/viuszmi E5
/K1U5Z/1KI E5 TEPWlE5ZETTUDO/VlflN7l EGYESÜLETEK
É V F O R D U L Ó I N K
a műszaki és
természettudományokban
1983
B U D A P E S T 1 9 8 2
Az é v f o r d u ló n a p tá r t a MTESZ sajtó- és p r o p a g a n d a
titk á rs á g a készítette, a MTESZ tu d o m á n y - és te c h n i k a történeti bizottságának közreműködésével.
A k ö n y v összeállításában és szerkesztésében résztvettek FILYÓ MIHÁLY,
Ifj. GAZDA ISTVÁN, MAYER REZSŐ,
PALLÖ GÁBOR, S IP K A LÁSZLÓ,
ZIKA KLÁRA
L e k t o r á l t a :
P. KAROLYI ZSIGMOND
A címlapot tervezte:
WIDERKOMM ERVIN
A Műszaki és T e r m é s z e ttu d o m á n y i Egyesületek Szövetségének k iad ása
1982 decem ber
Készült 5 000 p é ld á n y b a n
Felelős kiadó: Filyó Mihály
M T E S Z H á z i n y o m d a 82.3439 F e l e l ő s v e z e t ő : Deli S á n d o r
T a r t a l o m j e g y z é k
Előszó (dr. Tóth Ján o s főtitkár)
oldal
7 Bevezetes
Lexikon I.
Lexikon II.
§s (a szerkesztők) ... 9
11 14 A M agyar K önyvház (dr. Gazda István) ... 27
em lékek hazai védelm e (Szabadvári Ferenc) ... 29
Műszaki Edvi 41 45 47 Illés A ladár (Zika Klára) ... 32
Lechner Lajos (P. Károlyi Zsigmond) ... 35
Já v o rk a Sándor (Zika Klára) ... 37
K ürschák József (Végh Ferenc) ... 39
Sajnovics János (Csupor Zoltán Mihály) ... Than Károly (Palló Gábor) ... Gonda Béla (P. Károlyi Zsigmond) ... Váradi Szabó János (Mészáros István) ... 50
Verebély László (Végh Ferenc) ... 52
Petzval Ottó (Végh Ferenc) ... 54
Berecz Antal (dr. Marosi Sándor) ... 56
Zemplén Géza (Palló Gábor) ... 58
H orváth Ernő (Bánhidi Antal) ... 60
Kvasz A ndrás (Bánhidi Antal) ... 63
A Pesti Szépítő Bizottm ány (G. Hídvégi Violetta) ... 66
Lakihegy (dr. G yőry Tibor) ... 69
Zsélyi A ladár (Rév Pál) ... Az Akadémia „második” megalapítása (Szántó György Tibor) ... 75
Semsey Andor (Szántó György Tibor) ... 78 72
5
CÁ
z utóbbi év ek b en ö rv e n d e te se n m e g élén k ü lt az érdeklődés közeli és t á voli m ú l tu n k i r á n t — r á j ö t t ü n k m e n n y ire igaz a m o n d ás: „M últ nélkül nincs jelen, sem jövő.” Igen ám, de hosszú évek teltek el anélkül, hogy például a m a g y a r szellemi élet n ag y jairó l ism ertető, értékelő dolgozatok, k ö n y v e k jelen tek volna meg. H ogyan is v á r h a t t u k b árk itő l — különösen az ifjúságtól — , hogyism eretek nélkül becsülje elődeinket.
A MTESZ — szerénytelenség nélkül á llíth a to m — fontos és értékes vállal
kozásba fogott, a m ik o r elh atáro zta, a m aga te r ü le té n m egpróbál ezen változ
tatni, összeállítja az 1983-as esztendő jelen tő seb b műszaki és te r m é s z e ttu d o m ányi évfordulóit. A g y ű jté s m egkezdésekor nem is g o n d o ltu k milyen nehéz m u n k á r a vállalkozunk. Széles k ö rű összefogás nélkül nem is k é szü lh etett volna el ez a kis könyv.
Köszönetét kell m o n d a n o m a m egértő tá m o g a tá s é r t egyesületeinknek, a különböző m ú z e u m o k n a k , akik é rté k e s a d a to k k a l szolgáltak, az egyéni g y ű j tőknek, s term észetesen m in d a zo k n ak , ak ik lelkes m u n k á j u k k a l h o z z á já ru lta k
szerény k i a d v á n y u n k elkészüléséhez.
Ügy tervezzük — ha mások is hasznosnak és szükségesnek érzik — , a kö
vetkező év ek b en is f o ly ta tju k m u n k á n k a t .
Dr. TÓTH JÁ N O S fő titk á r
7
K u ltu rá lis és tö rtén e lm i h a g y o m á n y a in k szerves részét képezik a hazai műszaki és te r m é s z e ttu d o m á n y o k eseményei, eredm ényei. E rr e a g y a k o r ta mos
to h á n kezelt t e r ü l e t r e ir á n y ít ja a figyelmet ez a k ia d v á n y , a m e ly b e n m agyar, illetve m agyarországi v o n atk o zású jelentősebb m űszaki vagy te r m é s z e ttu d o m ányi, v a la m in t t u d o m á n y t ö r t é n e t i e s e m é n y e k re (találm ányok, felfedezések,
in tézm én y ek — g y árak , iskolák, m ú z e u m o k stb. — a la p ítá s a ; szaklapok in d í
tása; egyesületek létrehozása stb.), és az e s z a k te rü le te k e n m ű k ö d ő jelentősebb szem élyekre em lékezünk.
Az id ő re n d e t te k in tv e : 25 év (1958) a legkorábbi, figyelem be v e tt idő
pont, és ezt követően 25 éves lépcsőzéssel vizsgáljuk az év fo rd u ló k at.
A bevezetést követő n a p tá r i rész elején azo k at az e se m é n y e k e t soroljuk fel, időrendben, am elyekről csak évnyi pontossággal van inform ációnk. Ezután, havi bontásban, n a p r a tag o ltan k ö v etk ezn ek az esem ények — az egyes n a p o k hoz tartozóan szintén időrendben. A h ó n a p o k elején közöljük a csak h ó n ap n y i
pontossággal ism ert esem ényeket.
A d á tu m m ellett az esem ény rövid leírása, illetve a személy é le tra jz á n a k n é h á n y fontosabb a d a ta található.
Személyek esetén m e g a d ju k születésük és halálozásuk helyét, évét, h ó n a p j á t és n a p j á t (ha van erről pontos információnk). A születés idejét * jellel,
a halálozást t jellel t ü n t e t j ü k fel. Ha az évforduló a születésre vonatkozik, a név u t á n a születés helyét közöljük, a leírás végén pedig a halálozási a d a to k a t ; a halálozási é v fo rd u ló k n á l é rte le m sz e rű e n fordítva.
A n a p tá ri részt követően n é h á n y fontosabb esem ényről, illetve jelentősebb alkotóról rövid cikkben, t a n u l m á n y b a n is m e g e m lé k e z ü n k (az oldalszám m eg
jelölésével u ta l u n k erre).
