Initia rhetorica

3

iíTolui enim tandem nomen, quod, promit- l a t e n d i s rhetoricae artis initiis, ante m ultos annos contraxeram : fed ira,vt, quem adm odum non optim i debitores folent, necedario m agis, quam libenter, difloluerim. N am , vt ingenue fatear, per longius interuallum illud, quod in­

ter primam Initiorum m eorum editionem fe- cundam que interceiferat, ita alienior in dies fa-

£tus eram a conlilio, cuius profedione mihi ne- ceiiitatem quandam elementa oratoria feriben- diim pofueram , vt m agnopere cuperem, ali­

quam mihi idoneam caudam dari, per quam ,in lecunda illa editione, poifem, non eruditos qui­

dem homines, quorum res in elementis di ici—

plinarum non agitur, fed redemtorem libri dif­

ferre. Itaque m agno tum onere me leuatum exiftimabam, cum acerbiflim a dulciflimae con- iu gis m ors eam mihi maxime probabilem attu- liflet: idquevnum , in illo, om nibus de caudis m axim o iudidim oqueluctu, com m odum mihi capere videbar. Neque vero me tam auocabaC aferibendo taedium ,quod in i ita elementorum tenuitate, et, prope dicam , ieiunitate, mihi deuorandum eder, praefertim dulcedini, quae ex graecorum latinorum que feriptorum vber- J'ima elegantiffimaque doflrrina percipitur, ad­

fuero, quam, quod vfu diuturniori, multis va­

riisque ingeniis ailidue tractandis, cognoue»

( A a ) ram,

ram , quam parum , praeceptis dicendi ad elo­

quentiam proficeretur, quanto plus, aut quatn paene omnia eíTent in ingenii bonitate, inter­

pretatione veterum, vel le&ione bene inftituta, exercitatione denique, quaefolertia et indicio boni praeceptoris regeretur. Atque nominare pofliim do&iflim os hom ines, celeberrimofque viros, quibus de prom iilb me, velut tardum nom en, appellantibus, cauifam meam abunde probaui. Sed cum, diuenditis fecundae Initio­

rum editionis exem plis, tertiam pararet con­

ductor, identidem appellando, m onendo, at- 'que etiam (lio quodam iure poftulando, perpu­

lit, vt de iide exfoluenda cogitarem,er,dum edi­

ta ante repeterentur, hanc nouam et vltimam Initiorum partem conficerem ; quae fortalTe 'etiam m agnitudinis vitio laborat.

Deicripii totam dicendi artem in partes duas, inuentionem et elocutionem. N am difpo- íitio elt prdfe& o et ipfi genus quoddam inuen- tionis, etpronunciatio atque a£tio ita cum elo­

cutione coniunfta, v ta b e a non optim e diuel- iantur. E g o vero pronunciationis et attionis nepraecepta quidem pofui. N am , vtnunceft, oratoribus actione nulla opus, nec in iftis pau­

cis et fedatis g e ilib u s, quos hodie orationes deíiderent, illá é it, quae veteribus dicitur, á ftio , a qua G raecis oration es, in quibus éa locum h abeat, áyúvsq dicuntur. Pronun­

tiatio autem paucis m agiitri adm onitioni­

bus

4 P raefatio.

P raefatio

^, ₅

bus , fi vox a natura bona fit, facile confor­

m abitur.

In prima parte, quo loco de argum entis in­

veniendis agitu r, retinui veterem rationem, quae argum enta reperire docet fecundum ge­

nera caullarum : non, q u o n o n etip fe, pofttot alios, poftem alia via vti, fed quia nihil adhuc melius ifta ratione vidi, inprim isque, quoniam ad intelligendos facilius cum R hetores, tum O ratores veteres, vtilis ac prope neceflaria vi­

debatur : cuius rei maxime cauda etiam tertium genus, iudiciale, feruauimus, quo alias Rheto­

rica hodie putatur carere pode. Sed m axim e lo­

cos m agnitudinis diligenter volui explicare, quod eorum maxima eft in exornando, am pli­

ficando, om ninoque in eloquentia, vtilitas.

Atque idem in locis de argum entationibus, earum que exornatione et amplificatione, vo­

luim us edicere; quod cognoueram us, hodie vu lgo, et qui dicerent, et qui de dicendi arte praeciperent, in hac parte ede valde iiccos et tenues. N em pe plerique fatis habent, li argu­

menta ipfateneant, quae dicunt e difciplinis, m axime e philofophia, difei; de m odo argu­

mentorum tranandorum , argum entando, ex­

ornando, augendoque, vix cogitant, nifiquod nonnulla ieiunedefim ilitudinibus, exemplis et teftim oniis, quae illuftrantia argumenta vo- cant, praecipere folent. Itaque tanta celentate plurim a in dicendo argum enta eftunduntui, vt

(A 3) ^nullo

6

nullo m odo haerere in animis, aut vim fuarn exferere poflinr. Popularitatem etiam orato­

riam vtafubtilitatedifciplinarum diftinguere- i m us, laborauim us, neque foliim in rebus, fed etiam in verbis: in quo genere valde hodie pec­

catur, praefertim ab O ratoribus vernaculis.

Omnino mihi videntur m u lti, in philofo- phiaeadeloquentiam comparandam neceilitate etvfu, non parum a veritate aberrare. Quod ii ita eft, vt nonnulli, (ludii fui, vt opinor, com­

mendandi caufa, dicunt, eloquentiam nafcia p h ilo fop h ia: haud dubie id totum pertinebit ad inuentionem rerum. Enim vero illud, iatn fuis locis dixim us, non adm odum verum elfe, I quod quidam, etiam non m agni alias philoio- phiae admiratores, dicant, locum de afFe&ibus et m oribus totum, quantus quantus iit, e philo­

fophia elfe repetendum : in eoque magnum adftipulatorem habem us Antonium apud Ci­

ceronem de Orat, 1, 51. Relinquitur ergo vnus locus de argum entis vel inueniendis, vel tra- öan d is. In quo i pia praeceptorum rhetorico­

rum ratio declarat, quam multa fint, in quibus nihil auxilii a philofophia fit exfpc&andum.Sed , principatus huius p artis, atque vniueriae adeo eloquentiae, haud dubie eft in copiofa ornata- que argum entorum tra&atione. In ea autem quid eft, quod nos iuuare m agnopere pofiit philofophia ea, quae hodie in fcholis traditur ? An fententias forte acutas, nouas, iplendidas,

fuppe-

P raefatio.

fuppeditabit? non m ultas, opinor. A lios fon­

tes indicauimus in libro ipfo. An exempla, iimilitudines, acute dicla m agnorum virorum ? multo minus. Q uid igitur ? N ihil, vt opinor, nili punfta argum entorum , quae ex vniuerfa rerum diuinarum humanarumque natura pe­

tuntur. Q uae vtut faepe fint nota etiam iis, qui difciplinam philofophorum non cognoue- runt, ac non minus bene efacris libris, atque adeo melius, difcuntur, quam e philofophia:

tamen concedam , a philofophia fuppeditari.

Sed haec argum enta perexiguam partem ora­

toriae materiae conftituunt, neque m agis elo­

quentiam conficiunt, quam offa corpus huma­

num viuum, valens, vegetum , pulchrum. N am quodD iale& ica indigere oratorem dicunt, ad.

iudicandum , in dele&u argum entorum , in de­

finiendo, in partiendo, id facile conceflerim : fed habet tamen et ea ratio fuum m odum , vt e * iis patere arbitror, quae de argum entationi­

bus et refutatione dixi, quibus addet, qui vo ­ let, quae contra illam fententiam idem, quem ante dixi, Antonius difputat apud Ciceronem de Orat. II, 3g.

Ac ne mihi, in hac difputatione, Ciceronis opponatur auttoriras, qui philofophiae in elo­

quentia vfum m agnopere praedicat, inprim is in Oratoris principio, feque m agis e Philofo- phorum , quam Rhetorum , fcholis O ratorem prodiifle: prim um ,Rhetorum praeceptis quam

(A. 4 ) vim

P raefatio.

⁷

8

vim ad comparandam eloquentiam tribuam, m ox dicetur: deinde longe aliter illud torum de philofophia accipiendum, quam homines veteris philofophiae im periti, et in compen­

dii alicuiusanguftias conipa&iet concluii, exi- ihmant. Nam primum, ifta cum dicit Cicero, non dictata Philoiophorum inteliigir,h.e.con>

pendia difciplinae, quae tironibus explicantur, ct edifcenda proponuntur: vitra quae quotus quifque hodie iapit? Etenim de iis ita omnibus Jocis ioquitur, vt nihil habuifle videatur con- temtius. Neque verode omni genere philofo- phi.ie intelligit, non de Epicurea, non de Stoi­

ca : qu íegenera erant fere tenuia, er ficca rebus, et minus elegantia verbis: led de Academica, a Platone orta, fortaile etiam Peripatetica, led maxime illa- N on fe e porticu Zenonis, aut L yceo \riftoteIis, aut hortis Epicuri, fed ex Academiae 1'patiis maxime oratorem exiilfedi­

cit. llluenimfuntcurricula, inquit, multiplicium variorumquefermonum, in Orat. c. 3. Nempe Academicae philofophiae erat, de omnibus rebus in vtramque partem difputare: quod ad forenfem eloquentiamianevaleb.it plurimum;

neque id angtiflre et tenuiter, led eleganter, copioie, et ornare, vt e Platonis, Xenophontis, Ciceronisque dialogis inrclligitur. Atque etiam ex aliis fcholis erant interdum, quiiftam copiam periequerentur. Nam orationis quiJint

copia videmus, vt abundent Pbilofopbi , qui , vt

opinor,

P raefatio.

