U tol la T id re n c z e l S á n d o r , k ö z tü k so k a z é r d e k e s , k o r íe s tő , /n a n g u la tje lz ő sz e m e lv é n y . A z 1929^es v á la s z tá s i k o r te s h n d jn r n t a l a t t Z s ilin s z k y e g jö k e ijtk é b e n ré s z le te s e n l e ír ja u k o r - / T n á n y p á r t e s z k ö z tá r á t. M e g e m líti tö b b e k k ö z ö tt, h o g y „ V o lta k k ö z sé g e k , a h o l 5— 6 re n d s z e r e s i t a t á s v o lt a v á la s z tá s i h a r c a la tt, m á s u t t ily e n ta g o z ó d á s t n e m l e h e t e t t m e g á lla p í
ta n i, m e r t é j je l- n a p p a l e g y v é g té b e n f o l y t ” (34— 35. ol.).
A k é p v is e lő t F é j a G é z a is e lk ís é r t e a z e g y ik b e r e g i ú t j á n , s íg y í r e v id é k la k ó ir ó l: „ E z t a n a g y s z e r ű n é p e t n e m l e h e t m e g tö r n i, n e m le h e t ő si k u r u e a lk a tá b ó l k i v e tk ő z te tn i” . (79. o.) H a s o n ló a n v é le k e d ik S z a b ó P á l is : „ E z e k a z e m b e r e k n e m p a n a s z k o d n a k , c s a k e lm o n d já k a s z ö r
n y ű v a ló s á g o t h a r a g n é lk ü l, g y ű lö l e t n é l k ü l ” . (83. o.)
N a g y é r d e m e T id re n c z e ln c k , h o g y o ly a n , f o r r á s o k a t is b e v á lo g a to tt, a m e ly e k e r é g ió la k ó in a k id e n t i t á s t u d a tá t, e g é sz sé g e s ö n b iz a lm á t e r ő s ít
h e tik .
A v á lo g a tá s b ó l a z is k id e r ü l, h o g y a t a r p a i k é p v is e lő s z ó t e m e l az o r s z á g g y ű lé s e n a b e r e g i g y ü m ö lc s te r m e s z té s s e g íté s e és a T is z a -s z a b á ly o - z á s é r d e k é b e n , a z á lla m i is k o lá z ta tá s e lte r je s z té s e és a z in g y e n e s t a n k ö n y v e llá tá s m e lle tt, tá m o g a t j a a h a d is e g é ly - k é r e lm e k e t é s a z sid ó m u n k a s z o lg á la to s o k k é r é s e it, t ilta k o -
Kristó Gyula - Makk uralkodók
„ U j" k ö n y v v e l j e l e n tk e z e t t az Á r p á d - k o r je le s k u ta tó p á r o s a , K r is tó G y u la és M a k k F e r e n c . A z id é z ő je l a z é r t s z ü k s é g e s , m e r t az I P M - b e n m e g je le n t n a g y s ik e r ű u r a lk o d ó i
z ik a z ir r e á l i s a n m a g a s a d ó e lle n . T a m á s i Á r o n ú g y je lle m z i B a jc s y - Z s ilin s z k y t, h o g y „ m in d e n k i h o z z á - J 'é rh e te tle n tis z te s s é g é r ő l is m e r i é s a n é p é r t f o l y t a t o t t h a r c a i r ó l ”. (204. o.)
P o n to s és jó l h a s z n á lh a tó a f o r r á so k le lő h e ly é n e k m e g je lö lé s e , b á r a z t n e m t u d t a m k ib o g o z n i, m e ly ik c ik k é b e n n e v e z te a k é p v is e lő B e r e g e t p o litik a i p á t r i á j á n a k .
T a lá n s z e r e n c s é s e b b l e t t v o ln a 'ki
h a g y n i n é h á n y c s e k é ly in f a r m a - ^ ó - é r t é k ű , r ö v id d o k u m e n tu m o t.