Előre kell b o c s á ta n u n k két, a n a p t á r t a r t a l m á t befolyásoló d ö n tésü n k et. Az egyik az időrend kérdése. Úgy gondoltuk, hogy — a kellő tá v l a t é rd e k é b e n is e lte k in tü n k a 25 évnél ú ja b b keletű eseményektől, v a l a m in t (a széleskörűen elfogadott) 25 éves időrendi lépcsőzés közötti esem ényektől. A másik döntés:
csak m a g y a r személyeket, illetve hazai v o n atk o zású esem ényeket, n á lu n k tevé
kenykedő személyeket s z e re p e lte tü n k ; a m űszaki és tu d o m á n y o s élet külföldi személyiségeinek és esem ényeinek terjed elm i okokból is szükségszerűen k o r lá
tozott, és ezért csupán k ir a g a d o tt említését, nem t a r t o t t u k sem célszerűnek, sem m éltányosnak.
9
Azt a problém át, hogy egy ilyen összeállítás mely t u d o m á n y á g a k k a l foglal
kozzék, úgy igy ek eztü n k — pontos definícióra törekvés h e ly e tt g y ak o rlati m eg
közelítéssel — megoldani, hogy ad a tsz o lg á lta tá sra f e lk é r tü k a MTESZ tag eg y e
sületeit, és válaszaikat kiinduló a n y a g n a k te k in te ttü k .
Az é v fo rd u ló n a p tá r összeállításakor a következő szervezetek, intézm ények és személyek d o k u m e n tu m a it, segítségét h a s z n o s íth a ttu k :
Á llato rv o stu d o m án y i Egyetem, Bolyai J á n o s M a te m a tik a i T ársu lat, B u d a pesti Közlekedési Vállalat, G épipari T u d o m á n y o s Egyesület, Közlekedési M ú zeum, M agyar A lu m ín iu m ip a ri M úzeum (Székesfehérvár), M a g y ar Biológiai Társaság, M a g y ar E lek tro tech n ik ai Egyesület, M a g y ar Iparjogvédelm i Egye
sület, M agyar K a rszt- és B a r la n g k u t a tó T ársu lat, M a g y ar K é m ik u so k Egyesü
lete, M agyar Meteorológiai Társaság, M a g y a r Mezőgazdasági Múzeum, M agyar Vegyészeti M úzeum (Várpalota). M ag y arh o n i F ö ld tan i T ársulat, M éréstechnikai és A utom atizálási T u d o m án y o s Egyesület, Országos Erdészeti Egyesület, O rszá
gos Műszaki Múzeum, P o sta m ú z eu m , Szilikátipari T u d o m á n y o s Egyesület, T e r m é sz e ttu d o m á n y i M ú z e u m ; H o r v á t h G ábor. dr. J é k i László, Költő K. László, P a p János, Pénzes István, S te e r János, Szántó G yörgy Tibor, dr. V a jd a Pál és Végh Ferenc.
K é r jü k a tisztelt olvasókat, hogy egyrészt a jelen k ia d v á n n y a l kapcsolatos esetleges észrevételeiket, m ásrészt egy hasonló, következő évi összeállításra vo
natkozó j a v a s la t a ik a t a MTESZ sajtó- és p r o p a g a n d a t i t k á r s á g r a (B udapest VI., A n k e r köz 1., Postacím : Budapest, Pf. 240. 1368) szíveskedjenek megküldeni.
A S Z E R K E S Z T Ő K
10
1533 M e g j e l e n t K r a k k ó b a n ( m a i i s m e r e t e i n k s z e r i n t ) a z első, t e l j e s t e r j e d e l m é b e n m a g y a r s z ö v e g ű n y o m t a t o t t
k ö n y v . H a s o n m á s á t a z M T A 100 é v e a d t a ki.
1733 S e l m e c b á n y á n l é t r e h o z t á k a z első m a g y a r o r s z á g i b á n y á s z a t i s z a k i s k o l á t ; e b b ő l a l a k u l t 1 7 6 3 - b a n a S e l m e c b á n y á i
B á n y á s z a t i A k a d é m i a .
1758 E s t e r h á z y J ó z s e f T a t á n m a j o l i k a - g y á r a t a l a p í t o t t .
1783 M e g j e l e n t a z e lső m a g y a r i r o d a l m i f o l y ó i r a t , a M a g y a r K ö n y v - H á z . S z e - p e s v á r a l j á n s z e r k e s z t e t t e (1804-ig, h a lá lá ig ) M o l n á r J á n o s . Ö í r t a m e g — a k t í v t a n á r i m ű k ö d é s e i d e j é n — a z t az első m a g y a r o r s z á g i f i z i k a k ö n y v e t is, a m e l y a t e l j e s n e w t o n i f i z i k á t m a g y a r
n y e l v e n t á r g y a l j a ; a z 1 7 7 7 -b e n P o z s o n y — K a s s a h e l y m e g j e l ö l é s s e l k i a d o t t
m ű v e : „ A t e r m é s z e t i e k r ő l N e w t o n t a n í t v á n y a i n a k n y o m d o k a s z e r é n t h a t k ö n y v . ’’
( C i k k ü n k a 27. o l d a l o n )
P e s t e n m e g a l a p í t o t t a n y o m d á j á t T r a t t n e r J á n o s .
K l u g e K á r o l y k é k f e s t ő m e s t e r P á p á n m e g n y i t o t t a m ű h e l y é t . ( P á r é v e m ú z e u m m á n y i l v á n í t o t t á k , h e l y r e á l l í t á
s á v a l f o g l a l k o z n a k . )
M e g j e l e n t E p e r j e s e n P u l s z k y K á r o l y (1754— 1841) „A s e l y e m m í v e l é s é r ő l
v a l ó o k t a t á s ” c. m ű v e .
M e g a l a p í t o t t á k a z első h a z a i s a l é t r o m g y á r a t D e b r e c e n b e n . E z t m e g e l ő z ő e n a C h i l é b ő l i m p o r t á l t , v a l a m i n t a s z i k s ó h o z h a s o n l ó „ k i v i r á g z á s o k b ó l ” ö s s z e g y ű j t ö t t s a l é t r o m f e l h a s z n á l á s á v a l k é s z í t e t t e k l ő p o r t . E b b e n az ü z e m b e n a z á l l a t i ü r ü l é k k e l l o c s o l t f ö l d p r i z m á k (ún. g á j f ö l d e k ) k i l ú g o z á s á v a l n y e r t é k a s a l é t r o m o t .
M e g j e l e n t a m a g y a r o r s z á g i á s v á n y v i z e k r ő l a z első m a g y a r n y e l v ű k ö n y v , L a L a n g u e J á n o s t o l l á b ó l . ( „ M a g y a r o r s z á g i o r v o s v i z e k r ő l ” N a g y k á r o l y , 1783.)
W i l l i a m T i e r n e y C l a r k (B ristol), a n g o l m é r n ö k , a b u d a p e s t i L á n c h í d t e r v e z ő j e s z ü l e t é s é n e k éve. (+ L o n d o n ,
1852.)
1808 Az 1808. évi X V I I I . te. é r t e l m é b e n a m a g y a r f ö l d és s z e l l e m t e r m é k e i t g y ű j t ő M a g y a r N e m z e t i M ú z e u m b a n a t ö b b i o s z t á l y o k k a l e g y ü t t t e c h n o l ó g i a i o s z t á l y is l é t e s ü l t , h o g y a ,,h a z a i i p a r
f e j l ő d é s e M a g y a r o r s z á g o n k é s z ü l t t e r m é k e k e n és e s z k ö z ö k ö n , g é p e k e n b e m u t a t h a t ó l e g y e n ” . Ez a k e z d e m é n y e
zés v i l á g v i s z o n y l a t b a n is a z é l e n j á r ó k k ö z é t a r t o z o t t .
