• Nem Talált Eredményt

HUNGARIAE JUDAICA

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2022

Ossza meg "HUNGARIAE JUDAICA"

Copied!
922
0
0

Teljes szövegt

(1)

A PDF fájlok elektronikusan kereshetőek.

A dokumentum használatával elfogadom az

Europeana felhasználói szabályzatát.

(2)

MONUMENTA

HUNGARIAE JUDAICA

PUBLICARI FECIT

SOCIETAS LITTERARIA HUNGARICO-JUDAICA

TOMUS Ill.

1711-1740

COLLEGIT ET CONSTRUXIT

BERNARDUS MANDL

"

BUDAPEST 1937

(3)

MAGYAR-ZSIDÓ

OKLEVÉLTÁR

KIADJA

An IZR. MAGYAR IRODALMI TÁRSULAT

Ill. KÖTET 1711-1740

GYÜJTÖTIE ÉS ÖSSZEÁLL1TOTIA

MANDL BERNÁT

(4)

AZ

1. M. 1. T. OKLEVÉLTÁRÁNAK 1. KÖTETE MEGJELENT 1903-BAN .DR WEINMANN FÜLÖP, UDV.

TANÁOSOS ELNÖKSÉGE ALATT.

A IL, Ill. ÉS IV. KÖTET MEGJE- LENT 1937-BEN WERTHEIMER

ADOLF ELNÖKSÉGE ALATT.

3? {;2

1 o ~ 1- - ~ J ~ l, .~ ,.

. ,

/./,:'- .,.. t,

,r ..'

.r',.

-~~

~....•-=-~."'",

f

Hornyánszky Viktor R.-T., magy. kir. udvari könyvnyomda, Budapest.

Nyomdaigazgató : Sebők Géza.

93.668

(5)

OKLEVÉLTÁR

Ill. KÖTET

•• •

1711-1740

Monumenta Hungariae Judaica. 111. 1

(6)

1711 ~IÁJUS 31

1.

Eperjes 1711 majus 31. Gróf Pálffy János táborszernagy igpzolja,ftogy Keppisch Abrahám, Jakab ésMózes fivérek

'Érsekújvár .ostrománál életük és vagyonuk kockáztatásával

.a császári hadseregnek nagy szolgálatokat tettek.

Postquam praesenres Iudaei fratres Abraham, .Jacobus et Moyses Keppisch dúrante nupera rebellione in Hungaria .ad requisitionem meam sese in· diversis occasionibus ad

.servitium suae Caesareae Majestatís gloriosae memoriae

,s!!-epi5simepromptissimos exhihuerunt, et quidem in specie .occasíone. obsidionís fortalitii Neuheusei sub praetextu

oommerciorumaliquos officiales ex inimicorum parte ad nostras; commovendi omni studio et cum erogatione facul- - tatum sUJ.9J"UÍn laborarunt, fideles explorationes procura- ntntet circumjacentes .praefectos Caesareos desuper adver- terunt ad praeveníendas et impediendas molitiones adver- sas; porro transfugam Antonium Esterhasís ad partes Caesa- reas reduc~ndi omnern lapidem moverunt, et ad hunc finem

multas literas sive' correspondentias hinc inde reddiderunt, qua propter nonrinatis Iudaeis 1000 fl. et insuper relegatio

'perpetua ex Regno a rebellibus dictata fuit,' id quod pretio

800 fl. tandem redimerunt, quam summam ideo spontanee etalacri .animo persolverunt, ut ad alia fidelia servitia eo

.magis idonei essent, quare etiam post ea instinctu meo

machinarunt, quomodo tormenta inimica in dicto Neuheusei disrumpi et globuli in fossas conjici possint, ad quod exequendum locumtenentem rei tormentariae Rottenstein 1400 fl, ut et alios milites rebelles majori adhuc quanto, ad prodendum persuaserunt, postquam ipsis promiserim dictam summam ex metallo disrupto iterum refundendi.

i-

(7)

4 OKLEVÉLT.ÁR .-/

sed cum adhuc majori opere et zelo non sine ingenti peri- culo et jactura suorum bonorum ad praestarida alia majora servitia se accinxerint, et idcirco sub coloreet specie com- mercii salini et castris Bagozíanis ipsis exploratíones suas emíttendi annisi fuerint in suspícionem tandem Hostis ita eeciderunt, ut praeter jacturarn praesentem 8000 fl. ipsorum bona universa 'poslea in dido Neuheusei directioni militari subjectae fuerunt, adeo ut inde ípsís damnum 18000 fl insimul cum periculo crudelissimi supplicii et ultimae in- temecicnis ernerserit.

Quare cum: praediéta omnia jussu et mandato meo insecuta sint et dicti judaei a me desuper testimonium veri- tatis requisiverint, ipsis in fidem huj us non deesse volui, potius mediaute hac Attestatione illes ubique locorum ad propitium effectuni suorum desiderium optime commen- dandos duxi. Datum in Civitate Eperies die 31. Maji 1711.

Suae Regiae Majestatis in Hispania Hungaria Bohemia Marchallus Campi Generalis Banus Croatiae et Confinium, ColoneIlus Legionis Cataphractorum et Commendaus Gene- ralis in Hungaria.

L. S. Joannes Comes a Pálfy.

Collatum Originali, cum quo per omnia concordat in

'cujus fidem actum Viennae die 21. Julii 1714.

L. S. Georg Adam Specker Cancellariae beIlicae Registr. adjunctus.

Collationatum cum sua vídimata Copia elque de verba ad verbum simÚe die 21. febr. 1715.

L. S. Joannea Leopoldus Pecher Camera Superialis aulicae Expedit. adjunctus.

Orsz. Levélt. Ad Conc. Exp. 1715. Aprilis Nrs. 4.

(8)

1711AUG. 28

5

2.

Bécs 1711 augusztus 28. Zsidokra vonatkozó kiuotiat azon privilégiumból, melyet Eleonora királynő Buda városának

adott.

Extractus

Privilegiorum Budensium Imperatricis Eleonorac Mag- dalénae Theresiae, dedato Viennae Austríae 28.Augusti 17H.

Tertio; PraedíctaOívitas Budensis inter alia Puncta, de eo specialiter conqueritur, Haseianos ibidem habitantes, Zingarosque; et Iudaeos, contra expressum Privilegiorum suorum tenorem, a Contributione, et Iurisdictione Civita- tensi, variis sub praetextibus avelli, et prorsus eximi velle, qui ·tamen non solum Dornos, et fundos civiles possídent, sed etiam' varia civilia commercia, et publicas ibidern ne- gotiatíones exercent,••• ac per hoc ipsis civibus magna damna,

praejudiciasque ínferunt, hinc desuper nos benignissime resolvimus, et vobis omnino fideliter exequendum commit- tímus, ut mentionata Civitas Budensis in sua, ut supra, Privilegiis ínserta Iurisdictione civitatensi quovis modo pro- tegatur, ac in iisdem nullo sub praetextu perturbetur, mi- nusque ..aggravetur. conséquenter omnes in fundo ejusdem civitatis Regiae babitantes Rasciani, Zingari, et Iudaei, prae- sertim vero illi, qui civilia commercio exercent, Iurisdic- tíoní civitatensi tam bene, quam alií cíves, Inhabitationes et Incolae subjecti habeantur, non obstantibus quibusvis Mandatís, ac ordinibus, in ipsorum, et praesertim Indaeorum fávorem hactenus expeditís, qui solum modo ad illos, si et inquantum Annonarii Caesarei, seu Lifferantes dicti non autem privatos quaestores, seu Negotiatores erant intelli- gendi, nul1atenus vero in praejudicium Iurisdictionis Civi- tatensis extendendi sunt, qua de causa, non solum a prae- memorata Iurisdictione civitatensi, verum etiam a propor- tíonato contributionum pro publicis necessitatibus prae- standarum onere neutiquam eximi possunt, quia imo penes haec etiam non minus ipsi in eodem civitatensi Territorio,

(9)

OKLEVÉLTÁR

quemadmodum et omnes alii in Regno Hungariae, prae- sertim vero in Civitatibus Liberis, qua Peculiís Regiis hahi- tantes Iudaei, [uxta-priores, et signanter illarn a charíssímo.

quondam Marlto riostro Leopo~do primo gloriosae remeni-.

scentiae Romanorum Imperatore. et Hungariae Rege, jam dudum emanatam, aut imposterum taliter vel qualiter- cunque.i ac quandocnnque forsan-promulgandam resolutio- nem, aerarío Regio Camerali, certum pro eorum toleratíone , Tributum .Pecunarium annuatim pen dere debebunt, quibus sub.praedeclaratis modis ac conditionibus vos eosdein nunc"

et quidem mox sine ulteriori dilatione Iurisdictioni Civita-:

tensi extradere cumque tali dependentia subjicere noverítís..

