . 138 Adattár ; 18/2. p. 4 7 8 -5 3 6 .
139 Disputatio de bibliothecis, quam permittente inclyta Philosophica Facultate in A cadem ia Lipsiensi ... Anno M DCLXXVIII. Publice proponit M. Johannes Georgius Zihn Sula-Francus, Respondente Adam o Gruber Sem pronio-Pannonio. Lipsiae, Johann Georg, 1678 (RM K III. 2918)
140 D e bibliothecis syntagma. Sok kiadás ismert, az Opera omnia V ol. 3. Antverpiae, 1637, off. Plantiniana p. 6 2 5 -6 3 6 . lapjain is olvasható.
141 D e bibliothecis atque archivis virorum clarissimorum opus aversa monstrat pagina, libelli et com m entationes. Helmstedt, 1666, Henning Mulier.
142 D e B ibliothecis liber singularis. Zutphaniae, 1669, Henricus Beer ; második kiadás:
Utrecht, 1680, Johann Ribb.
143 De bibliothecis deperditis ac noviter. Instructis. = D e bibliothecis atque archivis virorum clarissimorum, quos aversa monstrat pagina, libelli et com m entationes, cum
„ Mert a szívnek teljességéből szól a száj ”
N in c s e n a z o n b a n in f o r m á c ió n k a rró l, h o g y G r u b e r v a ló b a n k ö n y v tá r o s k é n t d o l
g o z o tt v o ln a a k é s ő b b ie k b e n .
A k a to lik u s in té z m é n y e k k ö n y v tá r a i k ö z ü l a k ü lö n b ö z ő r e n d e k a k ö z p o n ti re n d i e lő ír á s o k n a k m e g f e le lő e n a la k íto ttá k k i, g y a r a p íto ttá k é s o lv a s ta ttá k k ö n y v tá r a ik a t. íg y r e n d e n k é n t v á lto z ó m ó d o n u g y a n , d e a k ö n y v tá r o s m in d ig a r e n d ta g ja v o lt, a k ö n y v tá r a k a k la u z ú r a te r ü le té n v o lta k , h a s z n á la tu k n a g y o b b r é s z t c s a k a r e n d h á z la k ó in a k v o lt e n g e d é ly e z e tt. A z e g y e tle n o ly a n re n d , a m e ly e t M a g y a r o r s z á g o n a la p íto tta k , a p á lo s r e n d (O rd o E r e m ita r u m S a n c ti P a u li p rim i E r e m ita e ) . A tö r ö k te r je s z k e d é s e lő tt 6 0 - 6 3 r e n d h á z u k v o lt a K á r p á t- m e d e n c é b e n , d e a X V 1 - X V I I . s z á z a d b a n g y a k o r la tila g c s a k n é h á n y m ű k ö d ö tt m e g s z a k ítá s o k k a l. A r e n d i é l e te t a le n g y e lo r s z á g i c z e s to c h o w a i k o lo s to r b ó l é s a H o r v á t B á n s á g te r ü le té n lé v ő L e p o g la v á b ó l ir á n y íto ttá k . A X V II. s z á z a d k ö z e p é n m e g r e f o r m á l
tá k a r e n d i s z a b á ly o k a t, é s e lk e z d ő d ö tt a re n d ú jjá s z e r v e z é s e . A k o n s titú c ió k a k ö n y v tá r r a l é s a k ö n y v tá r o s f e la d a ta iv a l is f o g la k o z ta k .144 A litu r g ik u s k ö n y v e k e t a k á n to r r a b íz tá k , é s a te m p lo m s e k r e s ty é jé b e n h e ly e z té k e l. A tö b b i k ö n y v a k ö n y v tá r b a k e r ü lt, é s k in e v e z te k e g y k ö n y v tá r o s te s tv é r t. E n n e k f e la d a ta i v o lta k : k a ta ló g u s k é s z íté s e (k ü lö n n y ilv á n ta r tv a a z e r e tn e k k ö n y v e k e t) a z e lő ír t s z a k r e n d n e k ( c a n o n lib r o r u m ) m e g f e le lő e n , a k ö n y v e k f iz ik a i e lh e ly e z é s e u g y a n e b b e n a te m a tik u s r e n d b e n , a k ö n y v e k b e b e k e lle tt ír n ia a r e n d h á z p o s s e s s o r b e je g y z é s é t, a r e n d h á z o n b e lü li k ö lc s ö n z é s ( e n n e k j e g y z é k b e f o g la lá s a ) , a k ö lc s ö n z ö tt k ö n y v e k v is s z a v é te le é s b e s z á m o ló a k ö n y v tá r á lla p o tá r ó l a p r io r n a k a h ú s v é t u tá n i h é te n . U g y a n c s a k ő f e le lt a k ö n y v e k f iz ik a i á lla p o tá n a k m e g ő r z é s é é r t, ja v ítá s á é r t.
