w
SZENT-LÁSZLÓ K1BÁLY
S Í K J Á N A K K Á P T A L A N A
BU NY IT A Y V I N C Z E .
B U D A P E S T .
AZ ATHENAEUM H. TA KS. KÖNYVNYOMDÁJA.
1 87 9.
Már V. László király szándékozott Váradon, hol temetőhelyét is választá, alapítani egy káptalant, mely egy prépostból s 1 2 kanonokból állott volna1). Azonban véletlen halála megakadályozá szándéka telje- sítésében. Később 1 4 5 9 - b e n Vitéz János, váradi püspök karolta föl László király tervét, s II. Piiis pápától már engedélyt is nyert arra, hogy a már csaknem egészen elhagyatott és pusztuló szent-jobbi benczés apát- ság· s várad-előhegyi premontrei prépostságból megalapíthassa az említett új káptalant2). Mindemellett Vitéz sem alapíthatta meg azt állandólag, hi- hetőleg a benczés- s premontrei-rend erélyes tiltakozása3) s talán azon kö- rülmény miatt is, hogy Vitéz nem sokára 1 4 6 5 - b e n távozott Váradról.
Erre az új káptalan fölállításának ügye,elejtetek, s ú g y látszók, hogy örökre. Legalább Farkas Bálint, váradi püspök 1 4 9 1 - b e n mái- nem az új káptalan fölállításán működött, hanem azon, hogy a várad- elöhcgyi prépostságba a cistercita-rendet hozza be. E működése ismét hajótörést szenvedett a leleszi premontreieknek az egri káptalan előtt tet' tiltakozásán4). D e Bálint püspök azért még nem tágított, csak kissé módosíta tervén: újabban a karthausiakat akarta a várad-előhegyi mo- nostorba behozni. 1 4 9 4 - b e n már kezében volt II. Ulászló király levele melyben az ö kérelmére VI. Sándor pápa jóváhagyása s az ország ren- deinek javallása mellett a király a premontrei-rend kérdéses prépost- s á g á t minden javai s jogaival a karthausi szerzetnek adja6). Ez ado- mány azonban csak papiroson maradt; a karthausiak nem foglalák el
*) »Ünum collegiuin unius prepositi et duodecim perpetuatorum beneficiatovum, qui canoniei et collegiuin ipsum sepuleri sancti Ladislai Regis nuncuparentur« T/ieiner: Monumenta hist. Hungáriám s. illus- trantia II. p. 3 2 0 .
3) U . o. 3 2 1 . 1.
3) Epistolae Mathiac Corvini. 5 8 . 1. --
4) Jászai házi levéltár: leleszi protocollum. 6 4 . 1.
Keresztúri/ J ó z s e f : Descriptio Episcopatus et Capit. Varadinen.
I. 2 5 : . 1.
1*
4 SZ.-LÁSZLÓ. K. SÍKJÁNAK KÁPTALANA VÁRADON, B. V.-TÖL.
a n e v e z e t t prépostságot valószínűleg Bálint p ü s p ö k n e k c s a k h a m a r 1 1 9 5 . t a v a s z á n közbe j ö t t halála miatt.
Utódja, Kalmancsai D o m o n k o s püspök ( 1 4 9 5 — 1 5 0 2 ) ismét föl- elevenítő ez ü g y e t , m é g pedig eredeti a l a k j á b a n , s k ö z e l f é l s z á z a d o s vajúdás után m e g a l a p i t á Vitéz J á n o s terve Síerint az e l ö h e g y i prépost- ságból S z e n t - L á s z l ó sírjának k á p t a l a u á t1) ; a szeut-jobbi a p á t s á g már előbb, 1 4 9 3 - b a n a p á l o s o k n a k a d a t v á n2) . U g y a n ő az uj k á p t a l a n n a k , m i n t h o g y m e g t a r t á a v o l t p r é p o s t s á g hiteleshclyi jogát, uj á t a l a k í t o t t pecsétet e s z k ö z ö l t ki3), és r e n d s z a b á l y o k a t adott. E r e n d s z a b á l y o k a t v a n szerencsénk ezennel bemutatni. C z í m ö k tulajdonképen nincs, mert a p o z s o n y i k á p t a l a n n a k átiratában, m e l y a jászai k o n v e n t h á z i l e v é l t á - rában őriztetik4) találtuk "azokat.
