Kísérlet a középiskolát végzettek fizikai ismereteinek reálisabb megállapítására

D A R V A S A N D O R tanszékvezető főiskolai tanár:

K ÍS É RL ET A K Ö Z É P I S K O L ÁT VÉGZETT EK F IZIKAI IS MER ETEI NE K

R E Á L I S A BB M E G Á L L A P Í T Á S Á RA (Különös tekintettel a főiskolai felvételi vizsgákra)

I.

Általános m e g j e g y z é s ek

A t a n u l ás e r e d m é n y é n ek m é r é s é re az iskol ai g y a k o r l a t b a n az „ ő s i"

m ó d s z e r, a f e l e l t e t és v a n d i v a t b a n . T J ja bb a n u g y a n a „ f e l e l t e t é s" f o g a l - m át a s o k k a l s z é l e s e bb k ö r ű „ s z á m o n k é r é s" f o g a l o m m a l s z o k t ák h e l y e t - t e sí t e ni, a m i m a g á b an f o g l a l m i n d e n o l y a n m ó d s z e r t, a m e l l y e l a n e v e lő m e g a k a r és t u d a t a n a n y a g m e g t a n u l á s á n ak m é r t é k é r ő l, m o n d j u k í g y: a t a n u ló t u d á s á r ól g y ő z ő d n i. E zek k ö z ül a m ó d s z e r ek k ö z ül az i s k o l á b an a f e l e l t e t és és a d o l g o z a t o k í r a t á sa s z i n t e a k i z á r ó l a g o s. E z é rt a m i k o r az iskolai s z á m o n k é r é s r ől b e sz é l e k, a t o v á b b i a k b an a l é n y e g et p r e c í z e b b en k i f e j e ző f e l e l t e t és k i f e j e z é st f o g o m h a s z n á l n i.

Az ó r á r ó l - ó r á ra v a ló f e l e l t e t és t e r m é s z e t é b ől k ö v e t k e z i k, h o g y ( h e l y e s en ) a l k a l m a z k o d i k a t a n í t ás és t a n u l ás f o l y a m a t á h o z. A f e l e l é s k or d ö n t ő m é r t é k b en o l y a n m ó d on és o l y a n s o r r e n d b e n m o n d j a el a t a n u ló a k é r d e z e tt a n y a g o t , a h o g y a n a t a n á ra m a g y a r á z t a, s a h o g y a n a t a n - k ö n y v b ől m e g t a n u l t a . ( E n n e k a k e t t ő n ek p e d i g n e m k i s m é r t é k ű p a r a - l el l i t ást k e l l m u t a t n i a . ) A z a d a t o k és a r é s z l e t ek t e h át b e l e t a r t o z n a k e g y b i z o n y os e g y s é g b e, a m e l y e z e k n e k é r t e l e m s z e r ű „ k ö r n y e z e t e ", s í gy r ö g z ő d ik a t a n u ló t u d a t á b a n. P é l d á ul az a n e m z e d é k, a m e l y i k m ég a P i r - ch al a l a t i n n y e l v t a n k ö n y v ét h a s z n á l t a, é l e te v é g é ig e l f e l e d h e t e t l e n ül m e g t a n u l t a a t á r g y e s e t t el j á r ó p r a e p o s i t i o k a t az „ a n t e, a p u d , ad, a d v e r - s u s " k e z d e tű m o n d ó ka f o r m á j á b a n.

A „ l o g i k ai k ö r n y e z e t é v e l" v a ló r ö g z í t és k ö n n y e b b, a b e v é s és m é- l y e b b , n e h éz is l e n n e a t a n í t á st és t a n u l á st m á s k é nt e l k é p z e l n i. D e e m e l - l et t az e l ő n y ök m e l l e t t h á t r á n y ai is v a n n a k : a g y a k o r l a t i f e l h a s z n á l ás c é l j á ra a f o g a l m a k a t , a d a t o k a t , r é s z l e t e k et r e n d s z e r i n t ki k e l l e m e l n i

„ k ö r n y e z e t ü k b ő l ", m e r t e g y m ás ö s s z e f ü g g é s be k e l l b e á g y a z ni a z o k a t . Ezt a k i e m e l é st v i sz o n t g á t o l ja az, h o g y a t u d a t b a n e g y ü tt s z e r e p e l v a l a - m i ve l , v a l a m i k k e l , a m i k e l ő s e g í t e t t ék u g y a n a b e v é s é s t, d e m i n t e g y r e j t v e , f o g v a is t a r t j á k.

411-

E m l é k s z e m , h o g y h a — a n n a k i d e j é n — p é l d á u l a contra p r a e p o s i - ti o t k e l l e t t h a s z n á l n i , t ö b b n y i r e ú g y d ö n t ö t t ü k el, h o g y m i l y e n e s e t e t vonz, h o g y e l e j é t ő l e l m o n d t u k a „ v e r s i k é t " , m í g r á n e m b u k k a n t u n k . M i v e l p e d i g a t a n u l t a n y a g o t — s m o s t f ől e g az e x a c t t e r m é s z e t t u d o - m á n y o k r ó l b e s z é l e k — n e m a z é r t t a n u l j u k , h o g y a m e g t a n u l á s s o r r e n d - j é b e n el t u d j u k m o n d a n i , h a n e m t ö b b e k közt a g o n d o l k o d ó k é p e s s ég f e j - lesztése, é s a g y a k o r l a t b a n va l ó f e l h a s z n á l ás c é l j á b ól is, r e n d k í v ü l f o n - tos, h o g y a t a n u l ó m i n é l j o b b a n b e l e l á s s o n a t é n y e k e t , f o g a l m a k a t , a d a - t o k a t st b . l e g v á l t o z a t o s a b b an ös s z e köt ő l ogikai sz ál ak s z ö v e v é n y é b e . Sőt , m i v e l a l og i ka i ö s s z e f ü g g é s e k s k á l á j a s z int e v é g t e l e n , s í gy e g é s z é b e n m e g t a n u l h a t a t l a n , s z ük s é g e s , h o g y m a g a is a l k a l m a s l e g y e n i l ye n l og i k a i k a p c s o l a t o k f e l i s m e r é s é r e , r e k o n s t r u á l á s á r a .

M i n d e z t t e r m é s z e t e s e n az is kol a i o k t a t á s — a t a n u l ó k s z e l l e m i k é pe s s é g e i t ő l , s z o r g a l m á t ó l stb. f ü g g ő e n — csak t ö b b é - k e v é s b é t u d j a m e g o l d a n i .

Á t t é r v e m o s t m á r a f i z i k á r a , f e l v e t ő d i k az a k é r dé s , h o g y m i t é r t ü n k a f iz ik a „ t u d á s á n " ? T e r m é s z e t e s e n i t t n i n c s a b s z o l ú t m é r t é k , h a n e m a f i z i k a - t u d ás a l a c s o n y a b b - m a g a s a b b f o k á r ó l l e h e t c sak szó.

S e m m i e s e t r e s e m t e k i n t h e t j ü k k i e l é g í t ő n ek az t a t u d á s t , a m e l y o l y a n é r t e l e m b e n f e l e l és j e l l e gű, h o g y a t a n u l t a n y a g e g y - e g y ö s s z e f ü g g ő

részét, f e j e z e t é t r e c i t á l n i k é p e s.

H a t e h á t m e g a k a r u n k gy ő z ő d n i a r r ól , h o g y 2—3 é v i fizi ka t a n u l á s u t án v a l a k i m i l y e n m é r t é k b e n t u d j a á t t e k i n t e n i a t a n u l t a n y a g o t , e n n e k ré sz e i t m i l y e n m é r t é k b e n t u d j a a l k a l m a z n i , m i l y e n ö s s z e f ü g g é s e k e t k é p e s m e g l á t n i az e g y e s r é s z e k kö z ö t t , é s íg y t ov á bb , s e m m i e s e t r e s e m m e g f e l e l ő az a m ó d s z e r, h o g y e l m o n d a t u n k ve l e e g y - e g y f e j e z e t e t , v a g y h o s s z a b b - r ö v i d e b b r é s z t a m e g t a n u l t a n y a g b ó l . C s u p á n f i z i k a i p é l d ák m e g o l d a t á s a s e m m e g f e l e l ő m ó d s z e r , m e r t a p é l d a m e g o l d ó ké sz s é g i g e n n a g y m é r t é k b e n g y a k o r l o t t s á g k é r d é s e .

T o v á b b á , m i v e l az isk ola i f e l e l t e t é s m a m é g e lé gg é n a g y m é r t é k b e n r e c i t a t í v j e l l e g ű , az i s k o l a i é r d e m j e g y e k is e l s ő s o r b an az a n y a g s z e r ű t u d á s t f e j e z i k ki.

S z ü k s é g e s n e k m u t a t k o z i k t e h á t , h o g y o l y a n h e l y e k e n , a h o l a f i z i k a n e m c s u p á n t a n a n y a g s z e r ű e n f o g j e l e n t k e z n i , h a n e m el k e l l s a j á t í t a n i a f i z i k a és a n n a k a l k a l m a z á s a t e r ü l e t é n az önál ló é s a l k o tó j e l l e g ű m u n - k á t , a k i i n d u l á s i f e l t é t e l e k f e l m é r é s é r e m á s , az e d d i g i e k e n t ú l m e n ő m ó d - s z e r e k e t d o l g o z z u n k ki .

A f e n t i k ö v e t e l m é n y e k á l l a n a k f e n n t ö b b e k k öz ött a f i z i k a t a n á r o k k é p z é s é n é l is. Ez v e z e t e t t a rr a , h o g y m e g k e z d j e m a k í s é r l e t e z é s é t egy o l y a n m ó d s z e r n e k , a m e l y i k t a l á n m é l y e bb b e p i l l a n t á s t e n g e d az é r e t t s é - gi z e t t és f i z i k a s z a k r a j e l e n t k e z e t t j e l ö l t e k — a f e n t e b b i é r t e l e m b e n v e t t

— ..fizika t u d á s á b a " , m i n t a m a g u k k a l h o z o t t é r d e m j e g y , v a g y az is kol ai

f e l e l t e t é s h e z h a s o n l ó f e l v é t e l i viz sga .

