• Nem Talált Eredményt

HADTÖRTÉNELMI OKMÁNYTÁR. B á ró M e c s é ry D á n i el a l t á b o r n a gy önéletrajza. (1759—1814.)

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2022

Ossza meg "HADTÖRTÉNELMI OKMÁNYTÁR. B á ró M e c s é ry D á n i el a l t á b o r n a gy önéletrajza. (1759—1814.)"

Copied!
27
0
0

Teljes szövegt

(1)

H A D T Ö R T É N E L M I O K M Á N Y T Á R .

B á r ó M e c s é r y D á n i e l a l t á b o r n a g y ö n é l e t r a j z a . ( 1 7 5 9 — 1 8 1 4 . ) (Második közlemény.)*

A n n o 1801 k a m ich a u s der K r i e g s g e f a n g e n s c h a f t zu Wien, a m 26. M ä r t z an, w a r auf Audienz bey Sr. M a j e s t ä t dem K a i s e r F r a n z den I I - t e n und wurde auf das gnädigste e m p f a n g e n , m i r dabey seine Allerhöchste Z u f r i e d e n h e i t über die den g a n z e n Französischen K r i e g h i n d u r c h von mir stets e r p r o b t e n t a p f e r e n Dienste zu e r k e n n e n gebend. Ich hielt mich durch einige Tage zu W i e n a u f , in der hoffnungsvollen E r w a r t u n g , dass S. M a j e s t ä t in Rücksicht meiner in der W i n t e r - C a m p a g n e als d e t a c h i r t e r General von der Armée, im R ü c k e n der Feindlichen A r m é e geleisteten wichtigen Dienste mich u m so m e h r belohnen werde„

als ich in dem Z e i t r a u m , wo unsere H a u p t - A r m é e die Schlacht bey Hohenlinden verlohren, und andere U n f ä l l e erlitten hat, dem F e i n d in seinem Rücken grossen A b b r u c h gethan, und durch ein s t a n d h a f t e s A u s h a r r e n v e r h i n d e r t habe, dass nicht die von unserer A r m é e hin u n d her v e r s p r e n g t h e r u m i r r e n d e verschiedene R e g i m e n t s - M a n n s c h a f t , von 10 tausend an der Zahl, vom F e i n d e g e f a n g e n worden ist, welche alle nach und nach von m i r a u f g e n o m m e n u n d zu der Armée abtheilig abschickte; bey nebst mein a u s 10 tausend Mann bestandenen T r u p p e n Corps durch 10 Täge a u s den Feindlichen Magazinen, die erobert hatte,, verpflegte. D a aber diese Campagne einen unglücklichen A u s g a n g hatte, ohne dass ich den geringsten Antheil d a r a n nahm, u n d die Oesterreichische Monarchie n u r bey glücklichen Zeiten a u s - gezeichnete T h a t e n zu belohnen gewohnt ist, so wurde ich, der zur E h r e und zum Nutzen unserer Armée operirte, so wenig wie a n d e r e W ü r d i g e belohnt. Und so verliess n u n wiederum Wien,, mit dem i n n e r e n Bewusstsein, dass obschon ich u m nichts gebeten hatte, mich u m den S t a a t auf eine ausgezeichnete A r t verdient g e m a c h t zu haben, begab mich nach U n g a r n zu meiner Gattin und bald d a r a u f nach West-Gallicien in meine neue Bestimmung.

A m 16. M a y k a m zu K r a k a u an, und war der erste von allen Generals, die a u s dem Feld zur Anstellung dahin a n g e t r a g e n waren, dahero auch der Civil-Gouverneur von West-Gallizien Graf T r a u t m a n n s d o r f f , so wie der Commandirende General Feld- zeugsmeister Graf K a u n i t z wegen meinem f r ü h e r e n E i n t r e f f e n

* Hibaigazítás: Az első közleményben (159. lap, 44. jegyzet), Mecséry Jakab neve után, hibás az (1870.) évszám. A h e l y e s évszám: 1860.

(2)

z u r T r u p p e m i r d a s C o m p l i m e n t m a c h t e n , dass ich a u c h i n F r i e d e n s z e i t e n d a d u r c h m e i n e A n h ä n g l i c h k e i t u n d t r e u e n E i f e r z u m D i e n s t b e s t ä t i g t e . M e i n e r s t e s S t a n d q u a r t i e r w a r P r z e m i k o v e i n den G r a f e n V o d i c z k y g e h ö r i g e s D o r f , d a s 2-te V i n i e r y , d a s 3-te L u b n i c z e , b e y d e O r t e der v e r w i t t i b t e n F ü r s t i n L u b o m i r s k y , g e b o r e n e F ü r s t i n C z a r t o r i s z k y g e h ö r i g . I n j e d e m d e r s e l b e n w a r i m H e r r s c h a f t l i c h e n Schlosse u n t e r g e b r a c h t , m i t h i n m u s s t e in d i e s e m J a h r e d r e i m a l u m s i e d e l n u n d m e i n Q u a r t i e r in v o n allen T r u p p e n e n t b l ö s s t e n u n d a l l e m M a n g e l der L e b e n s m i t t e l n a u s - g e s e t z t e n O r t s c h a f t e n n e h m e n ; welche I n c o n v e n i e n z in e i n e n weit in d e r C u l t u r a n n o c h z u r ü c k s t e h e n d e n L a n d e , m i r a u s der U r s a c h e viele U n k o s t e n u n d U n b e q u e m l i c h k e i t e n m a c h t e , weilen v o n K r a k a u m e i n e L e b e n s m i t t e l n 14 Meilen v o n da, m e i n Fleisch u n d B r o t a b e r v o n 3 Meilen v o n m i r e n t f e r n t , w e i t e R e i s e d a h i n m a c h e n m u s s t e .

Meine B r i g a d e b e s t a n d a u s F ü r s t H o h e n z o l l e r n C h e v e a u x - L e g e r s1 u n d V é c s e y - H u s s a r e n ,2 u n d d a d a s e r s t e R e g i m e n t noch f e r n e r s i n I t a l i e n v e r b l e i b e n m u s s t e , u n d n i c h t n a c h W e s t - G a l l i c i e n e i n r ü c k t e , so b e h i e l t e i n s t w e i l e n d a s le tztere R e g i m e n t allein, bis s p ä t e r s o d a n n d a s F ü r s t L i c h t e n s t e i n i s c h e H u s s a r e n - R e g i m e n t3

v o n T r o p p a u a n k a m .

A u f d e m L a n d e in W e s t - G a l l i c i e n w a r i n den H e r r s c h a f t l i c h e n S c h l ö s s e r n z w a r ü b e r a l l i m S o m m e r g u t , desto s c h l e c h t e r a b e r im W i n t e r w e g e n d e n g r o s s e n u n d h o h e n Z i m m e r n (in welchen nie m i c h e r w ä r m e n k o n n t e ) u n t e r g e b r a c h t . Allein da a u s s e r m e i n e n A d j u t a n t e n , W a c h t e n u n d O r d o n n a n z e n g a r k e i n e T r u p p e b e y m i r , ü b e r h a u p t n i e m a n d e n i m D o r f e z u m U m g a n g h a t t e , b e y n e b s t w e d e r B r o t noch F l e i s c h , g e s c h w e i g e a n d e r e L e b e n s m i t t e l n i m O r t e e r l a n g e n k o n n t e , so h a b e a l l h i e r w e i t t h e u e r e r a l s in e i n e r S t a d t gelebt. E s w ä r e m i r d a h e r e r w ü n s c h t e r gewesen, bey ein oder a n d e r e m R e g i m e n t e i n der S t a t i o n z u seyn. A l l e i n d a in d e m s e l b e n k e i n Q u a r t i e r v o r h a n d e n g e w e s e n , so m u s s t e mich m i t d e n e n leeren S c h l ö s s e r n b e g n ü g e n , obschon die F ü r s t i n L u b o - m i r s z k y die G n a d e h a t t e , m i r n i c h t n u r e i n e n O b s t - G a r t e n ein- z u r ä u m e n , s o n d e r n m i r a u c h e i n e n K ü c h e n g a r t e n v o r den F e n s t e r n des Schlosses b e r e i t e n zu lassen.

A n n o 1802 k a m e n Se. K . H o h e i t d e r E. H . C a r l n a c h K r a k a u u m die G a r n i s o n in A u g e n s c h e i n n e h m e n u n d M a n o e v r i r e n zu lassen, zugleich a b e r e i n e n e u e T r u p p e n - D i s l o c a t i o n m i t t e l s t e i n e r g e m e i n s c h a f t l i c h e n C o n c e r t a t i o n m i t dem L a n d e s - G u b e r n i o zu e n t w e r f e n . D a n u n v o n m e i n e r B r i g a d e e b e n f a l l s e i n e Vécseische H u s s a r e n - D i v i s i o n zu K r a k a u in G a r n i s o n s t a n d , so v e r f ü g t e ich mich von L u b n i c z e d a h i n , u m d e n e n P r o d u c t i o n e n der g a r n i s o n i - r e n d e n T r u p p e n b e y z u w o h n e n .

N a c h g e e n d i g t e r C o n c e r t a t i o n ü b e r die T r u p p e n - D i s l o c a t i o n

1 Akkoriban 4. sz. (könnyű) dragonyosezred; 1802—1851-ig 2. sz. könnyű lovasezered; 1851—1918-ig 7. sz. dzsidásezred.

2 4. sz. huszárezred.

3 7. sz. huszárezred.

