CONSIDERATIONES
P R O B l , AC S I N C E R I P A T R I A C I V I S
S U P E R C A U S I S ,
q v m
¿JUVENUM MORES CORRÜMPUNT,
EOSQUE COMMUNI S O C I E T A T I NOXIOS R E D D U N T ,
D E P R O M P T i E A
F R A N C I S C O X A V . S Z Ü H Á N V F
g g *
j m ¿ z
C A S S O V I Aß,
T t P i s J O A N N I S M I C H A E L I S L A N D E R E R , }
P E R P E T U I IN FÜSKlir.
Tum maxime formanda atas, cum iimulandi ner fcia e ñ , & pracipientibus facillime cedit.
Fab. lib. l . c. 4,
. tVt'N V V
i
(Qi ipfoS Feteres admodum folicitos reddidit liberorum edncatio^ ut matura deliberatio- ne opus effe duxerint, quorum cura eosdem turn probis moribus, turn fcientiis imbuendoS
iraderent, ne fi J ecus, at que optarent
yre eiccidatj fibi nuerorem, filiis iguominimn, Rci- publicce pevniciem accerfant, Quid nos agcrc oportebit, ut boc in negotio Parentwn ex- pleamus voluntatem? Profecio fi in Plutarcbi concedcre velimus fenteiitiam ; admovauli funt tc?ier(e cetati Magiftri, quorum id inculpatd fit vita
}id mores jufice reprebenfiom bctud
A 2 6b-
obnoxii, & peritia mivime vulgaris ; mm tefle Caf/iodoro : qztod in juventute • non di-
i
fcitar, id fr afta fax flute ignoratur. Ouam- obrem cum nequc Ambrofio fidem abnuamus, multo ante vita, quam doflriva quarenda efl;
vita enim bona, cí fine doctrina habet gra- tiain , doflriva fine vita intcgritätem von ha- bet ; vibilomims tautum abejf, ut hac non- vulli Genitor um tangantur^ cura, ut ne in eonfilium quidem fuarum adcoccnt cogitatio- nüm, quo paño J'oboles iußituantur. Appo- fite buk rci dixiffe fertur Diogenes : fe mal- lc Megarenfis alieujus effe arietem, quam fi- lium. Verum advertant li tantifper animum,
pneteritorum uva revocent memoriam, aflu- tum ipfos fafli tum pudebit, tum pmiitebit.
Quid enim caufx fubejje videtur, ut fummi Viri, quorum femwm cum laude alit pofieri-
. tas.
tas, fapientes fuo adjunxerint lateri, a quo-
ww pende bant confiliis ? Hand alia, atqus i i ut ad pmdentue juxta, ac it quit at is leges
fuas exigèrent añiones. Legimus, Barium He- raclito Philofupbo fuiffe ufum Magiflro, Ale- xandrum Arifiotele, Ariaxerxem Menandro , Polemonem Xenocrate, Epaminondâm Lyfide, Achillem Cbirone, Pynhum Artemone. Jam fi Regnomm Monarcbis confultum effc vide-
batur, quibusvis in negotiis aliorum fie ae- eommodare judicio, multo cequias non fit, a primis ipjis annis Natos eorum tradert
curie, qui Í2 pofijint} id velint eosdem infor- mare, we Patria illos fivnu fiuo complcHatur fdios, qui fiubinde perditis fuis moribus torn-
muni officiant focietati. Caufas, fi lui et, candido aperiam peñare, c quibui educationis rnnis promanat ruina ; ferpit enim malum,
A 3
quhi c3 alias quorundqm in animis jam egit radices, pvigilate itaque Parentes, ne fami-.
lice fplendorem, quem Vos, Majoresque Ve~
flri generofo fanguine, multoque labore meu cati efiis, filii in tenebras convey taut,
I. R U I -
M O L L I S , A C P R A V A E D U - C A T I O.
Natura cclucationis ope indiget.
aud icio, an quidpiam majorem redoleat turpitudinem , atque naturam , quse homi- ni propria eft, non e o , quo oporteret modo excolere. Ager pinguem licet contineaj: terrain, proferendisque frugibus idoneam; tantum tamen abeft, ut domini, cujus juri eft obnoxius, re- fpondeat defiderio, nifi indefefla operariorum accedat induftria, ut nihil prater herbas, ufni tniniine neceflarias fit prolaturus. Tenera arbor, quamvis folo rerum omnium feraci iiiam debeat originem; nihilotninus nifi eidem folicita olitoris admoyeatur manus, majore ventorura v i abs fua
C A P U T I .
A 4 nati-
nativa deflcftet pulchritndine, ñeque hominutn in fe copyertet pculos, eosqije detinebit, E x his facile arguere licet, quanti Parentum inter- fit, ne minorem in educandis liberis, quam pro- movenda re familiari adhibeant diligentiam, cum homo, telle Aputejo » ad bpnum perinde, atque malum proclive indipifcatur ingenium. Memine- rint una , nos Patriae patos efle, ut, fi opus fit, turn maturo confilio, turn invifto anitni ro- bore fugientem ejus fortunam revocemus; fin vero Genitores admodum gravi fuo indormierint muneri, in eos omnis Reipublica; redundabit ca- lamitas , ruina refundetur.
Aschinej dum ab fuis extorrem Rhodii ageret vitam, quodaip die orationem ad civium babuit frequentiam, qua acrius in eos inveftus eft , cum in informandis filiis multo negligentio- res, atque natura: legis exigebat ratio, femet prsbuiffent. Juvat ejus referre verba, quae ope- tjs mpi fini non parum fervitura videntur, Pan-
cis
eis itaque habetote : feire v o s , Rhodii ! volo , Majores veftros laudi übi duxifle, quoniam ori- ginem a Lydis traherent, ut prae aliis nationi- bus fingulari proliutn fnarum tenerentur cura, ne illud vivondi ordirentur genus, quod comma- ni felicitati eíTet p^futurum, Quamobrem publi- ca caverunt aut'noritate, u t , fi Pater pluribus augeretur liberis, ii duntaxat adeant hxredita- tern, qui virtute caeteris praeftarent ; adverfutn enini arbitrabantur ¡equitati, ut perditis innutri- ti moribus deinum fruftibus magno labore par- tis potiantur.
ütinam noftro quoque tempore ea apud omnes obtineret confvetudo, haud dubiß arden- tius Seniorum monitis Juvenes fuam accommo- darent vitam ; fed cum perfape a refto aberrent tramite, œquiori jure Parentes ipfos criminis infimulandos effe arbitror. Priusquam autem co-
gitationes, quas mente concludo, paulo clarius aperiam, accommoda rei propofitfc utar fimilitu-
A s dine.
»
dine. Nonne herba fi noxium imbibant humo- rem, etfi non aftutum , labente tamen tempore
\
laeto fuo exuuntur virore, tum rugas agunt ¿ ac demum emoriuntur; perinde foboles alieno nutri- tae lañe, quid mirum 11 ab fuorum defcifcant indole, labemque toti inférant familia ; cum per- f ï p e accidat, ut nutrices, quarum concreduntur cura;, v i t e , famaque parum integra fint, a qui- busí vitiorum hauriunt femina, naturaqne adeo inferunt, ut ea evellere arduum fit. Nullus enim ibi navus, ubi oritur, définit, ait Valerius Ma- ximus. Tum dicente Seneca : diffuculter refcin- duntur vitia, qua nobiscum creverunt.
Quis jam in dubium vocare audeat, per- quam n> ceftarium efle, ut natura , quamvis pec«
candi adliuc nefcia, ab omni arceatur occafionè, quae traducenda vite impedimento fore videre- tur. Profefto nujlum tam obtufa mentis elle reor, qui inventum thefaurum fublefta fidei lio- mini porrigeret confervanduin, quae enim fiudio- fius
flus dilxgimus, ea majore cuftodimus cura; nihil- pminus fecus cum prolibus agi videmus. Plato quemadmodum Graacis; ita Lycurgus Lacedzmo- niis feveras impofuerat leges, ut mulieres non ínfimas modo, fed & nobihoris fortis fuá liberis przberent ubera. Plutarchus vero de regimine Principum refert, fextum Lacedzmoniorum Re- gem Othomiften a morte duos reliquifle filios, quorum natu minorem Patrio fuifle fuffeftum So- l i o , baud alia de caufa, quam quod a Matre fit laftatus. Tánti nempe Veteres ipfi fuorum ar- debant educatione, ne Reipublicae fubinde offi- ciant faluti. Jam íi ab creaturis ratione defíitu- tis mutuemur exempla; nullum ha&enus animal
• e l e manfvetis legimus, aut vidimus, quod foe- tum naturae dono datum aliis commiffet alendum;
quin, quod multo amplius admiratione dignum eft, non paucae animantes fimulatqne partu fol- vuntur, mo!x, etfi plures in lueem edant, cibo, quo foveant Angulas, indefefla profpiciunt dili-
gen-
gentia. Compertum aque eft, fimias cafraios fa- os ab ea, qua pepererint, hora, donee eos ab lañe depellant, nunquam e brachiis dimittere folere.
Quid porro de avibus loquar, qua fuis in nidis vivunt, & ova duntaxat, unde pulli exclu- duntur, ponunt; quos tamen alis continuo pro- tegunt, caloran iisdem conciliant, efcamque ata- ri conquirunt congruam. Cui jam juftant non moveret indign3tionem, eo dementia quasdam proceflifie Mulieres, ut caniculoj ampleñi ma- gnificum, proprias finu excipere foboles, turpi exiftiment. Profeño ñeque honeftas finit, neque pudor patitur, neque lex ulla concedit, ut, quas Deus filiorum fecit Matres, ipfa canum fe ex- hibeant nutrices. Hac igitur origo eft, ex qua gravis in Parentes mceror, fummum in familiatn dedecus, triifia in Patrian* promanaut incommo- da, dum infantum natura, qua fingulari indiget ope, fub exordium vita vitiis reddatur obnoxia.