9

épitior, nulla dant praecepta dicendi, nec idcirco minus, quaecunque res prae pofit a eft, fufcipiunt, de qua copiofe et ah undant er loquantur, vt Anto­

nius apud Ciceronem dicit O r. II, 35.extr. C i­

cero quidem in libro dc Officiis fecundo, c. 5.

redundantiam in Panaetio Stoico notat, vbi, cum et ipfe fatis copiofe declaraflet hoc, homi­

ni ab homine plurimum vtilitaris venire, ita concludit: Longiores hoc loco fumus, quam neceffe ejl. Quis efl enim, cui non perfpicua fu t illa , quae pluribus verbis a Panaetio com­

memorantur; m minem neque belli ducem, nec principem domi, magnos res et falut ares fine hominum f uniis gerere potutjje. Commemoratur ab eo Themiftncles, Cyrus, Age filans, Alexan­

der, quos negat, fine adiumentis hominum, tantas res efficere potuiffe etc. Quare, fi quis le&ione Philofophorum a Socrate profectorum, Pla­

tonis, Xenophontis, Ariftotelis in ethicis ac politicis, Ciceronisque, plurimum profici ad eloquentiam dicat, me habeat vakle confen- tientem, adeofque in ipfo libro palfim ftudia- ios eloquentiaeamandauimus: finidem philo- fophiae noftrae aetatis tribuat, quae fere eft tenuis rebus, et barbara atque mficeta ver­

bis , nullo modo aflentiar. Atque haec non eo diiputantur, vt philofophiam aut ipfi contemnamus, quod non eft credibile in eo , qui ipfe philofophiae elementa feri-

P raefatio.

IO

pfit, aut non vtilitate vberrimam putemus, omnibuique ferio commendemus, fed vt eius vim et vfum ne iufto latius extendi patiamur.

Sed vt ad inftituti noftri rationem expli­

candam redeamus, in parte ea, quae elt de Inuentione, pofuimus locum de fententiis, qui vulgo inter figuras explicari folet. Etenim fententiae in rebus funr, non in verbis. Omni­

no rerum, quae ab oratore tractantur, duo genera funt*. alterum neceflariarum, quae in- funt in argumentis m axim e: alterum aduén- titiarum , quae pertinent ad copiam et orna­

tum. In his ergo funt fententiae, exempla, fimilia, teftimonia, proucrbia: quae propterea a nobis omnia ad partem primam funt relata.

In quo nos aequos habituros efie peritos fpe- ramus: neque minus in illo , quod in altera parte e figurarum numero exemimus, quoe- cunquead copiam potius, quam ad ornatum, pertinent, vt periphrafin, definitionem, exer- gniian, jUsp»T^ov, congeriem etc. Neque for- tafie in his, iiaccurate velimus indicare, figu­

ra eft: quae non eft, ni fi vbi oratio cum vir­

tute aliqua recedit ab vfitara forma, et infle- ftitur. Totum autem locum de figuris lic defcripfimus, vt in figuras fuauitatiset graui- t-atis diftribuerepjus. Id nobis in fequenti- bus capitibus adbreuitatem commodius fuit,

et

P raefatio.

^\

et tironibus ad iudicandum aptius fore fpe- ratrus

} ucrunt forrnfle, qui a nobis philofophiam po ius 'aper Rhetorum praeceptis, et demon- ftrationes e phitofophia dudás, exfpedarcnt, in quo genere non vnus iam operam oleum*

que nerdidir. Ego vero tironibus vtilius pu- taui, quae aut veteres obferuadent, aut égő­

mét ipfe, vrilia addicendum , ea breuiter et perfpicue tradere. Ceterum, qui volent fu- per lingulis quibufdam praeceptis philofo- phari, eorumque caudas e natura rerum hu­

manarum explicareprouedioribus, hi fibiiub- inde occaiionem idoneam datam reperient.

Atque etiam vereor, ne (int, qu in os Ini­

tiorum, quae tironibus conuenianr, modum excelltile dicant, praefertim in locis de argu­

mentis, argumentationibus, et argumentorum repreheniione; quae etiam excedere captum eius aeratis videantur. Neque diflimulem, maius efle fit dum opufculum, quam deilina- tum ab initio fűidet: fed videbam, eam rem hoc habere commodi, vt etiam Acade- micislediotiibus léruire poflet. Iraque no­

lui tefecarc, qiwe no« fatis conuenirept iis, qui primum ad Kano artem cognofcendam venirent. Illud quoque animaduerteram, ple- rofque hodie facere in hac parte, quod «lini in Rhetoribus reprehendebat Quintilianus

V , $.

P raefatio.

^{1 1}

V , g. vt probationes, quae in arte funt, con- ftantque rebus ad faciendam fidem idoneis, aut omnino negligant, aut leuifiime attingant, liue, quod argumenta, velut horrida et con- fragofa, vitare, amoenioribusque locis defide- re malint, iiue, quod ea e philofophia, vel ad- ferenda, vel petenda dicant. Quare puta­

bam, me non male confulturum ftudiolis elo­

quentiae , fi in hac parte diligentior eflem, praeferrim cum vfu didiciflem, iuuenibus hic maxime haerere aquam folere, et faepe, in rebus finis obuiis, non occurrere, quae apte dicant: quod fit, vtopinor, nulla alia de cauf fa, quam quod nondum exercitatione aliqua in inuemendo vfi funt, quae idoneis praece­

ptis regeretur. Ceterum, vt quifque difci- pulos habebit, ita, de praecepto Quintiliani V II 1 «prn?f. deliget, quae tradat.

Sed nihil magis arbitror fidem Rhetoris poftulare, quam vt hoc in tempore doceat difcipulos, totum hoc praecipiendi genus quo comparatum fit, quid prolit, et quoad:

Minimum effe, de arte lojui, vt Cicero vere di­

xit, Inu 1 , t. multo maximum ex arte dicere: Rhe­

toricam nihil habere, nili obferuationem qunndam earum terűm , quae in dicendo va­

leam, quae f i eloquentes facere p o fét , quis effet non eloquens, vt idem ait, de Orat. 11, 57. Rte- nim, vt vfu d id ici, adolefcentes, quoad de-

4 prae

1 2

P raefatio.

praeceptis agitur, et audiendo res tranfigi, poteil, alacres funt cupidique eloquenriae:

vbi res ab auribus ad manum, hoc eil, ad commentandi laborem, venerit, tum mihi fiunt tardi et fegnes: im e, quod plenque omnes fugiunt contentionis et laboris mole- fiiam: fiue, quod hanc imbiberunt opinio­

nem , vt iatis ad bene dicendum putent efle;

fi praecepta dicendi norint: quod eil a ve­

ro alieniflimum. Tria v. c. funt, quibus, in linguliscauflis ac rebus, ad dicendum propo- firis, ad inueniendum opus e i l : ingenio pri­

mum, quod valet, vt in omnibus rebus, plu­

rimum: deinde diligentia, quae fcpenitus in- finuet in caudam , eiulque omnes partes per- ipiciat, omnes argumentorum locos in prom- tu habeat, in eofque iit intenta maxime. In­

ter haec duo perpaululwm loci, indice apud Ciceronem Antonio, reliquum eil arti, quae nihil nili demonftrar, vbi quaeras, atque vbi iit illud, quod cupias inuenire. A ge porro, in promtu iit, excuffis locis artis omnibus, quod dicendum (it,paratus iit argumentis or­

nandis apparatus: reflat, vt deledum habea­

mus, vt, quantum, et quoad vbique dicendum iit, videamus: quod nullis praeceptis doceri poreil. Atque iimiliter de elocutione poiluni demonilrare, praeceptis pauca, exercitatione bene inftituta omnia conitare.

.

Praefatio.

^{1 5}

Itaque

Itaque omnes, qui fe eloquentiae magí- ftros profiteantur, velim in praeceptis bre­

ves et parcos e ile , ad exercitationem illant omnia referre. Ea eft duplex; .altera eft in analyli, altera in compoíi ione et veluti genefi, quae fine illi bene procedere nullo modo poteft. Primum igitur fludiofis elo­

quentiae interpretabuntur meliores orato­

res, hiftorieós, poetas, etiam pliiiofophos Socraticos, veluti Xenophontios libellos, et Platonis dialogos quofdam, led ita, vt breuiter, et fine legionis oftentatione, ver­

borum fenfu explicato, rebufque ipfis ex bi- iloria, aut vndecunque, illuftraris, ingenium et artiiicium feriptoris cuiufque aperiant, oilendantque, quid de quaque re, qua cauia et confilio, quomodo denique di&umfit, a quo fonte quaeque du&a fint, quid in argumento quoque, aut narratione neceflarium, qu ii aduentitium, et ab ingenio oratoris hiftonci- u e, ornandi cauda, acceiierit, quae in fen*

tentiis v d fubtilitas, vel pulchritudo, velfub- limitas iit, quibus notis deprehendatur, et vnde fit, in verbis denique quid eleganter, venufte, copiofe, ornateque expreiT.im.