( C i k k ü n k a 29. o l d a l o n )
Az e r d ő m é r n ö k i f e l s ő f o k ú s z a k o k t a t á s h a z a i m e g i n d u l á s a : a S e l m e c b á
n y á i B á n y á s z a t i A k a d é m i a B á n y á s z a t i és E r d é s z e t i A k a d é m i á v á a l a k u l t .
1833 B e f e j e z ő d ö t t a D u n a t e l j e s h e l y s z í n r a j z i f e l m é r é s e — H u p á r M á t y á s
(1778— 1843) és V á s á r h e l y i P á l (1795—
1846) v e z e t é s é v e l — a z o s z t r á k h a t á r tól a T r a j á n - h í d i g .
Az A l - D u n a s z a b á l y o z á s á h o z k i r e n d e l t V á s á r h e l y i P á l á t h e l y e z é s e u t á n k o r á b b i m u n k a t á r s a , L á n y i S á m u e l (1791 — 1860) v e z e t é s é v e l m e g k e z d ő d ö t t a T i s z a f e l t é r k é p e z é s e , m e l y e t 1 8 4 6 - b a n
f e j e z t e k be.
M e g k e z d t e m ű k ö d é s é t a R i t t e r t e s t v é r e k p o z s o n y i c u k o r g y á r a .
A C s e t n e k v i d é k i ( G ö m ö r v á r m e gye) v a s g y á r o s o k m e g a l a k í t o t t á k a C o n -
c o r d i a R é s z v é n y t á r s a s á g o t .
Az 1 7 9 1 -b e n a l a p í t o t t N a g y K r i s t ó f - g y ó g y s z e r t á r ( B u d a p e s t e n a V áci u t c a
és K r i s t ó f t é r s a r k á n ) a k k o r i t u l a j d o n o s a — P r e g a r d J á n o s I m r e — e l s ő
k é n t í r t a ki a „ g y ó g y s z e r t á r ” n e v e t , s a g y ó g y s z e r e k e t is m a g y a r n é v v e l j e l ö l t e .
E l k é s z ü l t L ú g o s o n a C s u k a - p a t a k h í d j a , M a d e r s p a c h K á r o l y t a l á l m á n y a a l a p j á n . Ez v o l t a z első v o n ó r u d a s v a s - í v h í d , a m e l y n e k ívei ö n t ö t t v a s b ó l k é
s z ü l t e k .
E l ő s z ö r j á r t g ő z h a j ó a T i s z á n : S z é c h e n y i I s t v á n p r ó b á l t a ki a D D S G ( D u n a G ő z h a j ó z á s i T á r s a s á g ) I. F e r e n c n e v ű h a j ó j á v a l a folyó h a j ó z h a t ó s á g á t T i t e l t ő l S z e g e d ig .
1858 M e g k e z d ő d ö t t a z ú j p e s t i T é l i K i k ö t ő é p í t é s e . ( E l k é s z ü l t 1863-ban.)
L é g r á d y K á r o l y és T i v a d a r m e g a l a p í t o t t á k k ő n y o m a t o s „ m ű i n t é z e t ü
k e t ” , a m a i Z r í n y i N y o m d a e l ő d j é t .
C é z a n n e , f r a n c i a m é r n ö k t e r v e i a l a p j á n e l k é s z ü l t a s z e g e d i v a s ú t i híd.
M e g k e z d t e m ű k ö d é s é t a „K . K.
S t a a t s g y m n a s i u m i n P e s t ” , a m a i B e r z s e n y i g i m n á z i u m e lső j o g e l ő d j e .
B e f e j e z ő d ö t t G a n z Á b r a h á m úi, n a g y ö n t ö d é j é n e k é p í t é s e . Az ö n t ö d e 106 évig, 1964 a u g u s z t u s á i g m ű k ö d ö t t . Az é p ü l e t f e l ú j í t á s a u t á n i t t h e l y e z t é k el a z Ö n t ö d e i M ú z e u m o t .
1883 M e g j e l e n t S z a b ó J ó z s e f g e o l ó g u s e g y e t e m i t a n á r n a k , a m a g y a r f ö l d t a n m e g a l a p o z ó j á n a k „ G e o l ó g i a ” c í m ű k ö n y v e , a m e l y a z első m a g y a r f ö l d t a n i
k é z i k ö n y v .
Á t a d t á k C s e p e l e n a b u d a p e s t i E l e v á t o r t , a m e l y k o r a l e g m o d e r n e b b r a k t á r é p ü l e t e volt.
11
S z e g e d - Á s o t t h a l m á n m e g n y í l t az első e r d é s z e t i s z a k i s k o l a .
M e g a l a k u l t a M a g y a r K i r á l y i T e c h n o l ó g i a i és A n y a g v i z s g á l ó I n t é z e t , a K e r e s k e d e l m i M i n ő s é g e l l e n ő r z ő I n t é
z e t j o g e l ő d j e .
A M a g y a r F é m - és L á m p a á r u g y á r Rt. m e g a l a p í t á s a . J o g u t ó d j a a V e g y
i p a r i G é p g y á r .
M e g a l a k u l t az első M a g y a r T á v - í r d a s o d r o n y és K á b e l g y á r Rt., a V i l l a m o s s z i g e t e l ő és M ű a n y a g g y á r j o g e l ő d j e .
F e k e t e h á z y J á n o s t e r v e i s z e r i n t a v i l á g h í r ű f r a n c i a E i f f e l - c é g k i v i t e l e z é
s é b e n e l k é s z ü l t a s z e g e d i k ö z ú t i T i s z a - híd.
U n g v á r o n a n y a g i p a r i s z a k i s k o l á t l é t e s í t e t t az i p a r - és k e r e s k e d e l e m ü g y i m i n i s z t e r , a s z a k i s m e r e t e k s z í n v o n a l á
n a k e m e l é s e é r d e k é b e n .
M e g a l a k u l t a F i u m e i K ő o l a j f i n o m í t ó G y á r Rt., M a g y a r o r s z á g o n a z első o l a j f e l d o l g o z ó — ö t é v t i z e d d e l m e g e l ő z v e a z i p a r i m é r e t ű h a z a i k ő o l a j -
t e r m e l é s t .
B u d a f o k o n m e g a l a p í t o t t a h a z á n k első k o n y a k g y á r á t K e g l e v i c h I s t v á n .
M e g k e z d ő d ö t t a m a g y a r é l e l m i s z e r i p a r e g y i k l e g s i k e r e s e b b t e r m é k é n e k , a P i c k - s z a l á m i n a k a g y á r t á s a . P i c k M á r k (Szeged, 1843. dec. 12—
S ze g e d , 1892. m á j . 11.) d o l g o z t a ki a v i l á g m á r k á v á l e t t g y á r m á n y t ü z e m é
ben.