Pra-
lum inopia cnítodis, inquit Plutarchus. Quam- obrem , ne multus fim, fermoneque meo tadi- iiin pariam, illud ad extremum ab Genitoribus majorem in modum oro , obteftorque, ut parem honefi® educationi adjiciant curam, neque cujus«
vis fidei concredänt liberos, fecus certas a fu- premo Numine timendas babent pognas.
C A P U T II.
Educationis proba neceffitas
?id commendatio.
Q
uamvis e claro ortos fanguine videatur be- nignius intueri natura, eorumque corpo- ribus, & animis fortunas, perinde, atque virtutis meliora inferere femina ; nihilominus naceffe eft, diligens ut accedat cultura, qua ea; foveantur dotes, & commifla felici indoli fementis augea- tur; fatendum enim eft, non femper Alexandros s Philippis; fed interdum Caligulas a Germani-eis
eis proereati. Sub initium quidem ardtuim eft, conjeftura affequi, quinam futuri fint liberi; id tarnen facile conjicies, dum annis aufti eos ede- re ineipiunt fruftus, quos educatio pollicebatur;
neque enim poteft quisquam noftrum fubito fiu- g i , ijt ait Cicero; verum probi Magiftri accu- ratis przeeptionibus teneram aetatem fuffulciant oportet, ut mores refti inde gerfflinent, liaec PlUtarchi mens, hoc cönfiliüm.
Cujus rei neceffitas etil cuique prudentum fole clariör efle videatur; cum tarnen non pauci
gravioribus Reipublicz diftenti laboribus mino- rem, quam opus f i t , filiorum gerant curatu, his iuitor , fvaforqur fum , ut eos integrz v i t s , fin- gularisque feientiae Viri concredant fidei, ne fpe, quam de ipfis coneeperant lönge maximam, or«
bentur, & , neglefto admodum necelfario conß- lio, fera animi vulneri adliibeatur medicina.
Profefto nifi avis fub initium dukem fiftulas do«
ceatur cantum , tantum abeft, ut ad artem de. ' / mum
mum fuam exigat vocem, ac diverfum a nativo moduletur fonum, yut, cui infveverat, eidem porro etiam adhsreat. Si vitis non excolatur, nihil praeter labruicas palato adverfas exhibebit;
baud fecus fieri aflolet, ut liberi, quibus attu- tum folicita inilitutio adhibita non eft, poft- quam in vitia prsecipites ruerint, nullum aut fi- b i , aut Patriae lint allaturi fruftum. Atque ex tam corrupta natura , ingenioque depravato , quantas fecum communi focietati invehent cala- mitates , ominari poflumus. Deum iinmortalem ! quae erit in Seniores natu contumacia! quam ef- fufa in omne flagitium libertas ! quae animi ela- tio! quanta fui ignoratio! Non ii ullum virtu- tls ftudium, non Religionis unquam concipient seftimationein; fed eorum, qui fcelerum inter fe tfedere conjunfti funt, familiari gaudebunt ne- ceilitudine. Quid? tempus fortafle usque abjeftas mentis juvenibus pro deprecando Numine conftitu- es ? Sed ipiis jam innatvin eft, boras omnes vel
tur-
turpi fermone, vel otio. vel fotntió cönterere, Libellos piis affeótibus plenos volvere jubebis ? Aft piólas Chartas perverfa fubminiftrabit indo«
Jes. Sacras ades adire pracipics? Verum domum pietati devotam oculos duntaxac pafcendi caufa fubibunt.
Neque his fuam circumfcribent libértateme Ceras Majorum fuorum verbis efferent, fainiliam ad vetuftam reducent originem, de adeunda ha- reditatis gloriabuntur amplitudine ¿ cum tarnen ii noóles integras in fubfidium diei vocent, ut fadis vacent voluptatibus, iisque amplius ex- plendis , adtnodum fe are obftringunt alieno, ut nomiaibus diffolvendis ne provefta quidem atate futuri iint pares. Quo paólo, qua erit Paren- tum fpes? Quis probus Reipublic® civis? Ii, neglefta educatione, liberi tarn profligad, tarn perditi,, tarn ab omni honeftate exiftant alieni.
.Verum, fi hac Regni totius peftis eos duntaxat depafceret, miuus fortalle nobis agre accideret;
fed
fed dutil éxftinftis jara fflcccdent Genitoribus 4 dum fplendidis íufficientur. dignitatiliüs ; quid ab iis aliud expeftandum, atque ut in pluribuS Re- Jigionis exílinguant ardorbm , gentium convel- íate jura,- Imperaníium enertent majeftatem, vb- nerationem e íubditórüm evellant cordibus; lis- que quidvis agendi iuferant übértatenu
Alia fane fuas ' Lacedzmonii y Grací; ác Romani erudierunt do^rina pioles; fion eniln la- tuit fapientillimos homines nec laudern familia ex improba vivendi licentia , nec liiemoriam ge- nferis eX projefta audacia filiis, nec honorém
& gloriam nominiá; ñec Patria falutem fecus confervari, áugferiqne poííe, quam fi in liberis íublimis quadarn fcientia, eximia VirtUs, rara denique eluceat humairitas; quamobrem Argivi / eum eflent mOribus exculti, Vitos 3cri ingenio,' confutúmatoque judicio aluerunt," peí qu o s teñe- ra atas optimis natura imbueretur dotibus; id euim pr¿ aliis eorum obveríabatur oculis, ci-
B vetn
vem bonum pofle elle îieminem, aut Reipublic®
utilem, qui non a primis annis ad communetn felicitarem foret enutritus. Quid de priftantifli- mis Spartanis dicam ? aut qua eos laude affici- am ? Qui fub initium vitae natos inter illos, qui virtute , exiftimatione, doftrina , integritate cae- teris praftiterunt, voluerunt efle educandos, ex quorum demum recta morum inftitutione mira acceflit gravitas, in viétu frugalitas, privatis in rebus moderation in publicis aquitas, ex his conftans anirni enata eft fortitudo. Quid de Ro- manis adferam ? Vcreor, ne dum de illis mul- tum etiam dixero , parum dixiile videar. Apwd eos lege cautum erat, ne puer nondum decimum egreflus annum fine vita comité per Urbem ob- erraret, ne vigiles fui cuftodis effugiat oculos : non eniin igrtorabant Patres confcripti, filios fe- veriore in difciplina plurimas imbibere poffe vir- tutes. Quibus ut riiulto confulerent amp'.ius ; ex- ftruxere forum, quod vulgo ingenium fuifle vo-
ca-
catiun Xenoplion aíTrit, ut ex aifiduo juventu- tis ftudio ingeniorum orbis univeríus caperet do- cumenta.
Videndum tamen eft, ne major, atqne na- tur® indoles expofcit, rigor» in ferociatn dege- neret, & p a t e r n o a u t moderatoris furori quo*
tidiana viftima litetur filius cum gravi corporis juxta, ác anim® damno. Qüamobvein ea, qua par eft, attentióne una cogitate, quanta condentione iu liberos ad oranem honeftatem educandos vos eile oporteat, ne immortalem Veftri, Majorumque Yeftrorum gloriam uno tempore, atque unica fortafle reiniííione deleatis, ac obliteretis, fero
demum deplorandam.
Prohíbete , qusfo, igniculos fcelerum , dum opportuna fuppetit occaiio, ii confumi noti vul- t i s , obftruite fontes, ft violento fluélu abripi lion optatis, fuccurrite lanquori, ft morbo ex*
ftingui timetis; quemadmoduift enim parva non- nun quam fcintilla integras demolitur urbes , aut
B a I flu-
fluvius nggeri le fe infinuSns univerfam eruit molem; non fecus propenfi ad vitia proliuin ani- mi, niíi pranature in adveríani fieclantur par- tém, altiores agent radices, doñee omnem virtu- tem, honeílique amorem turpiflima conñciant la- be. Agite igitur, quod faólu optimum, Patrie charum , fortunisqoe civium perutile fore judica- tis. Et qnantns in Reinpublieam promanaturus fit e proba edücatione ñuños , meo , quem per- texui, fermone tantifper metiamini.
Qiio tempore, quc.vt rations bifiituetuli finit
ulti in varias abeunt fententias, quo tem- pere liberi itudiis fint admovendi, alii Ariltophanis fequiintur judicium, alii Hefiodi fub- fcribunt opinioni ; liic feptitnum tctatis defigit annum, quo lludia teaero ingenio accommoda in-
C A P U T III.
liberi ?
ftil.
ftillentur , is paulo maturius exigit, ne fub uii- tium rei litteraria çàpiantur tzdio ; nihilominus ctû non pauci inveniantur, qui neutri adharent parti, illud taineu Seneca veritatem obtinet : al- tius pracepta defcendunt, qua inollibus iinpri.
tnuntur mentibus. Jam fi quis a meis, quas du»
dum mente concluferam, fiare velit cogitationi- bus, fatius effe duco, fi ad cujusvis Regionis fe finxerit clima; nam , qui fub frigido cœlo in Jucem eduntur, multo ferins, atque qui çalidam indepti funt Patriam, ingenii confequuntnr matu- litatem. Lima celebérrima Regni in America Peraani civitate manfuetiores mufaj, ac feverio- res una difciplinas tertio fupra decimum itatis anno abfolvere, tum palam etiam propugnare, res eft minime infrequens, quin & repertus tri»
ennis infans , qui judicio aque, ac fermone ad- tnodum pollebat, ut Urbein omnem, tum ipfunj adeo Pratorem in admirationeni rapuerit ; verum adrepente frafta feneftute citius, atque Europai,
B 3 me-
I
memori® defti'uuntur tenacitate. Qmbus anient in locis gelu rigent omnia, multorum docemut teftimonio, plurimos usque obtui« efle mentis, ut sgre vel neceflar is excoli queant fcientiis.