E z uj k á p t a l a n fönálla a z u t á n V á r a d o n a 1 5 6 6 - i k i tordai g y ű l é s hírhedt v é g z é s é n e k v é g r e h a j t á s á i g5) , amint erről a nevezett k á p t a l a n n a k számos, a X V I - i k század első felében kelt kiadványai t a n ú s k o d n a k , n e v e - zetesen II. Zapolyai J á n o s n a k 1 5 6 6 . január 2 2 - é n kiadott parancsára u g y a n a z o n é v inarcz. 1 8 - á n még b i r t o k b a - i k t a t á s t teljesíte, s erről aprii 2-án t e h á t s z á m ű z e t é s e előtt (aprii. 7 . ) csak 5 nappal költ l e v e l é b e n6) jelentést is t ő n a fejedelemnek. _ _ .
*) L á s d e k á p t a l a n n a k alább k ö v e t k e z ő rendszabályait.
") Simon M á t é : Supplcmentum ad dissertationom de D e s t e r à S.
S i e p h a n i r e g i s ( V á c z , 1 7 9 7 ) 1 3 4 . 1.
3) Néitafalusí K o r n é l : A jászóvári premontrei k a n o n o k rend név- k ö n y v e . ( 1 8 7 2 . ) 3 2 . lap. j e g y z e t . Zavarosan Jerney J á n o s a M. törté- nelmi t-ár II. köt. 1 2 3 . lapján.
4) F a s e . 1 0 0 . Nro. 1 2 .
5) S z á z a d o k ( 1 8 7 8 . ) 5 7 7 . 1. M a g a Pray G y ö r g y i s : D i s s e r t a t i o de S. D e s t e r à d. Stepbani regis 3 5 . 1. csupán száműzetésről szól.
6j K i n c s t á r i levéltár. N . l i . A. Fase. 1 6 8 6 . Nro. 4 . §. 7.
Ss.-László sírja káptalanénak rendszabályai.
» E g o N. juro per lice s. Evaugelia reverendissimo domino Prelato ecclesie Waradiensis ac reverendo domino proposito nostro pro tempore existcnti et suis successoribus canonice intrantibus in omnibus licitis et honestis semper obedire, discordias inter fratres nnnquam seminare, bona
ecclesie conservare, perdita vero seu indebite alienata iuxta posse recu- perare, item statuta et constituciones presentes approbatas et inantea approbanda et observanda servabo sine contradiccione diligenter ; item quod Consilia, secreta ecclesie, tenores privilegiorum et aliarum littera- rum sensum et intellectum, queve damnum ecclesie nostre verosìmiliter
vergere possent directe vel indirecte, occulte vel manifeste per me, vel per alium vel alios quoscunque non pandam aliquomodo ; item 'et Con- silia fratrum de capitulo prenotate ecclesie nostre, et tractatus prò uti- litate capitulari in loco capitulari vel extra factos ac habitos non mani- festabo cuicunque. Item quod utilìtatem liuius ecclesie nostre Consilio, favore et auxilio iuxta meum posse procurabo i ita me Deus adiuvet et gloriosa Dei genitrix virgo Maria et hec sancta Dei evangelia et sanc- tissimus Stephanus prothomartir etc.
Juramentum prestandurn pro novo De- cano tacto evangelio.
E g o N. canonicus novi Collegii iuro ad puritatem consciencie meo per hec s. evangelia' Dei, quod iura ecclesie nostre s. Stephaui pro- tomartiris et novi collegii negocia cure et sollicitudini mee iuxta tenorem presentis nostre constitucionis specialiter commissa fideliter et legaliter sine fraude pro posse exercebo ; res et bona ad manus meas venientes Domino Preposito meo et dominis de capitulo sine fraude et dolo ac di- minucione et ad iussa eiusdem domini prepositi et canonicorum presen- tabo : sic me Deus adiuvet et beatus Stephanus Prothomartyr etc.
In nomine s. Trinitatis. Amen.