II.

A vizsgálati anyag

A z út n e m t e l j e s e n t ö r e t l e n, h a s o n ló j e l l e gű p r ó b á l k o z á s ok k ü l f ö l- d ön m ár r é g ó ta és n a g y o b b s z á m b an v a n n a k , h a z a i v o n a t k o z á s b an a z o n - b a n i g e n k e v és vol t az i l y e n k e z d e m é n y e z é s; a f e l s z a b a d u l ás ó ta t u d o - m á s om s z e r i n t csak a K ö z p o n ti P e d a g ó g us T o v á b b k é p z ő I n t é z et F i z i k a T a n s z é ke k e z d e t t e g y h a s o n ló j e l l e gű, az á l t a l á n os i sko l a i t a n u l ók f i z i k a t u d á s á n ak f e l m é r é s é re szolgál ó v i z s g á l a t ot 1958- ban .

A v i zsg ál ati a n y a g ö s s z e á l l í t á s á b an t e l j e s e n a t a n á r k é p z é s b en kilenc- év a l a t t s z e r z e t t t a p a s z t a l a t a i m , t o v á b b á az e ze n i dő a l a t t m u t a t k o zó s z ü k s é g l e t ek a l a p j án i n d u l t a m el.

M i e l ő tt az e g y e s r é s z l e t e k re v o n a t k o zó e l g o n d o l á s a i m at i s m e r t e t - n é m, k ö z l öm m a g át a vi z sg á l ati a n y a g o t , m e r t k í v á n a t o s, h o g y az o l v a só ezt a m a g a e g é sz é b en lássa.

M ás m ó d om n e m l é v é n, a v i z s g á l a ti a n y a g o t s t e n c i l e n so k sz o r o s í- t o t t u k ; az első, a s z ü k s é g es u t a s í t á s o k at t a r t a l m a zó l a p o n k í v ül az eg ész a n y a g t e r j e d e l m e 8 l a p v o l t .

Az első l a p t ól az u t o l s ó ig a p r o b a n d u s o k k e z é h ez a d o t t a n y a g az a l á b bi vol t.

K e d v e s B a r á t o m!

Az a l á b b i a k b an eg y vi z sgá l ati í v et k el l k i t ö l t e n i e, a m e l y e n sok k ü l ö n b ö z ő f a j t a k é r d és sz e r e p e l .

M i n d e n k é r d é st n a g y o n f i g y e l m e s e n o l vasso n el, l e h e t ő l eg k é t s z e r. G o n d o l k o z z o n e g y kicsit, a z t án a d j a m e g a s z ü k s é g es m ó d on a f e l e l e t e t . N e t ö p r e n g j en h o s s za s an , n e a k a d j o n m e g h oss zú i d őr e. H a 1—2 p e r c a l a t t n e m t u d f el e l n i , k e z d j e n n e k i a k ö v e t k e z ő k é r d é s n e k.

A k i m a r a d t k é r d é s e k re a k k o r t é r j en i s m ét vissza, h a m ár az e l ő b bi m ó d on az összes k é r d é s e k en végig m e n t .

H a v a n o l y a n k é r d é s, a m e l y i k r e n e m t u d f e l el n i , az s e m n a g y b a j . F o n t o s , h o g y n y u g o d t a n dolgozzon, n e a k a r j o n m i n él h a m a r a b b t úl l e n n i r a j t a , d e n e is izgassa, h a e g y e s e k m ár k é s z en v a n n a k .

Dolgo zzon t i s z t án és r e n d e s e n , h o g y v i l á g os an m e g l e h e s s e n á l l a p í- t an i , m i t f e l e l t az eg y e s k é r d é s e k r e.

H a k é s z en v a n , N E V ÉT Í R JA F E L A Z E L SŐ O L D A L R A F E L Ü L RE A J O B B S A R O K B A . Ezt n e f e l e j t s e el, m e r t a n é v t e l e n ül b e a d o t t í v e k et n e m é r t é k e l j ü k.

1. Az a l á bb f e l s o r o l t f i z i k a i f o g a l m a k k ö z ül húzza alá az ok at , a m e - l y e k b e n az idő s z e r e p e l v a l a m i m ó d o n:

S e be ss é g, g y o r s u l á s, m u n k a , t e l j e s í t m é n y, e n e r g i a , f o r g a t ó n y o m a- t ék, n y o m á s, k al ó r i a, o l v a d á si - h ő, á r a m e r ő s s é g, k a p a c i t á s, f é n y e r ő s s é g, H e n r y , s ű r ű s é g.

41 3

2. A j o b b o l d a l o n álló s z a v a k , k i f e j e z é s ek k ö z ül húzza^alá a z ok a t , a m e l y e k e t h e l y e s n e k t a l á l:

A d o m b o rú t ü k ör á l t al a d o t t k é p:

n a g y í t o tt — a t á r g g y al e g y e n lő — k i c s i n y í t e tt — f o r d í t o tt á l l á s ú — e g y e n e s á l l ás ú — l át s zó l ag os — v al ód i.

A f é n y k é p e z ő g ép l e n c s é je á l t al a d o t t k é p:

n a g y í t o tt — a t á r g g y al e g y e n lő — k i c s i n y í t e tt — f o r d í t o tt á l l á s ú — e g y e n e s á l l ás ú — l á t s z ó l a g os — va ló d i.

3. H ú z za a lá f o l y t o n o s v o n a l l a l a z t a sort, a m e l y i k az ég i t e st ek h e l y e s s o r r e n d j ét közli napfogyatkozáskor, és h ú z za a lá s z a g g a t o t t v o n a l - l al az t a sort , a m e l y i k az é g i t e s t ek h e l y e s s o r r e n d j ét közli holdfogyatko- záskor.

F ö ld — Hold — N a p H o l d — F öld — N a p F ö ld — N a p — Hold N a p — F öld — H o l d H o l d — N a p — F ö ld N a p — H ol d — F ö ld 4. Az a l á b b i a k b an h á r m as c s o p o r t o k b a n m e g h a t á r o z á s o k at ta lál. E z e k közül húzza alá a jókat.

A s e b e s s ég az út és idő h á n y a d o s a.

A s e b e s s ég a m o z g ás g y o r s a s á g a.

A s e b e s s ég = g y o r s u l á sa osz t va az i d ő v el.

Az á r a m e r ő s s ég a f e s z ü l t s ég és k a p a c i t ás sz o r zat a . Az á r a m e r ő s s ég = az e l l e n á l l ás o s z t v a a f e s z ü l t s é g g el Az á r a m e r ő s s ég = a t e l j e s í t m é ny o s z t v a az e l l en á l l á ss a l. A m u n k a az e rő és az e rő i r á n y á ba eső út s zo r za ta . A m u n k a a t e l j e s í t m é ny és az idő s z o r z a t a .

A m u n k a az erő, s e b e s s ég és idő s z o r z a t a . 5. í r ja b e a p o n t o z o t t v o n a l r a n ö v e k v ő 1

f a j s ú l y uk s z e r i n t az a l á b bi a n y a g o - 2

k a t : 3

p a r a f a , víz, a r a n y , r éz, h i g a n y , v as , 4

o l a j 5

6 7

6. Á l l í t sa e l e k t r o m o s v e z e t ő k é p e s s ég s z e m p o n t j á b ól h el y e s s o r - r e n d b e (a l e g j o b b v e z e t ő t ől a l eg r o ss za b b i g ) a k ö v e t k e z ő a n y a g o k a t : V A S ; Ü V E G; R É Z; A L U M I N I U M ; B O R O S T Y Á N K Ő; K R Ó M N I K K E L:

E Z Ü S T:

A h e l y e s s o r r e n d : 1 2 3

4 5 6 7

7. A p o n t o z o t t v o n a l r a í r ja be, m e l y f i z i k a i á l l a n d ók é r t é k ei az a l á b b i a k:

ral 1

8 0— ; 16—20000 — :

gr sec.

6,02.10^{2 3} ; 427 ;

kcal

1033 • _{K A n}c a\

c m² ' 5 4 0— ;

gr

3,10^{1 0} — ; 1

s e c

' 273

13,6 _; 96500 C b ;

crrr

8. í r ja b e a p o n t o z o t t v o n a l r a , h o g y :

M e n n y i a F A J S Ú L YA a l e v e g ő n e k? a v a s n a k ? a 4 C° v í z n e k?

M e k k o r a a S E B E S S É GE a h a n g n a k a l e v e g ő b e n?

az e l e k t r o m o s á r a m ot l é t r e- hozó s z a b a d e l e k t r o n o k n a k a f é m e k b e n?

A F ö l d n ek a N a p k ö r ü l?

M e k k o r a az O L V A D Á S P O N T JA

C f o k b a n a h i g a n y n a k ?

a j é g n e k? a v a s n a k ?

9. E g é s z í t se ki az a l á b bi m e g h a t á r o z á s o k a t, i l l e t v e t ö r v é n y e k et a m e g f e l e lő s z a v a k n a k a k i p o n t o z o t t h e l y r e v a ló b e í r á s á v a l. ( Egy k i p o n - t o z o t t h e l y r e cs a k e g y szó í r h at ó .)

1. A n y o m a t ék az _ és k a r j á n ak s z o r z a t a .

2 az e g y e n s ú l y, h a a á t h a l ad

a l á t á m a s z t á si f e l ü l e t é n.

3. A az a h ő m e n n y i s é g, a m e l y 1 k g h ő f o k át

1 C ° - k al

415-

10. Az a l á b bi h i á n y os m o n d a t t ö b b f é le f i z i k a i m e n n y i s é g et h a t á r oz m e g , a sz e r i n t , h o g y a h i á n y z ó h e l y e k r e m i t í r u n k. C s i n á l j on b e l ő le l e g - a l á bb k ét m e g h a t á r o z á s t, a m e g f e l e lő s z a v a k k a l k i e g és zí t v e.

A az a h ő m e n n y i s é g, a m e l y a k é r d é s es a n y a g

1 g r - j á n ak h o z s z ü k s é g es a f o k á n.

A az a h ő m e n n y i s é g, a m e l y a k é r d é s es a n y a g

1 g r - j á n ak h o z s z ü k s é g es a f o k á n.