E x his non aliud elicere qontendo, quarn ne ocyus, neve aliis, ac natura patiatur, ap*
plicentur ftudiis; nam canente Poeta ; non omnis fert omnia tellus. Prsterea magna quo que opus eft cautione, ut parvuli illoruin duntaxgt tradantur c u r ® , qui rara moderation©
eorum indolem traftare noverint, neque pluri- bus, quam >excipere poliint, oneraverint. Noa ignoramus , angufti oris vafcula fuperfufam bu- moris copiam refpuere folcre ; ft vero inftilletur, compleri; haud fecus olim egifte feruntur: Pa- lamion, & Cornutus, quorum inftitutioni concre- dims fuerat Lucanus, bic quante demum erudi- tionis evaferit, h ftoriarum loquuntur monumen- ts. Angli fuos ut infantes litterarum erudirent notis, aleis nuraerorum loco eas inferunt, &
qua
quae levi manus jadtu fuperiomn obtinent par- tem, teueram statem mox eas condifcere jubent, quo padto fit, ut trium faepe dierum fpatio , dum Iufu fuum proles pafcit animum , litteras jeque turn nofcat, turn nominet etiam. Sed non his duntaxat educationis omnis definitur modus, ne- ceffe eft una, ut Moderator parvulorutn indolem , ac propenfionem perquam meditate teneat, quos íimulatque obi'ervat ad vindift* ftudium, alieni nominis imminutionem, nimiam pecunii cogendae fitim proclives eíTe, adlutum muniat Ionge falu- berrimis monitis, cosque in diverfum tvaducere vivendi genus adnitatur. Juvenes, qui Pythago- tx difciplinae femet obtulerant, is a principio íingulorum mores, naturam ex oris, vultu», to- tiusque corporis conformatione legit. Non fecus Demo'critus aciem ingenii, folertiamque Protago- rs ex lignorum mira quadam arte junftorum fa- lce conjecit,
B 4 Quis
I
Quis jam nor perfpiciat, onmem ab «du- eantibus pendgre inftitutionem, ut eorum ferme virtute, aut vitio magnos illa fruftus proférât, reí nullos, Quod In jpfis animadvertare licet arbufculis, qiue p^rinde funt a cultura fertiles, tqn Ut coluntur plurimum, fed ut multa colenti«
accedit induftria. Quin ipfas quodammodo fen- tire putes , quibus figantur. manibus, doñis, an imperitis. Adeo fe rudibus pfraebent difficiles, ac morofas ; ita fe contra dant gnaris molles, ac fieñi dociles, Quanto igititr majori ad id in- cumbendum erit ftudio, ut erudita^ in manus tra- dantur. pueri, qui hoc folertius traftandi funt, quo nati melius, & ad majora funt geniti. Ni- hil autem magis edncationi officit, quam , dum ii ipfl, quorum plurimum intereflet, tener® men- ti Íntegros ändere mores, a corrupta vita funt notati. Leónides olim Alexandri moderator, qui- busdam eundem imbuit vitiis, qui ne adultiore quidem state iiádcm fe expedivit. Philager ña-
tur®
tur« fu» agnofcens defectum, fapienter refpon- jlifle dicitur rogatus: cur non deleclaretur edil- candis , & informarnos pueris ? Quoniam, inquit, pee me ipfo deleftqr. Erat eniin prsferyids i r « , fy folitudinis captand« findiofus. Noverat profetto ingenuos Vir in Moderatoribus non mo-
do folidam eruditionem, fed morum quoque pu- ritatem, cumprimis vero manfvetudinpin requi- Eenijam efle, tie , quod fingulari docendi metho- do ftruftum, id agendi deftruatur afperitflte. Py- thagoras dum quempiam difcipulorum durioribus eaftigafíet verbis, ferunt, eúm pr« animi incero-
?e laqueo fibi ademiífe vitam, quo. f a f t o , qun- quain reliquo tempore in ullum graviqs eft in- vertís.
Quid enim eft f«dius inftitutore furiofo, quem cum manfvetum eñe oporteret, torvo vul- tu, tsem entibos labiis, contorta in rugas fronte, indecoras convitiis, facie inter pallorem , & ru- borem variata, pleno perftrepit ore, ac erran-
B s fes
pites agit faevitia. Sed neque Parentes omni vacare nxvo arbitror, quorum non pauci admo- dutn aperto foboles filas profeqnuntur amore, ut malint, fcientias expertes domi fovere, quam hominis cujusdam curat concredere educandas, &
fi committant etiam, tantis inftitntorem circum- fcribunt legibus, ut, ne jufra quidem reprehe»- fione, dum a probitatis defleftunt via, uti pof- fit. Quis. non hujus muneris afficiatur tsedio ? Moderator fi Dominorum hoc in negotio expleat voluntatem, nullam tenera xtas fpem de fe fu- turi folatii pollicebitur ; fi difciplinam urgeat, tempus otio teri non finat, mores ad iquitatem exigat, extemplo proies in Matre quxrent pr®.
fidium, cujns aures fubdolis complebunt quere- lis. Quid porro fit? Siue demura indulgebunt Ii- hidini, Religionis nihili pendent doftrinam , Pa- rentum audafter refiftent monitis, quin , paucis multa ut coraple&ar, familiae . dedecus, Patrix
grave
prave évadent onus. Non igitur villi videatur piinitn , fi prae Nobilibus pauperes, ac prorfus oblcuro loco nati fufiîciantur dignitatibus.
C A P U T I V .
Quanta Parentlbus incumbit cura de infor-
» V. >
maudis filiis, ut Patrice utiles évadant cives.
"îp^arentes non raro crebris fufpiviis, ardentî- busqué precibus fatigant Cœlum, charis ne
* augeantnr filiis. Horum deliderio lubens ipfe fubferibo, cum mihi quoque perquam neceflarii fore videantur, qui fuorum in feneclute tueantur Vitam, ac una famili® gloriam, quam Majorum meritis in acceptis referunt, pro dignitate alant.
Verum teile longo rerum docemur ufu, fecus expeßationi perfxpe refpondere fölere eventum ,
nifi
nifi a teneris eo, quo par eft, modo educentur Ijberi. Nunquam enim guftui arridentes autumno Jeguntur fruftus, niü faecundos vere arbor ey- plicet flores. Graves de prolibus Qenitorum audimus querelas. inobedientia easdem infimu- lant, raoribus minus caftigatis illigatas ajunt, quin tarnen hic mentem ftibiret cogitatio, ipfos- met fuis pnebuiffe anfam, ut mal« évadant; dun»
enim iisdem plus nimio in pueritia indulferant, venerationem omnem, quam Senioribus natu de- berent, in illarnm exflinxerant animis. Nimiua profe&o amor, inquit Plutarchus, multis Paren- tibns, ut ne vere ament, caufa eft. Ariftotelqs perinde dignam memoria pofterltati reliquit fen- tentiam, dum reliqua inter id quoquç fcviptis prodidit : ad re&am Reipublicae inftitutionem plurimum referre, pueros non mollir effe enu- tritos.
Neque majore opus effet cüra, atque ut ea fnb initiiim prim* stati inftillentur principle, v
qu®
V
qus pietatem in Deum, fidelitatem iti Princi- - etn, amorem in Patriam docent; his enim mu- tua civium fovetur concordia, jurium cönferva-
t
tur «quitas, Regni felicitas ptovehitur; tantutn tarnen abeft, ut folito diligentia ad id nönnullt incumberent Parentes, utilesque Reipublic« for- jnarent filios, de qua bene mereri, fingulari fern- per cedit bonori, ut parva admodum eosdem tan- gat folicitudo, etfi vitam omnem inter luden- dum, aut venandum traduxerint. Sed itieliöra
tantisper fapite, & illos demum natos, quos do- mi inllituendos tenetis, prudentis cujüsdatn Viri fidei concredite. Noll diffiteor quidem multo dif»
ficillimum effe, naturam rerum omnium pene rü- dem feientirs juxta, atqne probis imbuefe mori- bus, ne aut Vitium in ea nutríamos, aitt virtü- tem fuffocemus. Crefcit licentia fpiritus, f*vi- tia comminuitur. Affürgit in fpem optimam, fi laudetur, fed coutemptu mox coucidit. E a igi-
tur adhibenda eil moderatio, u t , dum necefle fue-
fuerit» frcnis ut.imur, dum vero res tnierit, fii*
mulis. Quoties laude dignum quid egerit, attol- li, non geílire, patimnur; gaudium enim exultatio, exulta ionem fuperbia, fuperbiatil nimia fui con- lequitnr sftimatio, qux Patria: non mediocria
i
p^rit incompioda.
Enitendum quoque efty ut teñera etas di- fcat, fuis imperare fenlibus, moflís animi regere, de quo ratio impellit, eo demum inclinare; di- fcat, fecreta communicare nemini, dolorem, aut injuriam vultu non prodere, offenfam oblivioni mandare; dífcat, quovis muñere cum probitate defungi, folidam duntaxat fettari virtutem, glo- riara quaerere fine invidia, inventara retiñera fi- lie ambitione. Veruin utile perinde foret, ut ex, quas paucis pertexni, dotes in ipfis eluce- ant tum Parentibus, tum Moderatoribus; exem- plís enim pueri certius, & commodius erudiun- tur, ac illa altius demittimtur in ánimos, qu¡e
fidelibus hauriuntur oculis, Multum fane filio da-
ter exemplum dederis.
