• Nem Talált Eredményt

Alexander! fervorem, fubjugando orbi terrarum fnppurem, minuit, fregit, exhaufit? Intempefii-vus quietis amor, ac ex ipfo orta in Perficas voluptates indulgentia. Quis Romam mundi Do-minam fafcibus exuitq gloria privavit, orbavit mnjeftate? Carthago deleta, fublati smuli, vi-giliae fomno commutât®, arma in ludos verfa, fegnities laboribus fubílituta. Multo fagacius, quovis »quo arbitro, fuis confuluerat fortiflimus ille Lacedœmoniorum Heros Cleomenes, qui A r -givos tbs fe deviftos exftinquere noluit, ne de-eflent, qui fuorum acuerent indufiriam.

Ex bis, qu® paucis complexus fum, faci-le quivis arguet, quanta contetitioue otiutn fu-gere fit neceffe. Nemincm enirn fore arbitror, qui ferpentem ira sfluantem accedat propius, nifi ejus infici cupint toxico. Neminem usque abjcft® mentis efie judico , qui ignem finu fove-a t f u o , nifi ejus urente v i periculuin fibi accer-fere velit. Neminem

ai'.eo

fui incurium elfe

exi-, ftimoexi-,

ílimo, quLeanem rabie fpumantcm non vitet, niü vit® fu® ptcríus lit prcdigus. Et nobis non cav<fi/imus, re marcefcamus otio, lanquea-tnus ignavia, focordia diffluamus, qu® longe ma-xima parère confvevit detrimenta. Fer® ratio-ns expertes Tolo natur® du£bi a noxiis admodum abhorrent cibis, ut extrema quoque ftimulante fame campos cicuta, aliisque vencnatis obfitos herbis déférant. Leones quamvis omnia venen-tur aniinalia, quibu» inedia frañas refíciant .vi-res ;. a ci-ocodillis tamen , ferpentibus, & inuftel-iis libi interdicunt.

Quis una ignorât, qua folicitudine declinet agna lupum , perdix, & columba accipitrem, gallina milvum ? Hujus , quo percelluntur, timo-ns fi indagemus caufiim , hand aliam comperie-mus , quam quia lupus ovium, perdicum , ac

co-lumbarum accipiter, gallinarum vero milvuidio«

fiis, ac pra-do fit, £t homo duntaxat ratione piícditus, nitro fe periciilis objiciet, & non po,

ti.

tius quam remotifíime ab iis abeíTe málit? Ul-tro dair.nis fe ingeret, & non magis abs fe fum-ino conatu propulfare contendat? Videmus eas urbes, in quibus Sapientes ad clavum fedent, altifiimis cingi msnibus, muniri vallis , circurn-dari.muris, ne facilis adverfariis pateat aditus.

Cernimus, quoties urbem aliquam peftiiera cor-ripuerit lues, aftutum ab incolis falubriora qu®-ri loca, remotiusque duci colonias, ne quod pa-tiantur detrimentum.

jam quis nefcit, defidiam omni hominura generi , cumprimis vero tener® setati rninam

ad-ferre folere; nihilominus, quod juílo nos confi-cit dolore, experimur, fccus, atque oporteat, jrceri ab turpi fegnitie proles; annum nonnuu-quam ochvum aguht, & null» applicantur iludió, quin íi fcholis admoveantur etiam, tantum abeft, \ ut Parentes ad diligentiam eas adílringi velint, 'i ut mox indignatione cómmoveantur, fi binas di-ei horas liiteris confecrent, & uon fuo relin.

quaa-quantur ' geuio. DifflutinC otio vacu® fcientiis adolefcunt, mores contrahunt noxios, qdibus ex animo evellendis ipfa Moderatorum enervátur cura. Quern ex his Respublica leget fruftum ? Quam familia iibi pol'icebitur utilitatem 1 Quod cives haurient co'tnmodum? Profefto nullum; non sbs re igitur canif Poëta : cernis, ut ignavum corrumpant otia corpus, & vitium capiant; ni nioveantur aqu®. Otia ft tollas, periere

Cupi-dinis arcus, contemptxque jacent, & fine luce faces; nam ut Seneca ait: quisquís otio eft de-ditus, is non fibi, fed ventri , fomno, ac libi—

dini vivit. Quamobretn r.eminem fore judico, qui in meam non concédât fenteiitiatn, unaque fateatur , plurima ex ignavia in oinnem statera redundare folerè damna.