A k é s ő b b i r e n d i h a tá r o z a to k ú ja b b f e la d a to k a t r ó tta k a k ö n y v tá r o s r a , n e v e z e te s e n a r e n d tö r té n e té n e k a n n a le s - s z e r ű k ö v e té s é t, a m e ly h is to r ik u s j e g y z e t e k e t h á ro m é v e n te ö s s z e g e z v e a re n d v e z e tő ih e z k e lle tt e l j u tta tn ia .145 L á th a tju k te h á t, h o g y a re n d i k ö n y v tá r o s o k f e la d a ta i á lta lá n o s s á g b a n m e g e g y e z te k a tö b b i re n d e lő ír á s a i
b a n m e g ta lá lh a tó a k k a l, é s a k ö n y v tá r o s s z e m é ly n e m le h e te tt la ik u s te s tv é r v a g y m á s v ilá g i s z e m é ly .
A k a to lik u s is k o lá k tö b b s é g e a je z s u itá k , ille tv e a p ia r is ta re n d k e z é b e n v o lt. A X V II. s z á z a d b a n á lta lá b a n n e m tu d ta k k é t k ö n y v tá r a t - r e n d i k ö n y v tá r és is k o la i k ö n y v tá r - f e n n ta r ta n i, íg y a d iá k o k is a r e n d k ö n y v e it h a s z n á lh a ttá k , é s
praefatione de scriptis et bibliothecis antediluvianis. H elm estadii, Henning Müller, 1666 ; egy különálló második kiadás: Helmstedt, W olfgang Hamm, 1702
144 C onstitutiones R eligionis S. Pauli primi Eremitae a Sanctissim o Dom ino Nostro Papae Urbano VIII approbatae et corfirmatae. Romae, 1644, p. 131-132: D e officio bibliothecarii (cap. 24.)
145 Knapp Éva: A máriavölgyi pálos kolostor a 18. században. 1. = Magyar K önyvszem le, 108. évf. 3. sz. (1992) p. 194-195.
Monok István: Kit nevezhetünk könyvtárosnak a XVI-XVIII. századi Magyarországon?
u g y a n a z a k ö n y v tá r o s s z o lg á lta ki ő k e t, m in t a re n d ta g ja it. A X V III. s z á z a d e le j é t ő l k e z d v e f o ly a m a to s a n k ü lö n v á lt a k é t k ö n y v tá r , é s a d iá k o k n a k k ü lö n e n g e d é ly k e lle tt, h a a z is k o la i g y ű jte m é n y b e n m e g n e m ta lá lh a tó k ö n y v e t s z e r e tte k v o ln a o lv a s n i. A z 1 6 3 5 -b e n N a g y s z o m b a tb a n a la p íto tt j e z s u i t a e g y e te m , c s a k ú g y , m in t a z 1 6 6 6 -tó l f e ls ő f o k ú in té z m é n y k é n t m ű k ö d ő , u g y a n c s a k j e z s u i t a k a s s a i g im n á z iu m k ö n y v tá r á t a ta n á r o k k ö z ü l k in e v e z e tt
bibliothecarius
i r á n y íto tta .146 A X V I I I . s z á z a d b a n e z e k a k ö n y v tá r o s o k tö b b n y ir e tö r té n é s z e k v o lta k , a k ik a z o k ta tá s i f e la d a to t la s s a n e lh a g y v a k ö n y v tá r o s k é n t ( e g y - e g y s e g é d d e l) é s k u ta tó k é n t d o lg o z ta k to v á b b . A z 1 7 3 6 -b a n a la p íto tt S e lm e c b á n y á i b á n y a m é r n ö k i f ő is k o la m á r n e m re n d i in té z m é n y v o lt, k ö n y v tá r á t a tö r té n e le m e lő a d ó