Jam quid de fdentiis, dicam, qus publicis in Scholis fummo fervore, parique difcipulorum proponuntur fru&u? Exafta infantia, dum ad graviores traducuntur difciplinas, meminerint, fe Patriae natos elle , contendant itaque conatu, quam poíTunt, máximo abdere fe litteris, ut &
copiam vetborum, & frribendi nitorem fibi red- dant fainiliarem , his adjiciant reite cogitandi,
judicandi, tum loquendi methodum, Hiftoriam una non Regui duntaxat illius, quod incolunt, probe calleant; fed reliquorum etiara, necefle eil, ut teneant notitiain; quin neque Metaphifi-
ces, aut Phyfices, Mathefeos, aut Oeconoinic®
ruftic® cognitionein, neque Jurium, aut Politias in fe defiderari patiantur peritiam, quibus ex- politi dignos fe prsftabunt, quos Respublica fuo compleftatur ünu, quosve diguitatibus fub- inde admoveat,
Illud
3 S
îllùd filentio prieterire hand pölWini, quodt tarnen ad acuendam Juvenum indùftriaiii j'nültum conferret, ut, dum ëruditi Modetatöres binis per. « annum viribus füorütn palam periclitantur pro- greiTnm, nullum pene mäjoris noti adeffe Vi- rum, qui fui prafentis copia eosdèm animaret.
Non tidet, ad diffitos quandoque agros conce- dere, ut videant, quam uberem fegetes promit- tant meßem. Non tsdet ± armenta pecorum adi- r é , ut videant, qùibus polleant viribus, quam induerint piuguedinem. E t qua induftria filii va- cent ftudiis, quos cx iis legerint fruftus, non- nülli Parentum non tantum cognofcere non fata- gunt, fed ne percontantur quidem. Quid caufa i eil? Majore uimirum rei familtaiis, quam libe- rorum, tenentur cufa.
Non poflum non memiriiflTe Grscorum, bi quinto quovis anno folemnes ad Urbem Qtym- piam inftituerc ludos, ut iis Utiles Patriae for- roareut viros, & ut amplius fuorum accenderent
ani-
ánimos , fréquentés ex omnibus Régni partibus coiifluxerant homines. Nec abs te fufpexit ho- ílis eoruin in providencio fapientiam, ílnpuit ití dimicando fortitudiuem, quam ñeque periculi gravitas unquatíl fregit, neque injuria tempórum libefaftavit; E t niû fub initium ad Reipublic«
fclicitatem non conletyandaro modo; fed augen- dam etiam inftituantur, nutabit civium falus ¿ Regni fortuna in fummum adducetur difcrimen, neque unquam Nollros exteras nationes aut in- f'eltos reformidabuut, aut diligent f«derätos; natn tum pads i tum belli tempore perquam necef- farii font ; qui & variis pnediti lint fciëntiis, &;
corporis valeant viribus, quas nec otium corru-
/ \
p i t , nec vitiuin comminiiit.
Multum «que communi prodeffet fclicitati
fi Juvenes afperiori vivendi generi fe afveface- / rent, durioribitsque femet exercerent lsboribus >
qui tantum abeft, valetudini ut officiant, ut éan¿
dem roborent etiám, Lycurgus, magnus ille C Spar-
Spartanorum Legislator , luis in mandatis dede- rat, ut pueri in Urbibus nati ad vicéfnnum ®ta- tis annum vitam rui i agerent, ne oculi prius fpedtandis voluptatibus, quam corpora ferendis oneribus, afvefierent. Ligurum gens, olim arni- ca Capua:, alt Rom® infenfa, Senatusconfulto fanxit, ut nemini fuorum itipendia mereri lice- ret , nifi vel militise educatus, vel in montibus paitoris obiillet nuinus, non alium ob finem, at- que ut fe arduis quibusve perferendis oneribus pares reddant. Balearium infularum incol® ne inertes in edueaudis videantur liberis, afliduis cos fatigabant laboriluis, qnin neque ullum con- tingere linebant cibum, mli quem ex funda de- ftinato perciiiliHént lapide, quibus effedtum e f t , ut metuendi cundtis evaderent hoftibns. Britauni
fuos ad flumina frigore conftridta ferebant pár- vulos , eorumque glacie triverunt corpora, ne aiuitiore state permolelta aeris temperie defice- rent viribus. Apu«t Campanos ea viguit con-
fve-
fvetudo, ut nati antequam matrimonio jüngeren- tur, cibos fiando ederent, & humi noftem tra- ducerent. Pluribus fuperfedeo ex.mplis, quibus multo altius fingnlorum inferere poffem animis, quanti Reipublic® interfit, proies non fecus in- fiituere, quam ut ex iis fruihim longe maximum capiat Patria. Videte igitur Patres, ne muneri vefiro deefle, aut filiorUm coimivere videamini genio.
C A P U T V .
Quid Nobilium animis cumprimis inflillarc
oportet.
N
obilitas dum aliis fanguine, aliis virtute, aliis vero tum fanguine, tnm virtute de»beatur , mihi, qui horum inferti fnnt numero, in tres abtifle videntur elaffes. Diogeiles olia a quibusdam rogatus, fuam de Nobilitate ut de-
C a pro-
promeret meutern, reppfuit: tilis dulitaxat händ propriam efíe oportere, quos in ferencíis pro Patria laboribus patientia , in adeundis periculis alacritas , in" toleraudis adveríis conftantia, in i'pernendis voluptatibus robur animi, in vincen-
«¡is cupiditatibus fortitudo eommendat. Quamob- rem, quibus nominis claritas a Mnjoruni tantum proflnit meritis , ea nativnm fuum in filiis ämit- tet decus, ii Parentum non refponderint faftis.
Non abs re igitur canit Jnvenalis; tota licet ve- teres exornent undique cer® atria, Nobilitas fo- lá eft j atque tínica virtus. Qua carens, qui ge- nus laudat fuum, aliena laudat, inquit, Seneca.
E x his quid aliud elicere neceffe eft, quam Ut prob® educationi, quam a teneris hauferant, tum morum integritas, tum ícienti® accedat fo- liditas; squum enim eft, tit, qui natales pr®
multis aliis indepti funt en inentiores, animi per- inde, atque corporis dotibus, csteris prsftent.
Verum segre admodum hac in parte noítram ex-
pkbunc voluntatem, nifi laudis avidi non tam i'erantur, quam rapiantur ad omnem honefti, de«
eorique amorem, . Veteres Phi'-ofophi multum quidem extollunt Nobilitatem fanguinis cum vir- tute conjunftam; quae tamen ii ablit, Nobilitas eft corpus fine anima, nomen fine honore. Ne- que fufficit, ut quorundgm opinione ii habea- mur, fed enitamur una procedere ad majona;
nam quanio illuftriorein quis antiqux probitatis prsfefert effigiem, tanto eft nobilior.
Agefilaus fimulatque intellexit, Grioos qui- busdam in civitatibus velle ei honoris caufa fta- tuas erigere, aftutum his pene verbis refcripfit:
jnei nulla fit imago, neque perita manu, neque ullo alio artificio parata, fi quod priclarum ges- fi facinus, hoc, fcitote, perennis glorii monu- mentum fore; fin minus, ne fuperbse quidem fta- t u i , opificum induftria erefts , mei memoriam illuftr. bunt, Profefto eximiam virtutem fponte fua fuum confequitur decus, nec eft ulluni pre-
C q tio- i ^
tioílus fimulacrum, quam bene aft® vit® memo- ria. Huic confonum seque eft illud Themiftoclis, qui Seriphio çuidam in jurgio dixifle fertur;
öieum, inquit, genus ab« me habet originem , tuum in te définit.
Caveant itaque Juvenes fuam Majorum fa- ftis metiantur gloriam, quam niü paribus alue- rint meritis, exftinguent penitus. E t ne id re- apfe accidat etiam, fint pii in Superos, reveren- tes in Seniores, affabiles in squales, mites in fubditos. Vultus una modefliara référât, os fa- pientiam fpiret, corpus denique totum gravita«
tem fpargat, quam rara in omnibus temperet comitas ; quibus fingulorum in fe convertere ocu- los, animosque fibi devincire fatagant ; nemo enim veram nominis laudem nafcendo, fed pro- be vivendo, nancifcitur. Francifcus Petrarchi
•crioribus aliquanto verbis quorundam Romano- rum, qui elata mente genus avitum a quibusdam repetiere; perftringit arrogantiam. Malo Pater
tibi
tibi fit Therfttes, dummodo tu fis jEacidae fimi- lis, Vulcaniaque arma capeffas , quam te Ther- fits fimilem producar Achylles, & tamen ut lon- ge repetas, lengeque revolvas nomen , ab infa- tni gentem deducis afylo. Majoruin primus quis- quis fuit ille tuorum, aut pallor fuit, aut aliud, quod dicere nolo.