C A

-/ .

C A P U T II.

Qua olim ab cent i qu is in dcjides fuere leges lata *?

iun nommlli Juvenum neque honeftatis ac-cendantur amore, neque propri® utilitatis animentur Iludió, ut parem fubinde meritis e la-boribus legant fruftum, fed genio duntaxat fer-viunt, turpique lanquefcunt defidia, feveris legi-bns eorura fubjicere focordiam, Veteres ipfi plu-limum fuá intereíTe judícarunt, ne, fafta inno-c nti® jflflura, vitiis perdite illigati gravia Rei-pi blic® invehant damna ; nam ut inquit Cato:

homines nihil agendo, male agere difcunt. Quam-obrem Amafis ^Egypti Rex fenatusconfulto fan-Vit, ut quivis apud Cenfores vit® fue redderet rationem, quibus mediis viveret, adt quo fu-ftentaretur qu®llu; cum in finein, homines otio deditos, & tanquam fucos alienij v i s i t a n t "

°pi-bus,

i6s

bus, e Regno profli'gavit, quin una omnibus ar-tem aliquam condi.ioni tsm privat®, quam pu-blic® neceíláriam impofuit; fecus fugiemem Pa-tri® fulutem fe revocare pofíe minime arbitraba-tur. Perinde Schach Abas Perfarura Monarcha fumum herb® Nicotian®, quo plus nimio uteban-tur cives, interdixit, cum otium in homine ale-te videatur; nihilominus maluerunt exilio mili-t a r i , quam anmili-tiqu® renunciare confvemili-tudini.

Quid Draconis memorem legem, qua fin«

guli, qui fegnitiei arguebantur, extemplo capitis luebant poenam. Eadem apud Genuenfes quoque olim obtinuit confvetudo, u t , qui laborem viri-bus fupparem pertafi, cnnftisque foluti curis di-es, noclesque traducere cuperent; aftutum morti äddicerentur; verebantur enini Seniores natu, ne inteilinis demum motibus mutuam animorum di-fcindant unionem, publicam convellaut qnietem, juris «quitatem fupprimant, virtutum omniujn exftinquant amor cm. Non ab« re igitur L

Da-L a uaius

nœus fuis in politjcis ait aphorism's : otium, &

fegnitiem in caftris, ac prsiidiis funell® fedi-tionis f'ontem elle iolere , qu® ignis inllar cun-fta , qr.® corripuerit, f®de depopulatur. Publi-us quoque CorneliPubli-us TacitPubli-us bac in parte me®

fùbfcribit fententi®, is militum .®ftuantetn pre rabie aniinum , qui vicinam prsd®, ac c®di de-ßinarunt Regionem, htud alteri tribuit cauf®,

' *

quam quod ïn Ubiorum finibus ant nullis , aut levibus duntaxat exercereantur operibus.

Scorns ®que Placentinus in eandein abiiiïe videtur opinionem : qui ab exercitu tumultum arcere vult, is nunquam fuos, qui itipendia me-reutur militaria, exiguis diilineat muniis ; fed tlurioribus tantifper occupet exercitationibus; lau-qucfcet cnim induftria, intendetur focordia, il natura ad feriamlum proclivi relinquantur. Ipfi poliiici urbiurn sdificatores, fitum Reriletn poti-ns , quam fertilem -eligi dtbere contendimt, ut inçolaruni acuatur diligentia, ac ab otio

immu-nes

nés couferventur. Novit id opt i me Cyrus iîle

Baftrianos , Phryges , L j dios viftos , ac íilbju-gatos, capta quoque Babylpna, duin finem bei-lqrum adeffe cerneret, fuos a cri its adhortatùs eft nmicos, ut a defuiia fibi caverent, proraptique forent ad conferendas cum hoftibus manus,

quem-»dmodmn Xenophon fufioribus rem eaudem per-ftringit verbis.