11. í r ja le m i n d a z t , a m i v e l az e l e k t r o m o s á r am e r ő s s é ge e g y e n e s e n a r á n y o s:

S o r o l j a f e l í r á s b a n, m i l y e n f i z i k a i m e n n y i s é g ek a r á n y o s ak f o r d í t va a t á v o l s ág n é g y z e t é v e l:

12. í r ja le a k ö v e t k e z ő f i z i k a i f o g a l m a k m e g h a t á r o z á s át ( d e f i n í c i ó j á t ): 1. T E H E T E T L E N S É GI N Y O M A T É K:

2. Ö N I N D U K C I Ó: 3. N A G Y Í T Á S:

13. M i l y e n f i z i k a i m e n n y i s é g et m é r ü nk v a l a m e l y k e r e s z t m e t s z e t e n e g y m á s o d p e rc a l a t t á t h a l a d ó m e n n y i s é g g e l?

14. Az a l á bb f e l s o r o l t s u g á r z á s f a j t ák k ö z ül h ú z za alá az o k a t , a m e - l y e k b e n e l e k t r o m o s a n t ö l t ö tt r é s z e c s k ék r e p ü l n ek t o v a :

« - s u g á r z á s, /^- sugár zás, h ő s u g á r z á s, u l t r a i b o l y a s ug á r z ás, k a t ó d s u g á r z á s, / - s u g á r z á s, f é n y s u g á r z á s, r ö n t g e n s u g á r z á s, C ső - s u g á r z á s,

e l e k t r o m o s ( rádió) s u g á r z á s.

15. A jobb oldalon f e l s o r o l t sz av a k k ö z ül húzza alá a z o k a t , a m e l y e k m e g s z a b j ák ( m e g h a t á r o z z á k) a b a l o l d a l t l e vő f i zi ka i m e n n y i s ég n a g y - s á g á t:

idő, t ö m e g, f e l ü l e t, súly, h ő f o k, h ő f o k k ü l ö n b- ség, f a j h ő, er ő.

f a j s ú l y, h ő f o k, m u n k a , k e r e s z t m e t s z e t , s ú r- l ó d á s, v e z e t ő k é p e s s é g, v e z e t ő h o ss z, t á v o l s á g. a f o l y a d é k o s z l op m a g a s s á g a, szí ne, s ű r ű s é g e, f a j s ú l y a, a l a k j a , t e r ü l e t e, t é r f o g a t a, a n y a g i m i n ő s é g e.

H Ő M E N N Y I S É G: E L L E N Á L L Á S: H I D R O S Z T A T I K U S

N Y O M Á S:

16. Mi a hiba az alábbi rajzokon, illetve jelölésekben? Ha talál hibát- írj a a rajz mellé jobb oldalra.

r-Hi|i|i|i|i|K

17. Egyes fizikai mennyiségeke t törtekkel tud un k kifejezni. Példáu l

"

felület

feszültség felüle t

elektromos térerősség

térfogat

a megvilágítás erőssége = tömegvonzá s

fényerőssé g

a távolság négyzet e

írja be a hiányzó számlálókat, illetve nevezőket!

18. í r j a az alábbi jelek mellé, mit jelentenek azok:

25 417

19. Soroljon fel olyan eszközöket, amelyekben az alábbi energia- átalakulások m e n n e k végbe:

helyzeti mozgásivá : mozgási hanggá:

h ő fé nny é :

elektromos hővé :

elektromos f é n n y é: -

h a n g elektromossá : hő elektromossá : .'.

f é n y elektromossá : elektromos h an ggá :

h ő mozgásivá: !

20. A bal oldalon felsoroltak m e l l é í r j a oda, hogy milyen fizikai t örvén y (elv) a l a p j á n működik a:

1. te nge ra la tt j ár ó : 2. olló;

3. csónak k o rmá n yl a p á t j a ; 4. l endkereke s autó;

5. szájharmonika ;

6. kaleidoszkóp (varázscső):

7. elektromos jégszekrény:

8. szócső:

9. szemcseppentő:

10. kel jfeljancsi:

K

21.

A mellékelt rajzok a négyüt emű rob-

banómoto r hengerfejé t és szelepnyílá -

sait ábrázolják. A bal oldali a SZÍVÓ,

a jobb oldaii a KI PUFFOGÖ szelepek

nyílása. A római számok az üt emet

jelzik (vagyis, hogy hányadi k ütemrő l

van szó). Rajzoljuk be az ütemne k

megfelel ő szelepállásokat.

22.

Rajzolja be a mellékelt ábráb a a t olat tyút és a dugat tyút olyan helyzetbe, hogy a kerék a nyil ir ányában forogjon.

23. Jelölj e meg X-szel az alábbi csengőkapcsolások közül azt, amely- nél rendesen (a szokásos módon) szól a csengő.

24. Készíts e el az alábbi kapcsolás i rajzokat:

1. Kapcsoljon össze négy, egyenként R ohm értékű ellenállást , úgy, hogy az eredő ellenállá s szintén R ohm legyen.

2. Kapcsoljon össze négy, egyenként С farad kapacitású kondenzátort, úgy , hogy az eredő kapacitás szin- tén С farad legyen.

25. A pontozott vonalon feleljen a következő kérdésekre : 1. Milyen fizikai mennyiségeket

mér ünk cm egységgel ?

2. Milyen fizikai mennyiségeke t mér ün k — egységgel?

3. Milyen fizikai mennyiségeket mér ünk a sec reciprok értékével ? 4. Miiven fizikai mennyisé g

egysege a

^ wa t t ó ra l ume n 5. Mik az egységei a

hőmennyiségnek ? áramerősségnek ? erőnek?

2 7 * 419

26. í r j a le r ö v i d e n , n é h á n y szóval, h o g y az a l á b b p á r o n k é n t k öz ö l t fizikai t ö r v é n y e k , j e l e n s é g e k A) m i b e n h a s o n l í t a n a k , B) m i b e n k ü l ö n - bö z ne k e g y m á s t ó l . ( N e m k e l l r é s z l e t e z ni , c sa k a l e g l é n y e g e s e b b e k r e szo- rítkozni.)

(Hasonlít) (Különbözik)

Ált. t ö m e g v o n z á s i t ö r v . C o u l o m b - t ö r v é n y

M á g n e s e s t ö l t é s E l e k t r o m o s t öl t é s M i k r o s z k ó p

K e p l e r - t á v c s ő P r i z m a - s z í n k é p R á c s - s z í n k é p R ö n t g e n - s u g á r G a m m a - s u g á r I n d u k t í v e l l e n á l l á s

K a p a c i t í v e l l e n á l l á s í

A vizsgálati anyag indokolása

A v i z s g á l a t i a n y a g ö s s z e á l l í t á s á b a n k ü l ö n b ö z ő s z e m p o n t o k a t i g y e - k e z t e m é r v é n y e s í t e n i . Az a n y a g s z e r ű és a d a t s z e r ű t u d á s o n k í v ü l v i s z o n y - l a to ka t , á t t e k i n t ő k é p e s s é g e t , logi ka i k a p c s o l ó k é p e s s é g e t , t e c h n i k a i é r z é - ket , t e c h n i k a i g o n d o l k o d á s t stb . i g é n y l ő p r o b l é m á k s z e r e p e l n e k , az a l á b b i r é s z l e t e z é s s z e r i n t :

1. jeladat. A f i z i k a i m e n n y i s é g e k e g y c s o p o r t j á b ó l ki kel l v á l a s z -

t a n i az i d ő v e l k ö z v e t l e n ö s s z e f ü g g é s b en l e v ő k e t. Ezt m e g l e h e t e t t

v o l n a ú g y is a dn i , h o g y n e m s o r o l j u k f e l a t é t e l l a p on a f o g a l m a k a t ,

h a n e m m a g u k n a k a f o g a l m a k n a k a v é g i g g o n d o l á s á t is a p r ó b á z ó r a b í z -

zuk . í g y k é t s é g k í v ü l m e g m u t a t t a v o l n a a f iz i ka i f o g a l m a k f e l e t t i á t t e -

k i n t ő k é s z s é g et is, d e e g y r é s z t — t e k i n t e t t e l e n n e k és a k ö v e t k e z ő f e l -

a d a t o k n a k a s z o k a t l a n v o l t á r a — k ö n n y í t e n i a k a r t a m a vizsgázó h e l y z e -

t é n . M á s r é s z t m é l y e b b í t é l ő k é p e s s ég v i z s g á l a t á t is s z o lg á lt a ez a f e l a d a t

a k ö z v e t l e n t u d á s o n k í v ü l . I t t ti. a k ö v e t k e z ő p r o b l é m a a d ó d h a t : n é z z ü k

p é l d á u l a m u n k a f o g a l m á t . A m u n k a n e m f ü g g v é n y e az időnek, a zaz

a m u n k a m e n n y i s é g é t n e m b e f o l y á s o l j a , h o g y k e vé s , v a g y sok idő a l a t t

vé gz i - e el v a l a k i . A h e l y e s f e l a d a t - m e g o l d á s t e h át az i n v a r i a n c i a m e g -