(3)

e r h i e l t von S. K. H o h e i t den B e f e h l zur U n t e r s u c h u n g der zu C a s e r n e n g e e i g n e t e n A e r a r i s c h e n Gebäude, u n d in E r m a n g l u n g derselben, zur B e s t i m m u n g der dazu schicksamen B a u s t e l l e n ; m i t d e m G u b e r n i a l - R a t h G r a f e n W u r m s e r , das L a n d zu bereisen, u n d f ü r die in West-Gallicien b e q u a r t i r t e n T r u p p e n , eine dem D i e n s t a n g e m e s s e n e Dislocation zu e n t w e r f e n , weil nach dem a n g e n o m - m e n e n P l a n in j e d e m L a n d e f ü r die I n f a n t e r i e u n d Cavallerie C a s e r n e n e r r i c h t e t w e r d e n sollten. D a ich n u n der Chef von der h i e r ü b e r a b z u h a l t e n d e n Commission gewesen u n d m i t h i n wegen t ä g l i c h ä A c h t Gulden bezogenen D i ä t e n das d a b e y m i t z u w i r k e n d e M i l i t a i r - u n d Civil-Personale zu t r a c t i r e n h a t t e , so w a r bemüssigt n e b s t m e i n e m Kaiesch a u c h e i n e n R ü s t w a g e n m i t dem Koch u n d allen K ü c h e n r e q u i s i t e n s a m m t Tischzeug etc. etc. so wie V o j r ä t h e a n L e b e n s m i t t e l n u n d G e t r ä n k e m i t z u n e h m e n ; u m auf dieser B e r e i s u n g d u r c h West-Gallicien leben, u n d das b e y g e h a b t e P e r - sonal speisen zu können. So wie n u n die E x e r c i e r - Z e i t u n d M u s t e r u n g bey m e i n e r B r i g a d e g e e n d i g t w a r , so t r a t gleich meine Reise von Sienno (allwo eben das Vécseyische H u s s a r e n R e g i m e n t s C o m m a n d o w a r zur E x e r c i e r z e i t , u n d allwo a u c h meine Gattin mitgewesen) g e g e n E n d e S e p t e m b e r an, u n d der G u b e r n i a l r a t h Graf W u r m s e r t r a f zu gleicher Zeit zu L u b l i n ein. Diese B e r e i s u n g d a u e r t e d u r c h 3 M o n a t h e u n d h a t m i r sehr viele U n k o s t e n ohn- g e a c h t e t der g e h a b t e n D i ä t e n v e r u r s a c h t , wreil nebst dem dass ich t ä g l i c h 12 bis 14 P e r s o n e n zu speisen h a t t e , auch meine W ä g e n zu G r u n d g e g a n g e n wie n i c h t m i n d e r die m i t g e h a b t e n G e r ä t - s c h a f t e n . D a ich jedoch d u r c h diese Reise das West-Gallicien g e n a u k e n n e n lernte, u n d verschiedene B e k a n n t s c h a f t e n m i t H e r r s c h a f t e n machte, u n d besonders mit dem F ü r s t e n F M L . C z a r t o r i s k y d a b e y a u c h die H a u p t s t a d t P o h l e n s W a r s c h a u u n d ü b e r die Russische Gränze die S t a d t B r z e s t in Russischpohlen zu sehen b e k a m , so habe g e r n e dieses neue O p f e r dem D i e n s t g e b r a c h t , u m a u c h bey dieser D i e n s t - V e r r i c h t u n g Beweise m e i n e r U n e i g e n n i i t z i g k e i t u n d meines e i f r i g e n B e s t r e b e n s a m T a g zu legen, u n d b e g n ü g t e mich a u c h diesmal blos m i t der von höchsten O r t e n e r t h e i l t e n Zu- f r i e d e n h e i t .

West-Gallicien ist ein s e h r schönes ebenes u n d an Getreide sehr f r u c h t b a r e s L a n d , welches bey e i n e r h ö h e r e n C u l t u r u n d z w e c k m ä s s i g e r e n E r z i e h u n g s - A n s t a l t e n weit grössere E r t r ä g n i s s e l i e f e r n könnte. D e r Adel, besonders der grössere, ist s e h r gebildet, n u r w ä r e zu wünschen, dass auch i h r H e r z m i t i h r e m V e r s t ä n d e gleich käme, u n d das derselbe ihre U n t e r t h a n e n a u c h menschlicher erziehen u n d b e h a n d e l n liesse. Allein diese sind w a h r e Sklaven i h r e r H e r r e n u n d leben auf eine s e h r elende u n d b e d ü r f t i g e A r t .

A n n o 1803, n a c h d e m meine a u f g e h a b t e U n t e r s u c h u n g s r e i s e vollendet h a t t e , w u r d e m i r das Q u a r t i e r , wegen in Ost-Gallicien in B o c h n i e r u n d T a r n o v e r K r e i s b e q u a r t i e r t e n F ü r s t Lichten- steinischen H u s s a r e n - R e g i m e n t e , zu K r a k a u als i m Centro m e i n e r B r i g a d e , bestimmt. Bezog dasselbe nach g e e n d i g t e r T r u p p e n Dislocirungs Commission. I n diesem J a h r e e r f r e u t e mich meine

(4)

G a t t i n mit. einem schon l ä n g s t e r w u n s c h e n e n E r b e n ; n a c h d e m ich schon d u r c h 13 J a h r e m i t derselben v e r h e i r a t h e t , jedoch d u r c h 9 J a h r e b e s t ä n d i g i m K r i e g , m i t h i n von i h r g e t r e n n t gewesen.

Dieser ist zu K r a k a u g e b o h r e n , den 3-ten J u n y 1803 g e t a u f t d u r c h den F e l d - S u p e r i o r Tomecy (?); dessen T a u f p a t h e n sind F ü r s t C a r l S c h w a r z e n b e r g , F M L . u n d R e g i m e n t s I n h a b e r des 2. U h l a n e n R e g i m e n t s mit seiner Gemahlin, e i n e r g e b o h r e n e n Gräfin Hohen- feld, u n d Michael von Zichy H o f r a t h u n d Vice-Gespan des Wiesel- b u r g e r C o m i t a t s — u n d da diese A b w e s e n d w a r e n , so h a b e n i h r e Stelle bey der T a u f e der G u b e r n i a l r a t h von Lorenz (welcher d a s K i n d zur T a u f e gehalten) u n d F . K. Commissair4 von R a t k y5 mit s e i n e r Gemahlin v e r t r e t t e n . Gott e r h a l t e i h n z u r E h r e u n d Nutzen d e r M e n s c h h e i t u n d zur Zierde u n d R u h m seines V a t t e r l a n d e s .

I n diesem J a h r i s t i m M o n a t h S e p t e m b e r ein E x e r c i e r L a g e r b e y S t a r z o v a b g e h a l t e n worden, u n d b e s t a n d a u s dem F r a n z Jellachichischen,6 M u r r a y ,7 u n d W ü r t e m b e r g8 I n f a n t e r i e , d a n n F ü r s t Lobkovitz Chev. Legers,9 H e s s e n - H o m b u r g1 0 u n d Lichten- s t e i n H u s s a r e n - R e g i m e n t e r n , welchem S. K. H o h e i t der E. H. Carl

m i t dem d a m a l i g e n G r a l q u a r t i e r m e i s t e r F M L . B a r o n Duka1 1 und seinen G r a l a d j u t a n t e n Graf Colloredo12 b e y w o h n t e n . N a c h dem 2 F e l d m a n o e v e r s a u s g e f ü h r t worden, u n d j e d e s R e g i m e n t einzeln sich v o r S. K. H o h e i t p r o d u c i r t h a t t e , r e i s t e n Höchstdieselben n a c h L e m b e r g in Ost-Gallicien ab, allwo ein ä h n l i c h e s L a g e r s t a t t g e f u n d e n . M •

A n n o 1804 h a t jedes R e g i m e n t f ü r sich die Exercier-Zeit a b g e h a l t e n , u n d ich w o h n t e derselben so wohl bey H e s s e n - H o m b u r g a l s bey L i c h t e n s t e i n - H u s z a r e n bey. I n diesem J a h r e h a b e viele H ö f l i c h k e i t u n d F r e u n d s c h a f t m i t m e i n e r G a t t i n von L a n d e s - G o u v e r n e u r G r a f e n T r a u t m a n n s d o r f , L a n d e s C o m m a n d i r e n d e n Generalen G r a f e n K a u n i t z , besonders a b e r von m e i n e m Divisions- C o m m a n d a n t e n F M L . F ü r s t e n H o h e n z o l l e r n u n d seiner F r a u Gemahlin, geborenen Gräfin W i l d e n s t e i n e m p f a n g e n , so wie n i c h t m i n d e r viele Politesse von dem P o h l n i s c h e n Cavalliers, besonders a b e r von F M L . F ü r s t e n Czartoriski,1 3 der als ich i h m zu P u l a v besuchte, mich d u r c h 3 T ä g e n i c h t verlassend, täglich mich f e t i e r e t u n d Ball gegeben h a t , bey welcher Gelegenheit seine Tochter, F ü r s t i n Hohenlohe, d a n n seine Schwieger-Tochter, eine gebohrene F ü r s t i n Radzivil, eine sehr schöne u n d g u t e P r i n z e s s i n , d a n n sehr

4 Feld-Kriegs-Commissair ( = hadbiztos).

5 Ferenc.

6 fi2. sz. gyalogezred.

7 55. sz. gyalogezred.

8 41. sz. gyalogezred.

H 3. sz. könnyű lovasezred.

1 0 4. sz. (azelőtt „Vécsey") huszárezred.

11 Br. Duka Péter, a Mária Terézia-rend lovagja, később táborszernagy es temesvári vezénylőtábornok, a 39. gyalogezred tulajdonosa. 1805-ben és 1809-ben a tiszántúli magyar nemes insurrectio kerületi parancsnoka volt. f 1822 december 29-én Bécsben

12 Gr. CoUoredo-Mansfeld Jeromos, a Mária Terézia-rend középkeresztese.

Mint táborszernagv s a 33. gvalogezred tulajdonosa halt meg 1822-ben.

13 Herceg Czartoryski-Sangusco Ádám. 1805-ben tábornagy s a 9. sz. gyalog- ezred tulajdonosa, t 1823 március 20-án Sieniaván.

(5)

viele P o h l e n u n d P o h l i n n e n kennen lernte, d a n n die F ü r s t i n L u b o m i r s k i , Gräfin M o r t e m , g e b o h r e n e Gräfin Wielopolski, Gräfin Wodicki, g e b o h r e n e F ü r s t i n J a b l o n o v s k i .

A n n o 1805 den 5. A u g u s t m a r s c h i r t e m i t den L i c h t e n s t e i n i s e h e n H u s s a r e n - R e g i m e n t von K r a k a u ab ins F e l d . Von Teschen a u s begleitete meine F r a u bis P r e s s b u r g , u n d als ich selbe allda u n t e r - g e b r a c h t h a t t e , reiste n a c h W i e n mich 6 T ä g e daselbst aufhaltend,, r ü c k t e s o d a n n dem R e g i m e n t e nach, u n d höhlte es zu Wels e i n . V o n d a m a r s c h i r t e die ganze A r m é e ü b e r den I n n - F l u s s und d u r c h B a y e r n in die Gegend von A u g s b u r g , von wo ich nach Stockach f ü r meine P e r s o n b e o r d e r t war, u m die bereits d a h i n i m Marsch b e g r i f f e n gewesene R e g i m e n t e r K l e n a u Chev. Leg.,14 P a l a t i n a l - H u s s a r e n1 5 u n d T y r o l l e r - J ä g e r zu ü b e r n e h m e n , u n d m i t denen- selben g e g e n den Ober-Rhein v o r z u r ü c k e n . Die K r i e g s E r e i g n i s s e sind i m Memoire enthalten, d a h e r o h i e r n u r a n f ü h r e , dass nach- d e m ich bey E s c h e n a u , auf der S t r a s s e von N ü r n b e r g nach E g e r tödtlich blessirt w o r d e n bin,16 in dem D o r f e F o r t als i n t r a n s p o r t a b l e zurückgeblieben, u n d von da mich nach N ü r n b e r g h a b e t r a n s p o r - t i r e n lassen, u n t e r B e g l e i t u n g des R e g i m e n t s - A r z t e n u n d O b e r - Ä r z t e n von A l b e r t Cuirassier-Regiment.1 7 I n dieser S t a d t k e h r t e auf A n r a t h e n eines auf der Gasse begegneten M e n s c h e n f r e u n d e s (dessen N a m e m i r e n t f a l l e n ) , a u s dem N i e d e r l a n d e g e b ü r t i g , i n d e m W i r t h s h a u s e bey dem rothen Hahn ein, u n d da in dem m i r a n g e w i e s e n e n Z i m m e r s e h r k a l t gewesen, so h a t der g l e i c h g e d a c h t e F r e m d e mich sogleich in sein Z i m m e r t r a n s p o r t i r e n lassen, und liess sich ein a n d e r e s geben, u n d da ich in dem ersten Augenblick n i c h t m i t W ä s c h e , C h a r p i e n u n d B a n d a g e n v e r s e h e n war, so h a t m i r derselbe gleich ein p a a r H e m d e n u n d altes L e i n z u g ver- a b r e i c h t ; er reiste d a r a u f von N ü r n b e r g ab, u n d ich b e k a m m e i n e n W o h l t h ä t e r n i c h t m e h r zu sehen. Mein heisser D a n k diente ihm z u m Geleite.