Orsz, Levélt. Ad Ben. Res. 1719 Novembris 20 és Conc. Exp.

1729 Martius Nrs, 61.

3.

pozsony 1711 november 4. Gróf Pálffy János táborszernafl.Y igazolja, hogy Simon Hirsclil Érsekújvár körülzárása és ostroma idején (1709), midőn a katonaság és a lovak az élelem fogytán voltak, 4000 mázsa liszl?t és még ennél több

zabot rendes áron szállított.

Welchergestalten der bestandt Jud zu Leopoldstatt Simon Hirschl zu zeiten vor-Jáhrig plocada, und darauf erfolgter Belagerung Neuháusel, da nicht allein das be- nöthigte Mechl uns abgang, der zufuhr zu ermangeln be- gonnete, sondern au ch die Tag und nacht strapazirt geweste Kays. Cavallerie ohne haaber stunde, auf mein gethanes zue- und guettsprechen bis viertausend Centner Mechl, und so viell, au ch ein mehreres an Haaber zu lieff'ern über-:

genomben hat, mit Versicherung, dasz es ihme entweder par in damahligen preisz, oder mittelsz den Liefferanten;

solle bonificiret werden. Wirdt hirmit bester massen be-.

zenget. Preszburgd. 4ten Novembris 1711.

(10)

1712JAN, 16,

"

7;

, ,Der Röm: Kayl: Maytt: Cammerer, ghber. Rath, Banus Croatiae, Obrister überem Regiment Courassier und Com-:

mandirender GmI VeIdt Marschall zu Königreich Hungarn.

L. S.

J oh. graff Palffi.

Orsz. Levélt. Ad Ben. Res. 1712 Aprilis 29.

4.

Bécs 1712 jauuár 16. A bécsi udvari kamara kéri a magyar kir, kamarát, hogy nyomoztasson a magyar harmincod- hivataloknál az iránt, vajjon Simon Michei, a pénz- verde ezűstszállitáia, ki arra is kapott szobadalmat, hogy tűzérségi és lőszer-cikket is szállithassoti, a kitics-

tár kárára nem-e visszaélt ezen tárgyak szállításánál.

, \'1.,\

" ~"Illustrissimi etc.

',j Ex. acclusis copiis A. et B. qualia vel cujus tenoris , Decteta ab hoc Dicasterio Aulico, et etiam antea.Il Supremo A~an;Ientariorum Praefecto ad Simon Michel Argenti, sive -Máterialium Monetae Cusoriae Procuratorem fuerint ex-

j,

peditae, amplius colligere placebit, super quibus memoratus Iudaeus sub C. relationem quidem aliquam obiter con- fectam demissime deposuerat, cui tamen certis de Causis minime acquiescendum,1ed ulterius videtur inquirendum, an non sub dola quapiam subreptione, aut maligna practica gestum quid fuerit. Siquidem mentíonatus Iudaeus con- cessa sibi passus privilegia ad ArUgI: et munitionis species procurandas tot annís penes se retinendo, ne mínímam.

~ quidem, de rebus Artigl: ut supra apportatis reddidit rela- tionem ac proinde dictos passus inCaesarei darunum aerarii quidem, ast in propriae bursae commodum fluxisse merito suspícamur,

, Idcircó praetitulata Camera Regia Hungarica hisce amicabiliter requiritur, quatenus, et praesertim apud 'Tri"

cesimae per Regnum' Hungariae officiales aut in ratiocinils eorundem in qui ri facíat, an non a saepetacto Haebraeo-

(11)

8 OKLEVÉLTÁR

aliqua armaturae exportatio ad praedictos passus insinuata fuerit? Hem quoties, cujusque quantitatis idem transierit?

ut sic contra hunc judaeum uIterius inquiri, ac procedi possit, considerando vel maxime eundem hujusmodi passus Caesareos nondum restituisse, atque per omnia vi sui Re- sponsorii in negatívis persistere. Easdem diu salvas vivere cupimus. Dabantur Viennae, 16 Januarii A« 1712.

N. Sacae Caesee Regiaeque in Deo piissime defunctae Mttis. Josephi [rni relictae

Camerae Aulicae ConsiIiarii.

Orsz. Levélt. Ben. Res. 17012 Januarii 16.

5.

Pozsony 1712 február 3. A bécsi kamarai tanácstál kapott felszólításra jelenti a pozsonyi számvevőségi hivatal, hogy Simon Michelre vonatkozólag átnézte a számvevőségi és liarmincudhioatali iratokat és csak azt találta azokban, hogy 1709 február 5-én Bürgl Sámuel zsidó szállított a Dunán Pozsonytól Bécsbe hadifegyverzési cikkeket, melyek után

harmincadot fizetnie nem kellett.

IncIytum Camerale Consistorium.

Cornmiserat Praetitulatum Inclytuni Camerale Con- sistorium, mediante gratioso Suo decreto officinae huic Rationariae, quatenus perquisitis rationibus Dominorum Tricesimatorum eruat, an non per Simonem Michel Iudaeum aliqua Armaturae exportatio facta fuerat, penes Passum sibi elargitum et quoties? Proinde obsequenter informatur IncIytum Camerale Consistoriurn quod pervolutis Copulis officinalibus, ita et Rationibus dominorum Tricesimatorum, nihil reperitur, ut aliqua talis expeditio facta fuisset alicujus armaturae, praeterquam in Anno 1709 die 5 Feb- ruarii, quidarn Iudaeus Sarnuel Birgl, qui penes praecitatum passum diversos Globos et fragmenta Pumarum ad centum centennries extendent: Buda beneficio Danubii huc Poso-

(12)

1712FEBR. 16 9

nium promoverat et hinc Viennam, a qua massa tamen hic Posonii nihil solverat dictus Birgl, uti copia Informationis off'icinalis hisce .sub A. et Decretum Camerale sub B. acclusa doceret. In reliquo remissis remittendis dicta off'icina Ra- tionaria solitae gratiae Consistoríali se una mecum humil- lirne comrnendat. Posonii die 3. Februarii A. 1712.

Inclyti ejusdem Cameralis consistorii

Servus humillimus Franciscus Cserman

vice Rationum Mag:

Orsz. Levélt. Ad Ben. Res. ddo 16 Januarii 1712.

6.

Ji

Bécs 1712 február 16. Rendelet, hogy Pozsony-Váralján lakó zsidók a pestisjárvány tniait haladéktalanul a környékbe J.:öltözködjenek és az országgyűlés tartama alatt a várostól

távol maradjanak .