E m u n k á t ö s s z e v e tv e T id re n c z e l S á n d o r előző, B ö s z ö rm é n y i L á s z ló ró l szóló k ö n y v é v e l, m e g á lla p íth a tju k , h o g y a z jó l b e tö lti a z i s m e r e tte r je s z tő , f ig y e le m f e lh ív ó s z e r e p e t; a z é l e t ú t r ö v id r a j z á t 2 — 3 t u c a t jó l v á lo g a to tt, p á r s o r n y i s z e m e lv é n y k ö v e ti. A z ú j k ö te tn é l a z o n b a n — ú g y é rz e m — a tis z te le tr e m é ltó s z á n d é k n e m é r t e e l te l j e s e n a c é ljá t. A B a j- e s y - Z s ilin s z k y - c e n te n á r iu m r a m e g y é n k is m e g j e l e n t e t e t t e g y k ö n y v e t, a z i s m e r te te tt k ö te te t. E z a z o n b a n a t ú l so k d o k u m e n tu m és a g y é r m a g y a r á z ó a p p a r á t u s m i a t t n e m ig e n v á l h a t ig a z á n k ü z k in c c sé . M in th a b e ig a z o ló d n a a z a k ö z m o n d á s : K i so k a t m a r k o l, k e v e s e t fo g .
(T id re n c z e l S á n d o r : B a jc s y -Z s i- lin s z k y E n d r e é s p o litik a i p á t r i á j a . N y ír e g y h á z a , 1986. S z a b o lc si T É K A 4. S o r o z a ts z e r k e s z tő : F u t a k y L ászló.)
Galambos Sándor
Ferenc: Az Árpád-házi
p ö r tr é s o r o z a t k ö n y v a la k b a v a ló á t d o lg o z á s á ró l v a n szó. K é ts é g k ív ü l h i á n y t p ó tló m ű . U to ljá r a 1 8 9 2 -b en j e l e n t m e g — k is p é ld á n y s z á m b a n , N a g y b e c s k e r e k e n (!) — W e r tn e r
3 3 3
M ó r: A z Á r p á d o k c s a lá d i tö r t é n e t e c ím ű h a s o n ló tá r g y k ö r b e n í r o t t m u n k á ja .
A s z e r k e z e ti ta g o lts á g o t a k r o n o ló g ia b iz to s ítja . U r a lk o d á s u k , o rs z á g - lá s u k s o r r e n d jé b e n k ö v e tik e g y m á s t f e je d e lm e k és k ir á ly o k ; a IX . sz á z a d s ö té tlő h o m á ly á b a b u rk o ló z ó A lm o s
tól az u to ls ó „ a r a n y á g a c s k á ig ” , III.
A n d rá s ig , k ö z e l fól é v e z r e d e t ló g v a á t. A z Á r p á d - h á z n a k h u s z o n n y o lc t a g j a k e r ü l r ö v id e b b , h o s s z a b b t e r je d e le m b e n b e m u t a t á s r a . „A z e m b e r t á l l í t o t t u k . . . a k ö z p o n tb a . . . ” v a lljá k az e lő s z ó b a n a sz e rz ő k . S h o z z á te h e tjü k , n e m a tö r té n e le m - k ö n y v e k u n o s - u n tá lá n is m é te lt sz á r a z a n y a g á t p r ó b á l j á k b e m u ta tn i.
A s z e r e p lő k h ú s - v é r e m b e r e k , m á r a m e n n y ir e a m e g le h e tő s e n tö r e d é k e s f o r r á s a n y a g b e m u t a t n i e n g e d i ő k e t. E b b ő l k ö v e tk e z ő e n so k a „ h a ” , a „ l e h e t ” , a z ú ja b b k é r d é s e k e t f e l
v e tő h ip o té z is.