Quamobrem faciles ne iis praebuerint aures, qui ajunt, opus baud effe, ut iludiis impalle- fcant , qui a fortuns bonis quam optime funt inftruftl, cum alliduus librorum ufus turn mem- bra extenuet, turn ipfas exhauriat vires. Pro- fefto cognitionem quarumvis rerum tnulto am- plius neceflariam fore judico Nobilibus, quam vili ftemmate natis, cum ab illorum perfape de- mum ccmfiliis Patriae f a l u s , civiumque pendeat felicitas; quemadmodum enim in navigando cae- teris prsilare & gubemandi peritia, & vigilan- tia, & fide naucleros oportet; non fecus i i , qui reliquos genere anteeunt, fapieatia, juftitia, ani-
C 4 mi
mi moderatione, ac ardenti public! coimnodi fin?
dio pr® aliis excellant, necefie eft. Adde, quod ut natura fuá animus praftantior eft covpore, ita ornamenta ingenii longe pulchriora funt extern®
Nobiiitatis iníignibuí; qua de caufa Solon diceiie folitus efi: fe quotidie aliquíd difcentem fene- fcere; Boetius vero, decus eruditionis, & dp- ftrin® virtutem, nullius fortuna ludibriis obno-
/
xiam , ajebat, quam nec ferrum , nec pdax. tefie Plutarcho, abolere poteft vetufias. Demetrius dutn hoftium urbem folo sequaflet, ab Stilpone fciícitahatur: nunquid fuorum quidpiara amififíet?
Kefpondit: nihil equidem; bellum pnim ex vic- tute nulla ducit l'polia. Dignum igitur efi, ut ii cumprimis, qui vetufi® ftirpi, optimaque de Patria merit® fuam debent originem, pnimum
f
probis periude moribus, atquc vario fcientiarum genere excolant; nam, ut fup in opere teftatpr Seneca, nemo ftpiens nafcitur, fed fit.
Ma-
Magnus ille Seipio Africanus, quemadmo- flum vefert Cicero, vice quadam in h«c aurea verba folvit linguam: nunquam fe minus otio- fum efTe, quam cum otiofus , nunquam minus folum, quam cum folus eflet; in otio enim, feu tempore a laboribus vacuo, totum fe litte- ris involvit, & in folitudine fecum loqui afue- v i t , quia alterius egeret colloquio. Non fecus
& Ai'ifthenes AthenienGs rogatus: quid emolu- ment! cepiifet ex Philofophia ? Ut mecum , in- quit, loqui poflem. Jam fi penitius rein infpi- ciamus, neceffe eft, ut fateamur, ex ftudiis plu- rimas in nos redundare folere virtutes. Si fidera allerenti abnuis, confide Menandrum, quid ab eo audies ? Eruditione manfuetos fieri omnes.
Horatium ®que adi, mox in has ejus offendes voces: nemo adeo ferus , ut non mitefcere pof- fit, fi modo doclrins patientem prsbeat aureni.
Verum Oratqrum Princeps Tullius multo uherio- res recenfet frq&qs, dura ait: ftudia litterarum
C 5 > ado-
fcdoïefcentiam alunt, feneftutem obleftant, fé- condas res ornant, adverfis perfugium, ac fola- tium prœbent.
E t tamen usque abhorrent nonnulli Nobili- um, fcientiis fuum expolire ingenium, ut malint optimarum artium rudes adolefcere, quam aefH- mari fapicntes , quos demum nec public® falutis cura tangit, nec propria; gentis augend® gloria reddit folicitos. Profefto apertis ii docent te- ftimoniis, fe fanguine duntaxat Mobiles elle ; moribus autem, & eruditione multis infimae for- tis inferiores, qui fi dignitatibus admoveantur, lugebit juftitia, opprimetur innoceritia , fubleftns quorumvis agendi modus dominabitur« Satius jnulto foret, ne tantis Respub ica involvatur ca-
* îamitatibus, fi illi fingulls fufficerentur honoris gradibus, qui nominis claritatem non abs fuo- rum dérivant meritis, fed fua efficiunt virtute, ut primis in Regno annumerentur Viris ; fateor, iub id temporis omnem adhiberent, operam, ut
\ non
«on nudum Nobilitatis gérant titulum, verum reapfe taies, quales e(Te oportet, & fint, & ha- beantur etiam ab hominibus. Quamobrem vide- t e , Parentes ! quantum veftra interfit, ut filios tum probis moribus, tum neceffariis imbuatis fci- entiis, ne fero nimis pteniteat negle&ae liberorum inftitutionis, msrorem ex eorum fceleribus ' per- • cipientes, quem nulla demum, ut ait Plutarchus, fubfequetur utilitas.
C A P U T V I .
Quœ olim Vetem ternit folicitudo, qvisve
hoc tempore apud exteras nationes obti- net modus
3teneram atatem tum probis moribus, tum fcientiis imbuendu
E
tfi omnes fub uno cœlo in lucem editi i'u- mus; vari® nihilomihus inclinationes, mo- res diverfi id effieiunt, u t , qui iidem elTe vide- mur ,mur, a nobis plurimum differamus. In aliis ex*
años äd omnein huinanitatem laudamus mores.
In aliis incultam, & agreftein agendi ratione®
deteftamur, Ulis infitum, ac pene innatum ad- verfa qusvis perferéndi fpiritum, teile ipfo fen, fu docemur. Duriore hos labore mox frangi, viribus exhauriri, sgrc ferimus. Nonnulli rara ingenii acie, vario fcientiarum genere, fingulari confilii maturitate pluritnos in fui rapiunt admi-c rarionem. Quidam admodum obtufaa mentis, ac necedad« quoque do&rins funt expertes, u t , fimulatque linguam ad loquendum folvunt, a&u- tum fe rifui exponant omnibus. Si quispiam ex me quzfierit: unde in homitiibus usque oppofit«
corporis juxta, atque animi dotes fuam ducant origine® ? Profe&o haud fcio, än abs ulla alia r e , quam inllitutione, eandem mutuentur; edu- cations® enim alteram naturam jure effe di- xerim,
Jam
jam tit qiwsdam fefitione met) comple&ar hationes, Romanorutn, ii lubet, tantisper repe- tamus meinoriam, quorum mutuo decretum eft confenfu, ftovus Ut ctearetur Magiftratus, cujus munus foret, totam obire Urbem , inquirendi, ac cognofcendi gratia, quinam eflent in educan- dis filiis folito negligentiores; quod ft lion ne- mo minus caftigat® inventus eft v i t ® , mox is graviorem dederat poenam; Pater vero trifti fue- rat mulftatus exilio. Qus animadverfio multo julUflima omnium videbatur judicio, ne Respubli- ea fuorurn concideret fceleribus. Par etiam co- natui refpondit eventus; nam eo tempore Roma pr® aliis floruiti totoque celebrabatur orbe; illis enim gloriabatur Viris, quos natura finxit ad
prsliuin, virtus infiituit ad glorinm, fortuna eve- xit ad lauream, fortitudo coronavit ad perpetu- am rei geft® memoriam, qui fuis vulneribus gen- ii fu® fubvenire, f u0 interim public® felicitati pvofpicere, nec horruerunt, nec recufarunt, ini-
guura
quum exiflimantes, vitam natura , cum cogat, reddere , Patria, dum rogat, non daré.
Non minore laude digni veniunt Carthagi- nenfes, apud quos ea Viguit confuetudo, ut pue- r i , cumprimis vero, qüi Parentibus optime de natione meri.is acceptám referebant originem, ad duodecimum atatis annum quam diligeniifllma inllituerentur, tenerique eorum animi ad omnem fingerentur probitatem; tum haufiis longe utilis»
funis moribus, ad eam femet applicuerunt ar- tem, qua cujuslibet arrifit genio; demum, cum majori virium pollebaat robore, qui nos juven- tutis anuos militan difciplin® addicere oportuit;
exafto autem tricefimo anno, de ineundo Ma- rimonio licuit cogitare. Poítremo virorum jam inferti numero Senatorum fubiverunt confpeftum, coramque fuam depromere meutem, neceffe fuit, cuinam vivendi generi reliquam, qu® fupereft,
«tatem fint impenfuri y recedere porro , kge ve- titum erat. Ñeque defiderabautur, feu, dum ca-
ftra
ftra metabantur, qui hoftium infringerent auda- ciam, ktamque de iis, quoties manus conferue- . rant, referrent vi&oriam ; feu, cum domi degt- bant, qui cives fapienter regerent, artes ad per*
fettionem proveherent ; feu , dum terra, marique tempus traducebant, qui rem agrarian» colerent, quseftus cum frudtu exercerent.