Comparabunt etiam interdum locum, in quo verfabuntur, cum iimili, neque folum in toto argumento, aut loco communi, aut epiilola, fed etiam iij lingulis lentemus, et varietatem com-

1 4

Praefatio.

1 5

commutationemque, cum cauflis, demonftra*

bunt. Proponent denique loca inlignia, ex vnoquoque dicendi genere, ad edifcendum, Vt quali viuus quidam typus et forma artificii oratorii imprimatur animis, quae iisobuerle- tur in fcribendo, vt ad eam dirigere cogita­

tionem et orationem poffint. Hac exercita­

tione vb i aliquantum ad intelligendum pro-, fecerint, quod’ tentando facile poteft intel- l i g i , tum vero paullatim accedent ad eam, quam genelin d ix i, fed ab initio ita , vt difi cipulis velut obftetriciam operam nauent.

Q uod facient, fi, propolita aliqua re, viri­

bus apta, primum per regiones, intra quas veluti venentur, et circa fontes oratoriae co­

piae, quali manu circumducant, inde petere, quod opus iit, iubeant, alia deinde probent, alia improbent, redditis indicii caullis: de­

inde de ordine cum iis velut in confilium eant, et, quid priori, quid pofteriori loco di­

cendum, communiter cum ipfis conftituant : denique comparatis copiolis et digeftis, ipli coram, audientibus et calamo excipientibus difcipulis, commententur, ita, vt offendant, quare quidque ponant, lic eloquantur, quare figura quaque vtantur, quare modo tenuiter dicant, modo copiofe et ornate, vbi commu­

tatione, dilatatione opus, vbi caulfae fenten- ttaeue, adiunftione etc. Hac ratione qui

vientur

P raefatio.

1

6

vtentur in eloquentiae difciplina haud dubie plurimum proficient, nili in homines plane hebetes inciderint: a me quidem cum fructu multorum vfurpatam elfe, vere poiTum dicere.

Qui nihil aliud agent nifi vt praecepta di-' cendi per intern dia explicent, in enarrandis oratoribus, nlidque lcriptoribus, lenium vt-:

cunque declarent, phrafes obferuent, hifto- rias et ritus antiquos illuftrent, et figurarum nomina decantent, deinde vero ilatim fuo Marte fcribere rubeant; hi vero fruftra le in fpeciminibus difcipulorum emendandis cru­

ciabunt, magifque le obmutefcendi, quam di­

cendi, magiftros probabunt.

Ceterum, etíi nihil vtilitatis a praeceotis dicendi fperari potrft, mii vt viam quandam et indicandi et inueniendi oftendant: tamen vel (ic bene pofitam operam putabimus, quam in confcribendis his initiis fundimus, li hunc quam plurimi fruétum ex iis ceperint.

P raefatio.

PRO-

« 7

PROLEGOMENA

DE

RH ETORICA. V N IV E R S A .

eft a r s , d o ce n s e lo q u e n tia e c o m p a ­ ra n d a e ra tio n e m : d iffe rtq u e a D ia leE íica , q u ae e t ipfa rei c u iu fq u e e x p lic an d ae r a tio n em tra­

dit : quod h ae c de rebus fub tilib u s d o c e t diife- r e i e fubtiliter ac t e n u ite r , vn a m ve rita te m e t p e rfp ic u ita te m a m p le x a ; illa a u te m fere de reb u s p o p u la ri in te ilig e n tia e fubiecdis, et n o n m o d o ad i n t e l li g e n d u m , led etiam ad d electand u m , c o m - m o u e n d u m q u e a c co m m o d a te .

2. E lo q u en tia elt fa c u lta s , p e r f p ic u e , c o p io - fe, o r n a te q u e d ic e n d i: e iq u e fu b ie tla e f u n t vel- vti m ateria, qu am t r a f l e t , e la b o r e t q u e , res o m n e s , qu ae p erfp ic u itate m c a p iu n t a c c o m m o ­ datam in teilig e n tia e c o m m u n i , o r n a tu m q u e ad m o t u m animi d e le ft a t io n e m q u e i d o n e u m : cu- iusm odi f u n t res m orales o m n e s , h iilo rica e , o m n in o q u e in c o m m u n i vfu vitae h u m a n a e ver- fantes.

•$. Q u a e c u n q u e autem polita funt in faculta­

te oratoria, e d uo bu s fon tib u s d u c u n tu r, et a re»

b ú t, e t a verbir. N a m p rim u m p erfp ic u ita te m nulla verba efficere p o liu n t in rebus, aut n o n in-

i.

Eruejli Initia.

(B)

^telli-

P K O L E G O M E N A .

telligen dis fatis, aut n o n in t e l le f li s : et res qunnt' vis perfptcuas o b lc u r a t v e r b o r u m inlcitia. Co*

pia p o rro ce rn itu r, p r i m u m , in argumentoruM e x e m p lo r u m , te ftim o n io ru m q u e freq uentia, 1°' c o e t ra tio n e vfurp ata, deinde, in verborum, i 1*

c e n d iq u e form aru m ,e t va ria tio n o , et frequenta' t i o n e ; q u a ru m illa in r e b u s , h a e c in verbis tot*

in e ll. N e q u e o rn a tu s alias ca u las habet. &

e n im partim in fe n te n tiaru m a c u ta ru m copia i"' eft, quibus oratio d if tin g u itu r, p artim in trop'5»

figuris et n u m e r o : q u ae v e r b o r u m elfc omn*5

vident

4. V n d e fit , v t R h e to ris duae maxime p

3

^f'

tes (in t: q u aru m altera e f t , v t doceat res inuw1' * r e, in u e n tis q u e retbe v t i : a lt e r a , res bene excO'

gitatas b e n e eloqui. .

,y. Prim a ig itu r R h e to r ic a e pars eft itiuentt^

q u a e tota ab i n g e n io , lit e r i s , le t t i o n c et vfu t?

r u m f u b a t lo et n u t r i t o , d u c itu r. Ki fubiettat'1 j d ifp o jitio, q u a e i n u e n t o r u m d e le ctu m e t ordine’’]

t r a d it, eftq ue indicii et p ru d en tiae. Altera , elocutio, q u ae o h fe ru a tio n e , iu d icio, etiam ingc' n io c o n t in e t u r . In hac ineft ea, qu am nonnidjj e t ipfam artis p a rte m faciu nt, p r o n u n tia tio , et, * res p o f t u l e t , afitio. M em oria a u t e m , quam et ipfam R h e to ric e s p arte m ve te re s f e c e r e , fi11®

p r o p r i a m , fiue iubiectam et adiunctam_atliof>|i ducta ab artificio , p e r S im o n id e m r e p e r t o , cu’fl n o ilr a e lo q u e n tia n o n m a g n o p e r e eft coniutV

c t a j vn de iure h o d ie e p ra e c e p tis d icen­

di eft iu b lata .

PARTIS

n

p a r t i s p r i m a e

DE

I N V E N T I O N E

* S E C T I O P R I M A .

C A P . I.

De Inuentione vniuerfa.

C.

lnuentio

eft facultas vid end i in v n a q u a q u e r e , quid in ea iit ad p erfu a d e n d u m id on e u m . P e r fu a -

dendi

autem vim n o n ca p iu n t h i, q u i , c o n lu e - tu d in e lo q u e n d i ve rn a cu la decepti, totam ad p r o ­ babilitatem referun t. L atin a q u id e m c o u f u e t u d o in h o c v e r b o latius patet. N a m et e a p e r fu a d e ri d i c u n t u r , in quibus nulla dubitandi caufa r e lin ­ q u it u r , efficiturque u a Q cih etcc, et alfenfionis fir­

m it a s , q u ae a perfecta d e m o n f t r a t i o p e , p ro rei cu iu fq u e natura, d u c itu r.

Conuictio

, quam effi­

ci im p eriti vo lun t, m a le f a c t o r u m e f t, faltem e r ­ r o r u m : n e q u e vir b o n u s e t p ru d e n s c o n u i n c i gaudeat. C e te r u m , qu ia o r a to r laep e tra tla t res o p in a b ile s , fane in iis n e c vitra p ro b a b ilitate m alfu rgere poteft.