É r d e k e s n sz e rz ő k m u n k a m e g o s z tá s a . A te r je d e le m b e n te k in té ly e s e b b r é s z K r is tó G y u la m u n k á j a «—
k e tté o s z llk . A lm o stó l, n d in a s z tia rriíígálgpl tájiil ól I, A n d rá si ih á ld
‘AilVch eltialálofcVü, T ih a n y b a n ta lá lt ő rö k n y u g h e ly é t, t a r t a z e lső s z a k a s z a . É r d e k e s és m e g le p ő , m e r t k o r á b b a n K r is tó o ly a n m ű v e l te t t le az a s z t a l r a o k o r s z a k r ó l, u H e g n m n én a D u k á lu s k ü z d e lm é r ő l, m in i „A X I.
sz á z a d i h e rc e g s é g tö r té n ő ig M a g y a r - o r s z á g o n ”. íg y M a k k F e r e n c é a l e h e tő s é g , h o g y u „ k is e b b e k ” m e lle tt S z e n t L á sz ló és K ö n y v e s K á lm á n p o r t r é j á t ú j e le m e k k e l, á r n y a l a t o k k a l g a z d a g ítv a r a j z o l j a m e g . Ö , az e d d ig v á z la to s a b b a n t á r g y a l t X II.
sz á z a d le g f e lk é s z ü lte b b is m e r ő je , m i k é n t a z t, „ M a g y a r o r s z á g a 12.
s z á z a d b a n ” c. m ű v e b iz o n y ítja . K é t
s é g k ív ü l m o z g a lm a s a b b , n a g y o b b tö r té n e lm i f o r d u l a t o k a t h o z ó a X III.
amíttad uralkodóinál* élete, Az
„ A r a n y b u llá k é v s z á z a d a ” , a „ C sá k M á té ”- k id ő s z a k a is m é t K r is tó
G y u la m e g f o g a lm a z á s á b a n tá r u l e lé n k .
S z ö g e z z ü k le g y o r s a n . E z a k ö n y v s z á n d é k a s z e r in t s e m a s z ő k é b b s z a k m á n a k ír ó d o tt. A tö r té n e le m i r á n t é r d e k lő d ő , fo g é k o n y o lv a s ó k ö z ö n s é g e t k ív á n ja k isz o lg á ln i.
É r v e k és e lle n é r v e k h a n g z a n a k el, c s itu ln a k , m a jd ú jr a k e z d ő d n e k a v i
t á k — ú js á g o k és f o ly ó ir a to k h a s á b j a i n — h o l is a h e ly e a t ö r t é n e l e m n e k , e g y r e jo b b a n b ő v ü lő is m e r e te in k re n d s z e r é b e n . J ó l t u d j u k , a m a t e m a t i k a u t á n a tö r té n e le m a m e g n e m é r th e tő , r e t t e g e t t t a n t á r g y . K ü lö n ö s e n a k ö z é p is k o lá k b a n , a h o l e g y s z e r le g a lá b b (é r e tts é g in ) , sz á m o t k e ll(le n e ) a d n i a t á r g y i t u d á s ró l. A t a n k ö n y v h a s z n o s e sz k ö z a t u d á s a la p j a i n a k e ls a já títá s á h o z , d e c s a k k e r e t, v á z , a m ir e é p íte n i le h e t.
E r r e a v á z r a to v á b b i is m e r e te k a g g a th a to k . Ig e n , h a azo k m e g ta lá lh a tó k : f ig y c lo m f e lk e ltő e k , é r d e k e s e k , o lv a s m á n y o s a k . H á l’ I s te n n e k , jó é v tiz e d e „ f u t ” s ik e r r e l a „ M a g y a r H i s tó r ia ” s o ro z a t, a m e ly n tu d o m á n y o s ig é n y e k n e k ón tö r té n e le m n é p - s z e r ű s íté s é n e k k e llő s c é ljá t e g y s z e r r e ig y e k s z ik s z o lg á ln i. H a s o n ló i n d í t t a tá s ú , t a lá n k ö z e le b b á lln a a t ö r t é n e le m n é p s z e rű s ít énéhez, u „ L a b ir in t u s ” s o r o z a t In, D e ugyanígy e m lít
h e t j ü k az e lő b b ih e z k ö z e le b b á lló
„ S o r s d ö n tő tö r té n e lm i h u p o lt” -id..
