rr“ |U6 *"«'
R e g u l a : 2) Postpositio -i nuda acce-<r (Itt etiarn a d voces in conaQ.najrt desin en tes, séd qucB illám p a tiu n tu r,
Quaenara Tero sint voces illfe, lingva et auris le 4ocp b it, O m n i enim adjungere p o t- e s , jn aeter illa s , quas prsec. sub N ro,
1. et 2. a’ecensuim us, itein penes quas no^
so n a ret, quales sunt Nro. 3, receositee, — Adduco liic aliquas pro exercitio,
A tz é l, a r á n j, b a j , b á j, bajusz, b á l, bálvány, b árány, b árson y, l>iVai, b íb o r , b o r , b oszorkány, b ú v á r , buzogán y, da
g á ly , dandár, diiráz’ , d oh ány, d olm án y, fa j, fá ty o l, fo s , hajnal, határ, hónár, ho
m á ly , h úr, hús, kakas, kalász, k a ló z, ka
m asz, k an, kantár, kar, kár, kas, katlan, k ín , k olb ász, túr u lcu s., , . Bőr , b ű n , de
n evér, d ísz , ed én y , é lj eled el, e r k é ly , erszén y, feg y v er, fek ély , fé n y , fö v e n y , fú r , fűrész, h ír, h ü vely, j e l, ín y , isten , íz , k ém én y, kender, k é n y , k és, ködmön, k ö k é n y , k ö le s, k ö n tö s, köpölyj köszvény, le g é n y , le p é n y , , nesz.
§, 61,
Quaedam postpositiones rautabiles su n t, úti: t d z - z é , v é r - r é y v a s s a l ,
Gontra harum naturam etiam non facile er- rabit initians, qiúa generatim sonat:
H e g u l a : L ite r a v postpositionh, tra n st m u tatu r in fin álém consonam í/ocw , ▼. gr.
— 107
meh--hel^ moh'^hd^ vuj^já j ju h ^ h a h m% A d- eoqu^ tantiiiu ad voces vocali íinita^ acc/edit vá vé et va l vei in sua integritate,
dSíola. S\ \ox (Jupliei consona liriitur, lunc in őre non soual litera v neque cluplicat finálém, séd siiqpliciler emanere videUir* Ast quaeritur, au ísaltem in scribendo eani relinefc oporteat, v. g. aa /iyd/s-sál^ V. rijdrsr^alj aut pláne, nyárs--vai scn-bendum? Prmmm stipérüiium, quia prout dixi in őre non audilur ^ tertiura contra legem literae secuuduin auteni initianU eorifusíonein parere pos3et^ ob mutatum sensuni, sic Vt g. aliiid est renddé j aliud re/id-dé ^ hölts-é ac bóUa~tsé. . . kéri-rel ac ke7't-tel^ JarJc-aL fark-kai^ talpT-al háJéíp^paL * . Igitur adminus pro initiarite dupli- cat'e scribendum, inagis versalus facile sensuin eruet.
§. 63.
Quaedam pp^tpositiones sunt idem signi.
iican tes, ú ti; tó/ tó/ ídlj tü l tü l tői ^ búi bal ból^ bűi bül höl r á l ru l ról^ rü l rü l röL
—^ Item sub C.) recensitarum quaelibet tér- tia , si ^/ö7 demas, in qüa radicalis vocalis remanere debet, quia sic oritur: elő előM e l ö J . ^ Hujusmodi varietatcm dialectus pe^i perit, Ti’ansilvanis plerisque úti et Trans- danubianis m ultis, pfoecipue verő modernis novatonbus d Ö‘praeplacet ubique. Séd re- liqui ü longum adhibent. Diversitas hteó Immquam pptest síifFerrí, eo quod magna pro utroque miiitat hungarorum multitudo ; T>éd nec e re est sufferre, quia nullám parit tronftisionem, am(X3iie variatvero sermonem,
sl in üsu illius, has servaverimiis i^gulaS í a) 8i vox Conslat ex literis ó Ö tunc'preestat u ü in postpositioneadhibere , v.g.Ioco /^or*
dóból hordóbííl y ajtótól a j tó tu l.. . .törhóly-^
röl törkölyríll 5 ötvöstől ötvöstül. .. />) Si verO ú ü recurrit in radice, forte pulchidus so- nabit ó Ő V. gé súly-tód^ úr-tól^' üst-hől^
fürt-röl, é prseplacet breve u 'w , iddo, quod voces, longas vocales complectehtes in-^
amoene prolongantur per longum seü ó seu ü ü. Alioquin autem breve u non est contra elymon , quodpatetexí tül-ed^ <\ixoá.
omnino quivis hungarorum breviter enun**
ciat; príeterea nulla postpositionum si n á l nel^ vd ve et ú l ül demas longa est. Quod sic etiam dicamiis í tőlem v. tülem^ hoc non obstat, qiiia dicimus et nékem ^ vélern^ quin
sit nek vei longum* ‘ j.