7 . P r im u m a utem in u e n tio n is m u n u s re- c e n tio re s artis m agiftri p o fu e r u n t in q u ae re n d a vn iu erfa m a t e r ia ; v n d e nata f u n t de in u e n t io n e th e m atis, q u od v o c a n t , p raecep ta, n o n fup eru a- eua m o d o , e vetere d ifc ip lin a , fed etiam verae

(B 3 ) elo-

2 0

Cap. L De Im untionc vniuerfa.

e lo q u e n tia e noxia> N a m h i n c r e c e n t io r u m ora­

to r u m c o n f u e t u d o f lu x i t , r e ip f a , de qua dicen­

dum e r a t , n e g l e & a , d i c e n d i , q u a e n e m o neque ve lit audire illo t e m p o r e , n e q u e libi audienda pu­

t e t : b in e m o s n o m in a p e rfo n a ru m , dierum,, at­

q u e lo c o r u m t o r q u e n d i: h in c vanitas dottrina*

ioftentandae, atq u e aliae iim iles ineptiae.

8

. V e r a e lo q u e n tia n o n in d ig e t alia ad di’

c e n d u m r e , p ra e ter e a m , cuius caufa dicitur- \ E f l q u e h a e c ipfa ingenii atq u e in u e n tio n is vis, in v n a q u a q u e r e , q u ae d ice n d i o c c a fio n e m prae- be a t, v id e re aliquid, q u o p ro d e fic e t d eietla re atf*

dien tes poliis, q u o d q u e ita fit c u m r e illa coniun- filu m , vt v n ic u iq u e in m e n t e m ve n ire debuide videatu r. In q u o et(i d o m i n a t u r felicitas injenih tamc*n etiam p ra e c e p ta ve l adiuunre ac dirigere in g e n ii celei’itateVn et vb e rta te m , vel excitare tar­

ditatem e t in flr u e r e in o p ia m p o flu n t. Ea qua*

fin t, alio lo c o traditur.

8

- In o m n i i n u e n t io n e oratoria duo infunt:

p rim u m materia, fiue res, q u ae inueniuntur,iplae>

alteru m tra & a tio materiae r e p e r t a e , e t elabora' t ie . Inanis en im eft in u e n tio n is apparatus, vt a it apud C ic e r o n e m CraiTus, nifi r e & e trafclar*

p oliis. M a teria ineft in om n i a rgu m e n toru m e x e m p l o r u m , t e i U m o n i o r u m , a lk m i m q u e lir.ii- liu m c o p i a , q u a e e cerris ac defin itis locis duci*

t u r : traQ atro au tem in c o n c lu lio n u m et argU’

m e n t a tio n u m m o d i s , e x o rn a tio n e e t amplifica*

tio ne.

i o . Itaq u e p rim u m d ice m u s d e omnibu*

a p p aratu s o r a t o r ii g e n e r ib u s , iisq ue congerendi*

Cap. II. De Materia inutntionis vniuerfa. z

^*

ac c o m p a ra n d is : d e in d e , q u o m o d o argu m entati- do, e x o rn a n d o e t a m p lificand o t r a f t e t u r , ad p er- f u a f io n e m q u e co n fe ra tu r, d o ce b im u s.

C A P . II.

D e M a teria inuentionis vniuerfa.

II.

A / I a t e r i a , quam in u e n tio oratoria a m p le & itu r,

^ trip le x eft, in e ftq u e in x é y c t c , f ö e a i e t n c í . Bstri. A á y c i va le n t ad d o c e n d u m , fó r] ad pla­

cen d u m , ttcc&ri ad c o m m o u e n d u m . Ifti funfc n e . cellitatis, illa deleiftationis, h a e c vitlo ria e . Q u a m ­ quam, v t n u n c eft, etiam tcoÍ §y\ magis dele cta tio­

nis f u n t , quam victoriae, t o t o g e n e r e o r a tio n u m apud n o s c o n u e r f o . N e c o r a to r n o n iudicandus, q u i iis in dice n d o n o n v t itu r : nifi etiam L y fia m et lfo crate m e x o ra to ru m n u m e ro e x im e n d o s iu- dicare velim us.

12. Latifíim e p ate n t x ó y c u, quib us p ro p o f it a eft veritatis in t c ll ig e n t ia : lique in fu n t in ratio­

n ib u s , ad in tellig en d u m ve ru m idoneis. D iu i- d u n tu r a u t e m in duo om nia g e n e r a : q u o r u m alterum eft c o m m u n e , q u o d v a g a tu r p e r o m n ia re r u m et c a u fa r u m , o r a t io n e tr a c t a n d a r u m , g e ­ n e r a : alteru m certis re b u s e t caufis p ro p r iu m .

1 3 . P r o p r ii loci trip licite r diftrib u u n tu r e , n u ­ m e r o cau faru m diuerlarum .

14.

S u n t enim tria genera cau faru m, p rim u m dem onflratiuum ; alterum deliber attu u m ; te r t iu m iudiciale. D em onfirattuum ve rfa tu r in laudan-

v (B 3) do

d o , ve l r e p r e h e n d e n d o : deliberatiuum in fuaden- d o , ve l d iflu a d e n d o , iudiciale in a c c u fa n d o , vel d efen d en d o .

1 5 . N e q u e ve ro exiflim an d u n i e i l , h an c dif- trib u tio n e m caufarum , ab antiquis R h eto rib u s in­

d uctam , inu tilem fa£tam elfe h o d ie , commutato, qui tu m f u i t , re ru m f la tu , v t n o n n u llis placet.

N a m c u m n u llu m fit g e n u s m a te ria e , in quo o r a t o r verfari p o fiit, qu od n o n v e l honeifatem l a u d e t , vel r e p r e h e n d a t t u r p i t u d i n e m , fuadeat v t ilia , vel dilTuadeat n o x ia , d e n iq u e ve l accufet in iu ilitia m , vel defendat in n o c e n t ia m , iuflitiam- q u e : n o n p o te ft in te llig i, quare vetu s diXciplina m u te tu r, p ra e fe rtim cum, ea co nferu an d a, veterum R h e t o r u m in telligen tia adiuuetur. A t q u e etiam fi in vn a ct item altera c iu it a t e f u b la t a e il confue- tu d o vel de re p u b lic a in co n filio p u b l i c o , vel de i u r e 1 iudicio d i c e n d i : tam e n n o n n u llis locis ea a d h u c viget. N o n eil autem c o n fe n ta n e u m , ar­

tem ac difcip linam vni e t item alteri c iu ita ti, et c e r to te m p o r i a c c o m m o d a ri.

1 6 . V n u m q u o d q u e autem g e n u s caufarum pro­

p rio s quofdam hab et lo cos, e quib us AÓy01, quos d ix im u s , du c an tu r. A c p rim i q u id e m generis lo c i 1'unt h o n e fla s e t t u r p itu d o ; a lte riu s , vtilitas e t d a m n u m ; tertii, iuflitia et i n i u f litia : e quibus q u ae a rgu m e n ta, e t q u o m o d o p eta n tu r, fepara- t im d e m o n flra b itu r.

1 7 . S ed loci ifli n o n ita p ro p rii f u n t c a u fir u m g e n e r i c u iq u e , v t n o n et ad alia g e n e r a p oilint transferri. N a m in fu a d e n d o e t dilluadendo etiam h o n e f la t e m et t u r p i t u d i n e m , iuflitiam et

iniufli-

22 Cap. II. De Materia innentionii vniucrfa.

iniuftitiam a d f u m im u s , fi res ita f e r t , e t in lau­

dando v itu p e r a n d o q u e vtilitatem e t d a m n u m , in accufando v e ro e t d e fe n d e n d o etiam ce te ra m h on eftatem et t u r p i t u d i n e m , y tü it a t e m item et dam nu m . C e te ru m in q u o q u o g e n e r e i i , q u o s p ro p r io s dixim u s, loci d o m in a n tu r , p r o p r k m - q u e ac necefiariam fe dem h ab e n t.

A tq u e etiam fu n t lo c i quidam om nibu'ge-*.

n eribus communes, de m a g n o et p a ru o , d e p o fiib ili e t impolTibili. N a m c u m la u d a m u s , m a g n itu d o rerum laudabilium d e m o n ftra n d a e d a c u m fuade- inus, m a g n itu d o vtilitatis etc. C o m p a r a tio etiam faepe facienda e f t , vt, q u o d m a iu s , m in usu e fit, appareat. T u m qu ae laudam us, e a f a l i a elle, fae­

p e d e m o n f t r a n d u m e f t ; q u ae fu ndem us, poffibilia, futura j qu ae accu fam u s, p erp e tra ta .

1 9 . M orum tria f u n t g e n e ra. N a m et orato­

r ii m ores quidam fu n t p ro b a b ile s, qui ex o r a t io ­ n e d e b e n t e lu c e r e : e t auditorum a l i i , ad q u o s oratio d e b e t efie a c c o m m o d a ta : et p tr jb m m itn d e n iq u e dicen d o tractan d aru m alii, qui oratione' d e b e n t exprim i. O m n ib u s geriteribus adiuuatcir perfuafio , qui eft orationis fin i'. P r io r a duo g e ­ nera aditum orationi faciu n t ad a u d ie n tiu m ani­

m o s : te rtiu m ve ro etiam c re d ib ile m facit ora­

tio n e m et iu c u n d a im

2 0 . M otuum animi duae partes fu n t, e a ru m q u e altera e tip fa in n o n n u llis duplex. P rim ae p arti f u b iu n t p e rlo n a e , alteri caufae. P e r fo n a eft in te r­

dum duplex.altera eius,qui m o u e tu r,a lte ra ,in q u e m m o u e tu r. Caufae a utem in fu n t in reb u s, p ro p t e r q u a s a n i m i i n v t r a m q u c p a r t e m c o m m o u e r i fo le n t.