á l l a p í t á s a. D e t o v á b b m e n v e íg y is l e h e t o k o s k o d n i ( m i n t a h o g y a n v o l t a k

is íg y o k o s k o d ó k ) : a m u n k a az e r ő n e k és az erő i r á n y á b a eső ú t n a k

a sz orza ta. A z e r ő f i z i k a i s z e m p o n t b ó l e g y t ö m e g je l i e g ű és e gy g y o r s u -

l ás j e l l e g ű m e n n y i s é g s z o r z a t a . A g y o r s u l á s v i s z o n t a sebes sé g é s i d ő

h á n y a d o s a k é n t á l l í t h a t ó elő, í g y t e h á t a z idő m é g i s k a p c s o l a t b a h o z h a t ó

a m u n k á v a l . Ez a „ k ö z v e t e t t " k a p c s o l a t n y i l v á n v a l ó a n n e m b e f o l y á s o l j a

a f e n t e b b t e t t m e g á l l a p í t á s u n k a t , h o g y a m u n k a az idő tő l f ü g g e t l e n f i z i -

k a i m e n n y i s é g. H a t e h á t — t ú l z o t t an b o n c o l g a t v a a do lgo t — va l a k i idá ig e l j u t , az e l ő t t a f e l a d a t e l ő tt áll, h o g y m e g í t é l j e : j á t s z i k - e az idő b e f o l y á - sol ó s z e r e p e t a m u n k a n a g y s á g á b a n, m é r t é k é b e n . Ez f e j l e t t e b b í t é l ő- k é p e s s é g et i g é n y e l . í g y — a k i r a g a d o t t p é l d á r a a l k a l m a z v a — a k ő v e t - kező e s e t e k l e h e t s é g e s e k: a) a m u n k a k é p l e t é i g j u t el, t o v á bb n e m boncol , s m e g á l l a p í t j a az i n v a r i a n c i á t ; b) t o v á b b e l e m e z v e a m u n k á t , f e l - fedezi , h o g y k ö z v e t v e b á r, d e az idő b e n n e r e j li k , s m e g á l l a p í t j a , h o g y a m u n k a az id őt ől is f ü g g ; c) végül: a t o v á b b e l e mz é s t e lvé gz i u g y a n , d e h e l y e s g o n d ol k o d á s s a l , í t é l ő k é p e s s é gg e l m e g á l l a p í t j a , h o g y mé gi s az i d ő - t ő l f ü g g e t l e n f i z i k a i m e n n y i s é g e k k a t e g ó r i á j á h o z t a r t o z i k . E h á r o m e s e t k öz ül az a) és a c) h e l y e s e k , d e a c) m a g a s a b b r e n d ű . Ab) h e l y t e l e n .

U g y a n e z a f e l s o r ol t f o g a l m a k e g y i k - m á s i k á r a m é g f e n n á l l .

í g y t e h á t m e g á l l a p í t h a t ó , hog y az első f e l a d a t k e t t ő s h i b á b a n s z e n - v e d: e l s ő s o r b a n n e m t ű n i k ki, ho g y a h e l y e s m e g o l d ás p é l d á ul a m u n k a e s e t é n az a) v a g y c) g o n d o l a t m e n e t e r e d m é n y e - e , t e h á t n e m n y ú j t b e t e - k i n t é st a f i n o m a b b logikai f u n k c i ó b a . M á s r é s z t a s zövege zé s f é l r e é r t h e t ő , sőt t a l á n f é l r e v e z e t ő is, m e r t azt m o n d j a , h o g y ,,húzz a a l á azoka t, a m e - l y e k b e n az idő s z e r e p e l valami módon. V a l a m i m ó d o n az idő s z e re p e l , m i n t l á t t u k , a m u n k á b a n is, n o h a t á v o l r ó l s e m e „ v a l a m i m ó d o k " m e g - á l l a p í t á s a v ol t i t t a cél. N y i l v á n v a l ó a n ezzel m a g y a r á z h a t ó , hog y é p p a m u n k á t is s o k a n (15-en) a l á h ú z t á k .

2. feladat. A f e l a d a t a g y a k o r l a t i t a p a s z t a l a t o k a l a p j á n m e g o l d h a t ó m é g a k k o r is, h a m i n t iskola i a n y a g r a n e m e m l é k e z i k az illető. T e r m é - s z e t e s e n a f o g a l m a k j e l e n t é s é n e k i s m e r e t e sz üksé ges , t e h á t azt t u d n i kell, h o g y m i a v a l ó d i és a k é p z e t es k é p s t b . I t t a f e l s o r o l t összes l e h e t ő - s é g ek k öz ül a h á r o m ö s s z e t a r t o z ó h e l y e s es et k i v á l a s z t á s a s z ü k s é g e s m i n d a t ü k ö r r e , m i n d a l e n c s é r e v o n a t k o z ó k é r d é s n é l .

Az össze s ( t e h á t n a g y o b b sz á mú ) l e h e t ő s é g f e l s o r o l á s a a k i vá l a s z t á s i p r ó b á k n ál f e l t é t l e n ü l c él sz er ű , m e r t a t a l á l g a t á s b ól e r e d ő h e l y e s f e l e l e - t e k v a l ó s z í n ű s é g é t l e c s ök ke nt i . K ét e s e t b ő l vá l a s z t va , t a l á l g a t á s e s e t é n 50 szá zalék a v a l ó s z í n ű s é g e a n n a k , h o g y e l t a l á l j a a h e l y e s e t .

3. feladat. I t t is a m a t e m a t i k a i l a g l e h e t s é g e s összes e s e t e t f e l s o r o l t u k e g y r é s zt a „ n a g y o b b v á l a s z t é k " k e d v é é r t , m á s r é s z t az zal a v á r a k o z á s s a l, h o g y p é l d á u l n a p f o g y a t k o z á s s z e m p o n t j á b ó l a N a p — Ho l d — F öl d és a Föl d — H o l d — N a p s o r r e n d e g y a r á n t h e l y e s . E r r e t e r m é s z e t e s e n n e m n e h é z r á j ö n n i , d e h a a f e l a d a t e g y f é l e k é p p e n m á r m e g o l d o t t , az e m b e r r e n d s z e r i n t n e m tesz e r ő f e s z í t é st t o v á b b i m e g o l d á s o k f e l d e r í t é s é r e , k i v é v e az t az e s e te t , h a é r d e k l ő d é s e, b e á l l í t o t t s á g a é p p az a d ot t p r o b - l é m a k ö r b e n m oz gó .

4. feladat. Ez a f e l a d a t m á r ö s s z e t e t t e bb , m e r t f o g a l m a k m e g h a t á - r o z á s á n a k h e l y e s s é g ét ke l l m e g í t é l n i . I t t n e m l á t s z ott c é l s z e r ű n e k e g y h e l y e s é s e g y h e l y t e l e n d e f i ní c i ó közl ése , m e r t a t a l á l g a t á s sz e re pe , s ze r enc s és , v a g y b a l s z e r e n c s é s v ol t a e r ő s en é r v é n y e s ü l h e t e t t v o l n a . E z é rt m i n d e n f o g a l o m r a h á r o m m e g h a t á r o z á s sz erepel , ez is ol y a n m é r - t é k b e n v á l t o z ó a n, ho g y az e l s ő r e egy j ó és k é t h e l y t e l e n , a m á s o d i k r a h á r o m h e l y t e l e n , a h a r m a d i k r a h á r o m h e l y e s m e g h a t á r o z á s t közöl. Ez e l e v e e l e j é t ves zi a n n a k , h o g y v a l a m i g é p i e s e l j á r á st a l k a l m a z h a s s o n a vizsgázó , h a jó e r e d m é n y r e t ö re ks z i k. A köz ölt h e l y e s de finí ci ók k öz t

421-

is v a n n a k o l y a n o k , a m e l y e k n e m l e g e g y s z e r ű b b, az is kolá bó l i s m e r t a l a - k ú ak ( p é l d á u l a m u n k á r a v o n a t k o zó 2. és 3.) h e l y e s s é g ü k t e h á t p u s z t á n a f o r m á l i s e m l é k e z é s a l a p j á n n e m á l l a p í t h a t ó m e g , c s a k g o n d o l k o d á s, a f o g a l o m e l e m z é s e a l a p j á n. A s e b e s s é g r e közölt m á s o d i k m e g h a t á r o z á s i de m p e r i d e m . É p p a z é r t sze repel , h o g y f e l i s m e r i k - e ezt, e n n e k s e m m i t m o n d ó j e l l e gé t .

5. feladat. G y a k o r l a t i i s m e r e t e k e t k u t a t ó k é r d é s . N e m k í v á n p o n t o s a d a t i s m e r e t e k e t , m e r t i l y e n s z á m é r t é k e k e t n e m is t a n u l n a k , c s a k e gy- két a n y a g é t , d e ez az e g y - k é t ( i s m e r e t n e k f e l t é t e l e z h e t ő) a d a t a g y a k o r - lati é l e t bő l é s az iskolai i s m e r e t e k b ől kie g és z í the t ő , é s h e l y e s s o r r e n d b e á l l í t ha t ó .

6. feladat. A z e l ő b b i h e z h a s o n l ó j e l l e gű . A v e z e t ő k é p e s s é g n ek c s u - p á n k v a l i t a t í v i s m e r e t é t t é t el e z i fe l, t o v á b b á azt, h o g y a l e g j e l l e g z e t e - s e b b v e z e t ő és s z ige tel ő a n y a g o k a t i s m e r i k . Az é r t é k e l é s , e l b í r á l á s a z t m u t a t t a , h o g y ez a f e l t é t e l e z é s t ú l z o t t n a k bi z o ny ul t .

Ez a f e l a d a t e g y é b k é n t m á r b i z o n y o s p o l i t e c h n i k a i t á j é k o z o t t s á g o t is f e l t é t e l e z , az e l e k t r o m o s e n e r g i a s z á l l í t á s a é s f e l h a s z n á l á sa a f ő b b v e z e t ő és s zigete l ő a n y a g o k i s m e r e t é t m e g k í v á n j a .

7—8. feladat. A f i z i k a t a n u l á sa s o r á n n é h á n y je l l e g z e t e s t e r m é s z e ti és a n y a g á l l a n d ó é r t é k é t t a n u l j á k . E z e k kö z ü l v a n n a k k i v á l a s z t va a f e l - a d a t o k s z á m a i . A k é r d é s k é t o l d a l ú : a f e l e l t e t é s n é l á l t a l á b a n a n é v r ő l k é r d e z n e k a s z á m é r t é k r e . I l ye n a 8. f e l a d a t . E n n é l s z o k a t l a n a b b a 7. f e l - a da t , a m e l y f o r d í t o t t s o r r e n d e t , azaz a m e g a d o t t s z á m é r t é k r ő l a n é v r e ( fo ga l om ra ) va l ó r á i s m e r é s t k í v á n j a . M i v e l it t ol y a n s z á m é r t é k e k v a n n a k m e g a d v a , a m e l y e k e t e m l é k e z e t b e n t a r t a n i és f e l i dé z n i n e h e z e b b , az e z e k - hez k a p c s o l ó d ó n é v (fogal om) f e l i d é z é s e — v á r h a t ó l a g — k ö n n y e b b , m i n t a 8. f e l a d a t k é r d é s e i , a ho l a s z á m o k r a ke l l e m l é k e z n i . E z é r t ú g y v á l a s z t o t t a m , h o g y a k ö n n y e b b , k ö z i s m e r t e b b d ol g o k s z e r e p e l j e n e k a 8 - b a n , a n e h e z e b b , ö s s z e t e t t e b b s z á m é r t é k e k e t a d t a m m e g a 7 - be n .