ja ir á n y íto tta .147 148A k a to lik u s fő p a p i g y ű jte m é n y e k a X V I. s z á z a d b a n m a g á n k ö n y v tá r a k n a k é r te lm e z h e tő k , d e 1 6 0 1 -tő l k e z d ő d ő e n a f ő p a p o k k ö te le s e k v o lta k k ö n y v tá r u k a t a p ü s p ö k s é g r e , ille tv e é r s e k s é g r e h a g y n i. íg y a la k u lt k i a X V I I - X V I I I . s z á z a d f o ly a m á n a z a k ö n y v tá r i r e n d s z e r , a m e ly m a is lá to g a th a tó m ű e m lé k k ö n y v tá r a k s o r á t a la k íto tta k i ( N a g y s z o m b a t- E s z te r g o m , K a lo c s a , E g e r, V á c , G y u la f e h é r v á r , S z o m b a th e ly , P é c s ) . 146 A b ib lio fil f ő p a p o k s z e m é ly e s g y a r a p ító te v é k e n y s é g é t a k ö n y v tá r o s f e ld a to k k a l m e g b íz o tt, á lta lá b a n k a n o n o k i ra n g ú s z e m é ly v a g y v ilá g i tu d ó s lá tta e l. J ó p é ld a e r r e a z e s z te r g o m i B a tth y á n y - g y ü jte m é n y tö r té n e te : B a t
th y á n y J ó z s e f ( 1 7 2 7 - 1 7 9 9 ) k ö n y v tá r é p ítő m u n k á s s á g á n a k s o k a t k ö s z ö n h e t a K a lo c s a i F ő s z é k e s e g y h á z i K ö n y v tá r i s 149, d e a le g n a g y o b b é r d e m e i a z E s z te r g o m i F ő s z é k e s e g y h á z i K ö n y v tá r á llo m á n y á n a k k ia la k ítá s á b a n v a n n a k . 1 7 6 9 -b e n ő v á s á r o lta m e g ( é s d o lg o z ta tta fe l M ille r J a k a b F e r d in á n d d a l) a tu d ó s B é l M á ty á s h a g y a té k á t. E s z te r g o m i é r s e k i k in e v e z é s e u tá n is P o z s o n y b a n ta r to tta k ö n y v tá r á t, b e n n e a ta lá n le g é r té k e s e b b k é z ir a tg y ű jte m é n y t. P o z s o n y b a n k ö n y v tá r o s a i C a lo v in o J ó z s e f é s J o r d á n s z k y E le k k a n o n o k o k v o lta k . E s z te r g o m b a m á r a r e n d e
146 Tóth András - V értesy Miklós: A Budapesti Egyetem i Könyvtár története = Historia B ibliothecae Universitatis Budapestinensis. 1561-1944. Budapest, 1982, p. 2 6 -3 9 . ; vö. Tóth András: G eschichte dér Universitátsbibliothek Budapest. (1 5 6 1 -1 9 1 8 ).
Bibliothek und W issenschaft, 1969, p. 197-242.
147 Zsám boki László: D ie Schem nitzer Gedenkbibliothek von M iskolc, Ungarn, M iskolc, 1978 (Publikationen dér Zentralbibliothek dér Technischen Uni versitat túr Schwerindustrie ; 18.)
148 Szarvasi Margit: Magánkönyvtárak a XVIII. században. Budapest, 1939 ; Berlász Je
nő: M agyarország egyházi könyvtárai a X V I-X V III. században. = Régi könyvek és kéziratok. Ö sszeáll. Pintér Márta. Budapest, 1974, p. 2 2 1 -2 2 6 . ; Berlász Jenő:
Könyvtári kultúránk a 18. században. = Irodalom és felvilágosodás. Tanulmányok.
Szerk. Szauder József, Tárnái Andor. Budapest, 1974, p. 2 8 3 -3 3 2 .