...."Demum Iudaei sive extranei, sive actuales et continui incolae suharcenses Posonienses, ornnes omnino e residentiis suis ad extranea loca absque mora et omni excusatione se transferre. ac toto Díetae tempore emanere debeant, nec ulli Iudaeo durante Dietae Posoriium sub gravi poena ac- cedere liceat"

Kivonat a közegészségi tanácsnak a pestis idejében hozott határozatai alapján kibocsátott rendeletbőI.

O. L .Conc, Exp. H1J2 Februarius Nrs. 31 és Martius Nrs. 44.

7.

Bécs 1712 február 19. A bécsi udvari kamara kérdést intéz a pozsonyi kamarához , vajjon az 1699-ben a zsidókra tü- relmi adó citnén kivetett és csak nagyon nehezen behajtható összeg jövőre is a régi, vagy más módon beszedendő? Utolsó esetben ajánljon a pozsonyi kamara más praktikus eljárást.

(13)

10

OKLEVÉLTAR

Illustrissimi, Spectabiles etc.

Ex litteris praetitulatarum Dominationum Vestrarum responsis intellexirnus, in anno 1699 mediante Comissione Olberiana Iudaeis Summa viginti quatuor millium flore- norum imposita erat, et illa non titulo taxae Dietalis, sed nomine et titulo Tollerantiae Summae, quae Summa etiam non secus quam cum maxima difficuItate et adhibita exe- cutione a Iudaeis desumi potuit, modus autern et observantia, impositae et exactae praevias summae fuit haec, quod mentionata oIberiana commissio fuerit praesente Dno. Con- siliario et primario Secretario Ioanne Bornemisza suscepta et peracta, et quidem praemissis in Comitatus Inclyti Regni Hungariae regiis mandatis ad finem assistentiae, in quantum necessaria erant, directis hic modus ex relatione memorati Dni Consiliarii Bornemisza indubie uberius deductus et scripto exhihitus, an modernis rerum circumstantiis idem etiam sit practicabilis ! et num sine cIamore et quereIa regnicolarum institui possit, mentem una cum voto prae- tituIatarum Dominationum vestrarum desideramus. In quan- tum vero ne fors antelatus modus vel causa modernarum circumstantiarum, vel aliis ex respectibus practicabiIis non esset, sed alium praetitulatae Dominationes vestrae existi- marent convenientionem et inconsiderabilem, qualerncunquc ad finem pra~missum practicabilem cognoverint, talem nobis quantocyus perscribere, et supra mentem ac votum suum ante initiationem rei (ut prius idipsum Suae Matti Sacratis.simae suo mori referi possit) nobiscum communi- care ne graventur. Caeterum Dominationes vestras diu etc.

Dabantur Viennae die 19. f'ebruarii 1712.

Orsz. Levélt. Ben. Res. 1712 februarii 19.

(14)

1712 MÁRC. 14 11

8.

Bécs 1712 március 14. Wertheimer Simsen csász. kir. fö- faktor felségfolyamodványban kéri Ill. Károlyt, hogy 1703 augusztus 29, 1705 május 22 és 171'i január 5-én kapott, illetve megerősített prioileqiumát Magyarország területére

is kiterjessze.

Allerdurchleüchtig: Groszmáchtig und Unüberwünd- lichster Röm: Kayszer, auch inn Hispanien, zu Hungarn, und Böheimb König, Ertz Herzog zu Öszterreich etc. etc.

Allergnadigster Kayszer, König, und Herr Herr etc.

Nachdeme von Eür Kays: Hochlöbl. Österr, geheimben Hoff Cantzley die Intimation, mit Beylegung deren vorhin von weyl. beeden Kayl. Mayest. Leopoldi und Josephi Primi glorwürdígsten angedenkhens unterm 29: Aug: 1703. und 22. May 1705 habend. allergnádigsten Privilegien, welche von Eür Kays: May: mir ~u Frankfurth den 5ten Jan: in- stehenden 1712 Jahrs allergnadigst Confirmirt und mehr- mahlen .ertheilet seind worden, der gewohnheith nach an verschiedene Hoche Stellen, wie auch an Eür Kays: May:

Hochlöbl: KönigI: Hungar: Hoff Canzley bereiths ge- schehen ist.

AIsz gel~nget an Eür Kays: May: Mein allerunterthá- nigst undt gehorsambstes Bitten, dieselbe geruhen gdgst::

sothane Privilegien, gleich wic es von dero Hochlöbl. König:

Hungar: Hoff Cantzley, wegen dero König Reich Ungarn in soweith sich solche Privilegien darauf Extendiren, nebst einern GraI. Pasz, welcher fül' jederzeit und auf sovielI Jahre, alsz ermelte Privilegien begrüffen, gültig sein solle, umb selbiges nicht jederzeit im Reisen mit nemmen, und hin:

und wider vorweisen zu dőrff'en in forma (doch Unterthgst Unmaszgabung) wie soJche Eűr Kays: May: Hoff Cammer und KönigI: Boheimb Hoff Cantzley mir nach beyliegend vidimation er theillet hat, auszferttigen und zustellen zu

(15)

12

OKLEVÉLTÁR

Iaszen, ZU welcher gdsten: Gewehrung ich mich allerunder- thánigst und ghorst. Empfehle

. Eür Kays: May:

Allerundthgst: und gehorst:

Simson wertheimber dero Kays: undt KönigI. Pohl, etc. etc. oberfactor und ....

Praes, 14. Mart 1712.

Orsz. Levélt. Ad Conc. Exp. 1716 Május Nrs.61.

9.

Bécs 1112március 23. A pozsonyi zsidók kérésére megengedi lll.Károly király, hogy az országgyűlés tartama alatti kény- szerült távollétük idejére hátrahagyott vagyonuk őrzésére

saját költségükre keresztény őröket fogadhassanak.

Carolus6 Dei gratia etc.

Rndsse in Xto·Pr ..et Sersse, Cognato Nobis Syncere dilecte. Recenti tenebit memoria· Eadem Dilectio Vestra, quibusnam ex rationibus ad praecavendum utpote quodvis ....

contagionís periculum, quod occasione imminentis Diaetae, in eademque felicis inaugurationis Nrae. et copiose undique hominum concursus potissimum per Indaeos vílíssimis etiam lineis ac laneis mercibus hinc inde conquisitis, velut contra- hendae contagioni plurimum obnoxiis, quaestu!ll exercentes causari posse metuendum foret, omnes omnino Iudaeos, e Civitate Posoniensi, ejusque suburbiis amovendos, nec du- rante eadem Diaeta eosdein aut alios admittendos pro majori Nostra et fidelium Notrerum statuum ae ordinum ad eandem Diaetam comparentium securitate clemen ter resol- verimus. Et dum jam dicti Iudaei abinde abscedere, do- mosque et hospitia sua evacuare debuissent, complures vero ipsorum res et merces 'suas ibidern Posonii, quo post diae- tam iterum redituri sunt, reliquissent, vererenturque ne absentibus ipsis, res et merces eorum inibi relictae, quoquo- modo ab iisdem deperdantur, aut furto etiam diripiantur, Humillime Mattí Nrae supplícarunt, quatenus certos vigiles

(16)

1712 APR. 13

christianos, quibus res et merces suas Posonii remansas

,~1l;stodiendas concredere et confidere possínt, propriis ip-

.sorum sumptibus conducendos et exolvendos iisdem adrnit-

,:t~~e'

benigne dignaremur. Cum itaque per mO~f~~~~?icto- rum Iudaeorum Posonio stante Diaeta exclusionem, eosdem

án." \ '..- ,) ~q.. ) ~

etiam in rebus et mercibus suis ibidem relictis damnificari,

1 '. '.' . , f·.íIf ' , { •."1 ~

aut direptionis vel furti periculo subjici neutiqmím velimus,

tOd;,. . ". . r'! "t;J.~f·~l

humillimae ipsorum supplicatíoni clementur annuiniiis, ut

~~.,.. " . ',', 1 " I -~..ll- t,~:jl:

unum et alterum Christianos incolas Posonienses, aut sa- teiiÚeS;"convasatis et reconditis rebus 'et mercihu'g