9. feladat. A f i z i k á b a n i ge n f o n t o s s z e r e p e t j á t s z a n a k a p o n t o s a n d e f i n i á l t f o g a l m a k . I l y e n d e f i n í c i ó k a t közö l ez a f e l a d a t , a j e l l e g z e t e s f o g a l m a k k i h a g y á s á v a l . A f iz i k a e x a c t v o l t á b ól k ö v e t k e z i k , h o g y az ü r es h e l y e k r e csak egy h e l y e s szó í r ha t ó , ú g y , h o g y a m o n d a t s z a k s z e m p o n t - ból h e l y e s l e g y e n . Más szó, ese tl e g n y e l v t a n i l a g r o k o n é r t e l m ű szó a d e f i - níció h e l y e s v o l t á t l e r o n t j a . Az it t k öz öl t h á r o m f e l a d a t köz ü l az el s ő e gé sz e n t ri vi á l i s , a m á s o d i k b a n a k ö z é p s ő b e h e l y e t t e s í t e n d ő szó p r o b l e - m a t i k u s , m e r t az csak a „ s ú l y v o n a l " l e h e t . Ezt v a g y i s me ri , t u d j a , v a g y n e m . A h a r m a d i k b a n a h e l y e s m e g o l d á s t a kcal, víz és emeli s z a v a k b e í r á s a a d j a be, m é g e l f o g a d h a tó a fajhő, anyag, emeli s z ó h á r m a s is.

10. feladat. L é n y e g é t t e k i n t v e m e g e g y e z ő az előző f e l a d a t t a l , c s a k it t r o ko n s z ö v e g e z é s s e l k é t k ü l ö n b ö z ő f o g a l o m m e g h a t á r o z á s a t ö r t é n h e t . Á l t a l á b a n e l v á r h a t ó , h o g y ez a k é t f o g a l o m az o l v a d á s h ő és a p á r o l g á s h ő le gye n , s n e m e l f o g a d h a t ó , h a az e g y i k az ol vadá s hő, m á s i k a f a g y á s h ő, m e r t ez e k l é n y e g i l e g a z ono s a k , s e z e k m e g d e f i n i á l á s a azt j e l e nt i , h o g y a p r ó b á z ó n e m i s m e r t e f e l az a z o no s s á go t .

11. feladat. A f i z i k a t e r ü l e t é n s z é l e s e b b á t t e k i n t é s t és k ü l ö n b ö z ő

h e l y e k e n t a n u l t ö s s z e f ü g g é s e k m e g a d o t t s z e m p o n t s z e r i n t i ös s z e s z e dé s é t

k í v á n ó f e l a d a t . A h e l y e s m e g o l d á s m e g l e h e t ő s e n sok logikai m ű v e l e t e t

i g é n y e l , e n n e k n e h é z s é ge a b b a n r e j l i k , h o g y n é h á n y k ö z i s m e r t, m é g g y e n g é b b t a n u l ó á l t a l is e m l é k e z e t b e n l e vő ö s s z e f ü g g é s u t á n a f i z i k a t e r ü l e t é n e k eg y r é s z ét a l a p o s a n és r e n d s z e r e s e n á t k e l l gond ol ni , k e v é s b é s z e m e l ő t t levő k a p c s o l a t o k e l ők e r e s é s e v é g e t t .

12. feladat. T u l a j d o n k é p p e n h á r o m de fi ní c i ó m e g f o g a l m a z á s á b ól áll a f e l a d a t . S z o k a t l a n s á g a, s így a t ö b b l e t , a m i t g o n d o l k o d á s b a n kíván., a b b a n r e j l i k , h og y e g y i k s e m t a r t o z i k azok köz é a f o g a l m a k közé , a m e - l y e k e t a z i s k o l á b a n s ű r ű n e l ős z e d n e k , i s m é t e l g e t n e k , az elsőt és a h a r - m a d i k a t pe di g a de f i n í c i ó h e l y e t t r e n d s z e r i n t a m a t e m a t i k a i f o r m u l á j á - v a l e m l e g e t i k . A f e l a d a t h i á n y o s s á g a az, ho g y n i n c s z á r ó j e l b e n m a g y a - r á z a t k é n t o da írv a, h o g y m a t e m a t i k a i f o r m u l á v a l — k é p l e t t el — n e m l e h e t f e l e l n i .

13. feladat. O l y a n j e l l e gű , m i n t a 11-ik. ö s s z e is l e h e t e t t v o l n a v o n n i azzal, h a r m a d i k r é s z f e l a d a t k é n t .

14. feladat. K ö n n y ű f e l a d a t , a fe ls o ro l t s u g á r z á s - f a j t á k k ö z ü l az e l e k t r o m o s a n t ö l t öt t r é s z e c s k é k b ő l á l l ó k a t kel l k i v á l a s z t a n i . Mé gis m e g - k í v á n j a , h o g y a f i z i k a k ü l ö n b ö z ő t e r ü l e t e i n t a n u l t r é s z e k et ös sz e s z e dj e , s e g y k i s sé a n a l i z á l j a a j e l ölt .

15. feladat. U g y a n c s a k k i v á l a s z t á s i f e l a d a t , a m e l y n é l k ét p r o b l é m á r a kel l r á m u t a t n o m . Az e gy ik , h o g y a k i v á l a s z t á s n á l n é h o l a p r ó b b r é s z l e t e - ket , k ü l ö n b s é g e k e t ke l l f i g y e l e m b e v e n n i . P é l d á u l a h ő m e n n y i s é g n é l f e l v a n s or o l v a t ö b b e k köz t a t ö m e g és a s úl y is, a h ő f o k és a h ő f o k k ü l ö n b - ség. N e m m i n d e g y , h o g y a s z á m é r t é k b e n e g y é b k é n t e g y e n l ő tömeg, v a g y súly szót h ú z z a - e a l á ! U g y a n c s a k n e m m i n d e g y , h o g y a m á s i k k é t szu köz ül m e l y i k e t v á l a s z t j a . Eg yi k f i z i k a i s z e m p o n t b ó l helve s , a m á s i k h e l y t e l e n . Még e gy m á s i k p r o b l é m a is a d ó d h a t . Ez k ü l ö n ö s e n a h a r m a - dik r é s z f e l a d a t n á l j e l e n t k e z i k . A h i d r o s z t a t i k u s n y o m á s t u g y a n i s e g y - i d e j ű l eg a f o l y a d é k o s z l op m a g a s s á g a é s f a j s ú l y a t e l j e s e n m e g h a t á r o z z a . F e l f o g h a tó t e h á t , ú g y , h o g y ezek a l á h ú z á s á v a l a h e l y e s f e l e l e t e t m e g - a d t a m . D e a h i d r o s z t a t i k u s n y o m á s m e g h a t á r o z á s á b a n s z e r e p e v a n a f e l - sor ol t f o g a l m a k k ö z ül az e m l í t e t t k e t t ő n kí v ü l m ég m á s o k n a k is, p é l d á u l a s ű r ű s é g n e k , a n y a g i m i n ő s é g n e k , cs a k n e m e g y i d e j ű l e g az e l őzők kel . M e r t n y i l v á n v a l ó , h o g y a f a j s ú l y t é s az a n y a g i m i n ő s é g e t e g y i d e j ű l e g f i g y e l e m b e v e n n i n e m he ly e s . A f e l a d a t g y e n g e olda la , hog y l e h e t ő v é teszi m i n d k é t e l go ndo l á s t, b á r a s zövegbő l é r t e l e m s z e r ű e n a m á s o d i k k ö v e t k e z i k. Ez é r t a f e l a d a t s z öv e g e z é s é n v á l t o z t a t n i kell.

16. feladat. E n n e k a f e l a d a t n a k a m e g o l d á s á h o z m á r m ű s z a k i , m o n d - h a t n á m : k i s m é r e t ű p o l i t e c h n i k a i é r z é k is s z üks é ge s . Az első r é s z f e l a d a t és a k é p l e t t a l á n a l e g k ö n n y e b b , m e r t e h h e z c s u p á n j ó m e g f i g y e l ő k é p e s - ség kell , t e r m é s z e t e s e n a s z ük s é g es s z a k m a i i s m e r e t e k e n kívül . Az els ő - nél é s z r e kel l v e n n i , h o g y az á r a m f o r r á s az a m p é r e m é r ő n k e r e s z t ü l rövidre van zárva, í gy á r a m m é r ő t n e m k a p c s o l h a t u n k . U t ó b b i n á l p e d i g a „ t " (azaz a Celsiu s f o k o k b a n m é r t h ő m é r s é k l e t ) h e l y e t t ,,T" ( ke l vi n f o k o k b a n m é r t h ő m é r s é k l e t ) í r a n d ó .

N e h e z e b b r á j ö n n i a m á s i k h á r o m e s e t b e n a h i b á r a , m e r t a h e l y e s m e g f i g y e l é s e n k í v ü l az t is „ é r z é k e l n i " kell, h o gy m i a m ű s z a k i p r o b l é m a az a d o t t e s e tb e n . Az a r c h i m e d e s i ( ha t v á n y ) c s i ga s o r n e m s z e r e p e l

423-

a k ö z é p i s k o l á b a n. A m e g a d o t t r a j z h i b á t l an (az öt r é s z l e t f e l a d at kö zt az e g y e t l e n , a m e l y i k h i b á t l a n ), i t t az a k e t t ős p r o b l é m a, h o g y e g y r é s zt p o n - t o s v é g i g g o n d o l á s s al rá k el l j ö n n i, h o g y a n m ű k ö d ik a c si g a s z er k ez e t , m á s r é s zt e n n e k a l a p j án m e g k e l l á l l a p í t a ni (a f e l t e t t k é r d és s u g a l m a zó v o l t a ellenére), h o g y az a d o t t r a j z h i b á t l a n. A síp és a b i k o n v e x l e n c s e e s e t é b en e l é g g é r e j t e t t a h i b a . A s í p n ál a v á l a s z f al az , , a j a k " m ö g ö tt v a n , ígiy — s ez a d o l o g m ű s z a ki r é s ze — a s íp n e m szól. A l e n c s é n él p e d i g a k ét g y ú j t ó t á v o l s ág k ü l ö n b ö z ő, a m i a z é rt h i b a , m e r t n i n c s s e m m i u t a - lás, h o g y a j o b b és b a l o l d a l o n e g y m á s t ól k ü l ö n b ö z ő t ö r é s m u t a t ó j ú a n y a g l e n n e . í gy a g y ú j t ó t á v o l s á g ok e g y e n l ő t l en v o l t a n e m i n d o k o l t .