T e x t i l i p a r i g y á r a l a p í t á s o k : B ó k a y - f é l e F o n ó - , S z ö v ő - és K ö t é l g y á r és K e n
d e r b e v á l t ó Rt. ( S z e g e d ) ; E ls ő M a g y a r J u t a g y á r ; E ls ő M a g y a r P a m u t f o n ó - és
S z ö v ő g y á r Rt. ( Ü j p e s t ) .
M e g a l a p í t o t t á k a p o z s o n y i és a k a s s a i V e g y k í s é r l e t i Á l l o m á s t .
M e g j e l e n t a „ M a t e m a t i s c h e u n d N a t u r w i s s e n s c h a f t l i c h e B e r i c h t e a u s U n g a r n ” . Ez az első, k ü l f ö l d n e k s z á n t h a z a i t e r m é s z e t t u d o m á n y i s a j t ó o r g á
n u m .
F ö l d e s B é l a s z e r k e s z t é s é b e n e k k o r t ó l j e l e n i k m e g a „ N e m z e t g a z d a s á g i
és S t a t i s z t i k a i K ö z l e m é n y e k " .
A s z e g e d i M ó r a F e r e n c M ú z e u m a l a p í t á s a .
K o n k o l y - T h e g e M i k l ó s és G o t h a r d J e n ő e l ő s z ö r f o l y t a t Ó g y a l l a és S z o m - b a t h e l y - H e r é n y k ö z ö t t , 270 k m - e n , t á
v o l s á g i t e l e f o n b e s z é l g e t é s t .
H e g y f o k i K a b o s n a k a h ő m é r s é k l e t n a p k ö z i v á l t o z é k o n y s á g á r ó l í r t d o l g o z a t a m e g j e l e n t a T e r m é s z e t t u d o m á n y i
K ö z l ö n y b e n , m a j d a z O s z t r á k M e t e o r o l ó g i a i T á r s a s á g l a p j á b a n . E z v o l t az első, n e m z e t k ö z i l e g is e l i s m e r t m a g y a r
m e t e o r o l ó g i a i t a n u l m á n y .
1908 C s o n k a J á n o s o l y a n g é p k o c s i k a t t e r v e z e t t és é p í t e t t , a m e l y e k e n k é t o l
d a l t e l h e l y e z e t t b ü t y k ö s t e n g e l y e k m i n d e n s z e l e p e t v e z é r e l t e k .
M e g n y í l t G e r g e l y J e n ő és G u t Á r p á d ö n á l l ó v a s b e t o n - t e r v e z ő i r o d á j a , m e l y r ö v i d e s e n az o r s z á g l e g n a g y o b b
t e r v e z ő i r o d á j a le tt.
M e g j e l e n t F a s h i n g A n t a l „ M a g y a r o r s z á g o s h á r o m s z ö g e l é s e k és r é s z l e t e s f e l m é r é s e k ú j v e t ü l e t i r e n d s z e r e i ” c.
m u n k á j a , m e l y n e k k a p c s á n a z Á l l a m i f ö l d m é r é s á t t é r t a s t e r e o g r a f i k u s v e t ü leti r e n d s z e r r ő l a h e n g e r v e t ü l e t i r e n d
s z e r r e .
E l k é s z ü l t a M ű e g y e t e m l á g y m á n y o s i t e l e p e . A t e r v e z ő k k ö z ö t t o l y a n k i v á l ó é p í t é s z e k v o l t a k , m i n t C z i g l e r G y ö r g y , H a u s z m a n n A l a j o s , P e t z S a m u .
A M á r i a T e r é z i a ( m a H o r v á t h M i h á l y ) t é r e n m e g k e z d t é k B u d a p e s t
m á s o d i k t e l e f o n k ö z p o n t j á n a k é p í t é s é t .
M e g a l a k u l t a W a t t E l e k t r o m o t o r és K é s z ü l é k g y á r .
Az E r d é l y i és S z a b ó Rt., a L a b o r M ű s z e r i p a r i M ű v e k e r e d e t i j o g e l ő d j é
n e k a l a p í t á s a .
L o s s i n s z k y I m r e B u d a p e s t e n f é m ó n t e l ő á l l í t ó ü z e m e t l é t e s í t e t t . A z ü z e m j e l e n t ő s é g e a b b a n r e j l e t t , h o g y f e l d o l
gozó ü z e m i h u l l a d é k o k b ó l , s a l a k o k b ó l á l l í t o t t elő jó m i n ő s é g ű c s a p á g y f é m e
k e t és f o r r a s z t ó ó n o k a t .
A g y ő r i M a g y a r V a g o n - és G é p g y á r új v a s ö n t ö d é j é b e n m e g t ö r t é n t az
első c s a p o l á s .
A K ü h n e M e z ő g a z d a s á g i G é p g y á r ( M o s o n m a g y a r ó v á r ) a l a p í t á s a .
T e x t i l i p a r i g y á r a l a p í t á s o k : K i s p e s t i T e x t i l g y á r Rt., T r e n c s é n i P o s z t ó
g y á r .
A b é k é s c s a b a i B o h n M. és T á r s a T e t ő c s e r é p - és T é g l a g y á r a l a p í t á s a .
A B é l a p á t f a l v i C e m e n t g y á r a l a p í t á s a .
Az E r d é l y b e n t a l á l h a t ó b a u x i t v a g y o n k i t e r m e l é s é r e S z a t m á r n é m e t i
b e n m e g a l a k u l t a V a s k o h - v i d é k i V a s - és A l u m í n i u m b á n y a T á r s u l a t .
Az 1908: X L V I I I . te. r e n d e l k e z i k B u d a p e s t f e j l e s z t é s é r ő l , íg y a m a g á n - t u l a j d o n b a n l é v ő M a r g i t s z i g e t m e g s z e r z é s é r ő l , és a m a i Á r p á d - h í d é p í t é s é r ő l .
1933 V i l l a m o s í t o t t á k a B u d a p e s t — H e g y e s h a l o m v a s ú t v o n a l a t . A v i l l a m o s í t á s t
K a n d ó K á l m á n f á z i s v á l t ó r e n d s z e r é b e n V e r e b é l y L á s z l ó i r á n y í t á s á v a l v é g e z t é k
a b á n h i d a i c e n t r á l é r a é p í t v e . ( C i k k ü n k az 52. o l d a l o n )
12
M e g a l a k u l t a z O p t i k a i , A k u s z t i k a i és F i l m t e c h n i k a i E g y e s ü l e t , a M T E S Z
e g y i k t a g e g y e s ü l e t e .
M e g a l a k u l t a R e a n a l F i n o m v e g y s z e r g y á r e l ő d j e , a M a g y a r P h a r m a
G y ó g y á r u Rt.
L é t r e h o z t á k a j e l e n l e g i M o s o n m a g y a r ó v á r i T i m f ö l d és M ű k o r u n d g y á r
t i m f ö l d ü z e m é t .
Ez é v t a v a s z á n t e t t e m e g a R o t t e r d a m — A l e x a n d r i a — B u d a p e s t ú t v o n a l a t a h o l l a n d o k t ó l b é r e l t „ A p o l l i n a r i s I I I . ” n e v ű h a j ó , b e b i z o n y í t v a a D u n a - t e n g e r n a j ó z á s l e h e t ő s é g é t , a m i t e l s ő s o r
b a n B o r n e m i s s z a F é l i x p r o p a g á l t m á r a z 1920-as é v e k t ő l . (Az első m a g y a r f o l y a m t e n g e r j á r ó t , a , , B u d a p e s t ' - e t a k ö v e t k e z ő é v b e n a d t á k á t a f o r g a l o m nak.)