Gleich bey m e i n e r A n k u n f t i m W i r t h s h a u s e , w a r meine e r s t e S o r g e ein oder zwey der geschicktesten Doctors u n d W u n d ä r z t e a u s f i n d i g zu machen, wozu m i r die H a n s w i r t h i n besonders behilf- lich w a r , u n d da diese A b e n d s erschienen, so r e i n i g t e n sie zuerst meine W u n d e n , welche von den in die G e f a n g e n s c h a f t g e r a t h e n e n R e g i m e n t s - A r z t H a n e r u n d einem dicken u n d f a u l e n Oberärzten von A l b e r t C u i r a s s i e r - R e g i m e n t v o r i g e n T a g e s sehr n a c h l ä s s i g v e r b u n d e n w u r d e n , so dass zur h i n t e r e n K o p f w u n d e schon d e r B r a n d k a m ; v e r b a n d e n solche o r d n u n g s m ä s s i g u n d v e r s c h r i e b e n m i r die n ö t h i g e A r z t e n e y . B a l d d a r a u f k e h r t e n die 2 ( ? ) . . u n d eben g e d a c h t e n Aerzte w i e d e r u m als ohnehin non c o m b a t t a n t zu i h r e m R e g i m e n t e ein, n a c h d e m sie v o r h i n auf meine Unkosten sich d u r c h einige T ä g e im W i r t h s h a u s e g u t t r a c t i r e n liessen, und ich a u s s e r d e m dem R e g i m e n t s - A r z t e 4 u n d dem Ober-Arzt 2 D u c a -

14 5. sz. könnyű lovasezred.

15 12. sz. huszárezred.

ifl 1805 október 20.

17 3. sz. vértesezred.

(6)

ten als D o u c e u r f ü r 4 t ä g i g e n V e r b a n d g e s c h e n k t h a t t e . Diese 2 leichtsinnigen u n d p f l i c h t v e r g e s s e n e n M i l i t a i r Aerzte h a b e n i n dem V o r u r t h e i l e der G e f ä h r l i c h k e i t m e i n e r 14 K o p f h i e b w u n d e n (wovon 9 "schwere u n d 5 leichte waren) sowohl in dem D o r f e Fort»

wohin ich m e h r Todt, g a n z der S i n n e b e r a u b t , als lebendig v o m Schlachtfelde u n d g a n z v e r b l u t e t g e b r a c h t worden bin, als a u c h zu N ü r n b e r g a u s g e s p r e n g t , dass ich n i c h t a u f k o m m e n , s o n d e r n in ein p a a r T ä g e n ohnehin s t e r b e n werde, u n d deswegen w a r e n selbe so gewissenlos, mich n u r oberflächlich zu v e r b i n d e n u n d zu reinigen.

Zu m e i n e m grössten Glücke a b e r w a r a u c h der in das L a n d s - p e r g e r S p i t a l e i n g e t h e i l t gewesene, n u n a b e r beim F e l d - S t a a b s - a r z t e n R e i n h a r d t sich a u f h a l t e n d e U n t e r a r z t Giedel, ein U n g a r von Comorn g e b ü r t i g , e b e n f a l s in die G e f a n g e n s c h a f t g e r a t h e n ; diesen liess ich zur A r m é e n i c h t e i n r ü c k e n , s o n d e r n hielt i h n z u r ü c k zu m e i n e r W a r t u n g , u n d d a der b r a v e Mensch m i t beson- d e r e m Fleiss u n d S o r g e mich g e w a r t e t h a t , so h a t derselbe wesent- lich zu m e i n e r H e i l u n g u n d E r h a l t u n g b e i g e t r a g e n , besonders da derselbe mich besser bediente, als je mich ein K a m m e r d i e n e r h ä t t e bedienen k ö n n e n .

W ä h r e n d m e i n e r 7 M o n a t l i c h e n C u r zu N ü r n b e r g , in e i n e r S t a d t wo n i e m a n d mich u n d ich keinen Menschen g e k a n n t , m u s s ich zur E h r e u n d zum R u h m der edlen B e w o h n e r von N ü r n b e r g sagen, dass ich n i c h t n u r von meinen 2 m e n s c h e n f r e u n d l i c h e n u n d beyden Civil Aerzten, nemlich von Doctor Medicinae E i c h h o r n , u n d von dem Civil W u n d Ä r z t e n H o f r a t h Poller, s o n d e r n von den r e c h t s c h a f f e n d e n k e n d e n Adel u n d B ü r g e r n die s p r ü h e n d s t e n Beweise ihres e d e l m ü t h i g e n C a r a c t e r s , so wie i h r e r seltsamen H e r z e n s g ü t t e e m p f a n g e n , u n d da ich in den 2 e r s t e n M o n a t h e n wegen meinen a u s s e r o r d e n t l i c h e n S c h m e r z e n u n d L e i d e n N i e m a n - den v o r k o m m e n lassen konnte, so liessen sich selbe täglich u m mein Befinden e r k u n d i g e n , u n d i h r e a u f r i c h t i g e T h e i l n a h m e a n mein wiedriges Schiksal m i r zu e r k e n n e n geben. Die brave, m i t besonderen G e i s t e s f ä h i g k e i t e n u n d A d e l des H e r z e n s b e g a b t e F r ä u l e Carolina von Plank, T o c h t e r des d o r t i g e n H o f r a t h s u n d O b e r - P o s t v e r w a l t e r s , welche mich nie gesehen h a t , v e r s a h mich w ä h r e n d m e i n e r ganzen C u r m i t B a n d a g e n u n d m i t denen von i h r selbst g e z u p f t e n C h a r p i e n , der allda w o h n h a f t e General v o m F r ä n k i s c h e n K r e i s B a r o n von E c k h a r d t schickte m i r o f t von seiner T a f e l E x t r a Speisen, die ich a b e r n i c h t geniessen konnte noch d u r f t e , wie a u c h R h e i n W e i n ; der B a r o n S i g m u n d von H a l l e r so wie seyn B r u d e r schickten m i r g e d r ü c k t e s Obst, u n d s p ä t e r a u c h T o k a y e r A u s b r u c h etc. etc. W e i l e n ich aber in den e r s t e n 2 Mona- t h e n a u s s e r m e i n e r S u p p e u n d gediensten Obste n i c h t s a n s o n s t e n geniessen d u r f t e , so habe von i h r e r Güte n i c h t viel profitiren können. I n d e s s e n werde mich lebenslänglich i h r e r besonderen A u f m e r k s a m k e i t u n d M e n s c h e n f r e u n d l i c h k e i t m i t dem i n n i g s t e n D a n k - G e f ü h l u n d E r k e n n t l i c h k e i t , besonders des in vollen V e r - stand rechtschaffenen u n d b r a v e n Doctors von Eichhorn, der m i t

(7)

r e s t l o s e m E i f e r u n d T ä t h i g k e i t nicht n u r meine 14 K o p f w u n d e n g e n a u e s t e n s u n t e r s u c h t e , u n d d u r c h seyn u n e r m ü d e t e s t ä g l i c h e s F o r s c h e n von Zeit zu Zeit 40 S t ü c k z e r h a u t e Beine u n d sonstige kleine S p l i t t e r a u s m e i n e r H i r n s c h a l e h e r a u s g e n o m m e n , welche a l l e i n den H ä n d e n m e i n e r G a t t i n sich befinden, sondern auch meine bis a m K n o c h e n g e h a u t e u n d in S p a n d l b e f u n d e n e rechte H a n d , so wie die d u r c h die K o p f w u n d e n g a n z l a h m gewordene linke H a n d m i t allem Fleisse, s a m m t den eben sehr edel denkenden u n d t h ä t i g e n W u n d a r z t ( H o f r a t h beim P r i n z Coburgischen Herzog- lichen H a u s e ) Goller besorgt haben, u n d d u r c h i h r e menschen- f r e u n d l i c h e B e h a n d l u n g m e i n unsegliches L e i d e n zu mildern, ü b e r h a u p t nach a l l i h r e n K r ä f t e n meine H e r s t e l l u n g zu bewirken, beflissen w a r e n .

D a m i r n u n die 7 M o n a t h l i c h e C u r in einem f r e m d e n S t a a t e , i m A u s l a n d e , ohnedies ü b e r 5000 Gulden A u s l a g e n v e r u r s a c h e t h a t : so k o n n t e diese 2 w ü r d i g e n Aerzte, insbesondere a b e r den ehr- w ü r d i g e n u n d u m mich so hoch v e r d i e n t e n Doctor E i c h h o r n , a u s M a n g e l der V e r m ö g e n s K r ä f t e n i c h t in dem Maasse belohnen als ich gewunschen, u n d derselbe v e r d i e n t h ä t t e , behielt m i r a b e r vor a u f den F a l l , wenn der S t a a t meine demselben geleisteten m u t h i g e n Dienste u n d a n d u r c h m i r e r w o r b e n e n Verdienste, m i t V e r b e s s e r u n g m e i n e r V e r m ö g e n s U m s t ä n d e , d u r c h V e r l e i h u n g eines Cameral- Gutes belohnen sollte, i h m eine reichlichere, seinen a n g e s t r e n g t e n B e m ü h u n g e n u n d V e r d i e n s t e n a n g e m e s s e n e r e B e l o h n u n g nachzu- t r a g e n ; u n d sollte ich bey meinen Leb Zeiten d a m i t v o m M o n a r c h e n n i c h t b e d a c h t werden, so überlasse meine diesfällige B e l o h n u n g des Doctors E i c h h o r n oder seiner zahlreichen F a m i l i e zu N ü r n - berg, meinen E r b e n , wenn der S t a a t allenfalls e r s t n a c h meinem Tode r ü c k s i c h t l i c h m e i n e r V e r d i e n s t e denselben ein C a m e r a l - G u t verleihen, u n d d a d u r c h in solche V e r m ö g e n s U m s t ä n d e v e r s e t z t w e r d e n sollten, welche i h n e n die r i c h t i g e E r f ü l l u n g dieser so schönen D a n k b a r k e i t s P f l i c h t e r l a u b e n w ü r d e ; denn auch in K i n d e r n m u s s m a n die schönen H a n d l u n g e n u n d r ü h m l i c h e n V e r d i e n s t e der E l t e r n e r k e n n e n u n d belohnen.