"Jöí-u.ih

iliv'igilaturos conducere,' easderuque ipsorum ~uráe' let'

rfi4~li

l')1r' •. ' .' ,l, . '. lj~r •• / '.:' '.; 1}f!~·l~'ii:.

ctístodíaecommíttere possínt; Ita tamen; ut ejusmodi 'mer-

ée;s~

'~ec ip sr'custodes aut vígilés fors~x cóndict6

Iuda~'hriIm

iacita')disposition~,tetj~orrespoIÍdhltia! '~emuiii:e~~orlete:'iieb

~l'~.f;..!,,'T ,_, \..- "(( \! "'t'., 1 ". ." ~~7't\t"· ••

pet alios ~distrahF et"dívendí facere' praesumánt,' verum 'in..,

h,Htg;'protií

~Mudaei~ lbrir~"eflSUael; :oommiss~s~;teceperinf,

's<Il!frl'

'Ilost",J)iatmá'nií'ÍterUm/feaituris exiritegrócons'igharl-

'a~fr~nfeI4á;l?rét~custoafr~(ídebeant: Q'uod ipsuin Dilectioni

',estraé~~

ró~Sui:ttét~pi.J.tiifae'l 'Cornmissionis Posoniensis" di-

~1~1ii't!Íi.féi:ffiti,illkduriÍ"esse duximus. Gratia nostra

~R~8iárteandero Dilectíonem Véstram benigne etc.

iyitaté'linostra', Vienna' -Austriae, die 23 Men,

;712~~~rtsi;J~p;'li!'

;y~~ky}id;b'í

i!Jfiti!,1cÓií~/,Eiip.

17,1'2Martius Nrs. 37.

P;~~"~~~~-,~itLJ:!.,;.~iIt, ~'

~ -~t(.,i(H~<!1.:: '~"

) .d....OhH .•JJ " 10. _

~fp.p,ri!is"h,qp'á~an. Hirschl Simon, a lipotuári vám, ital- és és mészárszék bérlője, lejáró bérszerződésének meg-

tüv:íoíFJ:Újítqsát ,kéri.az'Ndva,z:i kamarr,ítól.

·lIhHochlőbl. Kays. :Hof"Cammer,

JdHáGq~digJ;lnd Hochgebiett: Herrn, Herrn;'

1I:l.Es 'ruh

el

'Eine!' hochlöbl: -Kays. Hoff Camer noch im

gtiteniaiÍdenken, wiedas ich beraits in: das' 20. Jahr beide.

nFöslung!Leopoldstatt in Hungarn so wohl im Camerali als

(17)

14

oKLEveLTAR

omilitari treunüzliche undt ersprieszliche dienste, ohne ruhm

ozu sagen, gelaistet habe, wie ein solches die mit mir von obgedachten Jahre hero geschlossenen bestand Contracten des mehreren an Tag legen werden ; wie dan auch eben

·dieses, undt alle von obiger Zeit her die daselhsten geweste

·Herrn Comendanten Jedes mahls, was ich bey vorgemelter Yöstung VOI' dienst praestírt. bezeugt haben; In dieser treu

nun zu continuiren, habé' ich auch bey der Jüngst vorge- wesenen Hungarischen RebelIion, undt darauf erfolgten leydigen contagiens zeit mit Zusetzung meines vöIligen Ver-

omögens nicht allein die Vöstung Leopoldstatt, sondern auch

.die kays, Miliz, so der orten herum gelegen. mit nőthigen

Proviant, Montur und andere bedürfftigkheiten aus meinen

oaigenen MittIen, wiedeszgleichen die beygelegte Attestuta

·von beyden Commandirenden H. H. GmI. feldt Marschallen

Guido von Starhemberg und Palffy des mehreren bezeugen, versehen, auch mich in versehidenén geheimben sachen mit leib und lebensgefahr gebrauchen lassen: wie drom me in Schwager löbell so die ·geheimbe Brieffe nacher Wienn ge- bracht undt mein .Aydam Marcus Ábraham deszwegen von denen rebellen erschossen und niedergernacht worden; wel- chemnach ich nicht allein meine ausgelegte gelder biIIich wieder einzufordern habe, sondern auch mich überhin einer wohlverdienten recompens: oder einiges ertheillendíen pri- vilegii, wie es mit anderen Juden gepflogen, getrösten thue.

Allermaszen ich nun wehrender diesel' betrübten Zeit nicht allein sehr vilI VOI' Ihro kays: May: dienst gelitten, sondern auch umb das meinige khommen hin, dannoch den Ca- meral bestandt zu Leopoldstatt gehrne weithers confirmiter haben möchte; AIso

Gelanget an Exce11enz und Gnaden mein gehorsamstes bitten Sye, geruhen híerüber eine Comission anzuordnen, vor welche ich meine praetensiones und ausgelegte bahre Mittel líquídiren undt so dan der bestandt auf fernere Jahr mit mir wieder aufgerichtet werden möchte, damit Ich noch langer undt zwar in meinen aItert Jahren unter Einer

(18)

1712 ÁPR. 29 15

hochlöbl: kays: Hoff Cammer gnadigen schutz stehen undt endtlich ersterben könne.

Euer Excellenz und Gnaden

Unterthánig gehorsamster Simon Hirschl, bestandt Judt zu Leopoldstadt, Orsz. Levélt. Ad Ben. Res: 1,712 Aprilis 29.

11.

Bécs 1712 április 29. Az udvari kamara kérdezi a pozsonyi .kamarát, vajjon a Hirschl Simonnal· kötött és lejárófélben

levő bérszerződés megújítható'l Illustrissimi, Spectabiles etc.

-fl':' Simon Hirschl Iudaeo retroactis temporibus penés Macelluru et Educillum in Fortalitic Leopoldopoliensi, etiam

"Teloniam .ibidern Carnerali Contractu mediante ad certos

-annos in arendarn concessum fuit; quo contractu expirato,

reundem qualiter memoratus Iudaeus denuo proregandum

-supplicaret, ex inclusís praetitulatis Dominationibus Vostris

ruherius constabit. Hic supplicans esto exhibitoruni suerum

servitiorum intuitu, consolatione dignus videretur, prius-

.quam tamen antelatae ejusdem petitioni deferatur, voto et

.opinione praetitulatarum Dominationum Vestrarum in eo

egeremus, num talis cum mentionato Iudaeo ante hac initi Contractus ulterior prorogatio et extensio, in specie quoad

"--,Teloriium de Lege aut consueíudine Regniad-omittenda

esset.

Eapropter praetitulatas Dominationes Vras. praesentibus amice requirandas esse duximus, quatenus in praetacto negotio mentem et opinionem una cum voto sua Nobis trans- mittere ne gravetur. In reliquo etc.

Dabantur Viennae 29. Apríl. 1712.

Orsz, Levélt. Ben. Res. 1712. Aprilis 29.

ll.' .

(19)

16

OKLEV,!?LTAR

12.

1712 június 23. Katarina, a konstantinápolyi zsidók főnö- kének leánya, ki a Konstantinápolymelletti Czadillában(?) Rabutin és Liqresperqb tábornokok által elfogatott és később megkeresztelkedett, lII..Károlytól éoi járadékof és Nagy-

szombatban ingyen lakást kér.