Humánum genus duobus regitur : naturali videlicet iure et mori- bus sive legibus ; lex nunquam dicitur constitucio scripta, mos autem est consvetudo longa. E t quia iuris precepto caveri novimus honeste vivere, al- terimi non ledere et jus suuin unicuique reddere : eapropter nos reverendus in Christo pater et dominus frater Benedietus, episcopus Tiropolitanensis ac canonicus et iu pontificalibus viearius Ecclesie Waradiensis ac pre- positus et canonici noci collegii sive sepulchri beatissimi regis Ladislai
6 S Z E N T - L Á S Z L Ó K1RÀLY S Í R J Á N A K K Á P T A E A N A V Á R A D O N ac capi tuli ecclesie b. Stephani prothomartyris de promonthorio Wara- diensi cupientes in unione et concordia perfecta dies nostros et labores nostros continuos cura Dei adiutorio, quantum possumus, transigere ; ut et in propria persona nostra et in rebus tara ecclesie nostre predicte, quam in privatis nostris negociis tranquilla mente persistamus et a m a n u potenciori eas defendamus pro virili nostra : Constituciones presentes, quibus regulatissime vivamus et in iuribus nostris in alterutrum prote- gamur, unanimiter facere decrcvimus, submittentes nos et bona nostra ac ecclesie nostre predicte — auctoritati et singulari proteccioni et de- fensioni, ipsasque constituciones nostras correceioni, emendacioni atque reformacioni reverendissimi in Christo patris et domini Dominici episcopi ecclesie 'Varadiensis, domini videlicet et patroni, atque au et oris dicti novi collegii et ecclesie nostre capitularis predicte gracio-
sissimi. . Quequidem nostre constituciones infrascripte articulis de volúntate
et consensu profati domini fratris Benedivti episcopi, prepositi nostri et nostra communi descripte sunt salvo iure addendi, mutandi, minuendi et corrigendi prout temporis varietas exiget, nam statuta queque secundum varietates temporum imminentes transmutantur vel augmentantur aut diminuuntur ex causis novis racionabilibus et urgentibus supervenientibus.
Quequidem tamen cause racionabiles ipsi domino preposito nostro prc- dicto vel successoribus eiusdem et nobis unanimiter videbuntur, easque constituciones nostras presentes vel in futurum iuxta condiciones tem- poris ex volúntate et annuencia reverendissimi domini episcopi Waradi- ensis pro tempore existentis describendas dominus prepositus noster pro tempore constitutus atque quilibet ex nobis iuramento corporali ad sancto evangelia Dei manibus nostris tacta approbare sit astrictus e t obligatus secundum formulam iuramenti presentibus insertara, u t eo forcius h e nostre constituciones et statuta valitura sint et permaneant.
Primus articulus.
Quod quatuor canonici ex nobis secundum creacionem et senioratum ipsorum teneantiu· in ecclesia capitulari. S. Stephani per duos menses ín- tegros per se personaliter vel aliuin ex fratribus canonicis de volúntate do- mini prepositi nostri pro tempore constituti, inhabitare ; ubi et universas Fassiones, relaciones atque protestaciones nobilium regnicolarum referri audiant et eas diligeuter auscultent et notario referant inscribendas et annotandas ; et elapsis dictis duobus mensibus alii quatuor canonici se- quentes priores dictam ecclesiam nostrana capitularem modo simili inha- bitaturi per se vel per alium fratrem suurn canonicum ascendant.
Seeundus Articulus.
Quod reverendus dominus frater — Benedictas episcopus et preposi- tus noster pro tempore constitutus, et successores sui prepositi teneantur
singulis diebus Dominicis et festis in ecclesia nostra praedieta capitulari
BUNYITAY ViNCZKTÖL. 7 S. Stephani Prothomartyris in cantu celebrare vel celebrari facere unam missam de die oceurrente, vel prout devocio ipsius domini prepositi et canonicorum exiget : contrafacientem idem dominus prepositus noster pro ipsius negligencia mulctetur in quinquagiuta denariis'usualis mo- nete. Preterea in ecclesia b. Stephani ipsi canonici residentes teneantur primas et secundas vesperas in festivitatibus et diebus dominicis occur- ventibus cantare, ipse quoque dominus prepositus noster — nomine et vice sua aliquem idoneum presbyterum ipsis canouicis associet cantore (igy) primas et secundas vesperas festivitatis vel solennitatis occurrentis, ut (ac ?) si festivitas precipua, puta nativitatis, Resurreccionis, Epi- plianiarum Domini et beatissime virginis Marie, omnium Sanctorum et his similes, aut solemnitas Patronorum nostrorum occurrerint : eciam ex aliis canonicis ad arbitrium domini propositi nostri pro tempore consli- tuti ascendant.
, Torcius Articulus.