(B 4) C A P .

Cap. II. De Materia inuentionis vniuerfa.

3 4

C A P . I I I .

^ ■ s = s s * « a “ s r

ifi'::',; -> ni

D e L o c o M a g n i t u d i n i s .

8f *

21.

P

rim us lo c u s o m n i g e n e ri caufarum communi*

eft m a g n itu d in is, q u i m axim e in dicendo do­

m in a tu r . N a m vis m axim a o ra tio n is cernitu r in a u g e n d o , a u t l o r e Q u in tilia n o , V I I I , 3. d u g e id 1

autem

vis n o n eft in e o , v t r e m m a iore m dicen­

do e f f i c i a m u s , q u am veritas p a t i a t u r : impedire­

t u r en im fides e t perfuafio, quae adiuuari debet:

fed in m a g n itu d in e ita e x p lic a n d a e t illuftranda, v t p laniftim e intelligi fe n tiriq u e poffit.

22. M a g n itu d in is au tem d e m o n ftra n d a e plure*

f u n t lo c i. P r im u seft caufarum .

Nam, vt

quae­

q u e res m aiores vires vel i n g e n ii , vel a n i m i , vel f o r t u n a e deflderat; q u o q u e p lus artis, ftudii, cu­

rae, in d u d ria e, la b o r is q u e in e fficie n d o h ab et;d e­

n i q u e , q u o m aioribus a c p lu rib u s cum difficul­

tatibus» e t im p ed im en tis, vs l i n t e r n i s ,

vel

^exter­

nis, in efficiendo co n flictan d u m e ft: eo maius, q u o d efficitur, h ab eri iolet.

23. A t q u e etiam ipfarum caufarum eft quod­

dam d iferim e n , vel adiuuans m a g n itu d in e m , vel m in u e n s . N a m m aieres cau lae fu n t eae, qu aeab i n g e n io a n im o q u e d u c u n t u r , quam quae in cor­

p o r e i n f u n t aut f o r t u n a , m nioresq ue difficulta­

tes p utantur, quae ab animo a tq ue a natura obii- e iu n tu r, qu am quae a re b u s externis. E ft enim

. . . ; difficilius

difficilius certam en cu m a n im o atque natura, quam cu m fortuna.

2 4 . Adiuuat etiam m agnitudinis intelligen- tiam caufarum , quib us quem in agen d o vfum effa vel c o n f la t , vel p ro babile e f l , h o rw fta s, vel tur­

pitudo, M a iu s v. c. beneficium putatur, quod quis a m o r e , auK o ffic io , aut tali nliqua caufa du- ftu s, quam qu od te m e re ac le u ite r, inanis laudis aut vtilitatis fuae fpe, tribuit.

2 5■ A l t e r locus d u c itu r ab effeffis, m axim e ille a cco m m o d atu s intelligen tiae c o m m u n i. V u lg o enim o m n e s m a g n itu d in e m re ru m et a f lio n u m fn e tiu n tu r e f f e t i o r u m m agn itu d in e. In quib us f p e c b r i folen t genera, vis e t numerus.

2 6^. G enera d i f f e r u n t , v t ipfa b o n a e t m a li, quae vel animi f u n t , vel c o r p o r i s , vel fo rtu n a e : item vel p riuata, vel c o m m u n ia et p ublica. Ita ­ que e f f e f i o r u m eadem c o m p a r a t io e f t, quae b o ­ n o ru m e t m a lo ru m : t a n to q u e maius q u o d q u e pu­

tatur, q u a n to m aius in lu o g e n e r e vel b o n u m vel m alu m habet. M a i o r e s itaqu e p u ta n tu r res eae, a q u ib it; a n i m i , q u a m c o r p o r i s ; item c o rp o ris, quam f o r t u n a e ; a q u ib u s d e n iq u e publica, q u am a q u ib us p riu a ta b o n a ve l mala ve n iu n t.

2 7 .

IAs

d e in d e e f f e & o r u m aettim atur

edura-

tione e t celeritate. N a m v t q u a e q u e res ce le riu s aliquid a ffe r t a u t b o n u m , aut m a l u m , eo m aior h ab e tu r. V e l u t i m a io r P o m p e ii virtu s m b e llo

piratico

p u t a t u r , q u o d q u a d r a g in ta diebus c o n f e ­ cit q u a m in a li o ; i t e m M a rii in C i m b r ic o , q u a m in I u g u r t h i n o T u m q u ae res in lo n g iu s te m p u s p r o l u n t ,

maiores

v i d e n t u r iis , q u ae in breuius.

r (B 5) ra n '

Cap. III. De Loco Magnitudinis. ²⁵

T a n q u n m m aior c e n fe tu r b en ignitas, q u ae coníí- liis et op e ra fortunas h om in is c o n f tit u it, quam q u ae la rg itu r, q u o d b re u i a b f u m a t u r : m aior So­

lo n is et L y c u r g i le g is la tio , qu am T h e m i f t o c li s ad Salam ina, a u t L y f a n d r ia d flum en A e g o s , victoria.

28. N um ero d e n iq u e e ffe c to ru m c e r n itu r rei m a g n itu d o . N a m in pluribus w n e r i b u s prodef- f e maius eft, q u am in v n o : et in e o d e m genere q u o p lu ra res affe rt b o n a , c o m a io r exiffimatur:

fim ilisq u e eft n o c e n t iu m r e r u m aeftim atio.

2 9 . Tertius lo cu s c o m p le c titu r ipfam rei natu­

ram c in q u o plus inéit, qu am in ceteris, fubtilita- t i s : v n d e p le r u m q u e m in u s fenfus h om in u m m o u e t h o c m agnitu d in is g e n u s , difficiliorem q ue t ra & a tio n e m habet. Eft fcilicet c u iu fq u e rei fe- i u n t t a qu aedam a caufls et effectis m agnitudo, fm e fe n jib ilis illa, v t in rebus c o r p o re is , flue intelli- g ib ilis. Intellektus autem m a g n itu d in is pofferio- ris ve n it flue ab in fk a q u adam rei fp e cie, vt forti­

tudinis, liberalitatis, quae natura in o u e t anim um h o m in is in v tr a m q u e p a r t e m , id q u o d vius in q u a q u e re d e c la r a t, flue ab o p in io n e quadam ho­

m i n u m , qua, v t n u m is aliisque rebus c e r tu m pre­

t iu m , ita m agnitu do vel a ttrib uitu r, vel d e m itu r:

e a q u e fi late p a t e t, ab illius infitae fpeciei tenfu ve n it.

50. Eft etiam quartus m a g n itu d in is l o c u s , qui ep e rfo n a ru m, temporum et locorum difcrim in e p en ­ d e t , m a x im e fo e cu n d u s ille , p rae fe rtim in laude e t r e p r e h e n flo n e factorum , in agendis gratiis, in gratu lan d o, ct flm ilib u s , in p r im is q u e popularis.

P r u n u m igitur, q u o d illa T e r e n t i a n a m e re trix de

. dono

l 6 Cap. III. De Loco Magnitudinis.

i. ^ono praedicat, gra tu m e f t, non tam p e r f e t quam quod abs te datum ejl, id ditium de v n o g e n e r e ra- i'um patet la tiu s ; eftque tam m u ltip lex ea ratio,

* t vix p rae ce p tis c o m p re h e n d i latis pofiit. M a- gnitudo e n u n a u g e tu r in vtra m q u e p a rte m , per- lo n a r u m v e l dignitate, necelíitudine, meritis, ve i rebus contrariis, i n temporibus ac locis p o r r o magnam faepe vim ad au gen d u m habet necefli- tas, o p p o r t u n i t a s , e t dele£lus.

3 1 . Q uintus lo c u s h ab e t modum rei, in a ö io n i- bus inprimis aeftimandis p lu rim u m adium enti adferens. Coniuntftus autem eft m axim e cuin lo co caufarum . N a m m o d u s rei geftae pro pter- ea ad rem ipfitm a ugendam valet, qu od in eo ex­

prim itur ratio c a u f a r u m , a quib us aclio nata eft.

H o c lo co v. c. vfus eft C ic e ro in Agrár. II. h o n o ­ r is , s p o p u lo a c c e p ti, au ge n d i c a u f a : c. 2. N e ­ que me fo lu m Confulem f e c ijlis . . . f e d ita fe c ijlis . . . etc. item in O rat, ad Q u ir, p. Red. aliisque lo cis permultis.

32. M od u s autem rei p ra e te r tem p u s et l o ­ c u m , de q u o antea feparatim di£lum e f t, c o n t i­

netur tot, t a m q u e variis rebus, v t eas vniuerfa e t breui p ra e c e p tio n e c o m p re h e n d e r e n o n liceat.