D e t ö r t é n e t t u d o m á n y u n k m ű v e lő i k ö z ü l h iá n y z ik e g y ig a z i k is e s s z é író e g y é n is é g . O ly a n , m in t a n é h a i j ó e m lé k e z e tű T a k á c s S á n d o r v o lt a s z á z a d f o r d u ló n é s a X X . sz á z a d első é v tiz e d e ib e n . S z ín , z a m a t, s tílu s , m in d e g y ü t t v a n e z e k b e n a m in i a t ű r r e m e k lé s e k b e n . „ R é g i m a g y a r n a g y a s s z o n y o k , R é g i m a g y a r k a p itá n y o k
és g e n e r á lis o k , M ű v e lő d é s tö r té n e ti t a n u l m á n y o k ” — m o s t k e z d ik
újra
(■„Heilezui, M tolul u iö v p t u is ra d h i!
d o b b ré s z e it. V a la m i hozzá h a s o n ló tö r e k v é s t v é lü n k fe lfe d e z n i e k ö n y v
334
b á n t á r u l
E z a k ö n y v ű k e b b s z a k a d o m i r á n t
‘a só k ö z ö n sé -
a n g z a n a k el, lö d n e k a vl~
-rítok h a s á b - t ö r té n e le m - lő is m e r e te - d j u k , a m a - íle m « m eg m W rgy. KU»
iHlmn, a b o l jfegt'nl, «z4*
á r g y l tu d á .i- e sz k ö z a t u d á s á h o z , d e fp íte p t le h e t.
s m e r e te k a g - m e g ta lá lh a - é r d e k e s e k , m e k , j ó é v - ,,M a g y a r a tü d ő m é n é l e m n é p fát e g y s z o r-
sonlo
i n d í t - ina a ttf r té - a „ L a b ir in - n íg y e m ü t- :eleb b á lló p o k ”- a t, i k m ű v e lő ik is e s s z é író n é h a i j ó - d o r v o l t a s z á z a d e lső n at, s tílu s , a m i n i a t ű r ig y a r n a g y - k a p itá n y o k lf ld é s tö r té n e ti k e z d ik ú j r a m a r a d a n - zá h a s o n ló oi e k ö n y v
k a p c s á n a K r i s t ó — M a k k s z e r z ő p á ro s a lk o tá s á b a n .
B á r K r is tó G y u la és M a k k F e r e n c k o r á b b a n k e le tk e z e tt m u n k á i is e n n e k az e lk é p z e lé s n e k a s z e lle m é b e n s z ü le tte k , d e n a g y o n h iá n y z o tt m á r a k o rs z a k k ie m e lk e d ő e g y é n is é g e it
— k i r á l y a i t b e m u ta tó m á s m e g k ö z e líté s i s z e m p o n tú fe ld o lg o z á s. N os, e z t a k ö n y v e t v e h e ti k e z é b e m o s t a z o l
v asó .