Als ich nach e i n e r schmerzensvollen 4 m o n a t l i c h e n Cur, mich schon der B e s s e r u n g n ä h e r t e u n d die H a u p t g e f a h r v o r ü b e r war, b e e h r t e mich die w o h l t h ä t i g e F r ä u l e von P l a n k m i t einem sinn- r e i c h e n auf A t l a s g e d r u c k t e n h i e r a b s c h r i f t l i c h e n Gedicht,18 nebst e i n e m schönen L o r b e e r K r a n z , welches in m e i n e r ä u s s e r s t b e t r ü b - t e n U m s t ä n d e n f ü r mich eine höchst e r f r e u l i c h e U i b e r r a s c h u n g u n d in m i r u m so l e b h a f t e r e E m p f i n d u n g e n der F r e u d e u n d D a n k - b a r k e i t e r w e c k e n müsste, als m i r diese E h r e von einem u n b e k a n n - ten, noch nie gesehenen, f r e y l i c h a u f g e k l ä r t e n , die T u g e n d u n d d a s V e r d i e n s t auch in F r e m d e n zu schätzen u n d zu w ü r d i g e n v e r s t a n d e n e n Mädchen, i m A u s l a n d e u n d in meinem V a t e r l a n d e nie w i e d e r f a h r e n ist. D a n u n diese F r ä u l e u n b e k a n n t e r w e i s e mich m i t so vieler A u f m e r k s a m k e i t , t h ä t i g e r F r e u n d s c h a f t u n d Herzens- giite ü b e r h ä u f t h a t t e : so f o r d e r t e es die P f l i c h t der D a n k b a r k e i t

18 L. függelék.

(8)

u n d die g u t e Sitte, i h r gleich n a c h m e i n e r in d r e i M o n a t h e n d a r a u f e r f o l g t e n R e c o n v a l e s c i r u n g die erste Visite zu m a c h e n und p e r - sönlich derselben den T r i b u t m e i n e r E r k e n n t l i c h k e i t u n d D a n k b a r - keit a b z u t r a g e n , f ü r die w ä h r e n d m e i n e r K r a n k h e i t m i r so häufig*

e r p r o b t e n f r e u n d s c h a f t l i c h e n D i e n s t e u n d Gefälligkeiten u n d v o r meiner A b r e i s e liess ich i h r ein kleines A n d e n k e n zum B e w e i s m e i n e r w a h r e n V e r e h r u n g i h r e r seltenen Geistes K r ä f t e n u n d edlen H e r z e n s T u g e n d e n ü b e r r e i c h e n .

N a c h d e m ich n a c h m e i n e r 7 m o n a t l i c h e n Cur, vom M o n a t h October 1805 bis M o n a t h M a y 1806, so weit h e r g e s t e l l t w o r d e n bin, dass ich ohne G e f a h r in m e i n V a t t e r l a n d z u r ü c k k e h r e n k o n n t e : so h a b e vor m e i n e r A b r e i s e bevor alle M e r k w ü r d i g k e i t e n der S t a d t N ü r n b e r g (deren a l l d a sehr viele u n d von grossen B e l a n g W e r t h e sind) besehen, all meine Gönner u n d F r e u n d e die so w a r m e n A n t h e i l a n m e i n U n g l ü c k g e n o m m e n , besucht, u n d e i n e m m i r a m meisten a n h ä n g i g e n sehr edlen F r e u n d S i g m u n d B a r o n Haller auch auf dem L a n d e m e i n e n Besuch a b g e s t a t t e t h a t t e , allwo mich derselbe i m K r e i s e seiner e h r w ü r d i g e n F a m i l i e auf eine a u s - gezeichnete A r t e m p f a n g e n u n d f e t i r e t h a t . Verliess die g u t e S t a d t N ü r n b e r g a m 15. M a y 1806 u n d der gleichgedachte B u s e n f r e u n d H a l l e r begleitete mich bis zur e r s t e n S t a t i o n .

H i e r k a n n den edlen Z u g eines C a r a c t e r s der so b r a v e n u n d r e c h t s c h a f f e n e n S t a d t I n w o h n e r N ü r n b e r g s n i c h t u n b e r ü h r t lassen.

Als zu N ü r n b e r g zum e r s t e n m a l a u s m e i n e m K r a n k e n l a g e r a u s - gieng, m i t einer K a p p l auf dem K o p f e , lief alles z u m F e n s t e r , b e g r ü s s t e mich u n d bezeugte i h r e F r e u d e ü b e r meine Genesung, das Volk a b e r auf d e r Gasse, welches mich e r k a n n t e , blieb eben- falls stehen u n d n e b s t e i n e r herzlichen B e g r ü s s u n g w a r f e n sie f r e u d i g e u n d mitleidsvolle Blicke auf mich. 0 wie glücklich i s t ein L a n d , welches so edle, m i t w a h r e n T u g e n d e n des H e r z e n s begabte u n d ü b e r i h r e Menschenpflichten so w a h r h a f t a u f g e k l ä r t e B ü r g e r zählen k a n n , u n d i n welchem die W ü r d e der Menschheit in solcher A c h t u n g steht. I n einen solchen L a n d e k a n n j e d e r B e k l e m m t e n o t d ü r f t i g e Mensch auf eine liberale A u f n a h m e u n d t h ä t i g e U n t e r s t ü t z u n g sicher r e c h n e n .

D a wegen noch n i c h t s t a n d h a f t e r V e r n a r b u n g m e i n e r K o p f - w u n d e n auf A n r a t h e n m e i n e r Aerzte eine weite Reise zu L a n d e m i r h ä t t e g e f ä h r l i c h w e r d e n können, so bin von N ü r n b e r g bis R e g e n s b u r g n u n zu L a n d u n d das n u r i m S c h r i t t m i t t e l s t e i n e r besonders b e d u n g e n e n F u h r g e f a h r e n . V o n R e g e n s b u r g a b e r bis W i e n m i t t e l s t einem g e m i e t h e t e n Schiff zu W a s s e r auf der D o n a u g e f a h r e n , u n d den 22. M a y 806 a l l d a eingetroffen, allwo n a c h d e m ich mich bey m e i n e n vorgesetzten B e h ö r d e n gemeldet h a t t e u n d eine Audienz bey S. K. H o h e i t dem Generalissimus E. H. C a r l u n d S. M a j e s t ä t dem K a i s e r v e r l a n g t u n d diese m i r a u c h a m be- s t i m m t e n T a g e e i n g e s t a n d e n w u r d e , begab mich zuerst mit dem a n S. M a j e s t ä t s t i l i s i r t e n M e m o r i a l zu S. K. H o h e i t den E. H. Carl, stellte i h m all meine Leiden vor, u n d b r a c h t e meine dem S t a a t e d u r c h die A u f o p f e r u n g m e i n e r Gesundheit, meines e r e r b t e n V e r -

H a d t ö r t é n e l m i K ö z l e m é n y e k 20

(9)

m ö g e n s , meines so o f t f ü r die E h r e R u h m u n d N u t z e n des V a t e r - l a n d s a u s g e s e t z t e n Lebens, geleisteten u n d i h m als F e l d h e r r n u n t e r dessen A u g e n mich v o r d e m F e i n d e so o f t ausgezeichnet h a t t e , o h n e h i n b e k a n n t e n D i e n s t e in E r i n n e r u n g , u n d bat u m die U n t e r - s t ü t z u n g meines auf die V e r l e i h u n g eines Cameral-Guts sich g r ü n d e n d e n Gesuchs. S. K. H o h e i t h a b e n dieses Memorial sogleich

von m i r a b g e n o m m e n , u n d s o d a n n m i t t e l s t e i n e r n a c h d r u c k s a m e n s c h r i f t l i c h e n B e g l e i t u n g selbst S. M a j e s t ä t ü b e r r e i c h t . Bald d a r a u f k a m ich selbst zur A u d i e n z zu S. M a j e s t ä t , welche über iU S t u n d d a u e r t e , schilderte I h m meinen t r a u r i g e n Z u s t a n d stellte vor- e r w ä h n t e r m a s s e n meine d e m S t a a t e g e b r a c h t e n O p f e r vor, u n d b a t endlich u m die V e r l e i h u n g des im S z a t h m a r e r Comitat liegen- den F i l i a l Guts Felső u n d Alsó Szopor. D e r Monarch, meine scheusslichen K o p f w u n d e n selbst b e t r a c h t e n d , sagte m i r folgendes:

Mein lieber General, ihre Verdienste sind mir recht gut bekannt, und von meinen Bruder dem Generalissimus sehr oft angerühmt worden, ich werde für sie gewiss alles thun, was mir möglich sein wird. I n der Folge w i r d es sich zeigen, in wie weit S. M a j e s t ä t I h r allerhöchstes V e r s p r e c h e n in E r f ü l l u n g b r i n g e n , u n d welcher g e s t a l t mich zu belohnen g e r u h e n werden. I n W i e n e m p f i n g mich u n t e r allen H e r r s c h a f t e n N i e m a n d m i t m e h r W ä r m e des H e r z e n s u n d a u f r i c h t i g e r T h e i l n a h m e a n mein unglückliches Schiksal, als der r e g i e r e n d e F ü r s t J o h a n n L i c h t e n s t e i n General d. Cavallerie und Comd. in Oesterreich, dieser, so wie der r e g i e r e n d e F ü r s t E s z t e r h á z y s a g t e n m i r , dass der S t a a t s c h u l d i g sey meine V e r - d i e n s t e zu belohnen, u n d e r s t e r e r f ü g t e diesem noch bey, dass ich m i t m e i n e r B i t t e n i c h t n a c h l a s s e n u n d wenn sie j e wieder Ver- m u t h e n eine n i c h t e r w ü n s c h t e W i r k u n g h a b e n sollte, ich s o d a n n mich n u r a n ihn v e r w e n d e n möchte, wo e r selbst zu den H e r r n g e h e n u n d v o r w o r t l i c h mein Gesuch k r ä f t i g u n t e r s t ü t z e n w ü r d e .