Quod ipsi quatuor canonici assignati ad inhabitandam die tarn ecclesiam nostram capitularem teneantur et missam dici in festivitatibus et diebus dominicis cantare, et feriatis diebus missam unain secundum eorum seriem privatim sine cantu celebrare pro animabus bencfactorum et elemosinariorum nostrorum ; contrafaciens pro qualibet negligencia mulctetur in decern denariis. »
Quartus Articulus.
Quod canonici alii preter illos quatuor canonicos, qui ad eccle- siam nostram capitularem S. Stephani designati sunt, teneantur in pro- priis eorum personis, nisi aliquid legitimum eis obstet impedimontum, vel in alio aliquo negocio occupati sint, — missam beatissime Marie virginis in aurora in ecclesia cathedrali Waradìensi sub nomine et titulo novi collegii beatissimi regis La di si ai fundata in superpelli- ciis cantare ; contrafaciens mulctetur in denariis decern.
Quintus Articulus.
Quod redditus et obvenciones universarum posscssionnm, porcio- nnmque possessionarìaruin, molendinorum et pratornm atcpie decimarum et nonarum tarn frugum, quam vinorum, agnellorum, et quartam frugum de, Comilatibus Békess et Kyslcereslceös provenire debencium equaliter inter nos (eos ?) qui divinis deserviunt vel, ut supra, desérvire faciunt, divi- dantur ; pecunie vero sigillares et alie quotidiane distribuciones tantum- modo in sacris existentibus et non aliis interessentibus dividantur, nisi, prout de iure communi, salva dupla parte, que ex bis redditibbs domino Preposito nostro pro tempore constituto deputetur, assignetur et ex- cidatur.
8 SZEKT-T.ÁSZI.Ó KT RAI. Y SÍRJÁXAIv k á p t a e a n a VÁRADOX
• Scxfus Articulus.
Quod omnes canonici creati novi coilegii residcnciarn faciaiit per- sonalem nisi a reverendissimo domino Episcopo Waradiensi pro tempore constitute cum aliquibus eorum dispensetur ; tales tarnen absentes nihil- ominus onera ipsis incumbencia per alios substitutos diligenter adimplere faciant ; alias enim nullatenus valeat aliquis ex nobis pretextu alicuius pri- vilegii vel concessionis se absentare ab hac ecclesia nostra capitulan et novo nostro collegio propter necessitatem, et opportunitatem, quam habe- musad inhabitandam ecclesiam nostram capitularem et psallendam missam beatissime Marie virginia in aurora in ecclesia cathedrali Waradiensi ; nisi necessitas vel evidens utili tas ecclesie nostre aliud exposcat.
Septimus Articulas.
Quod quandocunque littere alique causales vel quecunque alie sigillando erunt, ex insinuacione notarli nostri sive scriptoris eustos et conservator clavis sigilli nostri capitularis tenebitur convocare universos fratres nostros in metis constituios tempore, quo missa beate Marie vir- ginia in aurora in ecclesia catbedrali Waradiensi cantabitiir ad sigillan- dum, vel saltern aliquo ex fratribus nostris absente, suo substitute vol supportanti significare, ut si volet (iyy) ad sigillandum aseendat bora ad hoc deputata ; alioquin alio tempore si alique litere sigillande v e n e - rint, idem conservator clavis sigilli tenebitur fratribus nostris insinuare et ex domìbus eos convocare ad sigillandum. Item dé volúntate domini Prepositi nostri et nostra communi eligatur aliquis ex fratribus nostris in sacris constitutes, qui tamen sit idoneus et fidelis, pro conservatore elavis sigilli nostri capitularis.
Octavus Articulus.
Quod dominus Prepositus no3ter pro tempore constitutes curam gerat et superintendat bonis et possessionibus ac jobbagionibus ecclesie -nostre predicte et advertat ad fratres nostros, ne cum ad decimandum electi fuerint vel ad colligendum : proventus nostros quosennque pro se ipsis quideunque ex eis usurpent et vendicent ; et universi proventus et redditus nostri ad manus decani nostri pro tempore constituti admi- nistrent.ur et presententur, qui postea fideliter ipsi domino prelato nostro et nobis assignare valeat.
Nonus Articulus.
Quod cum ipsi fratres nostri taliter ad eolligendos redditus nost- ros deputati, redierint : ipse dominus Prepositus noster cum canonicis fratribus suis ad id per eum convocatis voi per eos ad id electis, ab eisdem raciones exigat et circumspiciat : si idem diligenter et fideliter officium suum eompleverit.
r"··- ? -uxnifl
BUNY1TAY VIXCZKTÖL.