A H i d r o x i g é n g y á r Rt. a l k á l i - k l ó r e l e k t r o l í z i s ü z e m e t l é t e s í t e t t . Ezzel s i k e r ü l t a h a z a i c s e p p f o l y ó s k l ó r , m a r ó
n á t r o n - , k l ó r m é s z - és h i p o k l o r i t s z ü k - s é g l e t j e l e n t ő s r é s z é t f e d e z n i e .
A P é t i N i t r o g é n m ű v e k V a r g a J ó z sef m ű b e n z i n - e l ő á l l í t ó s z a b a d a l m á n a k m e g v a l ó s í t á s á r a b a r n a s z é n - h i d r o g é n e z ő
k í s é r l e t i ü z e m e t l é t e s í t e t t .
1958 Az M T A C s i l l a g v i z s g á l ó I n t é z e t é n e k — n é h á n y é v v e l e z e l ő t t l é t e s í t e t t
— N a p f i z i k a i O s z t á l y a D e b r e c e n b e k ö l t ö z ö t t és ö n á l l ó s u l t , m i n t a z M T A N a p f i z i k a i O b s z e r v a t ó r i u m a . A z i n t é z m é n y
a z ó t a is a n a p f i z i k a i é s z l e l é s e k és a d a t s z o l g á l t a t á s t e r ü l e t é n f e j t ki a l a p v e t ő
f o n t o s s á g ú t e v é k e n y s é g e t .
Az első n e m z e t k ö z i M é r é s - és M ű s z e r t e c h n i k a i K o n f e r e n c i a a M T E S Z
S z a b a d s á g t é r i s z é k h á z á b a n .
A p n e u m a t i k u s a u t o m a t i k a i e l e m e k s o r o z a t g y á r t á s á n a k b e i n d í t á s a az
M M G - b e n .
A M O M - g y á r t m á n y ú u l t r a c e n t r i f u g a p r o t o t í p u s á n a k k i d o l g o z á s a .
13
1. t 1783 J a s z lin s z k y A n d r á s ( R o z s nyó), t e r m é s z e t t u d ó s , e g y e t e m i t a n á r A f i z i k á r ó l í r t k ö n y v e k o r s z e r ű e n f o g l a l j a ö ss z e a 18. sz. k ö z e p é n e k i s m e r e t e i t ; h a z a i v i s z o n y l a t b a n a z első i ly e n m u n k á k e g y i k e . (* S z i n a , 1715. s z e p t. 1.)
1958 M e g a l a k u l t a z M T A M ű s z a ki f i z i k a i K u t a t ó i n t é z e t e B u d a p e s t e n .
t 1958 Z e r in v á r y Szilárd (Bp.), t a n á r , c s i l l a g á s z , t e r m é s z e t t u d o m á n y i író.
1 9 6 3 - b a n a s z e n t e n d r e i v á r o s i t a n a c s Z e r i n v á r y - e m l é k é r m e t a l a p í t o t t , m e l y é v e n k é n t k e r ü l k i o s z t á s r a a c s i l l a g a s z a t n é p s z e r ű s í t é s é b e n k i t ű n t e k k ö zö tt.
(* A r a d , 1915. f e b r . 8.)
3. 1858 G y ü r k y A n ta l s z e r k e s z t é s é b e n és k i a d á s á b a n m e g j e l e n t a B o r á s z a t i L a p o k első s z á m a . ( U t o l j á r a 1861.
m á r c . 15-én j e l e n t meg.)
4. t 1958 K it t e n b e r g e r K á lm á n ( N a g y m a r o s ) , A f r i k a - k u t a t ó , á l l a t t a n i g y ű j t ő ,
ú t i r a j z í r ó . T ö b b m i n t 60 000 p é l d á n y b ó l álló, f a j o k b a n is g a z d a g a n y a g o t g y ű j t ö t t a M a g y a r N e m z e t i M ú z e u m n a k .
(* L é v a , 1881. o k t . 10.)
6. * 1858 E dvi I llé s A la d á r ( K a p u v á r ) , g é p é s z m é r n ö k , m ű e g y e t e m i t a n á r , a M a g y a r M é r n ö k és É p í t é s z E g y l e t k ö z l ö n y é n e k s z e r k e s z t ő j e . S z a k i r o d a l m i m u n k á s s á g a k ö z g a z d a s á g i , i p a r i , t e c h
n o l ó g i á i és t e c h n i k a t ö r t é n e t i k é r d é s e k r e e g y a r á n t k i t e r j e d t . 1 8 9 6 - b a n j e l e n t m e g
„ B u d a p e s t m ű s z a k i m u t a t ó j a " c. k ö n y ve. ( t B u d a p e s t , 1927. á p r . 24.)
( C i k k ü n k a 32. o l d a l o n )
7. t 1933 S p e is e r F e r e n c ( K a l o c s a ) , t e r m é s z e t t u d ó s , t a n á r . J e l e n t ő s b o g á r - g y ű j t e m é n y e a M N M Á l l a t t á r á b a n v a n . H é t b o g á r f a j t f e d e z e t t fel. (* A p a t i n ,
1854. n o v . 17.)
8. 1958 M e g k e z d t e p r ó b a ü z e m é t a 30 10 k W - o s s z a b a d s á g - h e g y i t é v é a d ó .
Ü n n e p é l y e s f e l a v a t á s á r a j a n u á r 2 4 - é n k e r ü l t sor. R e n d s z e r e s ü z e m é t f e b r u á r
2 2 - é n k e z d t e m e g .
10. * 1858 T ö rle y J ó z s e f ( S z a b a d k a ) , p e z s g ő g y á r o s . R e i m s b e n k i t a n u l v a a
p e z s g ő g y á r t á s t , 1 8 8 1-b en t é r t h a z a , s 1 8 8 2-b en B u d a f o k o n m e g a l a p í t o t t a v i l á g h í r ű v é l e t t p e z s g ő g y á r á t , ( t ?, 1900)
15. * 1783 K m e t h D á n ie l ( B r e z n ó b á - n y a ) , c s i l l a g á s z , m a t e m a t i k u s , a k a d é
m i a i t a n á r , (t K a s s a , 1825. j ú n . 20.)
15. * 1883 T h o m a F r ig y e s (Végles), g é p é s z m é r n ö k . A M Á V h í d é p í t ő o s z t á l y á n
d o l g o z o t t , t ö b b h í d t e r v e z é s é t , e l l e n ő r zésé t, v a s ú t v o n a l a k é p í t é s é t v é g e z t e . A
M a g y a r M é r n ö k és É p í t é s z E g y l e t f ő t i t k á r a , 1 9 2 4-ben r é s z t v e t t a b u d a p e s t i M é r n ö k i K a m a r a m e g a l a p í t á s á
b a n . (t Bp., 1962. s z e p t . 24.)