Augustissime, Regia Apostolica mentissime,

Necessiter sub alas Majestatís Vestrae humillime con- fugere tanquam' ad Patrem misericonÍiae Adjutorem et Pro- tectorem meum Clementissimum, quae Constantinapoli Indaeorum Principis filia exístens, tandem per Excellentíssi- mum Generalern Rabutin et Generalern il. Ligrespergh prope Constantinapolim in C~adilla(?) fuissem capta et huc Viennam cum caeteris pie mernoríae Suae Majestati Sacra- tissimae Parentis sui per generalem il. Ligrespergh fuissem praesentata. tunc Sanctissime apromisit, me non velle dese- rere, sed sua Protectione conservare, cum autern agnovíssem Sacrae Romanac Ecclesiae Catholicae Fidem et essem con- versa, jam per bonos Patronos, post obytum Suae Mattis Sacrmae sub Protectione Suae Eminentiae Cardinalis ac Archiepiscopi Strigoniensis Tyrnaviae [sum detenda (sic), sed cum ancillae innocentiae meae adhuc usque temporis spatii vivém, tandem humillime Mattern Vjam Sacrmam per Iesu Christi amorem et per septem dolores Beatissímae Matris ejus [supplico.] dignetur Majestas Vestra Sacrma meae benigne habere reflectionem et ex Inclyta Carnera Posoniensi ann ua tim pro sustentatione vitae meae aliquid assignare subsidium et Tyrnaviae aliquod liberum quar- terium dari demandare, aliunde sim insuff'íciens hospícíum solvere, alias pen es votum meum Domino Deo volo servire, donec ille Altíssimus noster mecum disponat. Orabo Deum Salvatorem pro Majestate Vestra Sacrma, ut quam felicissi- Sanctissime Romanorum Imperator et Majestas, Dne. Dne. naturaliter Cle-

(20)

1712 JÚLIUS 17

mum ex omni parte praeesset benignam expecto Resolutio- nem.

Humillima Ancilla ex Constantinapoli Iudaeorum Principis filia

Catharina

Kívül: Regiae Camerae Ungariae pro inforrnatione, item voto ac opinione. Ex Consilio Camerae Aulicae. Posoníi 23 Junii 1í12.

O. L. Ben. ResoI. 1712 Juníd 23.

13.

1712 július havában. Az országgyűlés tartama alatt a pestis miaii Pozsonyból távoltartott 'zsidók ijjból kérik

ut.

Károly wirályt, hogy 'engedje meg a férfiaknak bolt jaik ba való visz- szaiérését és

az

áruknak, nehogy megromoljanak, eladását.

. . .

•.~"Allerdurchleíctigst- Groszmáchtigst- und unüberwünd-

''i !''I.! . JI'

lichster "Römíscher" Kayser zu Hispanien. Hungarn und Böhei~ 'Kötiig:

Ertz'

Herzog zu Österreich etc. etc.

:;,,"'·J'.t.l;1AIIeignadigsteiKayszer König und Herr Herrt1 etc.

-·!f"Demnaéli 'wür ungefehr vor 8 Tagen Ewer Kays- unu KönigI- 'Mayest-'ein allerunter thönigstes Memorial über- iiöhenela's§en~J';worinnen wür gebetten, Ewer Kays- und KönigI-tiMayest_i geruheden unsz allergnadigst zuerlauben, _iÍas{!'~ütMannerzu Unszern gewölbern herein kommen ''l!hszere''Wahren (damit Sie nicht gántzl, verderben und

'hiidurch in -eysersten ruin gesetzt würden) verkauffen

önten in allergnádigster betrachtung dasz vür die gantze :Zeít:ihero, da der Landtag getauert, und Von hinnen unsz

.begeben müszen nichts handlen und wandlen können, wor-

,"dureh nichtallein Wür, sondern Unszere treu hertzige Cre-

.'ditöres, die wür hey solchen Umbstandten unmöglich con- tentiren kőnnen:

:", ,Als

,Gelarrget Solehemnach an Euer Kays,-. und KönigL- Mayest.- Unszer allerunterhönigst, allergersambst.- fusz- fallendes bítten.. díeselbe geruhen sich obbemeltes unszer

.aíleruríthönigstes memoria unmaszgebig Yortragen und

Monumenla Hunoariae Judaica. IH, 2

(21)

18

OKLEViELTÁR

datnit wir widerumb zu uriszeren sachen Kommen und Ver Kauffen Können ein allergnadigste Resolution hierauf er- gehen zu lassen. Die wir UI1SZ einer gnádigsten bitt ge- wehrung getrösten und Verbleiben

Ewer Kays: und Kőnigl: Mayest:

Aller unterthönigst allergehorsambst Uo Gesambte General Pálff'yscher

Judenschaft in Presburg.

Orsz, Levélt. Ad Conc, Exp. 171'2Julius Nrs. 870

14.

Pozsony 1712 július 25. Keresztély Agost szász herceggel, györi bíbornok-püspökkel, mint az egészségügyi föbizottság elnökével közöltetik a királynak aZOn elhatározása, mely surint nehány, az országgyűlés tartama alatt Pozsonyból kizárt zsidónak lakásukba való visszatérését megengedi.

Sacrnae Caese» Regiaeque Mattis Dni. Dni. nri clemen- tissimi nomine, Ejusdem aduali Intimo Consiliario, Emi- nentissimo Sanctae Romanae Ecclesiae Presbytero Cardinali.

Serenissimo Dno. Christiano Augusto Duci de Saxonia, .Archiepiscopo Strigoniensi Primati Hungariae Legato Nato,

Summo et Secretario Cancellario. Episcopatus Iauriensis

~ Administratori, qua in negotio sanitatis per Hungariarn de- Iegatae suprernae comissionis Praesidi, hisce perbenigne signif'icand um.

Altetitulatam Suattem Ssm., ad humillimam nonnullo- rum Hehraeorum supplicationem, ac penes eosdem dernis- sam Excllmi Dni. Comitis Nicolai Pálffy praelibatae Suae Mattis Ssae Intimi Consiliarii et Aurei Velleris Equitis inter- cessíonem, clementer annuisse, ut praescilis ex rationibus et motivis, occasione modern ae etiamnum Durantis Diaetae

,,\Udoma:

exclusi ab hinc Hebraei, non quidem universaliter et pro-

b

J'1.t..<S\ rniscue omnes, verum non nisi in annexa specificatione

'!!

\...ÓG,\p...\ ~ ominetenus denotati, (reliquis omnibus Hebracis imo prae-

j

,,",sS1.\?fc;~ ••."p...\ G) ominatorum etiam uxoribus, fili is, filiabus vel servitoribus

o"; 1.\ (1)

•...€.(l.f\.>~f..

5l

\'\_ '\ ~,.o .~. ~'"

') ",-.I'~\ ~*

'" ;) .. eC!J

*' q!l~a,?

~C;f~ S"..P"

(22)

1712 SZEPT. 30 19

ulterius etiam, durant-e utpote Diaeta exclusis) ad Domos Quarteria et Officinas suas, quas ante inchoationem mo- .dernae Diatae incelebant et possidebant, redire ac velut antehac ita imposterum etiam ibidern commorari et degere valeant, rnercesque suas hic loci duntaxat asservatas, et nullatenus durant-e Diaela aliunde sub gravi anirnadversione ac poena novae exclusionis adducendas, distrahere et di- vendere possint.

Quapropter praetitulata Sua Eminentia et Serenitas, .quoad denominatorum duntaxat Hebraeorum admissionem,

ac eorundem.Iíberam in suis Domibus Quarteriis ac Offici- nis ulteriorem permansionem et mercium suarum tempore .prioris discessus eorundem hic Posonii relictas et hactenus

·asservatarum distractionem, aliarum vero, quarumvis novi-

'.·ter adducendarum inhibitionern, et super his omnibus be- nignae Caeso Regiae resolutionis effectuationem, necessarios ordínes instituere non gravabitur. Cui altissime fata Sua

'Majestas Ssma Caeo Regiam Gratiam Suam benigne inge-

-niterque off-ert et confirmat

Per Ssmarn Caesv Regiam Majestatem.