PluribuS • baud opus eít tcfíimoniis, quibus Veritatein abs me propofitain altius menti infé-rant veftr», cum neminem fugiat, quanta ex

otio in Rempublicam protnanet pernities; illud tamen fiíentio preteriré baud pofftim, quam fa*

gaci fuis providerint conßlio Ruftica a;que Au-la, atque Porta Ottomanica, b»c, ne nobilitas in filios' transfunderetur , ilia, ne fundi ob pr», clara in Patriam mérita ab Imperante donati in haoedes transirent ;. non vanus enim oboriebatur eis metus, ne fuis in civibus alant otiu.n, qai magnus Perfarum

po-poftreino alienis dutifaxnt fuperbirent facinori-bus. Nam multo mum didicirrns ufu , otio agri-colx vacuam fru£bbu$ reddi tellurem, otio fpi-aas olitori parturire hortum , otio in egefta em ,

& famem de'abi folere artifices. Neq e his tan-turn circumfcribitur limi ¡bus hujus vilii malitia;

ex ot'.o enim emanare libidinem , enafci futta , profluere facrilegia, bomicidia provenire , deni-que omnia procreari fcelera agnofcimus,

Ec tamen , fi quorundam Juvenum , q\ios moderna fert stas, ad jufliti® leges exigamus mores, nihil iis arridet amplius, quam fpretis probitatis dotibus, contemptis fcientiarum laudi-bus, femet defidiae mancipare. Utinam Veterum inftitutis fuus rediret vigor, u t , fimulatque te-poris infimulantur aliqui, extemplo gravius in ebs animadvertant, Utinam i la viveremus tém-pora, quibus diguitas non aliis deberetur, quam qui integritati morum papem adjungunt doftri-uam , qui ingenii acie, maturitate conßlii,

afli-

dui-duitate laborum public® coniulere fatagünt focie-tati. Profefto non oporteret tune diligentiain excitare, accendere amulationein, ftudiorum nio-leftias mitigare, feientiarum afperitates emollire, pœnas in defides llatuere ; nam ftimulante ipi'a gloria ad qu®vis ardua permoverentur, & quem iis eminendi pr® aliis animum indiderit virtus, nunquam deinum aut tsdium imminueret, aut ojti-um exltinqueret. Agite itaque, ut, quam Ma-jores in falutem Patri® proeuderanr decreta , ea in ufuin deducamui, quo pafto immortalitati me-móriám noftri tranimittemus, ac fingulari cum fruftu omnium profpiciemus felicitad.

L 4 C A

-C A P U T III.

Quam gravis dim in filios ftatuta erat

po>-* na , qui Majorum fuarum famam otio , nut alio exflinxerunt' vitio ?

E

tfi Parentibus multo labore, parique fuin-I ptu filiorum Have videtur educatio, quos lpe optima fieti a teneris alunt, eosque fideli aliorum inílituendos concredunt curte, ut fubinde famili« fplendorem fqis nutriant meritis, Regni-que fefcitatem mutuis confervent confiliis , tan-tum tarnen abeft, ut nonnulli Majorum fuorum, quibus vitam, foriunamque debent, expleant ve-luntatem, ut vitiis , quae cumprimis e peflifero tiabunt otio, generis fui exftinquant nobilita-tem. Profefto moleftum eft auditu , fed longe acerbius vi.fu, dum opes, quas Seniores natu

in-defeifi pepererunt induftrk, libercrinn perdits ferviunt libidiai, dum Parantes filiis honori,

filii

filii Parentibus dedecori efle fiudent, dum 'ni fvavem filiis paraiit quietem, illi fraftam Paren-tum atatem injucundam reddunt. A h ! fieorum plenum »nimnis coram intueri liceret animilm, baud dubie juila tangereinur commiferatione.

Quid igitur fafto opus ell, qui usque alienis a Probitate aufti funt prolibus ? Nifi ut vitain,

qua moriuntur, odio habeant,'& mortem, qua Vivunt, anient. Quamquam 11011 omni feniper Vacant ipil Genitores culpa, qui nimio abrepti natorum amore, perfripe iis connivcnt, & qua etiam prsevident ebfutura, concedunt.

Juvat ad imjorem veritati conciliandam fi-dem a Veteribus mutnari exemplum. Cum quí-dam Thebanorum in foro Athenis multa pari pecuni® vi coemiílét, fortuito in Philofophum of-fendit, qui admiratione fufpenfus qu®rebat eX ctve: quem in finem admodum copiofo »re res nee domtii neceflarias , 4 multo minus

conditio-m actolnmodas comparefllt ? Aftutum aperto

de-L 5 prou>

170

prompfit peñore , fe omnia, qu® coram intue-tur, dono filio dare velle, qui nihil 'unquam fe-c i t , quod improbarim, nihil unquam petiit, quod negarim. O te felicem! inquit Philofophus: fi quemadmodum Pater es, filius efles, & quod de filio Pater ais, id de Patre affirmaret filius»