20. * 1808 V a jd a P é te r ( V a n y o l a ) , k ö l t ő p e d a g ó g u s , t e r m é s z e t t u d ó s , a z M T A
l e v t a g j a . 1 8 3 4-b en L i p c s é b e n m e g i n d í t o t t a a z első m a g y a r i s m e r e t t e r j e s z t ő
f o l y ó i r a t o k e g y i k é t , a G a r a s o s T a r t , 1 8 3 8 - b a n p e d i g K u n o s s E n d r é v e l a T é r - m é s z e t c. f o l y ó i r a t o t . S z á m o s t e i m é - s z e t t u d o m á n y i m ű v e t í r t és í o r d í t o t t (pl.: C u v i e r á l l a t t a n a ) , ( t S z a r v a s , 1816.
f e b r . 10.)
25. 1908 A N a g y b á n y a k ö z e l é b e n l e v ő A l s ó f e r n e z e l y e n — k ö r n y e z e t v é d e l
m i c é l b ó l — a z é r c p ö r k ö l ő v é g g á z a i n a k m e g k ö t é s é r e k é n s a v g y á r a t h e l y e z
t e k ü z e m b e .
30. * 1908 G e r e n d á s M ih á ly ( T á p . ó - szele), b i o k é m i k u s , K o s s u t h - d í j a s e g y e
t e m i t a n á r . S p e k t r o s z k ó p i á v a l , a z i z o m ö s s z e h ú z ó d á s m e c h a n i z m u s á v a l , a v é r a l v a d á s i f o l y a m a t o k k a l f o g l a l k o z o t t .
F e l t a l á l t a az i m p l a n t á l h a t ó m ű a n y a got a z ú n . B i o p l a s t - o t . N e m z e t k ö z i l e g e l i s m e r t t ö b b d í j a t n y e r t f o t ó m ű v é s z , a d i a p o r á m a t e c h n i k a i k i v i t e l e z é s é b e n is n a g y s z e r e p e t j á t s z o t t . (t V i s e g r á d ,
1976. j ú n . 16.)
14
F E B R U Á R
1908 M e g j e l e n t a z „ E l e k t r o t e c h n i k a ” c. f o l y ó i r a t első s z á m a .
2. t 1883 P e t e Z s ig m o n d ( M á r a m a - r o s s z i g e t ) , o r v o s , b a l n e o l ó g u s , a p e s t i e g y e t e m e n a b a l n e o l ó g i a m a g á n t a n á r a ,
eg y i d e i g a C s á s z á r f ü r d ő i g a z g a t ó j a . Ö a l a p í t o t t a 1 8 64 -b en a z e lső h a z a i n é p s z e r ű s í t ő o r v o s i l a p o t , a z „ E g é s z s é g i T a n á c s a d ó i t . (* B ö h ö n y e , 1825. f e b r . 19.)
4. t 1508 C e lte s (P ick el) K o n r á d (Bécs.
1459— 1508), n é m e t h u m a n i s t a , B u d á n 1 4 9 7-b en l é t r e h o z t a a D u n a i T u d ó s T á r s a s á g o t (* W i p f e l d , 1459. f e b r . 1.), m e l y n e k t a g j a i k ö z ö t t í r ó k m e l l e t t t e r m é s z e t t u d ó s o k is v o l t a k . A l e g k i v á l ó b b a k : G. A g r i c o l a (1490— 1555), D u d i t h A n d r á s (1533— 1589), F. V e r a n t i u s (1550— 1617). A t á r s a s á g ö s s z e f o g t a a M á t y á s k i r á l y á l t a l p á r t f o g o l t b u d a i és
b écsi h u m a n i s t a k ö r ö k e t .
t 1933 B o c z o n á d i S zab ó I m r e ( Ú j pest), s z ín é s z , d a l - és z e n e s z e r z ő , m é
hész. M ű k ö d é s e 1902-től á t a l a k í t o t t a a m a g y a r m é h é s z e t e t . A n a g y k e r e t e s
k a p t á r , a f e ls ő k i j á r ó és a v á n d o r m é - h é s z k e d é s e l t e r j e s z t ő j e . M é h é s z k e d é s ü n k m a is a z ő n y o m d o k a i n h a l a d .
(* K i s k u n f é l e g y h á z a , 1847. n o v . 9.)
5. * 1533 D u d ith A n d r á s ( B u d a ) pécsi p ü s p ö k , d i p l o m a t a , h u m a n i s t a p o l i h i s z t o r : t e o l ó g i á v a l , g ö r ö g - r ó m a i i r o d a l o m m a l és t e r m é s z e t t u d o m á n y o k k a l e g y
a r á n t f o g l a l k o z o t t . A t r i d e n t i z s i n a t o n e l h a n g z o t t f e l s z ó l a l á s a m i a t t v i s s z a h í v
t á k ; k é s ő b b k i l é p e t t a z e g y h á z b ó l és B o r o s z l ó b a n t e l e p e d e t t le. F e l l é p e t t az a k k o r i b a n á l t a l á n o s a s z t r o l ó g i a i b a b o
n á k e l l e n , t a n u l m á n y t í r t t ö b b e k k ö z ö t t a z ü s t ö k ö s ö k e r e d e t é r ő l , a t e r m é s z e t
b e n é r v é n y e s ü l ő o k s á g k u t a t á s á t t a r t o t t a s z ü k s é g e s n e k , ( t B o r o s z l ó , 1589.
f e b r . 22.)
6. * 1808 Z im n ie r m a íin J a k a b (Vác), t a n á r , a z e lső m a g y a r n y e l v ű f o t ó s z a k - k ö n y v s z e r z ő j e . K ö n y v e a r e f o r m k o r a l k a l m a z o t t k é m i a i i s m e r e t e i n e k f o n t o s
d o k u m e n t u m a . ( „ D a g u e r r e k é p e i e l k é s z ít é s i m ó d j á n a k l e í r á s a ” B écs, H a y e - n a u e r , 1840.) ( t K e c s k e m é t , 1878. j ú n . 5.)
8. * 1833 L e c h n e r L a jo s ( B u d a ) , m é r n ö k , é p í t é s z m é r n ö k . E l k é s z í t e t t e B u d a p e s t v á r o s r e n d e z é s é n e k t e r v é t , m e l l y e l e l n y e r t e a F ő v á r o s i K ö z m u n k á k T a n á c s a á l t a l k i í r t n e m z e t k ö z i p á l y á z a t első
d í j á t . T e r v e i s z e r i n t é p í t e t t é k ki a N a g y k ö r u t a t , a S u g á r u t a t s tb . A f ő v á r o s c s a t o r n á z á s á r a k i í r t n e m z e t k ö z i p á l y á z a t o t is ő n y e r t e m e g . U g y a n c s a k ő t e r v e z t e és i r á n y í t o t t a az á r v í z á l t a l r o m b a d ö n t ö t t S z e g e d ú j j á é p í t é s é t , ( t Bp.,
1897. n o v . 18.)
( C i k k ü n k a 35. o l d a l o n )
19. 1933 E l i n d u l t F ö l d k ö z i - t e n g e r k ö r ü l i ú t j á r a B á n h í d i A n ta l r e p ü l ő g é p t e r v e z ő p i l ó t a , a G e r l e 13 e l n e v e z é s ű r e p ü l ő g é p p e l . R e p ü l é s e s o r á n 22 v á r o s r e p ü l ő t e r é t é r i n t e t t e , és m á r c i u s 2 4 -é n é r k e z e t t v is s z a .