Posonii die 25 Julii 1712.

Orsz. LevéJt. Cone. Exp. 1712 Julius Nrs. 87.

15.

:Bécs 1712 szeptember 30. Ill. Károly király Löiv Manasses

zeidának: oédleoelet ad és megengedi neki, hogy családjával együtt egész birodalmában lakhassék, vallása szerini élhes-

'.sen, zavartalanul kereskedhetik és zsidójel viselése nélkül,

valamint zsidó személyvám fizetése nélkül, mozoghat.

Wir Karl der Sechste von Gottes Gnaden Erwehlter Römischer Kayser, zu allen Zeiten Mehrer des Heichs in {<krnnanien, zu Hispanien, Hungarn, Böheimb, D-almatie!l' .Croatien und Sc1avonienetc. König, Erzherzog zu Österreich . .Herzog zu Burgund, Steyr, Karnten. Cnain und Württem-

-berg, Graf zu Tyrol etc. Bekennén öffentlich mit dies em

•. .Bríeff', und th un kundt allermánniglich, dasz Wir auf des

2"

(23)

20

OKLEViÉLTAR

Löw Manasses Judens in unser und des Heyl, Reichs Stadt Frankfurth unterthánigstes Aulagen und Bitten. Ihn samb seinen Weib und Kindern, Hausz und Brodgesínd, auch ih.

Leib, Haab und Güther aus angebohrener Kayserlichen Güthe und Mildigkeit in Unseren und des Heyl. Reichs Verspruch, Schutz und Schirm aufgenohmen und empfan- gen, und ihnen darzu Unser und des Heichs frey Sicherheit und Glaid wissentlich in Kraff't dieses Brieffs mitgetheilt und gegeben haben, und meinen, setzen und wollen, dasz ebbenannter Jud mit sambt seinen Weib, Kindern Hausz- und Brodgesind Haab und Güthern, so sie jezo haben und künfftig mit rechtmászigen Titel überkomrnen werden, nicht allein in Unsern und des Heyl, Reichs Verspruch, Schutz, Schirm und Glaid seyen, und sich derselben ge·

brauchen und geniessen, sondern auch hinfűhro selbiger Orthen, sO'lange aída die Juden und Jüdinen mit Unseren und der Obrigkeit Willen verbleiben, hausen oder wohnen werden, an Ihrer Handlung, Ceremonien, Gebrauchen und' Begrábnussen, wie au ch sonsten wider g,emeiner Juden- schafft Kaysr. f'reyheit und Reichs constitutiones keines- wegs beschwehrt, angefochten, gesperret, gehindert, wie nicht weniger allenthalben im Heyl. Röm. Reich, auch Unseren Erb Königreich Fürstenthumb- und Landen zu Wasser und Land frey, sicher ohne Jüdische Zeichen. Leibzoll durch passiren, und sich derselben .Jüdischen Ordnungen und Freyheiten, sa die Jüdischheit von Unsz ader Unseren Var- fahren am Reich haben, gebrauchen sollen und mögen von allermánniglich unverhindert: Wir haben auch obgedachten Löw Manasses, sarnbt seinen Weib, Kindern, -Hausz- und Brod-Gesind diese hesondere Gnad gethan, ob jemand zu Ihrem Leib, Haab und Güthern Zuspruch oder KLag zu ha- ben vermeint, ader gewunne, der, ader dieselben sallen ab- gemelte Juden an keinern Orth alsz bei Ihrer ordéntlichen Obrigkeit mit recht fürnehmen und beklagen, dann auch Ihnen van jedermánnigl. in Ihren verbriefften oder aber- sonsten kundbahren und beweiszlichen Schulden und in anderén rechtmasszigen forderungen ahne weitlauff'igen process und Umbführung schleunig zu dem Ihrigen ver-

(24)

1712 SZEPT. 30

:21

helíen, dieselbe wider diesen Unseren Kays Schutz Brieff nicht beschwáhrt, sondern darbey ruhiglich gdassen wer- den sollen. ohne Manniglichs Hinderung.

Gebieten darauf allen und jeden Churf'ürsten, Fürsten, .Geístlichen und weltlichen Praelaten. Grafen, Freyen Herrn, Hittem, Knechten, Landvögten, Haubtleuthen, Vitzdomben, yögten, Pf1egern, Verwesern, Ambtleuthen, Land Richtern, Schultheíszen, Burgermeístern, Richtern, Ráthen, Burgern, Gemeinden, und sonst allen andern Unseren und des Reichs,

{.; ,

auch-Unserer Erb Kőnigreichen, Fűrstenthumb- und Lan-

~é-n Unterthanen und Getreuen in was Würden, Stand ader Wees.en'die seynd, ernst- und vestiglich mit diesem Brieff .,d.wollen. dasz sie.mehrgemelten Löw Manasses, desselhen eib.íHausz und Brodgesínd, auch an Ihr Haab und Güther

'tobberuhrtem Unserem und des Reichs V~spruch, Schutz

.•', .'lun!hGelaid";ÍeStiglich .handhaben, darbey geruhiglich :~ ~í:(runqi;der~~ftgebrauchen' lassen, .auch sie darwider :nt~f«4"ing~riJoolWmmern .oder belástigen, noch dasselbe

I.:!~~: "an*~!FfZllth~n' gestatterr in keiner weisz als lieb .f~den ~ye>jUnserer' und des Reíchs schwere Ungnad

,i, '.s ..of., ;. ." .

..~~d~~rzul,ein. Poén nehmlich zwanzig Markh

... 'Zúlvermeiden, die ein jeder, so offt er frevént-

\'r.; .0/1 ~ .

er Jhete,l;Unsz halb in Unser und des Reichs iiyild~"denf anderen halben Theil mehrgedachten

. óúDablii,sslich zu' bezahlen verfallen seyn salle: Mit

undldíes Brieffs besíegelt mit Unserem Kaysn. anhan-

en

Insíegel., der geben ist in Unserer Stadt Wienn, den y~igsten,;ífag Monaths Septembris nach Christi Unseres U~b~n[Herren und Selígmachers gnadenreichen gebuhrt im

'SiéDenzehenhundert und zwőlfften, Reiche des Bőrnischen

irof!):r~ten,: des Hispanischen im Zehenden, des Hungari-

.~ILund Böheimbischen aber in anderten Jahre.

Car~'f'

Ad mandatum Sacae Caesse Majestatis proprium.

E: F: v Glandorff Schönborn.

Orst.Levélt. Ad Conc. Exp. 1737 Augustus Nrs. 82.

(25)

23

OKLEVÉLTAR

16.

1712 november 18. A Budából családostul kiutasitott Bürgl Joachim kéri a városi tanácsot, hogy télen át családjával még a városban maradhasson. A magisztratus ezt csak őneki

megengedi.

Löbl. Wohlweiser Statt Magistrat. Gehiettend Hochge- ehrteste Herren, auf mein Jüngstes bewőgliches, und unter- thliniges remonstriren, dass ich allhiro Versohiedene schul- den einzucassieren habe, nicht weniger auch Ich, da und dorthen selbst schuldig bin, hat gleich wohl Ein Lőblr.