§. es. ;
E x h u c d u m dictis p a té t j d ec lín íitio n e n i h u n g a ris n iiam ta n tu m e s s e , qu ia p o s tp o s i- tio n e s in essentia eaedem s u n t , ta n tu m in a p p lic a tio n e a liq u a n tu m V ariant^ n o n ta m e n te m e re , e t ju x ta coecura a r b i t r i u m , séd r e gulás p le r u m q u e u n iv e rs a le s , n u lli v. p a ii- cissim is o m n in o e x c e p tio n ib u s o b n o x ia s ; u t ad eo lingva h u n g a ric a re g u la rita te sua o m n es n o ta s ling vas siip eret> q u ia q u o d m ira n d u m , p lá n e etia m in d e riv a n d is síiis vocibi^s lisdem p á r é t legibus , q u as hic ad d u x ím u sl j A lio q u in
—
109
-autem anomala seu defectuosesi voces in lin
gva hungarica non dantur, siciit nec singu- lari aut plurali destitiitae voces ^ séd gene- ratim omnis vox ^ ipsae literae alpliabeti et verba j nec rion peregrini soni^ omnes omni- no recipiiint postpositiones, quae illis sana mente tribui possunt.— ü t autem heec oirinia magis elucescant ^ subnecto aliquot párádig-^
mata pro diversitate radicum:
§* 64.
P a rc íd ig n ta ta D e c lin a tio n is seu
P in a iis M iíta tiú n is Substcintivorunté
I.
fogoly, capthUs. fogoly-búi^ cxcaptivo fügoly-nak, captivo. fogoly-ra, ad captivum fog-ly-ot> captivum. fog-ly-on, in captivo fo g-ly-úl, instar captivi. fo g o ly-ru l, de captivo fogoly-lyá, in captivum fogoly-hoz, ad captivum fogoly-lyal, cumcaptivo fogoly-nal, apud capti-
fog-ly-ostúl, üna cum ca- viim
ptivo fogoly-tul ^ a captivo fogoly-ba , incaptivUm fogoly-ért, pro captivo fo g oly ban j in captivo fogoly-ig,us(jue captivum
Nóta*, Sic immutabís omnes voces ecclipsira patientes temies aetfue ac crassas, habita duntaxat reflcxione legis eiiphoniae supra (§- 57.) citatae.
Itern. Pluralem nuraerura hic ob compen- dium locj non adducim us, séd generatim de eo notari volumus , quod ipsissimae postpositiones, et ipsissíraá lege'illi accedunt, qua singulari.
Forrna-110
—
111
lionem vet*o ipsíus sub deriratioiie docebimils^
secl jam hic pro initiatitibus attingere possumus^
qtiod: si loco t in at ot mi et öt litera k , loco nudi t autem nyilába ok , ek , ok síibstituatur 4 habebitur plurális. Accusativus verő illius sem- per in a t ^ \ . cet exit*
raez-aestübuna cum cupro réz-hez, ad cuprum ré z -é rt, pro cupro i réz-néi, apud cuprum réz-ig, usqiie cuprum íéz-ftül, a cupro.
N ó ta , Sic mutabis omties voces, quae ác- centum am ittunt seu sint crassae seu tenUes, ha- bita consideratioiie legis euphoniac. Vidc illas §. 52;
rez-be, ín Cuprum ig, usque fodinam
bányá--ba, ín fodinam
112
N óta . Sic mulabis oirmes voces in a vei e Jesinentes , observata seciia lege euphoniae*— Imo et feliquaa voccs iti alias lileras desincnles, in quantum regulae §-i» lA. et 55. adlatae non ob- stánt. — Hane et suffixo possessivo a vei j a ^ e
vei ye , item a ija ij ei yW auctas.
IV.
v a sib a4 in fcrrutn vas-ban, in ferro vas-bul^ ex ferro vas-ra, ad ferrum vasion, in ferro Vas-rul, de ferro vas-hoz, ad ferrum vas-niil, apud ferrum vas-túl, a ferro.
vas, ferrum vas-nak, ferro vas-at, ferrum vas-sá, in ferrum vas-sal. cum ferro vas-astálí[ una cum ferro vas-ért^ pro ferro vas-ig> nsque ferrum vas-úl ♦ pro ferro
N ó ta . Sic déclinabís omnes voces,, quae vo- cales a o 03 e d in postpositione postulant, habita tantura reflexione euphoniae, quam §. 57. diximus*
— Plura exempla adduccre non vacat, id tantum identidem observamus, quod his modis declinen- tu r omnia omnino substantiva imo et adjectiva,,, úti raox patebit, quin et pliirales , ac pronomina , praeter personalia e/z, te^ d , et m i^ tí^ oh ^ quo- rum hic declinationem distiuctira exhibemus*
65.