17. feladat. A f e l a d a t m a t e m a t i k a i j e l l e gű ö s s z e f ü g g é s ek h i á n y z ó r é s z e i n e k, t é n y e z ő i n ek p ó t l á s át i gé ny l i. A f e l a d a t n e m b e t ű j e l ö l é s es

„ k é p l e t" a l a k j á b an v a n m e g a d v a , m e r t a h i á n y z ó r é s z l e t e k n ek b e t ű j e l ö- l é ssel v a ló k i t ö l t é se n e m l e n n e e g y é r t e l m ű, n e m l e h e t n e m e g á l l a p í t a ni p é l d á u l, h o g y e g y b e í rt ,,p" b e t ű v el m i t s z á n d é k o z o tt j e l ö l ni a p r o b a n - d u s . M á s r é s zt a z é rt is s z ó k k al m e g a d o t t „ k é p l e t e k" m e l l e t t d ö n t ö t t e m, m e r t a b e t ű n e v e k k el b e m a g o l t k é p l e t ek ( p é - p e r - ef stb.), a m e l y e k u g y a n s ű r űn s z e r e p e l n e k az é r e t t s é g i z e t t ek f e j é b e n, n a g y s z á z a l é k b an é r t é k t e- l e n e k . m e r t n e m t u d j ák a m ö g ö t t ük r e j lő f i z i k a i j e l e n t é s t, é r t e l m e t. É pp e z é rt e n n él a f e l a d a t n ál b e t űk í r á sa n e m is f o g a d h a tó el, a m i t a z o n b a n a f e l a d a t o t m e g s z a bó m o n d a t u t án z á r ó j e l b en k öz ö l ni k e l l e t t v o l n a .

18. feladat. E g y s z e rű f e l a d a t , a C_p k i v é t e l é v el az e l e k t r o t e c h n i k á- b a n is h a s z n á l a t os e g y e z m é n y es j e l ö l é s e k et k e l l f e l i s m e r n i . Ez a poli- t e c h n i k a i t á j é k o z o t t s á g h oz é pp ú gy h o z z á t a r t o z i k, m i n t p é l d á ul az á l t a- l á n os t á j é k o z o t t s á g h oz a l e g f o n t o s a b b t é r k é p j e l ek i s m e r e t e .

19. feladat. Ez is o l y a n f e l a d a t , a m i p o l i t e c h n i k a i l á t ó k ö rt „i s" k í v á n, s ezen t ú l m e n ő en n é h á ny f i n o m a b b m e g k ü l ö n b ö z t e t é st is. P é l d á ul a v i l - l a n y i z zó e s e t é b en el k e l l d ö n t e n i, h o gy a v i l l a n y i z zó m e g j e l ö l és m e l y i k k é r d é s re h e l y e s v á l a s z: a h a r m a d i k r a - e , v a g y az ö t ö d i k r e? E z e n k í v ül a k é r d és k i m o n d o t t a n o l y a n e s z k ö z ö k re v o n a t k o z i k , a m e l y e k b e n a j e l z e t t e n e r g i a á t a l a k u l ás v é g be m e g y . N e m m e g f e l e lő t e h át e g y o l y a n eszköz, a m e l y b e n k ü l ö n b ö z ő e n e r g i a á t a l a k u l á s ok e g ész sor a s z e r e p e l , p é l d á ul az, h o g y „ r á d i ó - v e v ő k é s z ü l é k ".

20. feladat. R o k o n f e l a d a t az előzővel, c s a k a h h o z k é p e st „ f o r d í t o t t"

s o r r e n dű g o n d o l a t m e n e t e t k í v á n: az e szk öz v a n m e g a d v a , s e h h e z k e l l a f i z i k a i a l a p e l v e t m e g k e r e s n i . I t t is sok r é s z l e t k é r d é st k e l l m é r l e g e l n i, h a a f e l e l e t p r e c íz v o l t á ra ü g y e l ü n k. A k a l e i d o s z k óp e s e t é b en p é l d á ul n e m e l e g e n dő e g y s z e r ű en a f é n y v i s s z a v e r ő d é st m e g j e l ö l n i, h a n e m azt is k í v á n ni kell, h o g y a s í k t ü k ö r r ől v a ló v i s s z a v e r ő d é st j e l ö l je m e g . A szó- c ső n él m é r l e g e l ni kell , h o g y „ h a n g v i s s z a v e r ő d é s" v a g y „a h a n g e n e r g i a e g v i r á n y ba t e r e l é se h a n g v i s s z a v e r ő d é s s e l" a m e g f e l e l ő b b - e. T e r m é s z e- t e s e n m i n d a k e t tő k i f e j e z i a l é n y e g e t, s e l f o g a d h a t ó, a m i n t é r t é k e l és k ö z b en el is f o g a d t a m .

21. feladat. T e c h n i k a i m e g g o n d o l á st k í v á n, m e r t az ü t e m ek s o r - r e n d j e n e m a m e g s z o k o t t . N e m á l l í t ja n e h e z e b b f e l a d a t e lé a vizsgázót.

22. feladat. Jó m e g f i g y e l é s t, l o g i k u s g o n d o l k o d á st és p o l i t e c h n i k a i é r z é k et k í v á n. A h a j t ó k ar e x c e n t e r - c s a t l a k o z á s á n ak h e l y é r ől m e g á l l a-

p í t h a t ó (ha e g y á l t a l án m e g f i g y e l i valaki), h o g y a d u g a t t y ú n ak a h e n g e r k ö z e p én k e l l l e n n i e , a n y íl i r á n ya p e d i g m u t a t j a , h o g y m e r r e i r á n y u l ó m o z g á st v é g ez a d u g a t t y ú. E z e k b ől e g y é r t e l m ű en m e g l e h e t r a j z o l n i a t o l a t t yú m e g f e l e lő h e l y z e t é t: h a m i n d e z t í gy v é g i g g o n d o l j a, v é g i g- k ö v e t k e z t e ti a vizsgázó.

23. feladat. S z o k a t l a n s á ga m i a t t n e h e z e b b f e l a d a t a t ö b b i n é l. Jó t e c h - n i k a i é r z é k e t, a t e c h n i k a i p r o b l é m ák i r á n ti é r d e k l ő d é st és a s z o k a t l a n i r á nt f e l é b r e d ő , , v a d á s z s z e n v e d é l y t" i g é n y e l. A n é gy c s e n g ő k a p c s o l ás k ö z ül csak az e g y i k a s z o k v á n y o s, a t ö b bi a g y a k o r l a t b a n n e m f o r d u l elő. D e t e k i n t e t t e l a v á l t ó á r a m ú t á p l á l á s r a, az első, m á s o d ik és n e g y e d i k az a d o t t k a p c s o l á s b an is m ű k ö d i k, a m i n t e r r e r á j ön m i n d e n k i , h a m e g - f e l e lő l o g i k á v al g o n d o l k o d i k , jól m e g f i g y e l i a k a p c s o l á st és v a n t e c h n i k a i é r z é k e.

24. feladat. T k p . „ f i z i k ai p é l d a" az e l l e n á l l ás o k, i l l e t v e k o n d e n z á t o- r o k sor os és p á r h u z a m o s, t e h át v e g y e s k a p c s o l á s á r a. I s m e r n i k e l l hozzá a sor o s és p á r h u z a m os k a p c s o l á s ok t ö r v é n y é t, s kell v a l a m e l y e s f i zi k a i i n v e n c ió is. E z e n t ú l m e n ő en l é p é s r ő l - l é p é s re t e t t t ü r e l m es g o n d o l a t - m e n e t s z ü k s ég e s.

25. feladat. A f i zi k a i m é r t é k e g y s é g e k, l e g a l á bb is a f o n t o s a b b a k , i s m e r e t e n e m c s a k a fizika-tudás, d e a t e c h n i k a t e r én v aló t á j é k o z ó d á s h oz is sz ük s ég e s. Ezt v i z s g á l ja a f e l a d a t m i n d k ét o l d a l á r ó l: az e g y s é g r ől a m é rt m e n n y i s é g r e, és a m é rt m e n n y i s é g r ől az e g y s é g re k é r d e z v e. Mi v e l a C G S - r e n d s z e r b e n k ü l ö n b ö z ő m e n n y i s é g e k n ek o l y k o r u g y a n a z az e g y s é ge (h osszú ság, k a p a c i t á s, ö n i n d u k c i ó: cm), a t e l j e s m e g o l d á s h oz s z ü k s é g es e z e k n e k a f i z i k a a n y a g k ü l ö n b ö z ő t e r ü l e t e i r ől v a ló összesze- dé se. Az 5. r é s z k é r d é s n él t ö bb h e l y e s f e l e l e t l e h et sé g e s, h i s z e n a m é r- t é k e g y s é g ek n a g y s á ga is t ö b b f é l e, a s z e r i n t vá l t o zi k, h o g y m i l y e n m é r- t é k r e n d s z e rt h a s z n á l u n k.