E b e n als ich den F ü r s t Moritz L i c h t e n s t e i n GM.10 besuchte, f r a g t e mich derselbe, ob der M o n a r c h m i r w ä h r e n d der C u r in N ü r n b e r g 500 D u k a t e n geschickt habe, welche e r in seiner und in G e g e n w a r t des F M L . F ü r s t e n Schwarzenberg2 0 zur leichteren R e s t r e i t u n g m e i n e r C u r - U n k ö s t e n m i r z u m i t t e l n zu machen ver- s p r o c h e n h a t l D a ich a b e r weder von S. M a j e s t ä t , noch von sonst J e m a n d e n weder einen Heller in m e i n e r K r a n k h e i t als Douceur, oder als E n t s c h ä d i g u n g der von m i r a u s g e l e g t e n b e t r ä c h t l i c h e n unci meine K r ä f t e ü b e r s t e i g e n d e n C u r - U n k ö s t e n e r h a l t e n habe, so e r s u c h t e den g e d a c h t e n F ü r s t e n , w o m i t er meine diesfällige E r - k l ä r u n g n i c h t n u r dem Monarchen, sondern einem jeden a n d e r n der an e i n e m v o m M o n a r c h e n m i r geleisteten B e i t r a g glaubte, f r e y melden k ö n n e : ich habe w ä h r e n d meiner l a n g w i e r i g e n und kostspieligen C u r zu N ü r n b e r g , noch w e n i g e r a b e r bey meiner K ü k k u n f t , einige E n t s c h ä d i g u n g ü b e r meine auf Curen, auf der Reise u n d in B ä d e r n g e h a b t e n A u s l a g e n erhalten, obschon diese

19 Később altábornagy és a 6. sz. vértesezred tulajdonosa.

2 0 Károly. — 1812-ben tábornagy, 1820-ban az udvari haditanács elnöke, -f 1820. okt. 15.

(10)

b e y meinen a u s e r o r d e n t l i e h e n A u s l a g e n , welche mich beim M a n g e l e i n e s w i d e r w e i t i g e n V e r m ö g e n s in die N o t h w e n d i g k e i t versetzten,

S c h u l d e n zu machen, m i r sehr willkommen gewesen w ä r e . Als ich zu W i e n bey dem u n g a r i s c h e n H o f - K a n z l e r Graf J o s e p h E r d ö d y gewesen, u n d von m i r e r f u h r , dass ich n u n die B a d - C u r zu P i s t y á n g e b r a u c h e n werde, t r u g derselbe sogleich seinen im N e u t r a e r C o m i t a t a u f seinen d o r t i g e n H e r r s c h a f t e n angestellten P r ä f e c t e n a u f . bey m e i n e r A n k u n f t zu P i s t y á n m i r alle zu m e i n e m L e b e n s - U n t e r h a l t e r f o r d e r l i c h e n V i c t u a l i e n zu l i e f e r n . Allein da ich im W i r t s h a u s u n t e r g e b r a c h t war, u n d a u c h von d o r t e n lebte, so habe von d e r a n g e b o t h e n e n Politesse u n d Güte des G r a f e n n i c h t s p r o f i t i r e n können.

Von W i e n g i n g nach einen 14 t ä g i g e n f r u c h t l o s e n A u f e n t h a l t , e b e n f a l l s zu W a s s e r , auf d e r D o n a u nach P r e s s b u r g , allwo mit

A n f a n g J u n y e i n g e t r o f f e n bin. Meine F a m i l i e t r a f in dem Graf J a n k o v i t s i s c h e n H a u s e b e q u a r t i r t ohne aller M e u b l i r u n g der Zim- m e r an. Die v e r w i t t i b t e Gräfin J a n k o v i t s , a u s A c h t u n g gegen das V e r d i e n s t , als sie v e r n o m m e n d a s ich von m e i n e n Blessouren hergestellt n a c h H a u s e k o m m e n w e r d e : h a t f ü r mich in i h r e m H a u s e ein Q u a r t i e r e i n g e r ä u m t . Die F r e u d e , welche meine g u t e u n d rechtschaffene G a t t i n beim W i e d e r s e h e n ihres schon v e r l o r e n v e r m e i n t e n M a n n e s e m p f u n d e n , k a n n n u r d e r j e n i g e l e b h a f t g e n u g vorstellen, d e r in e i n e r ähnlich t r a u r i g e n L a g e sich b e f a n d wie S i e , da selbe mich in diesem J a h r e 1805 z u m zweitenmal als vor dem F e i n d geblieben b e t r a u e r t e . D e n n selbst der H o f k r i e g s r a t h s - P r ä s i d e n t Graf L a t o u r h a t m e i n e m A g e n t e n von S k a y d e , u n d d i e s e r wieder m e i n e r G a t t i n die N a c h r i c h t gegeben, dass ich wirk- lich auf dem Schlachtfelde T o d t geblieben sey, u n d diese Nach- r i c h t v e r a n l a s s t e sie eben, das selbe f ü r sich u n d f ü r meinen da- zumahlen 272 j ä h r i g e n S o h n Carl das T r a u e r k l e i d machen liess.

D a s Schiksal wollte aber, dass ich noch l ä n g e r f ü r meine F a m i l i e , so wie f ü r die Menschheit e r h a l t e n werde, obschon ich m i t t e n u n t e r meinen unseglichen Leiden selbst a n m e i n e m A u f k o m m e n gezweifelt habe.

Als ich zu P r e s s b u r g im Monat J u n y mich von der Reise erholte, g i e n g s o d a n n m i t m e i n e n t r e u e n G e f ä h r t e n U n t e r a r z t Giedel n a c h P i s t y á n in das B a d ab, hier badete mich täglich 2-mal u n d liess a u c h so o f t meine K o p f w u n d e n waschen. U n d da diese B a d - C u r viel z u r s t ä r k e r e n V e r n a r b u n g d e r noch n i c h t g a n z zugeheilten W u n d e n besonders zur V e r s t ä r k u n g meines g a n z l a h m gewesenen linken A r m e s b e i g e t r a g e n hat, so hielt mich a l l d a d u r c h 6 Wochen a u f ; k e h r t e s o d a n n nach P r e s s b u r g zurück, allwo auf A n r a t h e n des F e l d - S t a a b s - A r z t e n Lilienweis, so wie a n d e r e r Civil-Aerzte, besonders a b e r auf A n o r d n u n g der Milit.

Med. C h y r u r g i s c h e n Josephs-Academie zu W i e n (welche bey mei- n e r A n k u n f t von N ü r n b e r g zu W i e n meine K o p f b l e s s o u r e n g e n a u e s t e n s u n t e r s u c h t , u n d e i n s t i m m i g eine g a n z j ä h r i g e E n t h a l - t u n g von K o p f - A n s t r e n g u n g u n d R u h e m i r vox-schrieb), bis ultimo A p r ill 1807 verblieben bin.

Zu P i s t y á n im B a d m a c h t e m e h r e r e B e k a n n t s c h a f t e n u n d

(11)

z w a r m i t d e m G r a f e n Teleky u n d seiner F r a u einer gebornen Gräfin Széchényi, Graf (?) (Stiefsohn von Teleky) Graf W i n d i s c l i g r a e t z u n d seiner F r a u geborene Gräfin Illésházy, mit d e m 80-jährigen a l t e n G r a f e n A m a d e u n d seinem Sohn F r a n z , m i t dem D o m p r o p s t e n u n d Bischof B a r o n P e r é n y i , D o m h e r r n A r a d y , m i t d e r v e r w i t t i b t e n M a j o r i n B á r ó Szörényi, H e r r n von J a n k o - v i t s reichen G r u n d h e r r n im P e s t e r Comitat, welche alle sich g e g e n mich m i t vieler Politesse u n d F r e u n d s c h a f t , besonders a b e r der D o m h e r r A r a d y mit a u s n e h m e n d e r Güte b e t r a g e n h a b e n ; der H e r r von J a n k o v i t s a b e r bey seiner Abreise mich noch mit e i n e m s c h m e i c h e l h a f t e n U n g a r i s c h e n Abschieds Gedicht beehrte.

W ä h r e n d m e i n e m A u f e n t h a l t zu P r e s s b u r g u n t e r h i e l t mich m e i s t e n s im Zirkel meiner F a m i l i e . B e s c h ä f t i g t e mich mit der S a m m l u n g der zur B e s c h r e i b u n g i m F r a n z ö s i s c h e n K r i e g e ge- m a c h t e n ( J a m p a g n e n e r f o r d e r l i c h e n Materialien, so wie m i t L e s u n g g u t e r u n d n ü t z l i c h e r B ü c h e r , besuchte o f t den E x m i n i s t e r B a r o n T h u g u t u n d G r a f e n Balassa, d a n n den General Graf Leopold Pálffy,2 1 die Gräfin C a s i m i r E s z t e r h á z y u n d ihren Sohn Graf Nepomuc, B a r o n J o h a n n P e r é n y i , Graf L a m b e r g u n d seine F r a u geborene B a r o n i n Luzsinszky, Gräfin A l e x a n d e r E r d ö d y , Gräfin A p p o n y i , Gräfin J a n k o v i t s , P r i n z e s s i n L o r r a i n e (?), General F ü r s t H o h e n l o h e , . . . Graf J o s e p h S z a p á r y , Graf F r a n z E s z t e r h á z y , Graf E m e r i c E s z t e r h á z y etc., etc. u n d wohnte den F a s c h i n g h i n d u r c h d e n e n B a a l s , als Zuseher, bey der Gräfin A p p o n y i , Graf N e p o m u c E s z t e r h á z y u n d B a r o n J o h a n n P e r é n y i bey.

A m 1. M a y 1807 reiste von P r e s s b u r g a n meine neue Bestim- m u n g n a c h C r o a t i e n ab, weil o h n e r a c h t e t meiner wiederholten V e r w e n d u n g bey S. K . H o h e i t dem Generalissimus E. H. Carl n i c h t glücklich s e y n k o n n t e meine A n s t e l l u n g zu P r e s s b u r g a u s d e r U r s a c h e zu e r h a l t e n , weil zu dieser Zeit die T r u p p e n s t e t s in B e w e g u n g gewesen, u n d mich S. K . H o h e i t in R ü c k s i c h t m e i n e r noch n i c h t g a n z solid v e r n a r b t e n schweren K o p f w u n d e n , auf einen r u h i g e n P o s t e n angestellt wissen wollten, u m mich zu schonen u n d e r h a l t e n zu können.

A m 16. M a y 1807 bin zu A g r a m e i n g e t r o f f e n u n d gleich bin- n e n 3 T ä g e n d a r a u f w u r d e zur U n t e r s u c h u n g der Croatischen V e r p f l e g s - M a g a z i n e zu C a r l s t a d t , P e t r i n i a , Sissek u n d A g r a m c o m m a n d i r t , u n d auch gleich d a h i n a b g e g a n g e n bin. D a bey dieser Gelegenheit l ä n g s d e r T ü r k i s c h e n Gränze reisen musste, so habe a u c h u n s e r e r croatischen Gränz T r u p p e n L a g e kennen gelernt.