C e te ru m in v n a q u a q u e re fa c ile , fi quis anim um aduertat, re p e rie n tu r. Sic beneficii tribuendi m odus c o n t in e t u r f e re ce le rita te trib u e n d i, hila­

ritate v u l t u s c o m ita te a c liberalitatc orationis, aliisque fimilibus.

33. E ft etiam in tc llig e n d a e m agnitudin is lo­

cus, qui com parationis dicitu r. Sed nobis magis p lacet c o m p a ra tio n e m in m odis t r a & a a d a e ma-

gnitu-

Cap. III, De Lóco Magnitudinis. i j

gn itu d in is p o n e r e : p raefertim cum ea omnibus»

q u os p o f u i m u s , locis fit c o m m u n is .

3 4 . V b i e r g o m ateria m a g n itu d in is demon*

ftrandae in p ro m tu e f t , a r g u m e n t a n d o tranari elaboraricpie debet. A t q u e a rg u m e n ta tio n e s aliae f u n t communes, aliae prop ria e. C om m u n es f u n t , q u ae in o m n i g e n e r e d e m o n ftra tio n is lo­

c u m h a b e n t , de q u ib us fuo lo c o fe p a ratim age­

m u s : p ro p r ia e , quae m a x im e f u n t intelligendae m a g n itu d in i a cco m m o d a ta e .

N u ll a autem e fh c a c io r et lu c u le n tio r ra*

t io m agn itu d in is e x p lan an d a e eft, qu am compara- tio . Id ip fa m a g n itu d in is natura declarat. Etenim m a g n i t u d o eft e x eo g e n e r e re ru m , vtP h ilo fop h * tra d u n t, atq u e tota m athefis docet, q u o d non tam e x fe in te llig itu r, qu am co m p ara tio n e . V n d e fit, v t etiam h u ic oratoriae m a g n itu d in i intelligendae aptiftima videri debeat c o m p a ra tio .

36. In h ac ra tio n e f p e t h r i d e b e n t d u o : pri­

m u m , qnocum com paretur, cu iu s m a g n itu d in e m d e m o n ftr a r e v e lis : d e in d e modus comparandi. Kes ig itu r , q u ac u m c o m p a r e tu r , q u o d in manibus ha­

b e m u s , d e b e b it elle n o tae e t c o n f p ic u a e magni­

t u d i n i s : eft enim alterius veluti m e n t o r a : eaque ipfa m a g n itu d o , etfi p e r fe n o ta eft, tam en breui- t e r declaranda erit fen ten tiis e t verbis, ad eam in- t e liig e n d a m idoneis. T u m ei r e s , de cuius ma­

g n i tu d in e quaeritur, c o m p a r a b it u r lic, v t e i vel par p ro n u n c ie t u r , vel a n t e p o n a t u r , lu b ie & is rationi­

bus, quae e locis fupra p ro p o iitis d u c a n tu r. H o c p o fte rio ri m o d o , qui eft o p tim u s , vtitur C ic e ro in O r a t io n e p r o M a r c e l l o , laudans C aelarem ob ve­

niam

28 Cap. ITT. De Loco Magnitudinis.}

39

Iliam M a rc e llo datam. N a m co m p ara t h o c f».

f t u m cu m eius rebus bellicis, ita, vt p rim o has m i­

rifice e xtollat: c. i . init. N u lliu s e jl tantum inge­

n ii flumen etc. deinde his fartum illud antep onat, additis q u a tu o r caulis, quae et ipfae co m p ara tio­

n e c o n t in e n t u r , d u rta eq u e lu n t o m n e s e lo cis an te co n ftitu tis. Eadem ration e faepius ipl«

I f o c r a t e s , v t in P a n eg y rico e t :E u a g o r a, aliiq ue v t u n t u r .

37. Eft v e r o etiam aliud co m p aratio n is genus, c u m res c o n fe rtu r c u m e o , q u o d ei c o n tra riu m e ft, virtus aliqua cu m v i t i o ; q u od ei o p p o n itu r , a u t vitiu m c u m virtu te contraria, vtilitas cu m da­

m n o , aut c o n t r a : item cu m p erfon as in ter fe c o n ­ t e n d im u s , v t alterius foeditas e x a lte riu s honefta- t e in tel l i g a t u r , et c o n tra . S ic C ice ro V e r r e m c o m p a r a t cum M a rce llo , I V , 54 , v t auaritia illius d eteftabilior fiat huius liberalitate.

38- M a g n a m p o r r o vim h a b e t argu m e n tatio a m in o ri ad m a iu s , et a m aiori ad minus, qu ae e t ipfa eft co m p ara tio n is gen u s. E a q u e lo c u m h a ­ b e t inprim is tu m , cu m m agn itu d in is dem onftra- tio e locis p e r f o n a r u m , t e m p o r u m , e ffe rto ru m - q u e ducitur.

3 9 . A d re r u m d e n iq u e in telligib iliu m m a g n i­

tu d in e m in tellig en d am p lu rim u m vale b it, Ii ea*

q u o d a m m o d o ad íe n fu m rru o c a b im u s . Q u o d ip fu m fit co m p a ra tio n e c u m re le n lib ili, quae fit p e rfp ic u a e m agnitu din is. H o c m odo S a u iin u s trartat aliquo lo c o aeternitatis n o tio n e m .

Cap. III. De Loto Magnitudinis*

CAP.

30

' I ! . i L ' u . • ».' i V J - v n Iiig g a » 1

G A P . I V . D e PoJJibili et ImgoJJibili.

40 .

A

lte r lo c u s c o m m u n is o m n ib u s caularu m , fed inprim is d elib eratiu o e t iudiciali, generibus e f tj <jui a pofíibili c t impoffibili r e p e titu r : non m e t a p h v f i c o , cu iu s fubtilitas lo n g e abeít ab o ra to ris p op u laritate, fe d c r a ííio r i illo, tjuod ora­

t io n e t r a d a r i , e t ad fen fűm in telh g e n tia m q u e c o m m u n e m a c co m m o d a ri poteft. '

41.

O m n is ig itu r de p o liib ili q u ae ílio h u c ro­

dit, vt q u a e r a m u s , v trn m i d , de cjuo difputatur, fit eiu sm o d i, vt pofiit, vel p o t u e r it fieri, n e c ne.

ld q u e dup liciter. N a m vei p e r le dubitari f o ­ telt, an res fieri pofiit, vel an tali t e m p o r e a c loco, e t a talib us p e rfo n is . In illo p ro p r ie quaeritur, p olfibile fit aliquid, nec ne, in h o c, factu m aliquid i i t , fu t u r u m u e , n e c ne. Sed illud prius genus h u ic p o fte rio ri in eft , n o n p o fte riu s p riori. Ita­

q u e de v n o q u o q u e fe paratim a g e n d u m .

4

^. P e r j e po'fflbilin p u ta n tu r p rim u m e a , q u o­

r u m cau lae in tellig i p o liu n t, aut effedtus: cohae­

r e n t enim n a tu r a , n e q u e alteru m elle fin e a ltc ro p o t e l t : o m n in o q u e in iis, q u ae natura c o n i u n d a Junt, a u t i n t e l l e d u , vt g e n u s , fp e c ie s ,t o t u m pars, o m n i b u s q u e relationum p artib u s , a lte ru m polii*

b ile i n d ic a tu r , fi polfibile elt alterum : deinde fi fim ilia fieri p o liu n t, aut m aiora, aut adeo c o n tra ­ r ia , et difiim ilia: fi alio t e m p o r e , ab aliisque, p ra e ie it iin d e t e r io r ib u s , effici p o t u e r u n t . N e ­

que

q u e repu diarim illud g e n u s , qu od ab A r iílo te le p o fitu m in rh e to ric is I I , 19- etiam P h ilo f o p h i v lu r p a r u n t, vt, q u o r u m nobis a m o r et cu piditas a natura innata I it, ea pofitbilia v id e a n tu r: n o n , o p i n o r , q u o d n e m o facile am et et a p p e ta t , q u ae fieri n o n p o liu n t, v t ille ait, ied

quod

talem ap p e ­ titu m inf'euiííe naturis h o m in u m D e u s n o n vid e ­ tu r. Q u id im poffibile fit, c o n tra riis fere r a tio n i­

bus intelligitu r.

4.3.

A u aliquid c e rto te m p o r e ac l o c o , a c e r- tisq ue p e r io n is fa ftu m f i t, c u m q u a e ritu r, duo videnda f u n t ; p r im u m , an fieri p o t u e r it ; q u o d q u o m o d o in t e llig a t u r , ante d i a u m e ft: deinde, an f a ü u m fit. Q u a e autem facfa d icu n tu r, ea vel p e rfo n is a tt r ib u u n tu r , vel reb u s. .

4 4 . F e cijfe ig itu r q u em i d , de q u o qu aeritu r, o ffe n d im u s , fi docem us, n o n m o d o p o tu ijje (ace­

r e , fed etiam voluiffe. Illud h a b e t vim an im i ad cred en d u m p r a e p a r a n d i: h o c fidem ipfam c o n ­ tinet. P a tu iffe autem q u em fa ce re quid, inttdligi- m us, c u m o p p o r tu n ita te m te m p u s lo c u s q u e prae- b e r e n t , vis et facultas, quam res defiderabat, fup- p e te r e n t, n u lla res im p ed iret.