Decimus Arti cuius.
Quod propter paucitatem proventuum nostrorum hoc tempore existencium aliquis ex fratribus nosti-is per ipsum dominum Prepositum nostrum pro tempore constitutum et nos in festo Circumcisionis Domini vel sequenti die eleetus in decanum : hoc officium decanatus assummere
"et acceptare debeát sine difficultate aliquali ; qui universas causas et lites ac controversias colonorum et jobbagionum nostrorum audire et eas definire debeat ; si vero alique ardue fuerint, eas vel per viam simplicis querele vel per viam appellaciones definiendam ad dominum Prepositum nostrum pro tempore constitutum transinittat, qui una cum volúntate nostra cognoscere et fine debito terminare valeat.
Uudecimus Articulus.
Quod notarius noster pro tempore constitutus iuramentum pres- tare tcneatur, quqd litteras nccessarias sub sigillo nostro eapitulari emanandas fideliter et sine fraude conscribet et eonficiet; et litteras ac litteraria instrumenta et copias litterarum nobis sino diminucione pre-
sentabit. . Duodecimus Articulus.
Quod Propositus et Canonici signanter in loco eapitulari et eciam extra lo< um capitularem omni honore et reverencia se teneant, verba oprobriosa et contumelias aut iniurias unus alteri non inferat, ncque procaciter unus alteri respondeat vel insultet ; eontrafaciens pro merito culpe aut excludatur aut mulctetur prout ipsi preposito et Canonicis vi- debitur. Si tamen talis cxclusus pretenderei se gravatum, poterit ad do- minum reverendissimum Episcopum ecclesie Waradiensis pro tempore constitutum vel ejus vicarium in spiritualibus appellare.
Tredecimus Articulus.
Quod quandocunquc aliquis ex fratribus aliquid accionis movere vel intentare voluerit contra alium fratrem sunm : extunc idem talis ac- cusato'.· ex fratribus prius conveniat illum fratrem suum in presencia do- mini Prepositi nostri pro tempore constituti, qui una cum fratribus ac- tionem seu lites et controversias illius fra tris accusatoris audiat, intelli·
g a t et fine debito concludat atque definiat; deinde autem si voluerit, poterit ad reverendissimum dominum Episcopum Waradiensem aut eius Vicarium appellare.
Decimus quartus Articulus.
Quod dominus Prepositus noster pro tempore constitutus aliquo rancore vel indignacione contra aliquem ex fratribus forte concepta non valeat sua auctoritate vel temeritate illum fratrem nostrum vel ali- quem ex nobis captivate, detinero vel incarcerare, vel beneficio aut pro-
1 0 SZ.-LÁSZLÚ K. SÍRJÁNAK lvÁPTALASA VARA DOX. B. V.-TÖL·.
vcntibus snis privare a u t excludere de collegio fratrum, — nisi prius habito tractatu cum frat.ribus idem Prepositu? noster cum suis Canoni- eis iudicaverit l e g i t i m e puniendum aut excludendum v e l m u l c t a n d u m .
. I t e m ut omnes fontes discordie e t dissidie prorul a nobis b a b e a n - tur, statuimus : quod nullus ex nobis audeat f a c e r e parcialitates alliciendo et attrahendo fratres ad v o t a sua, vel conquirendo voces m u l t a s et f a - vores fratrum quocunque quesito colore, ut voluntati sue satisfiat, c t id habeatur in capitulo, ut sibi videtur et p l a c e a t ; contrafaciens, t a m q u a m unitatis et concordie destructor, privetur proventibus trium integrorum mensium.
E g o Sigismundus Thurzo, episcopus E c c l e s i e W a r a d i e n s i s etc. pre- t a c t a s constituciones ac omnes et singulos artículos e i u s d e m constituci- onis p e r hoc m a n u s scriptum meutn, tamquam Ordinarius et P r e l a t u s confirmo et roboro. D a t u m in castro nostro Waradiensi feria sexta, 1 5 - a D e c c m b r i s anno salutis millesimo quingentésimo octavo.«
Quindecimus Articulus.
Rajz. Bnbics Zs. 1880.
A N A G Y V Á R A D I L. SZ. S Z É K E S E G Y H Á Z .
Felszenteltetett 1780. Püniösd után VI. Vasárnapon.