A m 13. J u n y endigte meine U n t e r s u c h u n g zu Sissek u n d a m 14.

d a r a u f r ü c k t e von d o r t e n wieder zu A g r a m ein. D e r bisher d a s Divisions-Commando liber die in C r o a t i e n verlegten Linien-Feld- T r u p p e n g e f ü h r t e F M L . B a r o n S y m b s c h e n ist inzwischen zum C o m m a n d i r e n d e n - G e n e r a l e n in Slavonien, u n d ich a m P l a t z des- sen zum I n t e r i m s - D i v i s i o n s - C o m m a n d a n t e n von S. K. H o h e i t den

G a n a r a l i s s i m u s e r n a n n t worden, u n d m u s s t e gleich bey m e i n e r

2 1 Az 1805. évi magyar nemesinsurrectio alkalmával, mint gyalogdandár- parancsnok, Pozsonyban volt s a francia megszállás idején, nagyon fontos szerepet játszott. Meghalt Pozsonyban, 1825 febr. 24-én.

(12)

E i n r ü c k u n g nach A g r a m d a s D i v i s i o n s - C o m m a n d o ü b e r die F e l d - t r u p p e n , Alvinczy I n f a n t e r i e2 2 u n d Hohenzollern Cheveaux- Legers2 3 ü b e r n e h m e n , welches a u s dem B e t r a c h t e dass C r o a t i e n v e r m ö g i h r e r Municipal-Gesetzen von allen stabilen Milit. B e q u a r - t i r u n g b e f r e y t ist, h i n s i c h t l i c h der u n a u f h ö r l i c h e n Q u a r t i e r s - A n s t ä n d e u n d d e r u n w i l l f ä h r i g k e i t d e r Croatischen Civil-Juris- dictionen m i t s e h r vielen B e s c h w e r l i c h k e i t e n v e r b u n d e n war, u n d m i r endlose S c h r e i b e r e y e n m i t 3 C o m i t ä t e r n , 5 Königl. F r e y e n S t ä d t e , F i u m a n e r G o u v e r n e m e n t , V e r p f l e g s Districts-Direction, 2 Gränz-General-Commanden u n d m i t den vorgesetzten U n g a r i - schen-General-Commando zu Ofen, v e r u r s a c h e t h a t , ohne der T r u p p e eine bessere U n t e r k u n f t u n d S u b s i s t e n z v e r s c h a f f t h a b e n zu können, weil Croatien eben so viel in der C u l t u r z u r ü c k i s t wie Gallicien, u n d keine H o f f n u n g v o r h a n d e n ist, dass dasselbe bey bestehender g e g e n w ä r t i g e n V e r f a s s u n g u n d M u n i c i p a l - E i n r i c h - t u n g d a r i n einige F o r t s c h r i t t e m a c h e n wird. D e r Adel u n d die zahlreiche Geistlichkeit befindet sich allein wohl u n d reich dabey;

desto ä r m e r sind die U n t e r t h a n e n , welche eben so f a u l u n d Scla- ven wie die P o h l e n sind, u n d bey E r m a n g l u n g e i n e r zweckmäs- sigen E i n r i c h t u n g u n d A u f m u n t e r u n g z u r T h ä t i g k e i t d e r g e s t a l t mittellos sind, dass sie k a u m leben, geschweige e i n e m Soldaten e t w a s a n L e b e n s m i t t e l n u m Geld v e r k a u f e n oder a n Z u g e m ä s s b e i s t e u e r n k ö n n t e n . D a h e r jede T r u p p e , die das U n g l ü c k t r i f f t , in C r o a t i e n b e q u a r t i r t zu werden, zu b e d a u e r n u n d m i t l e i d s w ü r d i g ist, denn nebst dem dass m a n auf dem L a n d e weder u m b a a r e s Geld einige L e b e n s m i t t e l oder eine bessere U n t e r k u n f t e r h a l t e n k a n n , ist a u c h bey denen H e r r s c h a f t e n die A b n e i g u n g u n d Unwill- f ä h r i g k e i t zu dem M i l i t ä r - S t a n d so gross, dass diese weder Q u a r - tiere denen Offrs. in i h r e n ohnehin u n b e w o h n t u n d leer stehen- den Schlössern g e w ä h r e n u n d der Offr. g e n ö t h i g t ist in elende K a i u p p e n oder g a r in R a u c h s t u b e n g e m e i n s c h a f t l i c h mit den B a u e r n zu logiren, u n d bey seiner m i t g e b r a c h t e n f e i n e r e n E r - z i e h u n g e n t w e d e r zu e r k r a n k e n oder zu v e r w i l d e r n .

B e y m Adel u n d der Geistlichkeit ist der L u x u s in K l e i d u n - gen, E q u i p a g e n u n d T a f e l n so gross u n d ü b e r t r i e b e n , dass ich i h n n i r g e n d s grösser (ohngeachtet viele L ä n d e r d u r c h g e r e i s t bin) a n g e t r o f f e n habe, u n d in m i r o f t der Gedanke e r r e g t worden ist, dass selbe das Überflüssige v i e l m e h r i h r e n U n t e r t h a n e n zuflies- sen, sie d a d u r c h von Noth u n d K u m m e r b e w a h r e n , in einen besseren W o h l s t a n d versetzten, oder i h r e n Überfluss w e n i g s t e n s auf g e m e i n n ü t z i g e A n s t a l t e n (deren sie g a r n i c h t e m p f ä n g l i c h sind) auf Spitäler, auf I n s t i t u t s f ü r W a i s e n u n d W i t t w e n oder sonst v e r u n g l ü c k t e n H a u s v ä t e r , f ü r E r z i e h u n g u n d f ü r a n d e r e w o h l t h ä t i g e E i n r i c h t u n g e n v e r w e n d e n möchten. Allein f ü r derley schöne m e n s c h e n f r e u n d l i c h e H a n d l u n g e n sind sie t a u b , h u l d i g e n lieber i h r e r E i t e l k e i t und Ahnenstolz, u n d u n e m p f i n d l i c h gegen

22 19. sz. gyalogezred.

2 3 2. sz. könnyű lovasezred.

(13)

d a s menschliche Elend, v e r g e s s e n i h r e b e t r ä c h t l i c h e n R e v e n u e n , ohne i h r e n N e b e n m e n s c h e n was g u t e s g e t h a n zu haben. Die G r a f e n J o s e p h u n d Georg E r d ö d y , G r a f e n D r a s k o v i t s , Keglevits, P a t a c h i c h , Orsich, d a n n der A g r a m e r Bischof besitzen die meisten H e r r s c h a f t e n , besonders a b e r d e r Bischof, welcher auch i m B a n á t h s e h r e i n t r ä g l i c h e z u m Bisch of t h u m g e h ö r i g e Güter, ü b e r h a u p t u n t e r allen die s t ä r k s t e n E i n k ü n f t e hat, so dass demselben a n R e v e n u e n kein Bischof in U n g a r n gleichkommen k a n n . I m M o n a t h S e p t e m b e r 1807 h a b e meine Division w ä h r e n d der Exercier-Zeit bereiset, v i s i t i r t u n d e x e r c i r t , u n d zwar zu F i u m e 1 Bataillon Alvinczy, allwo d e r G o u v e r n e u r von K l u b u s i t z k y mich s a m m t den G a r n i s o n s Offrs. Corps nach g e e n d i g t e m E x e r c i r e n f e t i r t und m i r alle E h r e n u n d Politesse bezeuget h a t . H i e r habe ein prächtige»s T h e a t e r u n d eine geschickte Schauspiel- u n d S ä n g e r - G e s e l l s c h a f t u n d sehr n e t t i g e H a n d e l s - L e u t e g e f u n d e n , u n d m a c h t e m i t denen in der Z u c k e r R a f f i n e r i e e t a b l i r t e n Directoren, d a n n m i t dem S p a n i s c h e n Consul u n d S c h w i e g e r s o h n des Gouverneurs, m i t dem G o u b e r n i a l r a t h A r g e n t a u , m i t der F r a u von S c h r ä m , reichen N e g o t i a n t e n u. s. w. m e h r e r e B e k a n n t s c h a f t . Zu C a r l s t a d t 1 B a t a i l - lon Alvinczy, zu J a s k a (?) 1 Division Hohenzollern Chevaux- L f g e r s , zu Obres 1 D i v i s i o n Hohenzollern, d a n n im K r e u t z e r C o m i t a t zu K r e u t z 1 Division u n d endlich im V a r a s d i n e r Comitat zu V a r a s d i n 1 Division von dem n e m l i c h e n R e g i m e n t ; zu A g r a n i a b e r die Alvinczysche Grenadier-Division. D a m i t dem E n d e S e p t e m b e r die E x e r c i e r Zeit g e e n d i g t w o r d e n ist, so habe sodann

<i'jm Hof K r i e g s r a t h ü b e r die bey denen F e l d - T r u p p e n im E x e r - c i e r e n und D i e n s t g e m a c h t e n B e m e r k u n g e n die Relation e r s t a t t e t .

Zu F o l g e e i n e m von höchsten O r t e n h e r a b g e l a n g t e n B e f e h l s w u r d e das Hohenzollerische Ch. Leg. R e g i m e n t a u s Croatien n a c h U n g a r n verlegt, u n d ist d a h i n i m M o n a t h F e b r u a r 1808 a b g e r ü c k t , wodurch das bisher in Croatien bestandene F e l d - T r u p p e n - D i v i - s i o n s - C o m m a n d o a u f g e l ö s t u n d ich, auf Allerhöchsten B e f e h l S r . M a j e s t ä t des K a i s e r s , ad l a t u s bey den a n der B a n a l - G r ä n z e com- m a n d i r e n d e n General u n d B a n u s C r o a t i e n s Graf G y u l a y angestellt w o r d e n bin, allwo demnach seit 24. F e b r u a r 1808 in Abwesenheit oder in V e r h ä m m n i s f a l l des C o m m a n d i r e n d e n dessen Stelle ver- t r e t t e n .

A n n o c h im v o r i g e n 1807 J a h r e e r g i e n g von S r . M a j e s t ä t dem K a i s e r a n die A r m é e der Befehl, womit j e n e I n d i v i d u e n , welche B l e s s o u r e n oder a n d e r e r H i n d e r n i s s e wegen i h r Gesuch wegen V e r l e i h u n g des Milit. M a r i a Theresien O r d e n s bey dem letzten im J a h r e 1806 a b g e h a l t e n e n Ordens-Capitel n i c h t a n b r i n g e n konnten, dasselbe j e t z t bey den in diesem 1808 J a h r a b h a l t e n d e n N a c h t r a g s - Capitel a n b r i n g e n sollen. D a n u n das B l a n k e n s t e i n i s c h e H u s s a r e n - R e g i m e n t s - O f f r s . Corps schon A n n o 1806 f ü r mich u m den Com- m a n d e u r O r d e n einschreiten wollte, u n d von i h r e m diesfälligen V o r h a b e n n u r d u r c h den U m s t a n d , dass ich zu dieser Zeit in N ü r n b e r g schwer v e r w u n d e t dergestalt in G e f a h r u n d ohne Hoff- n u n g gelegen, dass alles an meinem A u f k o m m e n gezweifelt h a t , a b g e h a l t e n w o r d e n ist; so h a t das g e d a c h t e Offrs. Corps jetzt wo

(14)

i c h w i e d e r u m h e r g e s t e l l t w o r d e n bin, i h r e n l a n g e g e w ä h r t e n W u n s c h zu r e a l i s i r e n g e s u c h t , u n d h a t a n d a s O r d e n s - C a p i t e l m i t B e i s c h l i e s s u n g des n a c h s t e h e n d e n Species f a c t i d a s h i e r bei- f o l g e n d e Gesuch e i n g e r e i c h t :

Hochlöbl. k. k. Ordens Capitel!