149 Boros István: A Kalocsai Főszékesegyházi Könyvtár. B u d a p est: Balassi K., 1994
„ Mert a szívnek teljességéből szól a száj
z e tt - é s a z u tó d o k tó l g y a r a p ító it - k ö n y v tá r a t s z á llíto ttá k á t 1 8 2 0 - b a n .150 T ip i k u s n a k m o n d h a tó a k a lo c s a i é rs e k i k ö n y v tá r g y o r s ú jjá s z e r v e z é s e : a k á p ta la n k ö n y v tá r á t e g y e s íte tté k a k in e v e z e tt é rs e k , P a ta c h ic h Á d á m m a g á n k ö n y v tá r á v a l ( 1 7 7 6 ) , s íg y j ö t t lé tre a K a lo c s a i F ő s z é k e s e g y h á z i K ö n y v tá r . P a ta c h ic h m a g a is r é s z t v e tt a s z e r v e z ő m u n k á b a n , tö b b r ó m a i, b é c s i, p e s ti é s b a jo r o r s z á g i k ö n y v k e r e s k e d ő v e l v o lt r e n d s z e r e s k a p c s o la ta , a k ik n e k s e g íts é g é v e l a b ib lio té k a g y o rs a n g y a r a p o d o tt. A k ö n y v tá r b ú to r z a tá n a k k ia la k ítá s á t m á r F o g a r a s i A n d r á s k ö n y v tá r o s ir á n y íto tta . K é s ő b b a tö r té n e tír ó k ö n y v tá r o s j e z s u i t a K a to n a Is tv á n s z a k m a i ir á n y ítá s á v a l a g y ű jte m é n y t m e g d u p lá z tá k , é s lé tr e h o z tá k a X V I I I . s z á z a d i M a g y a r o r s z á g e g y ik le g n a g y o b b k ö n y v tá r á t.151
A f ő p a p i k ö n y v tá r a k k ö z ü l a P é c s i P ü s p ö k i K ö n y v tá r , K lim ó G y ö r g y p ü s p ö k s é g e id e jé n , 1 7 6 4 -b e n n y ilv á n o s v á r o s i k ö n y v tá r r á v á lt, é s e k k o r f ő á llá s ú ( t u d ó s ) k ö n y v tá r o s t k a p o tt K o lle r J ó z s e f tö r té n e tír ó s z e m é l y é b e n .152 * A z E g ri P ü s p ö k i K ö n y v tá r a t p e d ig E s te r h á z y K á ro ly e g y e te m i k ö n y v tá r r á f e jle s z te tte , h iá b a r e m é l
v e , h o g y e g y e te m - a la p ítá s i e n g e d é ly t is k a p m a jd . A z e g y e te m i k ö n y v tá r i f u n k c i
ó r a v a ló f e lk é s z ü lé s m ia tt tö b b k a n o n o k , ille tv e v ilá g i s z e m é ly - a le g is m e r te b b B ü k y J ó z s e f - is k ö n y v tá r o s i te v é k e n y s é g e t v é g z e tt E s te r h á z y f e lk é r é s é r e .155
A m a g á n k ö n y v tá r a k a X V I - X V I I . s z á z a d b a n tö b b n y ir e o ly a n k is s z á m ú k ö n y v e t b ir to k o lta k , h o g y n e m k e lle tt k ü lö n k ö n y v tá r o s s z e m é ly r ő l g o n d o s k o d n i.
A z e g y e tle n tu d ó s k ö n y v tá r , a m e ly e t m a g a a tu la jd o n o s k a ta lo g iz á lt, H a n s D e r n s c h w a m k ö n y v tá r a v o lt. A k a ta ló g u s a k ö z e l 2 0 0 k ö n y v r ő l 1 5 5 2 -b e n k é s z ü lt e l, a k ö n y v e k le ír á s a e g y e d ü lá lló a n r é s z le te s . A c ím le ír á s n á l r ö g z íte tt a d a te le m e k ( s z e r z ő , c ím , k ia d á s i h e ly , é v ) m e lle tt D e r n s c h w a m a k ö te te k ta r ta lo m je g y z é k é t is le írta , a m e n n y ib e n tö b b s z e r z ő n e k k is e b b m u n k á i v o lta k a b b a n , v a g y e g y - e g y s z e r z ő n e k tö b b m ü v e . A B e s z tr e c e b á n y á n ő r z ö tt k ö n y v tá r d a r a b ja it b a r á ta in a k k ö lc s ö n is a d ta , é s e z e k e t a k ö lc s ö n z é s e k e t is f e lje g y e z te .154
150 Szelestei N. László: Bél Mátyás kéziratos hagyatékának katalógusa. Budapest : M TAK, 1984 ; Beke Margit: A z Esztergomi Főszékesegyházi Könyvtár Batthyány- gyüjtem ényének katalógusa. B u d a p est: OSZK, 1991
151 Lásd a 147. jegyzetet!
152 A könyv- és könyvtárkultúra ezer éve Baranyában. Szerk. Boda M iklós, Kalányos Katalin, Surján M iklós, Tüskés Tibor. Pécs, 2000, p. 7 7 -1 3 3 .
155 Antalóczi Lajos: A z Egri Főegyházm egyei Könyvtártörténete. 1793-1996. Eger, 1996 ; Bitskey István: Püspökök, írók, könyvtárak. Egri főpapok irodalmi mecenatúrája a ba
rokk korban. Eger, 1997
154 A Dernschwam-könyvtár. Egy magyarországi humanista könyvjegyzéke. Kísérőta
nulmánnyal közreadja: Berlász Jenő. Sajtó alá rend., mutató: K eveházi Katalin, M onok István. Munkatárs: Varga András. Szeged : JATE, 1984, passim (A d attár; 12.)