Quid de Perils proferain, quos filentio prx- tereundos, tantum abeft, ut in animum inducam meum , ut fufiore quoque calamo, nifi brevitati ftuderem, ipforura educandi profequerer ratio- nem. Hi liberos, de quibus fpem conceperant ànipliorem ; honeftifiimis alendos concrediderant cuftodibus, qui mox vitia, qux fe infinuare vi- debantur, corrigèrent, inceflum una , agendique modum ad honeftatis exigerent leges ; cum autem aliquanto maturiorem attigilfent setatem, iis Ma- gifter, equitaudi prse aliis peritus, adjunftus e f t , qui fonipedem in gyrum fleftere, & in arduum urgere cunttantem, turn in prscipiti ipfo fufti-
r
«ere
mire -labehtem ipí'os docereu Vefufli ti o it bac duntaxat re, illorum inñituendi pileros definie- batur moduS ; nam quartunx. fupra deciinum in- greffi annum Múderatores adibant, a quibus Deo»
rttfn cultum $ ritus Sacrorüm, virtutes heroë di- gnas , fcientias Reipublic® faluti cumprimis íer- vituras avidjs excipiebant áuribus j ut fabinde titiles Patri® femet probarent filios,
Maflaget® , quos olim auxilium Pompejo Magno in pugna Pharfaliea tulilfe fcribit Luca- iius, lit & corpore forent ad laborandum foli- diori, & eruribus ad currendum levioribus, in- fantibus camelorum lac fugendum, & panem de glandibus confeèlum dediíle perhibentur»
Ture® vero, quamvis exiguo ícientiarum tenean- tur defiderk), eorumque expleatur voluntas, íi li-
i >
beri Alcoranum , linguam Árabicam , ac Perfi- cam probe calleant, mercaturam fingulari cona- t u , parique cum utihtate faciant ; nihrlominus usque acretn iis confeqnendi honoris indunt fpi-
ri-
rltum , üt nihil prorfus parcant teinpori, quin flignitate quapiam, cujus obtinend» cupiditate flagrant, potiantur, cognito , illas non fanguini, Hon Majoruni meritis deberi ; fed propriis dun- taxat pofl'e comparari virtutibus. Non ' comme- inoro Ghinenfes, qui in ëducandis prolibus fie
primai tenere gloriantur ; quem in finem magnis fumptibus erefta videntur «difi-ia, in quibus Re- ligionis fu» do&rina, Geometria Aflrcnomia, àgricultura, artes quam plurims traduntur, ac excoluntur. Exilant una non pauca Eruditorutn ëollegia; nam apud eos Nobilitäs nulla, nifi qu«
a fciëntiis venic. Taceo Chanad« in America incolas, qui fub initium «tatis fuos traftandis armis afvefaciunt natos, iisque prsfentibus fer- inonem de Veterum duntaxat Heroum' faftis fe- runt, ut omni titnorè "folutum iis inlpirent anU jnum.
Gsteris fuperfedeo, he iongior, quam vo- luerim, non tarnen, quam debuerim, efle yidear.
D Quam-
5<?
Quamobrem poftremo Vos nllrquor Patentes, nc gravem nomini veftVo afpergatis labem, qui non pro eo, ac par eí'r, infiituitis' filios. Nnm quos ex iis Patria fubiiide leget fruétus, íi id pra aliis fuá interefie arbitrantur, lit Chriítian® Fi- dei dogmata piofcindant verbis , cerímonias rifu ' excipiant, Miniftros convitus laceíTant, quamvis
fcitu neceíTarin ignorent- Qlíos , itiqua n , ex iis Patria fubinde leget f'ruchis, ti nullam pene e Schoiis egreffi vitio filo effer. nt fci niiam. Mi- noribus applicabuntur muniis? Sed iis quoqne gereodis fe minia e idon.eos mox exhibebunt. Mi- litiae infeíibentur ? Verum extemplo ipfos t®di- um capiet, qtu libertati plus nimio funt afveti.
Habetis profe&o liberos, q.ios non e f l e , quain efie, fatius foret. Veirerandam confulite antiqui- tatem, & quid vos lacere oporteat, aftutum edocebit; a f t , ' n e odium mei apud vos parigm , illa Fabii fententia concludo fennonem : omniutn
fit
fint, fifios habeant.
C A P U T V I I .
Educatio ad honeft&iis jilxtd, at que prudcn-
t.'ue leges cxaeta utilitati cjl multo ma- ximal
N
unquam crefcente's iai piiblica gaudia intuei bimur filios , nili tub initium eorum men-»tibus turn fcienti® , turn virtutis iuferantur. feini«
na. Non enim fatis eft, natural foliws iriftruitos effe dotibts, nifr accedente cultuia, in fpem una adolefcant Patri® , quartobrem perquam neceffa- rium fore judico, ingenii capacitate ut pollint, applicatione ut velint, indefelTa indultria ut agant;
quae fubinde Reipublic® faluti profutura cogno- verint ; nam, tefte Seneca, homo non perinde fibi, quam alien®, communique nafcitur utilitati.
Si vero caveat Rtligione. quid, obteftor, fee- ID s ieii-
leiibus perdite illjgatus pro fuornm molietur commodo ? Si do&rina fit vacuus, quid laude dignum ordietur rerum pene omnium experr?
Si aninii fortitud ne fit deftitutus, quid ardui ag- gredietur ignavias innutritus ? Princeps cura fit Religio, bsc fundamentum, Iiec bafis eft, fine qua probos quidern qpimunquam fuo agendi mo- do mentietur mores; fed brevi in praeceps ruitu- ros. Familiarem inibit confvetudinem , aut quam- dam aliam fortafle coget focietatem; aft pofi;
pauluhim diíTolvendam. Fidem in Prineipem , amorem in Regnum teftabitur; verum opinion«
citius defiturum. Sine Religione nemo pro eo, ac par eft, fuo defungetur n.unere , "nemo fin- gulari gonftantia public confuíet fprtuns. Tan- ti nimirum rSfert ad cujus vis Provincis confer- vandam, promovendamque felicitatem, illáin co- luiífe. Átque ifttid videtur elle, cur bene de Patria meviti p i s aliis Religiouis tenerentur
»more,
Nunia
Nuina Potnpilius fuprem® Romanorum ad- motus dignitati, nihil antiquius íibi duxit, quam ut afperain, traftatuque difficilein populi indo- lem Religione tfelinirec, ñeque fpe delnfu? eft ; plus enim pietate in D é o s , quam timore plenis effecerat armis, illa fuos doroi in ordine conti- nuit: illa ad qusevis ardua fuos accendit; ac in- ílammavit. Non fe cus B i as Joniis, Pittacus Mi- tylenjeis, Rhodiis Cleobulus, Lochrenßbus Za- leucus, Lycurgus Spartanis Religionis inftillarunt cnltum, qui longo didicerant ufij, eo fublato , funeftiíTimam Reipublic® iinpendcre debere rui- nam. Projeft® itaque vitae eum velim exiftima- t e , quem haud magna colendi Numinis angit cu- ra , & tamen, fi nonnullorúm, quos moderna fert atas, juvenum infpiciaiuus mores, fuinmo cum animi msrore comperiinus, admoduin a pietate elle alíenos, ut, fi vel Chriítiani hominis offi- cium explere oporteat, aftutum non mediocri capiantur tedio; vitam veto ad Divinas exigere
D 3 le-
i.
i
leges, ii jubeantur , moleftum, ac prorfus ardu- um iisdem videa ur ; quamv s -a. teneris prodivem ad devotionetn iiidepti fint naturam. Quid iftnd mirum ? cum veritati ilia Terentii coafouet fen- tentia fi quis Mugiftrum naitus eft improbura, femet ad deteriorem partem plemimque applicat.
Profe&o nec Patri® nafcentem felicitatein quis conüliis alet, nec adpleiceutem viribus tutabi- tnr, nec fenefceritem autboritate roborabit, niii Religio in omnium dominetuc animis, h®c quaft dux prasit, ac ducit ad reite faciendum, lionefta a deterioribus, utilia a.noxiis diicernit. Sine
\ ••
hac mifcentur omnia, erroribltsque cives iinpli- cantur., & , qui Reipublicte Patres fieri, & con- fervatores debebant, audient everfores.
Quod fi vero eg egiis natur® ornameiftis non morum duntaxat accedat: integritas, fed &
optimarum artimn adjungatur fcientia, nullus du- bito , quin iis probe exculti in rebus perviden- dis ingenii perfpicaciam, in sftimandis judicii
ma-
maturitatem, in mente comple&endis memorise tenacitatem, in ordwandis provident i am, in exe- qiiendis foler'.iam fint oftenfuri. Admodum uti- les communi focietati oives dnm vivis depingere adnitor coloribus, eoruin una intereffe arbitror, fuos a calamitate prohibere, propuit'are injurias, uiiiverfos,. ii opus fit, ah exitio vindicare, qui- bus Seniorum fibi conciliabunt favores, aequali- um devincient ánimos, infimOrum in fe rapient voluntates. Nul!3 iis fint difcrimina, qus non adirent , nulls tempeftates, qnas non fuftinerent, nulls calamita es, quas Patris caufa non exhau- rirent; verum tantum aheft, usque moleílis ut fe fubjiciant laboribus, nil! fincera Dei ardeant cha- litate, proximisque fubveniendi ferveant amore, ut mox humeros fubtrahant, iisque perfereudis femet impares fateantur.
Demuin quo patto ii ad squitatis leges dif- fidentium diriment lites, fi ipfi neque juris peri- tia fint imbuti, neque juftitis colendx. fint ad- D 4 , difti ?
i
animis, fi ipfi pleni fint vitiis, projeftœqup ad quodvis malum audaci® ? Quo pafto ii pietatem in aliis fuo fovebunt exemplo, mutuatn inter cir yes aient concordiam, Reipnblic® provelient fe- licitatem, fi ipñ eternas quoqne veritates in du- bium vocent, difcordias ferant, yeterem Regni maj ftatem proilernere meditentur ? Profefto ci- tius tigridps ferociam exuent, leones mitem in- duent naturam, -arque ut homines, qui cum edu- cation? virus hauferant, çommuni focietati fint profumri ; nihi'ominus exigua qupsdam afiicit Parentes folicitudo, utrum filii, in quibus amor- te fuperftites non mediocri cum famili® laude ef- fe defiderant, fcientiis parem morum integrita- teni adjungere fatugant.