20. 1558 O láh M ik ló s e s z t e r g o m i é r s e k a l á í r t a a n a g y m ú l t r a v i s s z a t e k i n t ő e s z t e r g o m i k á p t a l a n i i s k o l a t o v á b b f e j l e s z t é s é r ő l és á t h e l y e z é s é r ő l r e n d e l k e z ő o k m á n y t . (A t ö r ö k á l t a l 1 5 4 3 - b a n e l f o g
l a l t E s z t e r g o m b ó l á t m e n e t i l e g N a g y s z o m b a t b a t e t t e á t s z é k h e l y é t a z e s z t e r g o m i é r s e k , i d e t e l e p ü l t a k á p t a l a n és
i t t m ű k ö d ö t t a z i s k o l a is.)
15
9. t 1933 A u j e s z k y A la d á r (Bp.), m i k r o b i o l ó g u s , f ő i s k o l a i t a n á r . B e v e z e t t e a k u t y á k v e s z e t t s é g e l l e n i k ö t e l e z ő o l t á sát. F e l f e d e z t e a z á l l a t o k n a k — r ó l a e l
n e v e z e t t — n y ú l t a g y v e l ő - b é n u l á s á t , új b a k t é r i u m s p ó r a - s z í n é z ő e l j á r á s t d o l g o z o t t ki. (* P e s t , 1869. j a n . 11.)
12. * 1783 K ő s z e g h i - M á r t o n y K ároly ( S o p r o n ) , h a d m é r n ö k , t á b o r n a g y . M i n t m é l y é p í t é s z e t t e l f o g l a l k o z ó m é r n ö k , f ö ld - n y o m á s k u t a t á s a i v a l t ű n t ki. F e l t a l á l t a a g á z á l a r c ősét, és a t á b o r i f ő z ő k é s z ü l é k e t . ( t B r ü n n , 1848. j ú l . 21.)
* 1883 J á v o r k a S á n d o r ( H e g y b á n y a ) , f l ó r a k u t a t ó , g e o b o t a n i k u s , az
M T A t a g j a , K o s s u t h - d í j a s . A M a g y a r B i o ló g ia i T á r s a s á g első e l n ö k e . M a g y a r o r s z á g , a K á r p á t o k és a B a l k á n f l ó r á j á n a k k i v á l ó i s m e r ő j e volt. M a g a s s z í n v o n a l ú t u d o m á n y o s , d e m i n d e n k i s z á m á r a é r t h e t ő n a g y m ű v e i m e l l e t t k i s e b b t a n u l m á n y o k s o r o z a t á b a n t i s z t á z t a a f l o r i s z t i k a , a n ö v é n y f ö l d r a j z s z á m o s k é r d é s é t . T ö b b m i n t s z á z n ö v é n y a l a k o t ő n e v e z e t t el, kb. 40 p e d i g az ő n e v é t viseli. T u d o m á n y t ö r t é n e t t e l is f o g l a l k o z o t t , (t Bp., 1961. s z e p t . 28.)
( C i k k ü n k a 37. o l d a l o n )
15. t 1933 L ászló (L ő w y ) E d e Dezső (Bp.), v e g y é s z m é r n ö k , m ű e g y e t e m i t a n á r . F ő k é n t a b o r o k k é m i a i e l e m z é s é vel, a b o r h a m i s í t á s o k f e l i s m e r é s é n e k k i d o l g o z á s á v a l f o g l a l k o z o t t . (* S i m o n - t o r n y a , 1859. m á j . 5.)
16. * 1858 M o r a v c s ik Ernő E m il (Bér), e l m e g y ó g y á s z , e g y e t e m i t a n á r , a z M T A lev. t a g j a . J e l e n t ő s k u t a t á s o k a t v é g z e t t a k a t a t ó n i á v a l , a d e m e n t i a p r a e c o x p s z i c h o m o t o r o s j e l e n s é g e i v e l stb. k a p c s o l a t b a n . (t Bp., 1924. o k t. 9.)
1 1933 H aar A lf r é d (S z e g e d ), m a t e m a t i k u s , e g y e t e m i t a n á r , a z M T A lev.
t a g j a . G ö t t i n g e n b e n H i l b e r t n é l t a n u l t , 1912-től a k o l o z s v á r i , 1920-tól a s z e g e d i e g y e t e m t a n á r a . S z e g e d e n R i e s z F r i g y e s s e l v i l á g h í r ű m a t e m a t i k a i k ö z p o n t o t h o z t a k l é t r e , s m e g i n d í t o t t á k az A c t a S c i e n t i a r u m M a t h e m a t i c a r u m c.
f o l y ó i r a t o t . A t ö b b v á l t o z ó s v a r i á c i ó p r o b l é m á k e l m é l e t é t ú j a l a p o k r a h e l y e z te . U t o l s ó m ű v é v e l a m o d e r n m a t e
m a t i k a i k u t a t á s o k e g y i k a l a p k ö v é t r a k t a le. ( H a á r - m é r t é k , H a á r - i n t e g r á l )
(* Bp., 1885. o k t . 11.)
17. * 1858 K o v á c s S e b e s t é n y A la d á r ( B u d a ) , m é r n ö k , m ű e g y e t e m i t a n á r . F ő
leg a z á r m e n t e s í t é s , v a l a m i n t a v í z é p í té s i m ű t á r g y a k t e r v e z é s e és é p í t é s e t e r é n é r t el j e l e n t ő s e r e d m é n y e k e t , (t Bp.,
1921. j ú l . 6.)
19. * 1858 T a g á n y i K á r o ly ( N y i t r a ) , t ö r t é n é s z , l e v é l t á r n o k , a z M T A t a g j a . J e l e n t ő s s z e r e p e v o l t a m a g y a r g a z d a s á g t ö r t é n e t i k u t a t á s o k k i b o n t a k o z á s á
b a n . 1 8 9 6 -b a n m e g j e l e n t h á r o m k ö t e t e s M a g y a r e r d é s z e t i o k l e v é l t á r a g y a k o r l a t i j e l e n t ő s é g ű , a l a p v e t ő f o r r á s m u n k a ,
( t Bp., 1924. s z ep t. 9.)
20. 1783 II. J ó z s e f u t a s í t j a a M a g y a r k ir. K a n c e l l á r i á t , h o g y á l l í t s a ö s s z e a f ü g g e t l e n n é v á l t é s z a k - a m e r i k a i á l l a
m o k b a e x p o r t á l h a t ó á r u c i k k e k j e g y z é k é t. (A K a n c e l l á r i a a s ó z o t t h ú s t és a
b o r t e m l í t i k i v i t e l i c i k k g y a n á n t , i p a r c i k k e k e t nem.)
24. t 1958 S z e p e s s y J ó z s e f (Bp.), m é r n ö k . J e l e n t ő s e r e d m é n y e k e t é r t el g e o d é z i a i m ű s z e r e k s z e r k e s z t é s é v e l ; t a n -
g e n s t á v m é r ő j é t k o r s z e r ű s í t v e m a is g y á r t j á k . (* N y i t r a , 1891.)
26. 1783 M e g k e z d t e m ű k ö d é s é t a D i ó s g y ő r i P a p í r g y á r .