4<;. V o lu iffe q u em facere p u ta m u s , fi p otu it, re s q u e fuit e iu s m o d i, vt ab eo vel p ro p te r v irtu ­ tis, o ffic ii, g lo ria e q u e {ludium , vel p ro p te r cu p i­

ditatis alicuius in tem p e ra n tia m a p p e te r e tu r : quae f o le n t ex vita ante acia d e m o n ftr a r i: fi fuit ira, o d io , aut aliquo affectu in c e n fu s : fi vtilitatis, in- prim is m agnae, fpe:-, eaejue p ro p in q u a et m agna f u i t : fi necHfitas aliqua preffit: fi c o n f le t , in c i­

tatu m fuifle ab i is , q u o r u m ve l auctoritati vel gra-

Cap.lV, De PoJJibili et ImpoJJibili. ³¹

3 2

gratiae c e d e r e c o n f u e r a t : fi a n te fa c e re tentauit:

fi paria, cu m p o ife t , fe c it. N o n feciife quem, e contrariis o f f e n d itu r .

4 6 . S ed f a itu m et am vel a r g u it u r vel refel­

litu r /ignis. N a m v n u m q u o d q u e facium habet n a tu r a fua q u aid am v e l n e c e fia ria s , vel folenne*

an tec e iiio n e s p r a e p a r a tio n e s q u e ; q u e n d a m porro quafi c o m ita tu m re ru m q u aru n d am ; deniquequof*

dam e u e n t u s : quae n o ta d e b e n t efie o m n ia dicen­

ti de facto in vtram uis p artem . Ea vti vel adefle, v e l abeile, d e m o n flre tu r, ita vel f a ilu in quid, vel n o n factum , p ro b a b ile fiet.

4 7 . N e q u e fo lu m abfentia f ig n o r u m fuorum r e fe llitu r factum, led etiam, a tq u e adeo magis, prae- fen tia c o n tra r io r u m . V e lu t i illi Terracinenfi*

C lo d i i filii fu fp ic io n e parricidii f u n t liberati, quod p la rid e d o rm ie n te s r e p e rti erant. N a m fomnu*

p lacidus eft anim i tra n q u illi l i g n u m , qui eíle irt c o n f c ie n tia tanti fceleris non notelt.

4S' A c c t d ijfep o r r o a tq u e c u e n ilfe q u id , aute/fe, ex his intelligi fo le t ; fi c o m p a r e n t ea. qu ae antece­

d u n t, et p er ac p r o p t e r qu ae eft a liquid,atque fit, vel ne ce fiario, vel p le r u m q u e : vt, fi co n fie t, (ludiumin aliq u o d o ttr in a e fuifie, etiam d o c tu m fuifie, credi­

b ile fit: item,fi q u ae c o n le q u i folen t, a u t v f a efie, d e m o n ilr e tu r q u e , aut claru m fit, alte ru m ex iis efie a u t fuifie: fi factum c o n f ie t , a u t e f ie , qu od fieri f o le t fe cu n d ario, f a tlu m effe in tellig iru r, q u od efie f o l e t p rim o l o c o : v t fi quis e x e r c u it poteflatei»

aliquam aut ius, p atet hahuifie, aut a cce p fl'e.

4 p . C u m d e n iq u e q u ae ritu r an aliquid/Vuruw»

f i t , q u o d g e n u s p r o p r i u m e il deliberationibus, id

Cap. IV. De PoJfibUi et TmpoJJibUi.

id ip fu m q u o q u e p e r t i n e t aut ad p e r f o n a s , a u t res. In p erfo n is quaeritur, an qu is fit aliquid fá- ö u r u s . Id in te llig itu r ex iifdem fe re r e b u s , q u i­

b u s co llig im u s, aliq u em fecifle q u id, ex facu ltate e t v o lu n t a t e ; q u ae m a x im e iu d ic a tu r e m orib u s, e t vitae iu p e rioris c o n fu e tu d in e . N a m qu od c o n ­ v e n i t c u iu fq u e m oribus, h o c eib, vitiis ac v ir tu ti­

bus, ftudiis, cu pid itatib u s, q u o d alias, faepe fimi- . lib u s locis ac t e m p o r ib u s , p aribus aut m in o rib u s de caufisj aliis, quos m inus am aret a u t od ifiet, c u m m in u s cu p e re t, fe cit, id p ro b a b ile eft, q u e m ­ q u e fa c tu ru m ,

50 . R es a utem fu tu r a e d e m o n ftr a n tu r in p rim is a n teg re fiis caufis e t fignis. O p o r t e t igitu r i a p r o m t u e fie , q u ib u s de caufis q u a e q u e res eu e- n i a t , e t q u ae fin t rei fu tu r a e f ig n a : quae difcun- tu r, vel e natura r e ru m , t ra d u n tu r q u e in m o ra li­

b u s e t p o litic is, vel fu o c u iu fq u e vfu, vel d e n iq u e h i i l o r i a , vfu s vicaria. I t e m , fi fimilia te m p o r a f u n t a c l o c a , eadem f u t u r a , co llig im u s .

ft- .11 — P r "--- -- un

C A P . V .

D e L o c is G eneris D e m o n jlra tiu i.

r 5I'

K len u s demonjlrcitiuum d ixim us in laudando vitu»

perandoque verfari. L a u s a u tem p r o p r ie eit v ir tu tis , vituperatio v itii: efficitu rq u e illa q u i­

dem h o n e fta te virtu tis, h a e c autem , t u r p itu d in e vitii d e m o n itra n d a . Itaq u e etiam bona et vtilia n o n la u d a n tu r , nifi p r o p t e r aliquam c u m jhone-

Ernejti Initia. ( C ) itate

Gap. V. De Locis Generis Demon/íratiui. 33

itate c o n u n i t i o n e m , de qua m o x dicetu r. Vn- de h t , v t finis huius g e n e r is f it , virtutis et vitii, ilon eltaris tu rp iru d in isq u e o p in io .

5 2. Subiecta p o r r o h u ic g e n e r i , t&nquam ma­

t e r i a , lu a t o m n i a , in qu bus in f u n t e a , quae ad o p i n o nem honeftatis turpitudini* q u e com m o­

ve n d am id on ea r « p e riu n tu r. E a f u n t v e l res, vel p erfu n ar.

5 3 . In te llig e n d u m igitu r eit iis, qui in h o c ge>

n e r e fel c it e r v e lin t v e r f a r i , p rim u m vniuerfe, q u ib u s e.v rebus o p in io h on e fta tis tu rp itu d in n q u e n a i e a t u r , q u ae h o n e lta et tu rp ia vel (int n.itura, ve l p u te n tu r, m o re atque 0;'in o n e ; d e in d e quo­

m o d o ab h is , m r e b u s p o r f o n is q u e laudandis, J u g u m e n t a d u ra n tu r.

54. Iam . q u o n ia m h o n e iti p ro p ria e t vna fe- de.s elt in v ir tu te e f i i n t u r , vt h oneftatis opinio ji a ic a r u r , n o n m o d o ab ipla v ir tu te , de cuius p a r tib u s iJh ilo fo p h i t r a d u n t , led etiam primum ab iis r e b u « , q u ae lu nt ad v irtu te m vel efficien­

dam, vel c o n f e u «nd.mi, vel a u g e n d a m a p ta e , de­

i n d e a v ir tu te o r t r e , n e c fin e v ir tu te aliqua in- tellig i p o f f im t , vt p u d o r , in iu ria iu m perneffio;

d e n iq u e virtu te m h ab e n t e ffic ie n te m ui, vt forti­

t e r , inite h b e r a h t e r q u e T u rp itu d in is c o n tra r ia ell ratio. A tq u e hi loci principatum t e n e n t : q u ip p e p r o x im e c u m v i r t u t e vitioque Con. ur»cti.

5$. Sed fu n t etiam a lii, r e m o lio r e s illi qui­

d e m , fed ta m e n e t ipfi ab his ducti fontibus.

N a m et h o n e lta p u t a n t u r , qu ae rara e t difficilia f u u t ; quae p r o i u n t a l u s , ve l Colis, ve l m axim e;

item,

34 Cap. V- De Locis Ceneris DnnonJfratUA.

ite m , q u ae m ultis, q u ae p u b lic e p o t iu s , q u a m p r i- V atim : quae aliis, p u b lic e q u e , c u m in c o m m o d o , falteni p e r ic u lo n o f t r o : quae nihil de nobis m e ­ ritis, aut merituris, velut p o l l e r i s , item inim icis.

H o n e i la etiam h a b e n t u r , quib us praemia c o n ili- t u t a funt, aut tribui folent, praefertim p ublice, a fa p ie n tib u sq u e, quae h o n o r e m p otius, quam diui- tias, a ffe r u n t: p o r r o laudari, a d m iration e m c o m - m o u e r e , m o n u m e n tis q u e h o n o r a r i , p ra e fe rtim m o r t u u m , ab a lie n is , aut i n i m i c i s , a u t lap ienti­

b u s : d en iq u e lig n a re r u m h o n e lta ru m et lauda­

b iliu m , Q u a e hia c o n tra ria f u n t , tu rp ia p u ­ t a n tu r .