I n der U i b e r z e u g u n g , dass d e r H e r r GM. B a r o n M e c s é r y zu b e s c h e i d e n ist, u m selbst e r s t u m die B e l o h n u n g s e i n e r n i c h t n u r i n der letzten C a m p a g n e 1805, s o n d e r n a u c h i n d e n e n f r ü h e r e n F e l d z ü g e n v o r d e m F e i n d e r p r o b t e n a u s g e z e i c h n e t e n T h a t e n , A l l e r h ö c h s t e n O r t s bittlich e i n z u s c h r e i t e n , w a g e t sich das dies- s e i t i g e B l a n k e n s t e i n i s c h e H u s s a r e n - R e g i m e n t s - O f f i z i e r - C o r p s d a s h i e r beiliegende Species F a c t i E i n e n H ö c h s t l ö b l . O r d e n s C a p i t e l z u r e r l a u c h t e n E i n s i c h t , P r ü f u n g u n d E n t s c h e i d u n g zu u n t e r l e g e n , m i t d e m B e m e r k e n , dass diese E i n r e i h u n g a u s dem G r u n d e e r s t izt g e s c h i e h t , weil g e d a c h t e r H e r r G e n e r a l b e y A b h a l t u n g des l e t z t e n O r d e n s - C a p i t e l s t ö d t l i c h blessieret, d u r c h 7 M o n a t h e in d e r C u r zu N ü r n b e r g gelegen, u n d m a n n i c h t e r w a r t e t h a t , d a s s der- selbe w i e d e r u m v o n s e i n e n s c h w e r e n B l e s s o u r e n geheilt, solche ü b e r l e b e n sollte.

Species Facti.

D e n 9. October 1805 h a t die D e u t s c h e A r m e e , u n t e r C o m m a n d o S r . des en Chef c o m m a n d i r e n d e n H . G e n e r a l d e r C a v a l l e r i e E. H . F e r d i n a n d , K ö n i g l . H o h e i t , v o r d e r S t a d t G ü n s b u r g P o s i t i o n ge- n o m m e n . D i e a u s den P a l a t i n a l u n d B l a n k e n s t e i n - H u s s a r e n - R e g i - m e n t e r n b e s t e h e n d e B r i g a d e des H . G. M a j o r s B a r o n M e c s é r y a b e r stellte sich v o r w ä r t s b e y N o r c h e n h e i m a u f . Zu F o l g e e i n e r d u r c h den H . F M L . G r a f e n v o n G y u l a y N a c h m i t t a g s u m 4 U h r m ü n d l i c h den g l e i c h g e d a c h t e n H . G e n e r a l e n e r t h e i l t e n A r m é e - C o m m a n d o - B e f e h l , sollte derselbe m i t d e n e n 2 I n f a n t e r i e R e g i - m e n t e r n Erbach2 4 u n d S t u a r t ,2 5 d a n n m i t 2 D i v i s i o n e n v o n P a l a t i - n a l , u n d 2 D i v i s i o n e n v o n B l a n k e n s t e i n H u s s a r e n R e g i m e n t e r n a u f G ü n s b u r g z u r ü c k m a r s c h i r e n , a l l d a die D o n a u B r ü c k e passi- r e n , ü b e r G u n d e l f i n g e n g e g e n G i e n g e n v o r r ü c k e n u n d so die A v a n t G a r d e v o n der n a c h r ü c k e n d e n A r m é e bilden. D e r H . G e n e r a l B a r o n M e c s é r y liess sogleich die b e s t i m m t e n 4 C a v a l l e r i e D i v i s i o n e n a u f - sitzen, u n d m a r s c h i r t e m i t denenselben d a h i n ab, u n d da die 2 I n f . R e g i m e n t e r r ü c k w ä r t s i m A r m é e - L a g e r g e s t a n d e n sind, schickte e r seinen A d j u t a n t e n den R i t t m e i s t e r Z s i t t v a y m i t der d i e s f ä l l i g e n O r d r e zu b e s a g t e n 2 R e g i m e n t e r n . B e y seiner A n k u n f t in die Gegend d e r D o n a u - B r ü c k e , m i t d e n e n 4 H u s s a r e n D i v i s i o n s (die 2 I n f . R e g i m e n t e r s i n d a u s d e m A r m é e - L a g e r noch n i c h t e i n g e - t r o f f e n ) h a t derselbe a u s d e m k l e i n e n G e w e h r F e u e r so wie a u s d e m C a n o n f e u e r a b g e n o m m e n , dass der F e i n d die D o n a u - B r ü c k e , w e l c h e m a n h ä t t e p a s s i r e n sollen, b e r e i t s a t t a q u i r t habe. D e r H .

2 1 42. sz. gyalogezred.

2 5 18. sz. gyalogezred.

(15)

General liess dahero, bey dieser Gestalt der Sache, die 4 H u s s . D i v i s i o n e n h a l t e n u n d a u f m a r s c h i r e n , v e r f ü g t e sich f ü r seine P e r s o n m i t einen Z u g H u s s a r e n zur R e c o g n o s c i r u n g gegen d i e D o n a u - B r ü c k e , u n d da e r a l l d a alles i m grössten F e u e r f a n d , m u n t e r t e e r die daselbst auf B e s a t z u n g p o s t i r t e I n f a n t e r i e zum t a p f e r e n W i d e r s t a n d e a u f . D a jedoch der F e i n d bald d a r a u f m i t v e r d o p p e l t e r I n f a n t e r i e Masse auf die B r ü c k e losstürmte u n d u n s e r e I n f a n t e r i e g a n z zum weichen brachte, eilte der H. General zu seiner C a v a l l e r i e - T r u p p e zurück u n t e r d e m grössten Klein- g e w e h r f e u e r - R e g e n , liess diese v o r r ü c k e n , n a h m m i t derselben eine excentrische S t e l l u n g , die 2 B l a n k e n s t e i n i s c h e n - H u s s a r e n - D i v i s i o n e n im v o r d e r e n T r e f f e n u n d die zwey P a l a t i n a l - H u s s a r e n - Division in 2. T r e f f e n u n d en R e s e r v e aufstellend. Als n u n die feindliche u n s e r e I n f a n t e r i e zu h e f t i g v e r f o l g e n d a u s dem Hohl- weg d e b o u c h i r t e u n d derselben a m F u s s e bis gegen die V o r s t ä d t e G ü n s b u r g s n a c h f o l g t e , liess der H. General die B l a n k e n s t e i n i s c h e n H u s s a r e n in selbe e i n b a u e n , sie in den H o h l w e g z u r ü c k w e r f e n u n d eine M ä n g e n i e d e r s ä b e l n . D e r F e i n d b e m e r k t e die auf der P l a i n e in i h r e r l i n k e n F l a n q u e a u f m a r s c h i r t e Cavallerie, welche i h r weiteres V o r d r ä n g e n in die S t a d t G ü n s b u r g v e r h i n d e r t e , r ü c k t e n u n m i t v e r s t ä r k t e n I n f a n t e r i e - M a s s e n gegen die Cavallerie auf die P l a i n e vor, der H e r r General w a r t e t e diese Massen ab, bis sie sich i n der P l a i n e e n t w i c k e l n wollten, u n d in dem A u g e n b l i c k i h r e r begonnenen E n t w i c k l u n g a t t a q u i r t e er diese Massen zu wiederlioltenmalen a n d e r Spitze seiner Cavallerie, r i c h t e t e eine b l u t i g e N i e d e r l a g e u n t e r diese Massen an, u n d b r a c h t e sie ganz z u m weichen, selbe bis in den H o h l w e g v e r f o l g e n d . U n s e r e ganz e p a r p i l l i r t e I n f a n t e r i e g e w a n n w ä h r e n d diesen Cavallerie A t t a q u e n Zeit sich zu sammeln, in den V o r s t ä d t e n G ü n s b u r g s wieder zu f o r m i r e n u n d allda P o s t o zu fassen, der H . General a b e r verblieb die ganze N a c h t h i n d u r c h m i t seiner Cavallerie zu P f e r d in e i n e r e x c e n t r i s c h e n S t e l l u n g u n d hielt damit, u n d m i t einer s p ä t e r vom A r m é e - C o m m a n d o i h m zugeschickten G r e n a d i e r - B a t a i l l o n von Reuss-Plauen2 6 den F e i n d d u r c h die ganze N a c h t in so lange i n Respect, bis die v o r der S t a d t i m L a g e r g e s t a n d e n e A r m é e d u r c h G ü n s b u r g defilirt, die ganze R e s e r v e - A r t i l l e r i e a u f g e b r o c h e n , u n d alles n a c h U l m z u r ü c k m a r s c h i r t ist, schickte das b e y g e h a b t e G r e n a d i e r - B a t a i l l o n eben d a h i n ab, endlich a b e r gegen Tages- A n b r u c h m a r s c h i r t e auch er a u s seiner S t e l l u n g m i t denen 4 H u s - s a r e n D i v i s i o n e n ab, u n d deckte den R ü c k z u g der Armée.

D u r c h die zweckmässige A u f s t e l l u n g der Cavallerie-Truppe,.

so wie d u r c h die z u r rechten Zeit a n g e w e n d e t e n u n d b e w i r k t e n C a v a l l e r i e - A t t a q u e n , wobey von B l a n k e n s t e i n H u s s a r e n 2 Offrs.

t o d t geblieben, 5 a b e r blessirt, gleich wie auch von P a l a t i n a l - H u s s a r e n - R e g i m e n t e der O b r i s t - L i e u t e n a n t Csanády2 7 v e r w u n d e t worden, vereitelte der H . General die vom F e i n d e v o r g e h a b t e

2« 17. sz. gyalogezred. .

" Csanády József 1808- és 1809-ben a 12. huszárezred parancsnoka volt; m i n t ny. vezérőrnagy halt meg 1817 aug. 27. Nagykerekiben (Bihar vm.). Testvérének

(16)

Eroberung- der S t a d t G ü n s b u r g , w i e d r i g e n s derselbe a n n o c h in .dieser N a c h t m i t u n s e r e r flüchtenden I n f a n t e r i e zugleich in die

•Stadt gekommen, allwo das H a u p t q u a r t i e r , K r i e g s - O p p e r a t i o n s - Cassa, u n d gleich h i n t e r der S t a d t die ganze Artillerie-Reserve g e s t a n d e n , die A r m é e a b e r n i c h t wieder d u r c h G ü n s b u r g z u r ü c k h ä t t e m a r s c h i e r e n k ö n n e n .