D eclin atio Pronom inis Personalis.
Sí/ígulariSé Plurális*
én, ego. mi, v.mink, nos.
t e . tu. ti, V. tik , vos.
o . ille. . ok, illi.
— 113 —
Shigularisk
— 115
Singularis.
117 —
helyett-em , loco mei.
helyelt-ecl, — tűi.
helyelU e, — illius.
hely ül-em / de loco rnei h e ly ü l-ed , — tűi.
h e ly ü l-e » — illiua.
helyett-űnk ^ ^ ínosLri belyett-etek, | c veslri helyett-ek, —' f ülorum
j
helyúl-űnk , g f nostri helyülretek, p3i vestri h ely ü l-ö k , ( illorurn.N óta- Sólet omnibus his energiáé causa etiam én praem itti, vei te aut m i , ti^ Ő i;,...sic u t sensus postulat, v.g, én helyettem j ö tt j te nelecl vumcHa? m i velünh akar Jönnie ti v. te nálatok volt^ Ő uiániiok érkezett^ — Ők nunquam dicitur.
Item> Proaomina demonstrativa a m a z ^ a z , em ez, ez in eo recedunt a regulari declinatione, quod zcorarautent in initialera postposilionis con- sonam^ v. g. an^nak^ at~-tul, ah-hoz, av^^'d, a r r a , , , Et ante illas quidem postpositiones, quas sub reoenauimusy initialis haec consona duplí- caiur in eeribendo , séd ante alias apostropho nó
ta tú r , v« g* a k o r , a* v é g e tt, cC nélkül
tamen sic seribunt *. akkor, a v v é g e tt, annélkül, Itern, In eo non adbaoreas, quod in omnibus his paradigmatibus genilivum non invenis, quia sensura genitivi latini nos exprimimus foxmativa é , séd quae fináléra vocis mutationem non consti-
;tuit, ideo sub derivatione attin g etu r; potest ta- raen discentibus in antecessum comraeraorari • u l- p o te, qui jam Genitivo ita assveti sunt» u t sine illő nec perfectam censeant decliuaüonem.
S e c t i o II.
D e J in a li m u ta tio n e A d je c tiv i.
§. 65.
Adj<3Clivi nomine intelligimus vocem , fjua nótáin .ilicujus obj«cli sígnificamus, seu
I i9 — adjectivum quidem denotat saltem nótára o b je c ti, substantivum verő ipsum ob jectu m ; inílexionis videtur adducendum , juxta quod et reliqua inflectentur.
S. 67.
Ex his paradigmát!bús patel nihil hie distincti occurrerc ab iis postpositionibiis, quoE? substantivis accedunt, praeter an en ^ de hac ergo hic adliuc doctrina adnectenda.
— Sensus itaquo hujus postpositionis cori'e- spondet adverbio latinorum^ ^.kem ény d u re, l á g y - a n , m o lliter, rövicUen, b revi-ter j la ssú -an y lente. .# Applicatio ilíius légi eupfaoniae 67« citalae subest j et nullám se- cus parit exceptionem , quam 1) nagykőn y va sta g -o n , j ól y rát-úly ts iín y á -ü l y ro sz s z - ÜL — 2) qü83 in tá lá n , felen , v. atla n , e /- len d esin u nt, quia hsec w /, tó/p ostu lan t, v.
g. m M a tla n -ú ly vá ru ü a n -ú ly kegyetlen-üly h^retlen-üL . . Xliocixxin autem nihil aliud si-
"niíicat quam ú l űly unde et hujus sensum hic magis pervideré p o tes, sic: em ber-íily h u m án é, d is z n ó -ü l; more p o r c i, p o rcice, s z a m d r - ü l, asinine. ♦.
N ó ta . Quia voces numericae , ordinalcs, car- dinales, nihil aliud eunt, quam adjectiva, qui- bus aliquani nótám , v.g. m ultitud in em . pauciia- tem , o rd in e m ... designamus , hinc et illáé decli- nantur ut alia adjectiva, difitinctim proia de ipsis agere superfluum est, séd in quantum formatio earundem docendsi est, ealeniis suh derivatiüne eas expendemus.
120
S e c ti o III*
D« finali 2rhi mutatiojie,
%,
68.