A t enim vebementer tuis offendor dictis; nam ad quintuin fupra vigefimum aetatis annum neque filio licet confiliis Parentis contradicere, nec Pa-tient cupiditatibus filii oportet annuere. Itaque nunc te infelicem appello, quoniam tu filii vo-luntad , non filius tuo obtemperat arbitrio, at-que ita natuts pervertís oniinem, dum Pater fi-l i i fui fifi-lius, & fifi-lius Patris fui eft Pater. Quam-1

obrem Deos teftor, fore , u t , cum fenueris , ipfe deplores, quod cuín filio, dum pene ado-lefcentem egit, rififti.

Quis jam non perfpiciat, quam multa pait-éis fit complexus Philofophus, qui una Genito-res muncris fui admonet, quo paño Parentis fu»

fti-Hiñere ncceíTe fit perfonam; fecus juilas negli-gent® fu® dabunt pcenas, dum animi asgritudi»

ne multo citius, atque putave int, contabe*

fcent. Verum ñeque liberi dignam fáftis effu-gient caíligatio-em , nifi tempeílive alios indue-re jubeantur moindue-res. Qu® ars cum mininte la-luerit Marcnm AUrelium, filiorum alterum h®-reditate privare obfirmato decrevit animo, baud alia de caula, quain qir d mendaciií adeo innu-trituin eum fit expertus , ut jam omnem emcn-dationis eluferit induílriam; iniquum enim jadi-cabat fore, ut is fufficiatur Imperio, cujus ver-ba veritati non confentiunt, Perinde ab Lydiis, qui prster reliquas nationes de educandis filiis fuere foliciti, lege cautum fuit, ne alius

pater-laboris adeat fruéhis, atque qui virtute c®-teris praftaret. Veium Plato longe feverioribuí difciplinis juvenum cirumfcripfit vitam ; nam quos adultiore tantisper state nec rem familia, tein julte adminillrare, nec pacem cum vicin»

co-172

colere, nec honefrati confalere, tanquam Ma-jorum fuorum gloria: incurios , , obfervavit , tiiox rebus omnibus exutum e Rtpubhca exeffe juffit.

Quid jam aliorum perfequar inftituta , qui primas femper educationi proliHm detulerunt partes , ne ex illarum minus cailigatis moribus in Genitores profilieret dedecus , quod gvaviori plettendum efle animadverfione hullo non tem-pore exiilimarunt. A d extremum fermoni, quem pertexui, Lycurgi una interferam fententiam, cujus ea mens erat, ut , fi Pater filium aliqua in arte erudiendum non curafiet, eum fenio con-fectum natus alere non teneretur. Nec abs re ; quid enim a tali aliud expeftandum fuit, quam lit dies totos turpi dijfluat otio, ex quo pluri-ma enafci folere novimus vitia. Et ut amplius Reipublic® faluti, fuorumque profpiceret felicita-ti fapienfelicita-tiffimus Legislator, illud quoque ceteris, quas fanxit, adjunxit conftitutionibus, u t , fi

fe-1

fen ex juvenem, fe prsfente, aliqnid prater de.

corum agentem, mox non reprebendifí'et, june impuni dimiíTo, ipfe mulftaretur; Patrem ve-ro qui affeciffet injuria, aut coatumacem fe ei-dem prabuiflet, non modo dignam meritis luat poenam, fed haereditate etiarn, quamvis ampia fuerit, excludatur.

Jam li Veterum repetamus inemoriani, pú-dote fuífundámur oportet, qui etfi natura dun-taxat fuerinc iriftrutti lumine, adrnodiun tamen Jiberonun confubierunt, ibftitutioni, ut nihil in iis honeflati adverfum paterentur, ne, quorum interfuit virtutibus fe excolere , in profligatam delapfi vitam gravem faniili® inurant infamiam, qua nec, diuturnitaie tempoiis demum

abolefce-l'et. Et nos mumeri noílro defuifte non pude-bit ? Profefto ft eo, quo par eft, conatu tene-ram educaremos ®tatem, non profcinderetur Re-ligionis majeftas, non fupprimeretur legum ®qui-tas , non civium convellcretur concordia , ñeque

Re-/

KAPCSOLÓDÓ DOKUMENTUMOK