26. feladat. T a l án a l e g t ö bb l og i ka i m ű v e l e t et k í v á n j a. G o n d o s e l e m - zés, r é s z l e t ek ö s s z e h a s o n l í t ás a, l é n y e g es és l é n y e g t e l en e l v á l a s z t á sa kell a h h o z , h o g y a l é n y e g es h a s o n l ó s á g ot és k ü l ö n b s é g et m e g t a l á l j a. P é l d á ul az á l t a l á n os t ö m e g v o n z á si és a C o u l o m b - t ö r v é ny h a s o n ló m a t e m a t i k a i s z e r k e z e t é b e n, a b b a n , h o g y az e rő a r á n y os az e r őt k i f e j tő t é n y e z ő k k e l, s f o r d í t va a r á n y os a t á v o l s á g uk n é g y z e t é v e l. De k ü l ö n b ö z ik a b b a n , hogy m ás a k e t t ő n él az a r á n y o s s á gi t é n y e z ő, és az e l s ő n él csak v o n á s, a m á s o- d i k n ál t a s z í t ás is f e l l é p h e t. E z e n az e l e m z é s en k í v ül m ég a h a s o n l ó s ág és k ü l ö n b ö z ő s ég rövi d, d e a l é n y e g re m u t a tó m e g f o g a l m a z á sa is s z ü k s é- ges, h i s z e n s e m sok idő, s e m sok h e l y n e m áll r e n d e l k e z é s re a ho ssza s f e j t e g e t é s h e z.

III.

Az értékelés módja és szempontjai

Az é r t é k e l é st i g y e k e z t e m a l e h e tő l e g e g y s z e r ű b b en m e g o l d a n i . J e l e n l e g u g y a n i s n e m az v ol t a cél om, h o g y a vi z sg á lt s z e m é l y ek f i z i k a - t u d á s á t, f i z i k a i t e c h n i k a i g o n d o l k o dó k é p e s s é g é t, é r z é k ét st b. v i z s g á l j a m, e z e k m é r t é k ét á l l a p í t s am m e g , e r r e cs a k a k k o r k e r ü l h et sor, h a m ár

425-

a v i z s g á l a ti m ó d s z er p o n t o s a n ki v a n dolgozva, k i p r ó b á l v a, e l l e n ő r i z v e.

M i n d e z h o s s z a b b i d őt v e s z i g é n y b e.

M i v e l a v i z s g á l a t b an r é szt v e v ők f e l e , m i n t f i z i k a - m a t e m a t i k a s z a k o s f ői sk ol ai h a l l g a t ó, h á r om évig s z e m ü nk el őtt lesz, m ó d o m b an áll m a j d m e g g y ő z ő d ni a r r ó l, h o g y az e g y e s f e l a d a t o k m e g o l d á s á b ól l e v o n h a tó k ö v e t k e z t e t é s ek m i l y e n m é r t é k b en e g y e z n e k az i l l ető e g y én h á r om é v en át t ö r t é n ő m e g f i g y e l é s é n e k, s z a k m a i m u n k á j á n a k, p o l i t e c h n i k a i é r z é k é- n e k és k é p e s s é g e i n e k, g y a k o r l a t i k é s z s é ge f e j l ő d é s é n ek stb. e r e d m é n y e i- vel. E z e k az ö s s z e h a s o n l í t á s o k, t o v á b b á a t a p a s z t a l a t o k a l a p j án áll andóan, j a v í t o tt v i z sg á l a ti a n y a g g a l v é g z e tt t o v á b bi k í s é r l e t ek a l a k í t j ák m a j d ki r e m é l h e t ő l e g, azt a v é g s ő f o r m á t, a m e l y e t e l e g e n dő b i z t o n s á g g al l e h e t a l k a l m a z n i az é r e t t s é g i z e t t ek f i z i k a t u d á s á n a k, i l l e t v e a f i z i k á b ól t o v á b b- t a n u l á s ra v aló a l k a l m a s s á g á n ak f e l m é r é s é r e.

Ez az első v i z s g á l at — b ár n e m s e m m i t m o n dó a p r o b a n d u s o k s z e m - p o n t j á b ól s e m — n e m a vi zsg ált s z e m é l y ek a l k a l m a s s á g á n a k, h a n e m e l s ő s o r b an a f e l a d a t o k a l k a l m a s s á g á n ak v i z s g á l a t á ra szolgált. E z é rt j ó n ak l á t s z o tt e g y n e m k o m p l i k á lt é r t é k e l és b e v e z e t é s e, h i s z e n a célt ez is m e g - f e l e l ő en szol gált a.

A z á l t a l á n os a l a p e l v az volt , h o g y m i n d e n h e l y e s f e l e l e t , h e l y e s k i v á l a s z t á s, jó a l á h ú z á s, m e g f e l e lő szó b e í r á sa st b . eg y p o n t o t j e l e n t . Ez alól a z o n b a n k i v é t e l e k et is k e l l e t t t e n n i . H a p é l d á ul v a l a k i a f e l s o r o l t so k l e h e t ő s é g b ől ( p é l d á ul 1., 14, 15. f e l a d a t ) e g y v a g y k ét szó k i v é t e l é v el m i n d e t a l á h ú z z a, ez m ár a t a l á l g a t ás j e l l eg e t a n n y i r a b i z o n y í t j a, h o g y a jó s z a v a k a l á h ú z á s át s e m l e h e t f i g y e l e m b e v e n n i . Ü gy v é l em t e h á t, h o g y l e g a l á bb h á r om a l á h ú z a t l an s z ó n ak k e l l l e n n i ahh oz, h o g y é r d e m es l e g y e n az a d o t t f e l a d a t é r t é k e l é s e.

H a s o n l ó k é p p en n e m l e het a m e g f e l e lő szó a l á h ú z á s át é r t é k e l ni a 2.

f e l a d a t b a n , h a az e l l e n t é t es p á r ok m i n d k ét t a g j át a l á h ú z t a, p é l d á u l: n a g y í t o tt — k i c s i n y í t e tt stb., m e r t ez n y i l v á n v a l ó an m i n d e n m e g g o n d o - l ást n é l k ü l ö z ő f e l e l e t a d á s. A 3. s z á m ú f e l a d a t n ál n e m é r t é k e l h e t ő u g y a n - ez en o k b ó l, h a öt, v a g y m i n d a h a t s o r t a l á h ú z z a.

gr

A 7. f e l a d a t b a n a 13,6 a h i g a n y s ű r ű s é g e, d e e l f o g a d h a t ó, h a v a l a k i a h i g a n y fajsúlyaként j e l ö li meg , t e k i n t v e , h o g y a s z á m é r t ék m i n d k ét e s e t b e n u g y a n a z .

A 8. f e l a d a t n ál a 4 C° víz f a j s ú l ya és a j ég o l v a d á s p o n t ja csak p o n - tos s z á m a d at e s e t én f o g a d h a tó el, t ö b b i n él é r t e l e m s z e r ű en k i s e b b - n a g y o b b i n g a d o z ás m ég m e g e n g e d h e t ő, p é l d á ul a H g o l v a d á s p o n t j a - — 38 és 40° kö z ti b á r m e ly s z á m é r t é k k el e l f o g a d h a t ó, d e m í n u sz j el n é l k ü l, p o n t o s s z á m é r t ék k ö z l é se e s et én s e m é r t é k e l h e t ő.

A l i . f e l a d a t b a n m i n d e n h e l y e s b e í rt szó e g y p o n t o t s z á m í t.

A 12. f e l a d a t b a n a f o g a l m a k m e g s z ö v e g e z e tt d e f i n í c i ó ja k e l l ( d e f i - n í c i ó n k é nt egy p o n t ) , k é p l et n e m f o g a d h a tó el.

A 17. f e l a d a t b a n is a t ö r t e k et s z a v a k k a l k e l l k i e g é s z í t e ni ( t ö r t e n k é nt 1 p o n t ) , b e t ű j e l z és b e í r á sa n e m é r t é k e l h e t ő. (A t ö m e g v o n z ás e s e t é b en az „ m" b e t űt e l f o g a d t a m , m i v e l az „ m" b e tű a k ö z é p i s k o l á b an is e l é g g é f é l r e é r t h e t e t l e n ül a t ö m eg j e l ö l é s é re szolgál.)

A 19. f e l a d a t b a n m i n d e n k é r d és h e l y e s m e g v á l a s z o l á sa 1 pont , m ég a k k o r is, h a v a l a m e l y i k r e k é t - h á r om jó f e l e l e t e t ad.

A 21. f e l a d a t m i n d e n ü t e m e, h e l y e s e n b e r a j z o l t s z e l e p á l l ás e s e t én 1 p o n t , össze sen 4 p o n t . M i v e l a 22. f e l a d a t is v a n i l y e n n e hé z, e n n e k h e l y e s m e g o l d á s át is 4 p o n t t a l é r t é k e l e m, a d u g a t t y ú é rt 2, a t o l a t t y ú é rt 2 e l o s z t ás b a n. H a v a l a m e l y i k csa k m e g k ö z e l í t ő l eg v a n jó h e l y r e b e r a j - zolva, 1—1 p o n t o t k a p o t t . A 24. f e l a d a t 4—4 p o n t t a l é r t é k e l t, m i v e l elég' n e h éz a n é gy k a p c so l á si e l e m h e l y e s e l h e l y e z é s e. Mi ve l a z o n b a n v a g y jó vagy rossz, a m i t r a j z o l , t e h át v a g y 0, v a g y 4 p o n t az é r t é k e l é s.

A 25. f e l a d a t n ál m i n d e n h e l y e s e n b e í rt f o g a l o m 1 p o n t o t k a p . k i v é ve az ut o l só (5) r é s z k é r d é s t, a m e l y n él a h á r om k é r d é s re k é r d é s e n k é nt s o k vál aszo lási l e h e t ő s ég v a n , d e ezt l e g f e l j e b b 2—2 p o n t t a l é r t é k e l t e m, h a l e g a l á bb k ét jó v á l a s zt a d o t t .

V é g ül a 26. f e l a d a t n ál m i n d e n f o g a l o m p ár e s e t én a jól m e g v á l a s z o lt h a s o n l ó s á g ot 1, a k ü l ö n b s é g et p ed i g 2 p o n t t a l é r t é k e l e m. V é l e m é n y em s z er i n t u g y a n i s a h a s o n l ó s ág m e g t a l á l á sa az a d o t t e s e t e k b e n k ö n n y e b b, m i n t a k ü l ö n b s é g e k é.