56.

A f l u m u n t u r etiam ad la u d a n d u m res b o ­ nae vtilesque, o p tan d ae illae alias potius, qu am lau­

dandae, nobilitas, diuitiae, form a, e tc e te r a , q u a a f o r t u n a dat, aut e x trin fe c u s , a u t c o r p o r i : in qui­

b u s vera laus non e f l , quae foli virtu ti d e b e tu r.

S ed a fiu m u n tu r h a & e n u s , q u o a d c u m v irtu te p of- f u n t c o n i u n g i , e iq u e e x e rc e n d a e m ateriam p r a e ­ b e n t : vt diuitiae, ii iis n o n ad in folen tiam , n o ti ad vo lu p ta te m e t lu x u m abutare, led ad liberalita- tem co n feras. H a e c e r g o om nia ita tra c ta b u n tu r, p rim u m , vt h o n e lla s quaedam appareat, q u od Ari*

flo te le s vocat ccyetv eis to y.ccAev, d e in d e vt a u g e ­ a n tu r ex m agnitu din is lo cis.

57.

Res, quae laudantur, aut vitu p e ra n tu r,

funt

virtu tes ipfae, e t v itia , fa S ia , artes, loca, anim alia, aliaque vel n a tu ra e vel artis opera.

5&. In v i r tu te ip f a lapdanda h oneltatis d e m o n * i l r a t i o , a m p lifica tio q u e p e t e tu r fere e lo cis m a­

gn itu d in is, qui fu p ra f u n t d em o n ilrati. N a m h o -

(C 2) n e lla s

Gap. 1^. De Locis Generis Demonjlratiui.

Cap. V. Dg Locis Getierh Dmonjlratiui.

neftas q u id e m virtuti - lu c e t ipfa p e r fe: illuffra- t u r ta m e n lo c is admirationis, laudis, vtilitatis etc.

In faclis a u t e m , n o n m o d o , a q u o t quan­

t is q u e virtutibus p ro fec ta fint, videbim us, ied et­

i a m , an quis p rim u s f e c e r it , an f o l u s , aut cum p a u c i s : an t e m p o r e a c l o c o iniq u o , e t necelfar.o:

an fp o n te , lib en ter, e t iae p e : q u o d e n iq u e conii- lio e t a f fe t lu . N a m his rebus o m n ib u s intellige*

t u r m a g n i t u d o v i r tu tis , a qua n a tu m facinus eft.

d o . In p e rfo n is ab his fere la udes ducuntur?

a n a talib u s, e d u c a t i o n e , bo nis in g e n ii ammique, ih id iis, fcientia, m oribus, re b u s p u b lic e priuatim- q u e geíH s, a c m o r t e : e a q u e iin gu la fic tratlanda f u n t v t h oneffatis, q u ae fupra d e m o n ffra ta e funt»

p arte s a p p a re a n t, e a eq u e e locis m a g n itu d in is am­

p lific e n tu r.

61 V e l u t i, natales ita ad h o n e fta te m referen­

tur, virtu ti q u e o p in io n e m c o n c ita b u n t , fi, vbi il- lu il r e s

iint,

d e m o tif lr e tu r e natura, vfu, opinione fa p ie n tiu m , p o p u l n n i m q u e , quanta vis fit nobilita­

tis ad virtu tem , vel natura, vel im ita tio n e paren­

t u m atq u e m a io r u m : (in o b fc u r i, qu an to difficili­

u s, m a io ris q u e virtutis fit, purere nobilitatem ,quam a c c e p ta m (eruare. N a m ita exiffit o p in io magnae

Virtutis.

S in u lite rq u e c e te ra ru m partium honeftas r e p e r ie t u r .

6 2■ N e q u e v e r o in ceteris re ru m ge n e rib u s dif­

fic ile e r i t , v i d e r e , q u o m o d o c u m h o n effate con- i u n g a n t u r , fi qu is e o s , q u o s p ro p o fu in u is , honefli l o c o s n o ta to s habeat a c tritos, aut, q u o m o d o ftn- g u la e h o n e h a tis r e p e r t a e p aites a u g e a n tu r fi ma- g ru tu d u n s lu c o s p e r c u r ra t , V e lu ti, ii ars Uiudan-

da fit, r e d u c e tu r ad h o n e íta te m ipfa, fi, quid i n g e ­ nii, fludii, lab orisque, vei in in u e n ie n d o , vei in dif- c e n d o requirat, quam in honeftis e-t praeclaris r e ­ bus v e r f e t u r , quam vel p ru d e n tia m virtu te m q u e d i lc e n b u m , vel vtilitatem a lio r u m a d iu u e t, q u a n to in h o n o r e fe m p e r habita fit, d e m o n fire tu r. R e s de in d e lin g u lae illae a u g e b u n tu r a rgu m e n ta tio n i­

b u s du£tis e locis c a u l a r u m , e ffecto ru m , form ae, c o m p a ra tio n is etc.

63- C e te r u m h o c in g e n e r e m a x im e p ru d e n tia adhibenda elt in delectu. N o n en im om nia vbi- q u e nimi-. c u rio fe et m in u te c o n g e re n d a, fed ma­

x im e probabilia et infignia, e t ad t e m p o r u m , p e r - f o n a r u m q u e r a tio n e m a cco m m o d a tifiim a , deli­

g e n d a e t p e r f e q u e n d a : e t nimis trita p ra e term it­

te n d a lu nt. Eam a cuet lectio e t co n fid era tio di­

lig e n s e x e m p lo r u m v e te ru m ex eo g e n e r e . I tl q u ib us m axim e illuftres e7siTot(pioi A oyci G r a e c o ­ r u m , Periclis apud T h u c y d i d e m

11

, 35. L y f ia e , P la t o n is , Ifo c ra tis , et D e m o fth e n is : e lo gia T h e - m ifto clis apud T h u c y d i d e m I, i 3 g A t h e n ie n f i u m I, t^O. P e r ic lb II, 6 5 . Ciuitatis A th en ie n fis II, 4 0 - 4 1 . i t e m , apud Ifo c ra te m A th e n ie n fis ciuitatis laus in P a n e g y r ic o et a lib i: apud X e n o p h o n t e m or; t o d e A g e f ila o : apud C ic e r o n e m fualoria le g is M aniliae, et laus Pom peii O rat, p ro Balbo, Caela­

ris pro M a r c e ll o : apud P lin iu m T ra ia n i. N a m ab his í o lis totu m h o c g e n u s p e r c ip ie n d u m , hi lo li inaltandi, in iisque v id e n d u m , v t fententias ad q u o d q u e g e n u s p e r tin e n te s n o tem u s e t teneam us.

V b i inop ia erit re ru m la u d a n d a ru m , qu ae p r o ­ p ria e fin t v. g. p erfo n is tra íta n d is , v t f it; o r a t io

(C V

Cap. V. De Locis Generis Demonjfratiui.

3 7

t r a d u c e tu r ad g e n u s v n iu e r fu m alicuius virtutis, icien tiae. artis, etc. q u o d habeat a liq u a m c u m per- i b n a laudanda c o n i u n t f i o n e m : v e lu ti in Epita­

p h i o fe c e r e P e ric le s et D e m o fih e n e s , -digrefiione ad laudes A t h e n ie n ii u m , in E n c o m i o Helenae B u firid is q u e lfo c ra te s . In p e rfo n is m a g n is, et re r u m laudand arum plenis, in o p ia fu e rit e t infan- t i a o r a to r is , a p e r fo n a o r a tio n e m auocare.

38 Cap. VI. De Locis Generis Deliberatiui.

CAP. VI.

De Locis Generis Deliberatiui.

64.

Gemis delibercitiuum

v e r f a tu r in

fundendo

^et

dif­

fundendo. Snajio

a u te m p ro p r ia m fedem in r e b u s vtilibus h a b e t, diffuafio in n o x iis : cernitur- q u e illa in vtilitate re i cuiu fu is demonffranda, h a e c in n o x is e x p o n e n d is . Itaq u e cu m honeifatis t u r p itu d in is q u e o p in io ad fu ad en d u m difiuaden- d u m q u e a flu m itu r, v t f it , m a x im e fp e ftari folet eius c u m felicitate m iferiaue h u m a n a coniunctio- A b gen eris ipfius fin e diuerfus eit

delibe- rcintium finis

, qui p o n itu r in

felicitate.

^Etenim

aliud in delib eran d o fp ectam us, aliud in fuadendo a c difluadendo. N a m om nes, q u i i n deliberando v e r f a n t u r , q u a e r u n t , v e l , q u id fit efficiens eius, q u a m e x p e tu n t, felicitatis, vel, an id, q u o d agen­

d u m fit, ad felicita tem p ro fit, n e c ne. Itaque l’ua- d e n tis e ff, vel o ffe rre d u b ita n tib u s , q u o d quae­

r u n t , h o c eff, o f f e n d e r e , q u ib us rebus agendis, e o m p a r a n d is q u e p e r u e n ir e ad fin e m p offint, vel,