Monok István: Kit nevezhetünk könyvtárosnak a XVI-XVIII. századi Magyarországon?
„ Mert a szívnek teljességéből szól a száj "
é r te lm is é g i s z á m á r a is. A z e r d é ly i m a g y a r s á g k ö z p o n ti g y ű jte m é n y é n e k m e g a la p ító ja , a f ő ú r T e le k i S á m u e l ( 1 7 3 9 - 1 8 2 2 ) h o s s z ú n y u g a t- e u r ó p a i ta n u lm á n y ú tja s o r á n a la p o z ta m e g k ö n y v tá r á t. Ú tja s o r á n m ó d s z e r e s e n v á s á r o lta a k ö n y v e k e t, te m a tik u s á n tö r e k e d v e a z e n c ik lo p é d ik u s te lje s s é g r e . M a r o s v á s á r h e ly e n 1 7 9 9 é s 1 8 0 2 k ö z ö tt k ö n y v tá r a t é p ítte te tt. E g y ik e a z o n k e v e s e k n e k , a k i k ö n y v tá r á r ó l a k o r b a n k a ta ló g u s t je le n t e t e t t m e g ( 1 7 9 6 é s 1 8 1 9 k ö z ö tt n é g y k ö te tb e n ) . A k ö n y v t á r r e n d jé t, a n n a k e lle n é r e , h o g y k ö n y v tá r o s t is a lk a lm a z o tt ( K e le m e n M á r to n ) , s z e m é ly e s e n f e lü g y e lte , s ő t a c s a lá d m á s ik á g á n a k k ö n y v b e s z e r z é s e it is s e g íte tte . A m a r o s v á s á r h e ly i T e le k i- té k a m é g é le té b e n , 1 8 0 2 -b e n v á lt n y ilv á n o s k ö n y v tá r r á . 160 A m a g y a r n e m z e ti k ö n y v tá r m e g a la p ító ja , S z é c h é n y i F e r e n c ( 1 7 5 4 - 1 8 2 0 ) u g y a n c s a k e u r ó p a i k ö r ú to n v e tt r é s z t is k o la i ta n u lm á n y a i u tá n . C s e h o r s z á g b a , a n é m e t f e je d e le m s é g e k b e , H o lla n d iá b a , A n g liá b a , m a jd O la s z o r s z á g b a lá to g a to tt.
H a z a té r v e S o p r o n h o r p á c s o n é s a n a g y c e n k i k a s té ly b a n a la k íto tt k i k ö n y v tá r a t.
K ö n y v tá r o s a i H a jn ó c z y J ó z s e f ( 1 7 5 0 - 1 7 9 5 ) , m a jd T ib o lth M ih á ly ( 1 7 6 5 - 1 8 3 3 ) v o lta k . K ö n y v tá r á t 1 8 0 2 -b e n a já n lo tta fe l e g y n e m z e ti k ö n y v tá r ( B ib lio th e c a R e g n ic o la r is ) a la p ítá s á r a . A k ö n y v tá r k a ta ló g u s á n a k k ia d á s á t 1 7 9 9 -b e n k e z d té k e l, a p ó tk ö te te k e t 1 8 0 3 -b a n é s 1 8 0 7 -b e n n y o m ta ttá k .161
A z e ls ő o ly a n k ö n y v tá r o s , a k i a z é r t k a p o tt f iz e té s t, m e r t a k ö n y v tá r i g y ű j
te m é n n y e l f o g la lk o z o tt, a m á r e m líte tt M ü lle r J a k a b F e r d in á n d v o lt. S z é c h é n y i F e r e n c ő t n e v e z te ki a n e m z e ti k ö n y v tá r é lé re , é s a d ta f e la d a tu l n e k i a g y ű jte m é n y á p o lá s a m e lle tt e g y n e m z e ti m ú z e u m k o n c e p c ió já n a k k id o lg o z á s á t. M ü lle r e z z e l 1 8 0 8 -ra k é s z ü lt e l. E k o n c e p c ió a la p já n a M a g y a r O r s z á g g y ű lé s v e tte á t a M a g y a r N e m z e ti M ú z e u m é s K ö n y v tá r f e n n ta r tá s á t.
i6ü D eé N agy Anikó: A könyvtáralapító Teleki Sámuel. K olozsvár : EME, 1997
161 Berlász Jenő: A z O rszágos Széchényi Könyvtár története. 1 8 0 2 -1867. Budapest : OSZK, 1981