Magisttat mein behöllig, und unterthlinigesbitten nicht attendiren, sondern bey dem vorigen resolute zuverbleiben, yerschaiden wollen. Wann nun ich. nicht umbillig wider- holterrnaszen, einem Lőbl, Magistrat vorzutragen mich be-.

müssiget befinde, dass, obwohl ich auf intercessíon Tit. Ihro gnaden Herren Obristen und vice Commendanten dahire, wie auch Tit. Herrn Ober-Kriegs-Comíssarií van Forstem die gnad erhalten, biss neüen Jahrs hiere Verbleiben zu können, so solle doch mein Weih mit 6 Kindern von hier weggeschafft werden, welcher schmerzlicher Sentenz mir rnehrmahlen in mein Herz gegriffen, da bey diesel' harten Winters Zeit dieselhe weiss nicht wo, unterbringen könte, undwird Ein Löblr. Magisttat sich von selbst Hochver- nünftig beyfallen lassen, dass Ein Weill mit Kindern ohne ihren Mann ahsonderlich von der Judenschaft aller orthen,

~ wann solche auch wegschikhen solte, Veracht und ver- worffen seye und müste, Ja, dass gott zuerbambe die Kleine Kirider von der Kelte zugrundt gehen;

Weilen nun Kein Eyssen so harth, dass Es nicht durch Menschen Hándte erwaicht werde, Kein IUchter so scharff, dass Er sich nicht barmherziger erzeige, und Kein obrig- keit so gestreng. .dass Sie nicht mit einen leydenden, mít- leyden trage, also dann will auch getröst seyn, und nach- mahlen bey Einen Lőhl, Magistrat an Klopf'en umb gnaden und Barmherzigkeit unterthánig bittend: derselbe geruhe in ansehen obiger zweyen Herrn interponenten und ande-

(26)

1712 NOV. 26 23.

rer.ibewőglichen motiven, die gnade yor mich mein Weib samht iKíndem zuhaben, dass durch diese Win ter gegen relchender Monathl. oder quartals-bezahlung, umb ich deUo üglícher mit- meinen schuldnern die richtigkeit pflegen

önne;' die permansion biss auf den Frühling dahier zuge-

• sen habenmöge, yor solche .hohe gnadt werde ich samht .imeintgentobflgirt seyn, schuldigsten Dankh zuerstatten, Td:iilll',ich zu<Einer hochgeneigten resolution únd fa- rabler Verbeschaidung mein unterthánígst Empfehle, und bleibe Eines- Löbl. Wohlweissen Statt Magistrat Unt er- iinig!gehorsamster Judt:

Joachim Pirgl.

(27)

24 OKLEVÉLTAH

constitulus, Teloniique Leopoldopoliensis arendator, ul! Ipse exponeret superieribus praeteritís temporibus, diversisque vicibus, diversis itidem personis coram denominandis, partim paratas pecunias suas, partim vero merces bonafide mutuasset et credidisset, superindeque a debitoribus suis literas etiam obligatorias, et de adaequata satisfactione eidem impendenda assecuratorias haberet. Tantum tamen hac- ten as abfuisset, ac in praesens usque abesset, ut ad iteratas etiam ejusdem Hebraci requisitiones et instantias, memo- rati ipsius debitores eidern satisfactionem impendissent mutuatasque pecunias, vel mercium ab eodem lavatarum pretium juxta initum conventionem refudissent, gravi ejusdem damno, et prornovendi quaestus sui detrimento manifesto.

Quia vero justitia unicuique quod suum est, absque respectu person ar um reddi juheret ac restitui, et prout quisque se obligat, ita obligamini suo satisfacere teneretur.

Renitentes vero ct morosi debitores jure etiam ad conten- tandos suos creditores et persolvenda debita juxta tenorem literarum obligationarium, ac etiam ad mentem Acli. 31 Anni 1659 per competentes judices adigi possent ct com- pelli.

Quapropter Vobis harum sede benigne committimus et rnandamus quatenus acceptis praesentibus memorati Hebraei debitores coram nominetenus specificandos de et super impendenda eidem adaequata contentatione judi- eialiter praemonere, contra renitentes ver? aut morosos, competenti juris ordine eidem jus et justitiam administrare ac secundum tenorem literarum obligatoriarum, legisque Regni debitam satisfactionem eidern impendi fac ere debeatis et terteamini. Secus non facturi. Gratia in reliquo etc. etc.

Datum in Civitate nostra Vienna Austriae, die 26 Men. No- vembris

1712.

In simili Comitatui Nittriensi.

Frank.

Orsz. Levélt. Conc. Exp. 171<2 December N rs. 2,

(28)

1712 NOV. 28

18.

Bécs 1712 november 28. Buda városának tanácsa felszólít- taiik, hogy Bürgl Joachimot [eleséqéoel és gyermekeivel C!-ddig.tűr je uárosában, míg ottan vagyoni viszonyát nem rendezte, a kiutasittatúsának okairól pedig tegyen mielőbb

pontos és alapos jelentést.

Prudentes ac Circumspectí Dni nobis observandi.

~ Salutem et officiorum nostrorum comrnendationem. Ex his ce inclusis geminis copiis uberius percepturae sunt prae- .titulatae Dominationes Vestrae qualiternam certus judaeus in ista Libera Regiaque Civitate Budensi degens et commo- :r~ Ioachím Bürgel nominatus coram Sua Ssma. Matte Do

no. nro,~ clementissimo in eo,

.

quod praefatae Dnes Vestrae

iter .qua de causa eundem ex praefata Civitate (uti ex

. de~ r~~lutione _dorso obsequissae ejusdem instantiae

~i~,IlPj>.ar~t) .,ex,tqrbare relegareque intenderent lamen-

. ,\~b

qq~elHr;,.qui~usve ex motivis et rationibus pro

• .~. ulteri2li l~oIeratione et permansione perquam

~suppJ!.cetr-,.

quidem. praefatus Ioachim Bürgel a praefafis

. .>

V~trisí,;;,-!-perinstantia ejus eam resolutionem rece- compr.rr~~ur, .ut ipse quidem in persona sua ibidern

•.mt~P;lPi tempus morari possit, verum uxorem cum pro-

• US

~f,familia ab inde ipso facto educere debeat. Quia

~~f íd,tum ex eo, quod maritus cum uxore una casa

~t,:pr?lesque a parentibus abstrahendae contra dictamen

. .I!~e

non sint; tum denique quod aliorsum fienda mi- grati?" seu translatio potissimum tempore hyernali difficilis '.et perniciosa sit,sanae rationi repugnare dignosceretur.

'!l;.;;f!;Jdeo suprafatas Dnes Vras hisce ex officio serio ac

.PiUgenter hortamur, quatenus tam ex praemissis, quam

. 'Vero aliis in praesenti memorali adductis motivis et ratio-

nibus, potissimum vero Fisci Regii interesse seu Regiorum Proventuum allegatae augmentationis intuitu, mamoratum Ioachinum Bürgel una cum uxore prolibusque et familia ulterius quoque ibidem tolerare, quaesturamque hactenus

(29)

26

OKLEVJ::LTAR

usitatam exercere permittere, tempusque quo praetensiones et debita sua activa incassare, passiva vero exolvere et com- planare possit, eidern admittere et concedere. Iterum vero, qualinam de causa et ratione praerepetitum supplicantem Iudaeum ahiride amovendum habere cuperent, genuinam et fundamentalem informationern nobis quantocyus trans- mittere et suppeditare et ab ulterioriab hinc resolutione praestolari noverint Eaedem Dominationes Vestrae. Quas in reliquo etc. etc. Datum Viennae Die 28. men. Novembris A. 1712.

Civitati Budensi.

Orsz. Levélt. Conc. Exp. December .Trs. 39,

19.

Bécs 1712 november 28. Kiráhji felszó1ítás Pest vármegyé- hez, hogy adja vissza a Budán lakó Bürgel Sámuelnek vagy természetben, vagy pénzben azt a 112 mérő zobot , melyeket a megye helyett a Törökorszúgból visszatérő poriai követ-

ségnek előlegezve szállitott.

Carolus VI. Dei gratia etc.