Ez a z e m b e r k ö z p o n tú fe ld o lg o z á s v a ló s u lt m e g m o st m a g a s s z ín v o n a lon. A rp A d -h á z i u r a lk o d ó in k s z in te le sz á lln fik s z o b o r ta la p z a tu k r ó l, M eg e le v e n e d n e k , é ln e k , e m b e r t g y a r ló t a á g ö lk k ö z e p e tte ,
A m o n d á k k ö d é b e v esző IX , sz á z a d b ó l k ie m e lk e d ik A lm os, a d in a s z - tla a la p ító a la k ja . L e g in k á b b M ó zes
h e z h a s o n líth a tó . N e m j u t b e az
„ íg é r e t f ö l d j é r e ” , „ E rd é ly h a z á b a n m e g ö lté k ” — í r j a a X IV . s z á z a d i k r ó n ik a . A h o n fo g la ló Á r p á d v e z é r a l a k j a bő te r je d e le m b e n k e r ü l b e m u ta tá s r a . I t t a sz e rz ő s z e m b e á llít
j a a m a g y a r n é p h a g y o m á n y t a n y u g a ti k r ó n ik á k a d a ta iv a l, m e ly e k c sa k K u r s z á n v a g y K u s z á n te v é k e n y s é g é t e m lítik a je lz e tt id ő s z a k b a n . Á r p á d o t az
Ismeretlen
P.mester
II. A n d r á s r a je lle m z ő tu la jd o n s á g o k k a l r u h á z z a f e l: é le ts z e r e te té v e l, b ő k e z ű s é g é v e l, h a d i d ic s ő s é g re v á g y á s á v a l.A m in t e g y o k le v e lé b e n o lv a s h a tju k :
„ a k ir á ly i fe ls é g b ő k e z ű s é g é t s e m m i se m s z o r ítja h a tá r o k k ö zé, és az u r a l
k o d ó s z á m á r a a z a d o m á n y o z á s l e g jo b b m é r té k e a m é r t é k t e l e n s é g ” .
A z á lla m a la p ító S z e n t I s tv á n a l a k j a is ú j v o n á s o k k a l g a z d a g o d ik . N e m a, K o p p á n y v é r é t o n tó . v a llá s o s e r e k - ly o g y ü jtő , h a n e m - - a le g e n d a .« * - r í n t ~~ m e g y e tle n
megmaradt
H ű- trónörökös h a lá la u t á n e g y e d ü l m a r a d ó I s t v á n t is l á t h a t j u k . K ís é r le te t te sz a sz e rz ő O rs e o ló P é t e r a l a k j á t e lb o r ító v é r és s z e n n y le m o s á s á ra , u ta lá s s z e r ű é n . P la s z tik u s k é p e t k a p u n k S a la m o n és G é z a k ü z d e lm e irő l, a h o l a k é s ő b b i „ lo v a g k ir á ly ”, S z e n t L ászló n e m c s a k t e s tv é r i s z e r e lőt hót,
hanem
s a já t é r d e k é t ő l ö s z tö n ö z v e tá m o g a tja b á t y j a h a ta lm i t ö r e k v é s e it.V é g ig te k in th e tü n k a z a lig is m e r t, z ű r z a v a ro s X II, s z á z a d o n , a h o l g y e r m e k k o r b a n l w r o n á z ta tn a k és a lig h a r m in c é v e n fe lü l h a ln a k el k i r á ly o k és e lle n k ir á ly o k . D o lg o z ik a b i
z á n c i a r a n y és m é re g . F e lv illa n K u n (IV .) L ászló sz ín e s, s z é ts z ó r t é s t r a g ik u s v é g e t é r t s z e m é ly isé g e . A p o r t r é s o r a b u d a i m in o r itá k te m p lo m á b a n z á ru l. M a g y a r o r s z á g o n a f e u d á lis a n a r c h ia és „ a k i r á l y ú r la n v h a - s á g a ” f o ly tá n a ta r t o m á n y u r n k h a ta lm a
a meghatározói
L e tö r ö tt a z A r p á d - h á z u to ls ó „ a r a n y á g a c s k á ’!- j a III. A n d r á s h a lá lá v a l.(K ris tó G y u la — M a k k F e r e n c : A z Á r p á d - h á z i u r a lk o d ó k . I n t e r p r e s s K i
a d ó B u d a p e s t, 1988. 305. o.)
F a l u s s y J ó z s e f