N om ine verbi intelligitur v o x , quse ali.
quam aclionem vei p assionem , aut statum rei generatim designat. Mulatio ilHus vulgo C onjugatio vocatm ’ , termino sat inalo, quor- níam ad boves raagis , quam ad verba qua- drat. Peragilur yero mutatio hsec per Mo-r dosy Tem póra et Personas utriusque Niime~
r í ; quae cerlis signis v. g. literis vei s^llabis designantiu’, Signa haec in aliis lingvis non facile dignoveris, séd in lingva hungarira exacte discerni possunt, prout id in pecii-r bari Appendice in gratiam curipsorurn infra evolvem us, — Est vei’O Conjugatio duplex in lingva hungarica, scilicet D eterm inetía et In determ inata 5 utramque schemata sequen*®
tia exhibebuiit:
Schemata Suffixorum
A. B,
V erhi determmatt, V erhi indeterminati.
Indioativi Módi Tempus prccsena, N rus Singularis,
Pers. 1. ok Pers. 1. om lak
■— 2. sz — 2, od
— 3. ra d ix —- 3. ja
— 121 —
Pers, 1.
- -
123
fn ip e ra íiv i Alodi 2'emp. Prces, N rits Singulari»,
Pej’S. 1. jak Pers, 1, jam v. jalak
— 2, j jú| ^ 2. jad Vt d
— 5, jón 5. ja
N r u s P lurális,
Pers. J, junk Pers. 1. juk
2. jatok 2. játok
— 5. jónak — 3. jál C o n ju n c íiv i M ó d i 2'em p. J m p e r f,
N r u s Singuluris,
Pers, 1. nék Pers, 1. náni v, náluk
— 2. nál —- 2. nád
— 3, na —^ 3. ná
N r u s Plurális, Pers. 1, nánk Pers. 1, nők
—• 2 . nátok 2. nátok
— 5. uának — 3, nák
2'emp US PerJ'ectiurh N r u s Sing,
Pers. 1, tam) Pers, 1. tamj/.talak)
— 2. tál ) volna — 2. ta d )
■" “ ó. t ) ú. ta )
N r u s P lu r, ,
Pers. 1. tünk ) Pers. 1, tűk )
— 2 . tatok ) volna — 2. látok ) volna
— 3. tak ) — 3. ták ) oí»
2'empus F u tu ru m N ru s Sing>
Pers. ni fognék
— 2 . — fogna!
— 5. — fogna
Pers. 1. ni fognám v.
fonnálak
— 5.«
N r u s Plur^
Pers. 1. ni fognánk Pers. 1.
^ ■ - 2.
— 2. ni fognád fogná.
ni fognók fognátok -— 3. — fognának — 3, fognák
— 2 . — fognátok
1. ni
2. va 3. van
k !• nunk
2. no tok 3, niok.
I n j i m t i v m M o d u s,
1, norai
2. nőd
^ f 3. nia
N ó ta . Praeteritura Plusquam Perfectum In- dicativi hungarus nullám habét, solent tamen au- thores ad iniitatioriera lingvae latináé a Praeterito Perfecto foraiare addito atixiliari*. volt v ^v a la ^ V. g. írta m vo lt v« v a la , írtá l volt v. v á la \ írt volt X* . Ast im itatio haec et naturae lin
gvae hurigaricae repugnat, quae utique pro hoc tem pore nullum habét guífixuni; et sanis princi- piis philologicis, vi quorura hoc tempus raerum figmentum est, imitatione prorsus indignum.
Item* Serviles lingvae latinae ímitatores lin- gvam etiam hungaricam , a tam iniquo jugo secus liberam , B.egimini subjicere volentes sic etiam ali- qua tempóra fo rm án t: hogy ü ljé l leg y e iy üljél legyély üljön leg y e n*. . hogy ültem leg y e iy ültél legyély ült legyen.** Enimvero cuipuritas lingvae hun^. cordi est, ac natura ejusdem , non secus et siffnificatio similiura vocum nóta est, ab his sor- diöus religiose abslincbit.
Item . Tem póra Imperatívi p raeltr pröeseng 4 in omnibus lingvia deesse ridemus magnó loqueri- tis incoram ado, ct ea^umdem lingvarura h ia tu : haec ego inferius sub Appendice qualiter snpplcn- da docebo. — Participiis verő lingva húrig* ila gaudet sicut alia, fbrmátivas taraeu eorum ideo bic non lubuit attigisse, quia non spectant ad fi
nálém verbi m utátioneni, adeoque sub Derivatione erunt evolvenda*
§* 69.
Ü t jam suffixis his recté initians utatur^
scire illi oportet a) qűoiiioclo heec suííixa ad radices applicanda veniant? b) quo sensu illa sum enda, seu quando iisdera utendum sit? Ideo ut doctrinam de verbis exháuria- m us, duöbiis distinctis capitibus eam p ro p o - neraus; addita tamemcuivis una A ppendice.
Primo nempe de verbis irregularibus ; alteri verő de prtu seu coalitione suffixorum. Sit itaque
C A P U T I.
Regulce A pplicátionis suffixorum.
§• 70.