* 1908 L u tte r B é la (Bp.), v e g y é s z - m é r n ö k . S z ű k e b b k u t a t á s i t e r ü l e t e az
e n z i m o l ó g i a , v a l a m i n t a s i k é r s z e r k e z e t é n e k és k é p z ő d é s é n e k k é r d é s e i v o l t a k ,
(t D e b r e c e n , 1967. f e b r . 3.)
t 1933 K ü r s c h á k J ó z s e f (Bp.), m a t e m a t i k u s , m ű e g y e t e m i t a n á r , a z M T A t a g j a . A s z á m e l m é l e t t e r é n l e g i s m e r t e b b e r e d m é n y e a H i l b e r t - f é l e b i z o n y í t á s e g y s z e r ű s í t é s e vo lt. A m a t e m a t i k a i t a n u l ó v e r s e n y e k e g y i k k e z d e m é n y e z ő j e
és p á r t f o g ó j a . (* B u d a , 1864. m á r c . 14.) ( C i k k ü n k a 39. o l d a l o n )
27. * 1833 S zab ó G y u la ( T á l l y a ) , s z ő lész és b o r á s z . H a z á n k b a n e l s ő k k ö z ö t t j a v a s o l t a a f i l o x é r á n a k e l l e n á l l ó a m e
r i k a i s z ő l ő a l a n y o k f e l h a s z n á l á s á t . T o k a j — H e g y a l j á n e l s ő k é n t t e l e p í t e t t o l t v á n y s z ő l ő t . B o r a i t t ö b b o r s z á g b a e x p o r t á l t a . A M a g y a r S z ő l ő s g a z d á k O r s z á g o s E g y e s ü l e t é n e k a l a p í t ó j a , (t M i s
kolc, 1905. a u g . 9.)
27. * 1858 K i s s K á r o ly ( D e b r e c e n ) v e g y ész, 1 8 8 6 -b a n a b u d a p e s t i t u d o m á n y - e g y e t e m e n ü v e g t e c h n i k a i l a b o r a t ó r i u
m o t l é t e s í t e t t . B e h a t ó a n t a n u l m á n y o z t a a r ö n t g e n s u g a r a k a t , é s t ö b b f é l e r ö n t g e n l á m p á t s z e r k e s z t e t t , k é s ő b b r ö n t g e n l a b o r a t ó r i u m o t r e n d e z e t t be. ( t B a - l a t o n l e l l e , 1914. j ú n . 13.)
29. 1833 M e g j e l e n t S z é c h e n y i I s t v á n
„ H í d j e l e n t é s ” -e.
16
Á P R I L I S
1. * 1858 Y u t a k i t s G y ö r g y ( Z e r n e s t ) , z o o l ó g u s , t a n á r . A z o k t a t á s m e l l e t t i c h t h y o l ó g i á v a l is f o g l a l k o z o t t . T ö b b t a n u l m á n y t í r t h a z á n k h a l f a u n á j á r ó l , ill. a h a l a k b i o l ó g i á j á r ó l , ( t K e s z t h e l y ,
1929. o k t. 21.)
3. * 1883 N á d a i Á rp á d (Bp.), g é p é s z - m é r n ö k , e g y e t e m i t a n á r . 1919-től N é m e t o r s z á g b a n F é l i x K l e i n m e l l e t t d o l g o zo tt, 1926-tól a g ö t t i n g e n i e g y e t e m e n a z a l k a l m a z o t t m e c h a n i k a t a n á r a . 1929- től P i t t s b u r g h - b a n a W e s t i n g h a u s e
E l e c t r i c C o m p . s z a k é r t ő j e . T u d o m á n y o s m u n k á s s á g a a r u g a l m a s s á g t a n k ö r é b e n m a r a d a n d ó é r t é k ű ; ú t t ö r ő j e l e n t ő s é g ű e k a l e m e z e l m é l e t r e v o n a t k o z ó k u
t a t á s a i . ( t P i t t s b u r g h , 1963. j ú l . 17.)
6. * 1833 Csató J á n o s ( A l v i n c ) , b o t a n i k u s , o r n i t o l ó g u s . N a g y m a d á r - és n ö v é n y g y ű j t e m é n y é t a M a g y a r N e m z e t i M ú z e u m n a k a j á n d é k o z t a , (t N a g y e n y e d ,
1913. nov. 13.)
* 1883 L iska J ó z s e f ( R e s i c a b á n y a ) , v i l l a m o s m é r n ö k , a G a n z G y á r m é r n ö
ke, 1919-től m ű e g y e t e m i m a g á n t a n á r , 1942-től a v i l l a m o s g é p e k és m é r é s e k t a n s z é k t a n á r a , a B M E t i s z t e l e t b e l i d o k t o r a , a z E l e k t r o t e c h n i k a i E g y e s ü l e t
t i s z t e l e t b e l i e l n ö k e , a z M T A lev. t a g j a . K o s s u t h - d í j a s . A h a z a i és k ü l f ö l d i s z a k s a j t ó b a n s z á m o s t a n u l m á n y b a n k ö z ö l t e
t u d o m á n y o s e r e d m é n y e i t , ( t Bp., 1967.
m á r c . 20.)
8. t 1958 M e r c a d e r J e n ő (Bp.), k o h ó m é r n ö k , S e l m e c b á n y á n v é g z e t t , m a j d
h o s s z a b b a m e r i k a i t a n u l m á n y ú t u t á n h a z a i k o h ó m ű v e k b e n d o l g o z o t t , v e z e t ő k é n t . E l m é l e t i m u n k á s s á g a n e m z e t k ö z i le g is e l i s m e r t . (* L é v a , 1884. j ú n . 13.) 23.
t
1933 N o p c sa F e r e n c (Bécs), p a l e o n t o l ó g u s , g e o l ó g u s , a z M T A t a g j a . Ap a l e o p h y s i o l ó g i a m e g a l a p í t ó j a k é n t t a r t j á k s z á m o n . A m a g y a r o r s z á g i g e o t e r m i k u s g r á d i e n s k u t a t á s o k k e z d e m é n y e zője. A z ő s h ü l l ő k v i l á g s z e r t e e l i s m e r t s z a k é r t ő j e vo lt. T e k t o n i k a i k u t a t á s a i is j e l e n t ő s e k , u t a z á s a i s o r á n n a g y a n y a g o t g y ű j t ö t t ö s s z e A l b á n i a n é p r a j z á r a
v o n a t k o z ó a n . (* D é v a , 1877. m á j . 3.)
24. 1858 M e g n y i t o t t á k a P ü s p ö k l a d á n y — N a g y v á r a d k ö z ö t t i v a s ú t v o n a l a t . 25. * 1733 P illé r M á ty á s ( G r a z ) , o s z t
r á k s z á r m a z á s ú t e r m é s z e t t u d ó s , e g y e t e m i t a n á r . T a n k ö n y v e t a d o t t ki, t ö b b új n ö v é n y f a j t í r t le. T a n á r t á r s á v a l l a t i n
n y e l v e n í r t s z l a v ó n i a i ú t i r a j z a 1 7 83 -ban j e l e n t m e g B u d á n . N a g y é r t é k ű t e r m é s z e t r a j z i g y ű j t e m é n y é t a z e g y e t e m r e
h a g y t a . (+ B u d a , 1788. n o v . 10.)
17