Gloriabatur Antoninus Imperator, qui &
Philofophus audit, fe abs Matre pietatem, &
liberalitatem edoftum efle. Plutarchus laudat Ca- tonem, qui omnibus fuis anteyerlit euris, ut
pro-
íibus doftrinam cum honeílate conjun&am inftil- laret. Probat Svetonius Auguftum , qui nepotes fups : Cajutn, & Lucium .litteris, eptimaque vit®
imbuit difciplina, Quamobrem ea fuit Philofo*
phorum una , quorum nieinoriam veneranda anti- quitas fers pofteritati transmifit, mens, ut Ge- iiitorum proprium elle judicaverint, liberos eru»
dire, & ad magna natos adeo honeítis moribus, Audiisque informare, ut adólefcente tantifper state prsbeant- fpecimen , quam Utiles Regno fu- turi fint cives, quam maturi,-quam fapientes ; qui' fi fecus, atque optarunt, refponderent ex- peilationi, non filiorum cultores, fed hofies ; non Parentes, fed parricidas nominandos arbitraban- tur ; flajn, quorum corpora ad hanc mortalem
produxerunt vicam, eorum animis fempiternam pepererunt mortem, Jam fi Veteres in eam abi- erunt fententiam, 'ut Rempublieam felicem haud exifiimaverint fore, nifi teneram statem eorum concredant fidei, qui tum integvis moribus, tilín
D 5 ex-
exqnifitis fcietitiis fmt exculti í quid nos facere oportebit, 11 affliño rerum llatui. confulere veli, mus? Non opus eft multis; urget enim Religio- nis veneratio, monet Patri® {alus, civium fortu-
na nos mutieris, quo fungimur, cominonefacit, ne educationem , a qua oinnis pendct felicitas , poftremo habeamus loco.
Pftrentúm indulgencia Natos cmumpit
>eos- que Reipublicce noxios redclit.
íadmodnm in plantis, qua» f®cnnd®>
indatnys terr®, non fecus in ipíls quo- que prolibus, quas in fpem enutrimus Patri®, non foliüs duntaxat natura v i s , fed educationis cumprimis indefefla operatnr induílria, Tribnit i l l a , ut nafcamur ad bonum, malumve proclives, facit h ® c , ut probos \ aut perditos induamus
C A P U T V I H .
mo-
mores. Illa peritide, ac dux prxit in omnibus a hsc magiftrx inflar regit prseuntem, & in pie- risque dominatur. Raro admodum nos in erro- rem inducir, quara ex puerprum inflitutione tra- himiis, conjetura. Teneros statis fus nondum egrefius fuerat annos Galigqla, cum .Tiberius ex concavo ejus oculorum recelTu ferocem collegit indolem. Lufu inter squales fallebat tempusAl- cibiades, cum ex ípfa celfitate frontis natura ejus in grande Reipublics damnum, vel comino*
dtiin eruptura a prstereunie Socrate eft notata.
Parvus erat Theodofius, qui nihil fub id tempo*
ris laude dignum ediderat, & jam magnus ex ore Jegebatur. Vitam in pafcuis agebat ruftieam Aftiágis nepos, ignotus A v o , ignotus fociis, ignotus fibi ipfi, qui perfons, quam prsfetulit, majeftate prodidit, qua fubinde funfturus fit di*
gnitate. Latebat virginurh inter choros Pelei filius, muliebrem cultum, inceflum fublefto imi- tatus animo, qui gladio inter monilia abdito de-
mum
i
mtiin patnit Achilles, necduin armis probe in- firuttus, fed iisdem dele&atus.
Solatium horum nonnulla, qu® paucis com- plexas fum, nobis parerent exempla, fi paria sque futur® liberoj-um vit® confpiceré liceret indicia; verum perfipe usque acerbam cordi ad- fmint igritudinem , u t , qu® eidein medeatur, nutla prorfus inveniatur, doloris medicina. Di- cearchus Grscorum Hiitoricus refert in fuo de gntiquitaíibus. libro: Salaminium venifíe ad So- lonem Pbilofophum de filio queílum, quem una projeil® ad onuie foelus audaci® infimulabat:
commoto tantiíper animo crimina fibi objici au- diebat ju enis, quibns fe perdite illigatum , non ahnnit; fed originem, ex qua corrupti fui pro- fluxerc mores, in nimiain Patris conjecit indul- gentiám; caufa cecidit fenex, 'a cujus morte na- tas h®redi.tatem quoque, cujas obtimnd® fpes cmnis pracifa fu erat, adire éft jullus; non abs te igitur ait Plato mollem educationem maxi-
mam
mam perniciem R ei public® in du cere foleie; 'ab hac fententia non multum abludere videtur Caf- fianus, dum in quit; qu® nunc virgulta funt, erunt, íi neglicantur, & robora. Ñeque id mí- ruin ; videmus enim qubsdahi tanto prolium fua- vum teneri amore, ut, fi corpore parutn infirmo fint, aftuium dies, no&esque fomni expertes to- ta pene traducat familia; f i , depulfa infirmitate, vires rurfum recipiant; frequenti eas intnemuf ilipari cuftodia, qnarnm nihil arridet, genio, quod foli o citius non exhibeatur, nec ulli pene rei
tempus impendí diligentius , quam ut ipfis prs- iletur fervitium, tum in id prsprimis profundi experimur pecuniam, ut delicate foveantur, ac nutrían tur.
Verum meminerint, fore aliquando tempus, ut, qui mollius educandis Undent liberis-, lachri*
mas demum fint fufuri multo plurimas; tantutn tarnen abeft, ut Parentes áb hoc inftituendi mo- do fe deterreri fiaant, ut mox graviorem con-
ci-
ciplant iram, il filios dignas ërratîs Iuerô audi • « slit pœiias ; terieram eorum pratendunt statem ; quorum valetudini magnum imminere pericitlum falfo fibi peifvadent, fi leviori etiarii fubjiciantur , eailigationi ; fatis fuperelTe tempoiis diclitant t
quo turn probis morrbus, turn fcientiis imbuan- tur; définit interêa opportuna inftituendi occa- fio , annisque aufti fflam in- omnibus explere fa- tagunt voluntatém, quos ñeque Religionis fan- ftitas ad pietatem allicit, neque virtutum fvavi- tas ad probitatem excitât, neque íhidiorum uti- litas ad comparandam dqftrinatn pertrahit, ne- que Genitoruin amor ad obediendum adducit,
neque Seniorum eonfpeftus ad venerationem ex- ftimulat; funt monitorum impatientes, efi'uíi in voluptates, bonis omnibus iufe'nfi,- de his appo- fite canit Ovidius : nocët indulgentia natis. In eundem offendit lapidem Carûlits I V , qui Wen- ; ceslamn fifium , quintum fnpra decimum vix
egreffum annum, non niinus .inertem , quaut im- pro-
jjrobum emptis 'magna pecunix vi feptem Pritt-»
cipum Eieftorum fuffragiis, Romanorum Reg irt, creavit, atque ita & nomini fuo non parvam in-*
Uffit labem, & Imperii perdidit majeftatem , quemadmodum yïneas te ft a tu r Sylvius.
Profe&o nee eft, quod Respublica de iis auxilii quidpiam ftbi polliceatur, quorum indolent mollis educatio in vitia traduxit longe funeftiffi*
ma. Non illi unquam fugientem Patrix fortu*
nam retardabunt confiliis, cum felicitatem non publico , fed pioprio metiantur commoilo. Non illi legum xquitatem fortitudine animi conferva- bunt, cujn tot innutriti fceleribts juftitix exe-, crentur àdminiftrationein. Non illi hoftium re- tundeut arma ; vulneraque impavido excipient, peftore, quorum vires injuria aëris, afperitas itineris, aftutum frangunt, ac enervant. Quis
\ m Parentes culp® admodum gravis expertes di- cet, qui Alios immatnro, quo eosdem profequun- tur, amore reddunt civiuin faluti noxios. Illud,
illud
illud csteris curis ahtevertere oporteret, ut vi- tioru'm femina, qu® in teíiéra state germinare
•videütur, extemplo fuffocentur, ac fubpriman- tur. Illud, ut integritatein morum , fcientiarum- que sfiimationem eo, quo par eft, modo imbi*
bant; nihilominus, etfi mun'eris fui partes per- quam meditate teneani; vereor tamen, ne cum veritate id cum Poeta dicam; non profeituris littora bobus aro,
Sero demum me® fubfcribeie cogentur feri- tenti®, duriores holies nancifci fe hand potuifle, quam male educatos, luxuque perditos liberos, hoftium enim furori fortun® * ac vita etiam no- ftra patet; aft filiomm vitiis fama, atque exifti- matio Genitorum, quin & Patri® ipfius l®ditur, ác extinguitur. Hoftium non raro elüdimus inü- dias, vimque eoruin pari retundimus audacia;
fed e perdits vita prolium flagitiis nata »gritu- do acerbam quoque Parentibús affert- moiten.
Qua cum extrañéis intercedunt nobis contention nes,
nés, fuas, licet „ habeant moleftlas ; alien® ta- rnen quodamnlodo funt, nec adeo trillern créant mxrorenî ; verum qu® domi noltrx, & abs no-
ihis fi tint, cor ipfum lauciant, & medel® reci- piend® impotëm relinqnunt dolorem. Quafflob- rera qui in natos -plus ®quo miiis eft, in feipfipn
crudelis evadit$ & qui improbis liberorum con*1
nivet moribus, amplani triftiti® prsbet mateii- am, quique fuis difcipiinàm fubtrabit, onnem
hominis fui «ftimatisnëm «terne addicit igfaO"
>
Miini®.
Apud Romanos, plutesqùe alias gentes, olim more receptnm fuit, ut primum filii deli- ûiun verbis caftigarëtur, alterum graviore raul- ètaretur poena, tertium capite punirëtur, aut ab adeunda pröhiberetur h®rèditàte. Qu® hoc quo-
que tempore fuum fi obtineret vigorem lex, crë- do, nec tam profiigatam juventutis agendi ratio-
«em, nec tan tam Parentum erga fu®s indulgen- tiam fore ; nunc vero, quoniam libsrornm fee.