D a n u n der H. G e n e r a l d u r c h seine k l u g e n Dispositionen, E i n s i c h t , Entschlossenheit, s t a n d h a f t e s A u s h a r r e n u n d d u r c h die i h m eigene T a p f e r k e i t , denen d e r A r m é e a n s o n s t e n u n g e z w e i f e l t w i e d e r f a h r e n e n U n f ä l l e u n d V e r i r r u n g e n k r ä f t i g s t g e s t e u e r t , u n d solcher g e s t a l t e n sich u m die E h r e u n d R u h m u n s e r e r W a f f e n , so wie ü b e r h a u p t u m den S t a a t auf eine ausgezeichnete A r t v e r d i e n t g e m a c h t h a t , so r e c h n e t sich das diesseitige B l a n k e n s t e i n i s c h e H u s s a r e n R e g i m e n t s Offrs. C o r p s als A u g e n z e u g e dieser r ü h m - lichen T h a t z u r s t r e n g e n Pflicht, S r . M a j e s t ä t u n s e r e n aller- g n ä d i g s t e n M o n a r c h e n u m die h u l d r e i c h e V e r l e i h u n g des Com- m a n d e u r - K r e u t z e s , f ü r diesen in der A r m é e a l l g e m e i n geschätzten G e n e r a l a l l e r u n t e r t h ä n i g s t zu b i t t e n .

D a s O r d e n s Capitel h a t auf dieses E i n s c h r e i t e n des B l a n k e n - .steinischen H u s z á r é n R e g i m e n t s Offrs. Corps, u n d n a c h g e h ö r i g e r P r ü f u n g d e r in dem von selben e i n g e r e i c h t e n Species F a c t i ange- f ü h r t e n T h a t e n , mich e i n s t i m m i g des C o m m a n d e u r - K r e u t z e s w ü r - d i g b e f u n d e n . D a n u n der diesfällige Schluss des Ordens-Capitels .auch von Sr. M a j e s t ä t dem K a i s e r u n d Grossmeister des O r d e n s r a t i f i c i r t u n d b e s t ä t i g t worden ist: so habe dieses K r e u t z a m 18. A p r i l l 1808 a u s den H ä n d e n des zu dieser F e y e r l i c h k e i t delegir- t e n H. B a n u s C r o a t i e n s u n d in d e r B a n a l - G r ä n z e C o m m a n d i r e n d e n G e n e r a l F M L . G r a f e n I g n a t z von G y u l a y e r h a l t e n , welches der- selbe i m N a m e n S r . M a j e s t ä t öffentlich zu A g r a m in Croatien i m B e i s e y n aller T h e r e s i e n - O r d e n s - R i t t e r , v o r d e r F r o n t e des hiezu

•en P a r a d e a u s g e r ü c k t e n B a r o n Alvincischen I n f a n t e r i e R e g i m e n t s u n d in G e g e n w a r t der in der G a r n i s o n angestellten G e n e r a l i t ä t , m i r u m g e h ä n g t h a t ; n a c h d e m ich bevor n a c h v o r a u s g e g a n g e n e n D a n k - s a g u n g s r e d e das seit 1796 i n n e g e h a b t e kleine Theresien Ordens- k r e u t z abgelegt, u n d zur w e i t e r n E i n s c h i c k u n g a n die O r d e n s K a n z l e y den H . B a n u s ü b e r g e b e n h a t t e .

Nach E n d i g u n g dieser F e y e r l i c h k e i t h a b e n mir zu E h r e n der H . Bischof zu A g r a m von V e r h o v á c z so wie d e r das ächte Ver- d i e n s t schätzende H. Graf J o h a n n D r a s k o v i t s grosse T a f e l n ge- g e b e n ; beim e r s t e n b e f a n d e n sich der H. B a n u s , ich m i t der Gene- r a l i t ä t u n d allen O r d e n s - R i t t e r n n e b s t der A g r a m e r Noblesse u n d

« i n e n Theil von dem G a r n i s o n i r e n d e n Offrs. Corps, beim letzteren a b e r der a n d e r e Theil des Offrs. C o r p s u n d der Noblesse. W ä h r e n d diesen T a f e l n u n d Mahlzeit ist sowohl in der O b e r e n - S t a d t beim

— Miklós huszárszázadosnak — volt a fia a magyar képviselőházban olyan sokáig szerepelt Csanády Sándor, ü g v a n e s a k a napoleoni háborúkban harcolt Csanády Ernő 2. huszárezredbeli százados is. (Szül. 1776. Nagykerekiben, meghalt ugyanott 1818-ban.)

(17)

G r a f e n D r a s k o v i t s , als in der C a p i t e l - S t a d t beim H. A g r a m e r Bischof von V e r h o v á t z , d u r c h den D o n n e r der a u f g e s t e l l t e n 24 P o l - ier, dieser f e y e r l i c h e T a g v e r e h r l i c h t worden.

D e r bey der A g r a m e r Accademie angestellte P r o f e s s o r d e r M a t h e m a t i c P a t e r F r a n z K l o h a m m e r P i a r i s t h a t mich bey dieser Gelegenheit m i t einem in m e h r e r e n g e d r u c k t e n E x e m p l a r i e n h i n a u s g e g e b e n e n Gedicht v e r e h r t .

I m M o n a t h J ä n n e r h a b e n mich S. M a j e s t ä t der K a i s e r zum General F M L . zu e r n e n n e n u n d die V e r w a l t u n g beyder General- Commainden in Croatien, n ä h m l i c h das C a r l s t ä d t e r V a r a s d i n e r u n d d a s B a n a l - G r ä n z - G e n e r a l - C o m m a n d o zu ü b e r t r a g e n g e r u h t .

D a in diesem J a h r e i m M o n a t h A p r i l l a b e r m a l e n die F e i n d - seligkeiten m i t F r a n k r e i c h ausgebrochen, u n d mich S. K. H o h e i t der G e n e r a l i s s i m u s E . H. Carl, v e r m u t h l i c h wegen meinen schwe- r e n K o p f w u n d e n i m F e l d e n i c h t a n g e s t e l l e t haben, so w u r d e be- m ü s s i g e t S. K . H o h e i t dem Generalissimus vorzustellen, dass n a c h - deme ich o h n e r a c h t e t m e i n e r Blessouren mich annoch s t a r k g e n u g f ü h l e z u r E r t r a g u n g der F e l d f a t i g u e n , m i r die A n s t e l l u n g i m F e l d e g e n e h m i g e t w e r d e n möge; allein die Cabale u n d I n t r i g u e der den G e n e r a l i s s i m u s u m g e b e n d e n A d j u t a n t e n , welche theils selbst b a l d die G e n e r a l s w ü r d e zu e r h a l t e n , theils i h r e p r o t e g i r t e n Clienten d a m i t zu bekleiden w ü n s c h t e n , machte, dass ich n i c h t bey d e r L i n i e s o n d e r n bey der I n s u r r e c t i o n s - A r m é e meine A n s t e l l u n g im F e l d e e r h i e l t . A m 3. M a y w u r d e d a h e r o per E s t a f e t t e v o m H o f - k r i e g s - M i n i s t e r i o beordert, sogleich zu der U n g . A d e l i c h e n - I n s u r - rections-Armée a b z u g e h e n , w o r a u f a m 5. M a y von A g r a m a u f g e - b r o c h e n u n d zufolge W e i s u n g von S. K. H o h e i t dem E. H. P a l a - tínus,2 8 den 6. M a y zu S t e i n a m a n g e r eingetroffen, u n d die v o m E i s e n b u r g e r C o m i t a t allda v e r s a m m e l t geweste I n s u r r e c t i o n s - T r u p p e n g e m u s t e r t habe, von da v e r f ü g t e mich in das Szalader,.

S ü m e g h e r , B a r a n y e r u n d Tolneser C o m i t a t in gleicher Absicht,, u n d n a c h g e e n d i g t e r M u s t e r u n g w u r d e eben per E s t a f e t t e nach R a a b befehligt, u m das C o m m a n d o ü b e r die d a h i n e i n r ü c k e n d e n I n s u r r e c t i o n s - T r u p p e n zu f ü h r e n .

Ich t r a f a m 16. M a y zu R a a b ein, f a n d bloss die vom R a a b e r C o m i t a t gestellte Cavallerie-Division a u s g e r ü s t e t , das Comorner B a t a i l l o n u n d die O e d e n b u r g e r Division Cavallerie u n d I n f a n t e r i e z u m Theil a u s g e r ü s t e t an, u n d da d e r F e i n d bereits durch das W i e s e l b u r g e r u n d O e d e n b u r g e r C o m i t a t v o r g e r ü c k t ist, u n d d i a Gegend von R a a b m i t einem Angriff bedrohete, so habe gleich die V o r p o s t e n bey H o h e t r e u e n u n d B a r á t f ö l d ausgestellt; die ü b r i g e n in diesem u n d i n dem d a r a u f folgenden M o n a t h J u n y e i n g e r ü c k t e n I n s u r r e c t i o n s - T r u p p e n aber w a r e n g r ö s s t e n t h e i l s u n a u s g e r ü s t e t . Dieser U m s t a n d u n d der Mangel an gedienten Staabs-Ober- u n d U n t e r - O f f r s (weil der Generalissimus von der A r m é e keine a b g e b e n wollte) e r s c h w e r t e mein G e s c h ä f t bey O r g a n i s i r u n g dieser I n s u r - r e c t i o n s - T r u p p e n dermassen, dass ich d u r c h meine ganze D i e n s t -

28 József.

Hivatkozások

KAPCSOLÓDÓ DOKUMENTUMOK

kezésünkre.. M ettern ich és Lajos főherczeg.. édes Hazámnak akartam szol­.. gálni.. tagajánlási lajstrom ). tagajánlási

kontinentális éghajlati hatás alatt álló,közepes hullámos,löszös, siksági kulturmezőség /a somogyi vizgyüjtőn/; 4 = mély talajvizü, mészlepedékes csernozjómmal

14 Corporale ad sancta Dei evangelia recepimus juramentum, quod contra maiestatem nostram seu contra aliquos dilectos nostros vel fide- les nnllam faciet conspirâtionem, ligam

téket nem tartván, minden Isteni ’s természeti köteleket felforgattak t mikor Nemzeti b o r o n g á ­ sokban nem tsak a’ Köz-Jót, Díszt, Tekintetet, hanem az

kezésemben sejtelemként kifejezett aggodalmamat; az eddigi közegészségi viszonyok mellett pedig egyhamar reményünk sem lehet tartós javulásra. Ha azonban a

nista Pártja Területi Bizottságának toborzó munkája következtében már 1918 végén 8—9000 volt hadifogoly harcolt a Vörös Gárda és a Vörös Hadsereg sorai­..

ségről tettek tanúbizonyságot, nagy szakértelemmel és leleményesen harcoltak. Nehéz lenne a harcok közül bármelyiket is kiemelni, mégis elmondhatjuk, hogy a

Tanulmányok a török hódoltság és a felszabadító háború történetéből. Szita László.) Pécs, 1993.; Szigetvár története. Bősze Sándor, Ravazdi László, Szita