V é g ül m e g j e g y z e m , f e l v e t ő d ö tt az a g o n d o l a t is, h o g y a h i b ás f e l e - l e t e k e t n e m k e l l e n e - e n e g a t ív p o n t t a l é r t é k e l n i, s e g y - e g y f e l a d a t n ál a p ozi t ív és n e g a t ív p o n t o k a l g e b r a i összeg ét t e k i n t e n i v é g e r e d m é n y n e k. A l a p o s a b b m e g f o n t o l ás u t án a z o n b a n ez m o s t , a m i k o r n e m a p r ó b á z ó- ka t, h a n e m a p r ó b a p o n t o k at v i z s g á l j u k, n e m m u t a t k o z o t t célszerűnek., m ár csak a z é rt s e m , m e r t n e h e z e n h a t á r o l h a t ó el élesen, h o g y v a l a k i n e m t u d v a l a m i t ( n e m h ú z za alá), v a g y r os sz ul t u d v a l a m i t ( r ossz at h úz alá). A vi zsg ázó e g y é n i s é ge k é t s é g t e l e n ül j e l l e m ző u g y a n , h o g y i n k á bb óvatos, v a g y b i z o n y t a l a n , és k e v e s e t h úz alá, v a g y p ed i g n a g y m e n n y i - s é g b en a l á h ú z, t e h át m e g v á l a s z ol h i b á s an is, d e ezt m o s t a f e n t m ár e m l í t e tt o k o k m i a t t n e m l e h e t e t t f i g y e l e m b e v e n n i .

Er e d m én yek és k öv et k ezt et ések

A 26 f e l a d a t m a x i m á l i s an m e g s z e r e z h e tő p o n t s z á ma a f e n t i é r t é k e- lés a l a p j án 185. Az e n n y i p o n t s z á m ot e l é r ő t e h át 100 s zá z a l é k os t e l j e s í t- m é n yt n y ú j t. Az á t l a g os p o n t s z ám (a s z á m t a ni közép) 7,11.

A v iz sgált n ö v e n d é k ek á l t al e l é rt p o n t s z á m ok á t l a g é r t é ke 2,77, a f e n t i m a x i m á l is p o n t s z á m n ak 39 s zá z al é k a. Ez g y e n g e k ö z e p e s n ek m o n d h a t ó. Az o k a l e h e t a v i z sg á l a ti m ó d s z er s z o k a t l a n s á ga és n e h éz s ég e, de l e h e t a r e n d e l k e z é s e m re állt n ö v e n d é k a n y ag g y e n g é bb f i zi k a i f e l k é- s z ü l t sé ge is. Ezt a k é r d é st m ég vi zsgál at t á r g y á v á kell t e n n i .

K i s z á m í t va az e l é rt p o n t s z á m ok a l a p j án az e g ye s f e l a d a t o k h e l y e s m e g o l d ási s z áz a l é k á t, az 1. á b ra sz e r i n t d i a g r a m m o t k a p j u k .

E b b ől k i t ű n i k, h o g y a l e g m a g a s a b b s z á z a l ék é r t é k et a 14. f e l a d a t b a n é r t ék el, 80,5 sz áza l ék; u t á na s o r r e n d b e n az 1. f e l a d a t b a n 77 sz áz al é k os az e r e d m é n y, m a j d a 4. f e l a d a t k ö v e t k e z ik 73 százalékos, és ne g ye d i k ne k , a 21. f e l a d a t m e g o l d á sa 71,8 százal ék os e r e d m é n n y e l.

Az első h á r om k i v á l a s z t á si f e l a d a t ; ezek , d e h o z z á j uk v é ve a n e g y e - d i k k é nt s z e r e p lő 21-et is, a l a p v e tő „ m e g t a n u l ni v a l ó " -k v o l t a k, logikai p r o b l é ma elé n e m á l l í t o t t ák a vi zs gá zó ka t, f ő l eg e m l é k e z e ti a n y a g r a

427-

j ik

• • • - Koiepíi«.ts

1. ábra

t á m a s z k o d n a k, m ég a r o b b a n ó m o t o r r al k a p c s o l a t o s f e l a d a t is, e z t t i . m i n d a z á l t a l á n o s, m i n d a k ö z é p i s k o l á b an m e g k e l l e t t t a n u l n i .

A l e g g y e n g é bb e r e d m é n yt az a l á b bi f e l a d a t o k b a n p r o d u k á l t á k: A 24. f e l a d a t m e g o l d á sa 1,75 s z á z a l é k o s,

a 26. f e l a d a t m e g o l d á sa 13,4 s z á z a l é k o s,

a 22. f e l a d a t m e g o l d á sa 16 s z á z a l é k o s, és v é g ül a 16. f e l a d a t m e g o l d á sa is 16 s z á z a l é k o s.

M i n d a n é gy o l y a n f e l a d a t , a m e l y i k k ö z e p e s, v a g y e n n él v a l a m i v e l n a g y o b b m é r t é k ű l o g i k a i m u n k át i g é n y e l, a z o n k í v ül jó m e g f i g y e lő k é s z- s é g et is. A l o g i k a i f u n k c i ót i g é n y l ő f e l a d a t o k t e h át n e h é z n ek b i z o n y u l - t a k . l e g n e h e z e b b n e k a z , a m e l y i k f i z i k a i p é l d á n ak i s m o n d h a t ó. E z is, és t a p a s z t a l a t s z e r i n t á l t a l á b an a z o k a p é l d á k, a m e l y e k t úl l é p n ek a k é p- l e t b e n v a ló e g y s z e rű b e h e l y e t t e s í t és s z í n v o n a l á n, ú gy l á t s z i k, a k ö z é p- i s k o l át v é g z e t t ek n a g y r é s z ét m e g o l d h a t a t l a n p r o b l é m ák e lé á l l í t j á k. A l o g i k a i m u n k át i g é n y l ő f e l a d a t o k t e h át e g y i l y e n j e l l e gű v i z s g á l a t b an a l e g n e h e z e b b n e k l á t s z a n a k, f e l v e t ő d h e t ik e z e k e l h a g y á s á n ak k é r d é s e. N é z e t em s z e r i n t e n e g a t ív t a p a s z t a l a t o k e l l e n é re s e m l e h e t l e m o n d a n i a z i l y e n e k r ő l, m e r t a k k o r a f i z i k a l é n y e g ét k i f e j e ző e g y i k v o n á s r ól m o n - d a n á nk l e .

V i z s g á l j uk m e g , h o g v a 39 s z á z a l é k os á t l a g e r e d m é ny és a f i z i k á b ól s z e r z e t t u t o l só é r d e m j e gy ( é r e t t s é g in s t b .) m i l y e n ö s s z e f ü g g é st m u t a t . M i n t a m á s o d ik á b ra e l ső o s z l o p a m u t a t j a , a f i z i k á b ól j e l e s v é g s ő j e g g y e l

2. ábra

b í r ók á t l a ga 41 száza lék, a j ó k é 39,9 százal ék, a k ö z e p e s e k é 32 sz á za l é k. A j e l e s e k és j ók k ö z ö tt t e h át a v i z s g á l at n e m m u t a t s e m m i l é n y e g es k ü l ö n b s é g e t.

E n n e k o k át k u t a t v a , az első „ k é z e n f e k v ő" g o n d o l a t az (régi h i e d e - l e m , s z i n t e m o n d h a t n á m: p e d a g ó g i ai b a b o n a ) , h o g y ez b i z o n y á ra a z é rt v a n , m e r t a g y a k o r l a t i é s z j á r á st k í v á n ó t e r ü l e t e k en a j e l e s t a n u l ók e l m a - r a d n a k . K i v á l a s z t o t t am t e h át a „ g y a k o r l a t i a s s á g o t" k í v á n ó f e l a d a t o k a t (16, 18, 19, 20, 21, 22, 23). E ze k m a x i m á l is p o n t s z á ma 41 = 100 s z á z a l é k. M e g o l d á s uk 33,68 százal éko s, t e h át é r e z h e t ő en k i s e b b , m i n t az e g é sz á t l ag. E z e n b e l ül (2. á b ra j o b b ol d al i oszlop) a j e l e s e k 34,8 százal ék, a j ók 31,7 száza lé k, a k ö z e p e s ek 27,1 sz á z a l é k os e r e d m é n yt p r o d u k á l t a k. Szó sincs t e h át a r r ó l, m i n t h a a g y e n g é b b ek a g y a k o r l a t i b e á l l í t o t t s á g ot k í v á n ó p r o b l é m ák t e r én a j e l e s e k f e l e t t á l l n á n a k. A m e n n y i r e az i l y e n kis l é t s z á m ot f e l ö l e l ő v i z sg ál at m e g e n g e d v a l a m e l y e s k ö v e t k e z t e t é s t, azt m o n d h a t j u k , h o g y az e l m é l e ti a n y a g n a k g y a k o r l a t i f e l h a s z n á l á sa t e r én á l t a l á b an g y e n g é b b ek a t a n u l ó k, e z e n b e l ül a z o n b a n a jó t a n u l ók jobbak, m i n t a k e v é s b é jó t a n u l ó k. (A „ j ó t a n u l ó" m e g j e l ö l é st a k a p o t t f i z i k a é r d e m j e gy a l a p j án h a s z n á l o m .)

E z é rt c é l s z e r ű n ek l á t s z ik f e l a d a t r ó l - f e l a d a t ra m e g v i z s g á l ni a j e l e - sek, j ók és k ö z e p e s ek (elég séges j e g yű csak e g y vol t ) e r e d m é n y e i t, s á l t a- l á b an a f e l a d a t o k m e g o l d á s á n ál t a p a s z t a l t a k a t . Á t t e k i n t ő en a 3. á b ra m u t a t j a az e r e d m é n y e k e t. M i v e l i t t az á b r án j o b b u g y a n az á t t e k i n t é s, d e a k ö z el eső é r t é k ek m i a t t az e g y e s a d a t o k n e m m i n d e n h o l k ü l ö n b ö z- t e t h e t ők m e g , t á b l á z a t o s an is k ö z l öm az e r e d m é n y e k e t.

429-