• * •
fi lera
lera diffimulantur, ae pene adjuvantnr; fit, ut ea deploran citius', quam emendari poílint. Non eít neeeire, pluribus veritatem , quam coram de- in onft rare adnifus fum, ut ñilciam rationibus, dum, me jim tácente, quivis intelligat, quan»
to exitio Genitorum in filios lenitas non modo familias, fed toti etiam Reipublie* íit futura.
C A P U T IX.
Modcratorcs tit its ' hmv.tr iti , ctut nünquam ajjumendi, cut ajjumpti mox abigendi ' funt, cum tenera xtas morum corruptc- lam, quam facile imbibit, xgre demum ex animo eveilat.
'
0TVTuIlUÄ dubito, quin in meam quivis abeat JL 4 fententiam •• Parentibus jure ipfo naturae proprium efle, uf filios, quibus vitam dederant, moribus una ad Chriftianas leges exaftis ea, qua
op or-
ebs avoc.nt nonmiuquam cur®, lit muneri fuo , ad quod explendiwj fe adllriftos quam máxime horunt, fatisfacere nequeant, necefle eft; íilbrunt fingularr ut concredant fidei , a qiribiñ fcientiam probitati j uu et am hautiant; fi énim ineüflte jam state ad virtutis rapiantur antorem, baud dubie fraftis quoque viribus; aftnisque graves fälu- brem, quam imbiberarit confuetiidínéiit; retinc- bunt; non abs te igitur cdnit Poeta: quo feihel éft imbuta recens, fefväbic bdorem tefta d i u ; quamöbrem Philippus Rex MaCedoniim fimulat- que ei natus eil: Alexander, añutum litteris cotí»
veuit Ariltotelem, quibus fuum ex filio irf lu- cem edito fignificabat gaudium; noa tarn quöd inafcula auftus fit prole, quam quia eo' ipfo;
quo Añílateles vixerat tempore, fuerit mundo datus, cujus difeiplins tradéretuf educandus; fo- cus fe felicem fore, minimé jüdicabat, nequt Regni faluti fe confulere poffe; arbitrabatur.
E a Pro»
Profefto lion ad familia? duntaxat, fed to- tius etiam Patri® conducit utilitateni, liberos fub initium vit® ad onmern inflituere honeftatem.
«
Romani, lie quid fuis inftillarent v i t i i , tanta te- nebantur modeftia, ut nec prsfente filio Pater fe in thermis lavaret, nec focer prsfeirte gene- ro albis tantum indutus vellibus fe videndum pr®«
beret; qua de caula nemo admiratione reddatur iulpenfus, ft in Veterum legerit monutnentis, Manlium ab Catone Senatorio fuifle exutum or- dine , quod , fpe&anté filia , Uxorem fit ofcula- tus. jam li Gentiles usque follicitos fecit fua- runi ediicatio prolium , ne iis pravos imbibendi mores ulla fuppeteret occalio, quid 110s' agere neceffe eil, 11 fero, licet, nobis fuboluerit, illos, quos natis prsfeceramus, alienis a Ckriilian® f^i- dei do&rina iinbutos elle principiis, qu® etii fubJel'te tegant , virus tamen fuum teneris men- tibus indere meditantur; hand dubie tales muñe- re , quo fuoguutür, abire jubesntur; nam telle
Am-
Ambrofio: juventus ad lapfum proclivior, ad infirmitatèm fragilior, ad correftionem durior ef-
\ - • --
fe confvevit ; quamobrem, ut monet Seneca, tam cogitánda funt exempla , qu» yitet, quam qu® fequatur; nihilominus tantuin obeíl, ut Pa- rentes pvcecipua quadam in deligendis Informato- ribus opus elfe judicent attèntione, ut rata quo- que eosdem ampleftantur charitate, foveant gra- tas, etû cum fcientia, qua fere tinfti funt, im- probos conjunxerint mores.
Ea nempe fieculo hoc , quod illuminatum peflime ab Honnullis audit, obtinuit confvetudo, ut filii (abfit fingulos ut compleftar) fuorum expleyilTe videantur voluntatem, fi vitam ad nullius prorfus Religionis hominum agendi âc- coinmodaverint rattonem, fi, fugiente ab ocnlis fomno, precum. loco fe ad fpeculum conférant, form «que venuftatem , quam natura negaverat, a diverfis mutucntur coloribus, fi crines non levi cum temperis jaftura in varios agant gyros, ut
E 3 la-
labyf'nthum pene neferant, «e tnetitíaniur, fi ay-;
thoribus in Scholis przlcgi folitis exiguam dîef impertiaptur partem ; libros vero impyris amo- ribus, fœd^que caluinniis plenos indéfefTk terant diligentia, fi toti in eo fint, ut polito fuo ge- rendi modo in fequioris fexus altius femet infi- nuent amorem, fi deifique fermone® non alia fu-, per re mifceant; quam qui- turpem redolet Ve- nerem. Quis horum omnium fons, e quo àdmor.
dum corrupti in juventutem promanant mores ? Satius quidem fprtt veritaÇem filentio premere, ne multorum incurram ofienfam ; fed ne tefti vi- dear eile animi, caufam aperto deproinam pe»
Eiore. Majorera difcuntur exeinplis, inftitutioni» i '
/ i . _
bu« amplius imprirauntur, ut nonnulli omnem exuti pudorem ea proférant, qn® alips rubor«
fuffundunt, ea exequantur, qus alii fummat fibi ducunt religioni.
Marcus Aurelio» aílutum Prsceptpres Com- modi filii fui dimittendos judicavit, fimulatque
ex-
ac par erat, decen.ia Fefto Genii interfuiffe;
non enitn dignos hac provincia ipfos ratus eft , qui teneruin Principem a pietate averterent.
Nunc vero ea vivijnus témpora-, u t , quamvis in
®de fupremi Numinis perfouam induant Trafo- nis, quamvis adorationem, qu® uni debetur Déo, abnuant^ tollerentur tamen in domibus, eorum- que cur® educandi permirtantur liberi, in quot omnem fuam, quam • pr®'feferunt, transfundnnt naturam. Dicite , qu®fo, quanto fubinde exitio ii Pat i® futuri fint, qui his innutriti moribus Sardanapalum, perquam meditate referunt? Pro- fefto, me quoque tácente, illorum loquuntur fa- fta, teftantur tot perverfa opera. Laertius in fuo de vita Sapientum libro ait: olim lege fuif- fe a pud Philofophos Athenienfes receptum , ut nemini peregrino docere in Academia liceret, ni-
prius fni in phyfica. juxta, atque ethica dedif- fet fpecimen; vetus enim apud Gr®cos fuerat
E 4 di-
bomini flagitiis perdite illigato, ne difcjpuli cum fcjentia vitia una imbibant, qu® demum evelle*
r e , ac exftirpare prorfus arduutp fovet; nam ea*
rum rerum, quqs primis haujiunt qnnis, multo, tenaculum eiTa confveverunt; quemadmoduin eniiq langrum color, quo firaplex ejus candpr mutatu$
eft, elqi hsud p.oteft, non fecus labes.. flu® in*
tegrjtatem fnllulit moruin, usque remanet, alte*
que femet infinuat, ut xgre faluberrimis quoquq- pjonitis abftergi qucat.
Quamobrem IVJajores noftrij quorum memo*
ft
riam cum laude aljt poller it as, ut Patri® confu- lerent faluti, filiis educatores e ipultis paucos, e paucis fapientiflimos, e fapientifliinis probita- tis qmaqtifitmQS elegeruqr. Quern enim latet, tos oportere prolibus admoverj, qui lint oi'tu geperofi, state graves, vita honefti, erudipone clari, plurhpoque rerum Ufa inftru£ti, ne Paren- tes fpe, quam de fuis concepcrupt, deludantur,
Re-
Begnum auxilio, quod ab iis favente pcrinde, atque. adverfa fortuna e^petit, orbetur, Sed quid opus eft, pluribus ut meam, quam coram de- prompfi, vobis inferam, cogitationein, cum da ejus veritate quemlibet squitatis ftudiofum con- viftum efie arbitrer, qnanto, quamque prafentj lint exitio Inftitutqves, qui peftifeyis duutaxat refprti funt fen en iis. Cavete, hos filiorunj ad- juugere lateri, quin Sc adrqotis extemp'o, ft ad- liuc fspitis, mifllonem date; nam tener® nyentes vitia, quorum faraidarem jam fifii rediiderant Ufuin, admodum retinent, ac in amorib.us ha- bent, ut nec adultiore quqqiie tempore iisdeni exuaptur; eamobcaiffatn ait Seneca : diificultec veciduntur vitia , qu® nobiscum creveruntj
c a -
C A P U T X.
Educationem nudam longc maxima fcquuntur dcmma. • . •
P
orcite ine, indulgete dolori, ft eos tantis-.per acriore, quarn velim, mitiore nihilo- minus, quam debeatn , perftringam calamo, qui juventutem perditis innUtrire moribus ,• religioni
*
fibi prorfus non ducunt. De his cum plus etiam dixero, minus tamen dixiiTe videor, vacua ab omnibus aliis curis repetam memoria; quanta e prava ed|Ucatione in univerfam Rempublicam redundent damna , promanent incommoda. Mill- tus forem, fi recenferem fingula; nunc e fingulis pauca duntaxat delibabo. Neminem , ut opinior, jioftrum fugit, lege natur®, qu® omnium cordi infculpta eft, nos obftriftos efle, ut eo, quo par eft, modo animum juxta, atque corpus ipfum excolamus, Excolimus animum, dum facultates
ill®,