Rendi, Hrahles, Sples AcMagci, nec non Egrii, et Nobi- les, Prudentesque ac Circumspecti, Fidelis Nobis dilecti:

Relatum est Matti; qualiter licet quidem virtute cer ti benigni Caesareo-Regii Maudati, hic Viennae Austriae die 17. Men- sis Martii Anno 1708 jam praeteritis, ad denlissam Splis ac Magfici olim Comitis Wolff'gangi ab Ötting, lmperialis Au- lici Consilii coluru Praesidis repraescntationcrn benigni

elargiti, Vice Comitique eotum Vro-propter íurbatum prae-

fati Comitatus Statum sonantis, eidem Vicc Comiti medioque eujusdem Vobis quoque hoc et id, quatenus cuidam Iudaeo Budensi Samueli Bürgl, qui memorato Comiti, qua legato eotum nostro ex Porta Ottomanica, finita ibidern functione sua, cum copioso famulitio ac comitiva redeunti, Comita- tumque istum Pesthiniensem transeunti Centum et duo- decem modios Pesthinienses avenae, aliunde protunc minus reperibilis, loco praefati Comitatus Pesthierrsis. cui eandem

(30)

li IZNOV. 28 27

avenam memoratae legationi nostrae praestare incumbebat, ad requisitionem illius temporis, Vice Comitis Vestri bona- fide, et erga appromissam proxime suhsecuturam restitu- tionem, seu persolutionem subministraverat, ex rationibus et motivis in eodem bcnigno Mandato ubivique contentis, praefatos 112 modios avenae, in natura, seu aequivalenti praecio, absque ulla dilatione restituere. et persolvere dc- beatis et teneamini, Serio demandatum extitisset, nihilo- minus tamen ab illo tempore eundem Iudaeum, ad praevias etiam multifarias, ac sumptuosas sollicitationes ejusdem, in praesens usque condignam, debitamque praedictae Avenae restitutionern, a Nobis consequi haud valuisse, interim autem durantibus in praefato Regno [ostro Hungariae perniciosis tumultibus, non ita pridem consopitis, non contemnendi valoris damna perpessum fuisse, totoque praefátorum tumul- tuum tempore hic Viennae magnis sumptibus, post univer- saruru rerum suarum jacturnm subsistere debuisse, jam- que vivendi mediis destitutum esse informaremur.

Cum autem communis justitia unicuique quod suum est, restituere jubet ;et alioquin etiam prout cujus modi in- gruente necessitate, per officiales comitatenses factae anti- cipationes, eatenusque datae aff'idationes, exacte observandae essent, ita propter exuberantiam fidei,per praefatum Iudaeum tam arduo, publicum bonum concernante negotio, erga istum Comitatum Vrum demonstrat, toties repetitae avenae refusio, et satisfactio, sive in natura. sive in aequivalente pretic per Vas eidem Iudaeo praestarida venirét.

Ea propter Vobis in forma superabundanti, harum serie finniter praecipientes committimus et mandamus, quatenus acceptis iisdern ex motivis et rationibus superius declaratis, praeattactos, a tanto temporis intervallo restantes Centum duodeoem modios avenae. saepe repetito Iudaeo in natura, aut aequivalenti, seu currenti pretio, absque ulteriori dila- tioni restituere, vel persolvere. plenariamque in praemissis satisfactionem, una cum expensis et f'atigiis praestare modis omnibus debeatis et teneamini.

Ne in ca su contrario eidem Iudaeo eatenus Nos, aut Dicasteria nostra Aulica ulterius molestandi, eundemque

(31)

28

OKLEVÉLTÁR

praetensionem, cum darnno emergente, et lucro cessante merito praetendendi ansa praebeatur. Secus non f.acturi.

Gratia in reliquo nostra Caesareo-Regia Vobis benigne pro- pensi manem. Datum in Civitate nostra Vienna Austriae die 28. Men. Novembris

Dni. 1712.

Orsz. Levélt. Cone. Exp. 1'712 November Nrs. 40.

20.

Pozsony 1712 december 15. Pozsony város elismeri, hogy Simon Micliel császári udvari zsidó, a magyar udvari ka- mara által a városnál a nádor részére kiutaluárujozott 1000 rhénes forintot készpénzben előlegezte és kötelezi magát, ezt az összeget egy negye'dév tnuloa 6%-os kamattal vissza-

fizetni.

Die 15 Decembris 1712. Hat die Stadt diese Obligation Von sich gegeben. Wir N. Richter, Bürgermeister und Rath und eine sarnbtliche Gemeinde der Königl., freyen Stadt Preszburg in Nider Hungem bekennén hiernit, dasz der Ehrsarne Simon Michl Kays. Hoff Jud Ihro hochfürst. Gna- den H: Palalino Paul Eszterházy die von Einer hochlöbl.

Ung. Hoff-Cammer allhie bei unss jüngst angewiesene Ein Tausend Gulden Rhein. Landtags Imposition, anstatt unser in haarem Geld érleget hát, inithin wir ihme Simon Michl Juden besagte 1000 fl. recht und aufrichtig schuldig sind verblihen ; welche wir auch von heu] an gerechnet inner einen Viertl Jahr mit den proportionirten 6 per Centum Interesse, in gut, gültig und gangbahrer Műntz dankbahr- lich zu bezahlen hierrnit uns anheischig machen. Im fahI aber wir auff bestimten Terrnin nicht zuhalten wollen, noch kőnten, soll ernendter Creditor, oder dieses Briefs getreuer Inhaber fug und macht haben, sich an hiesig Benannte Stadt Haab- und Güttern, so Viel die Forderung austraget. Zahl- hafft zu machen Alles getreu, unnd ohne gef'áhrde. Urkund dessen,und zu mehrerer Glaubwürdigkeit wir gegenwertige Obligation unter unseren und hiesiger Gemeiner Stadt Vor-

(32)

1713JAN. 4

29

gedruckten kleineren Secret. Insigill. von Uns geg,eben. D.

ut supra.

ProlocolIum Actionale Cittis Posoniensis 170{)-1714 pag. 580.

Közölte: Kaufmann D, Heinrich Heines Ahnensaal. 188. 1.

21.

Bécs 1713január 4. lll. Károly is, ugy mint atyja és elődje, védelmébe veszi Simon Hirschl zsidót özv. Czobor Ádám

grófIlő üldözése ellen,

Carolus VI. Dei gratia etc. Fidelibus nostris pracsértim vero Cognato nro. dilecto S. It 1. Principi Paulo Eszterházy de Galantha, Regni nri. Hungariae Palatine caeterisque ejusdem Regni nri. ludicibus et Magistratibus, Ecclesiasti- cis, et Secularibus Belli Ducibus, et Locorum quorumcunque Commandantibus Off'icialibus etc. etc. Salutem gratiam.

Quandoquidem occasione revisionis certae cujusdam causae, seu diff'erentiae, inter Generosarn lac Magnificam Dominam Comitissam Barbararn Erdődy, Splis. ac Mgfici, olim Comitis Adami Czobor relictam viduarn ab una: nec non Tudaeum quondam Oppenheimer eotum factorem Caesareum ab altera. a tertia vero partibus alterum Iuda- eum Simonem Hirschl, protunc factorem Czoboria- num contraversae, in commissione eatenus per Cameram Caesaream et Cancellariam Regiam Hungaricam Aulicam in:stituta, imo in ipsa praetacta Camera Aulica conclusum, et determinatum fuisse, ut nimirum diff'erentia, inter ean- dem Comitissam et praenominalum ipsius factorem Simon Hirsohl contreversa a causa Oppenheirnerii sejungatur, idemque Oppenheimer causarn suam via, jam sibi ordinata persequatur. Memoratus vero Simon Hirschl cum uxore, prolibus, fratre, familiaque et rebus eorum e potestate prae- libatae Comitissae Czoboríanae, tum ob saevitiam iejusdem et comminationes, ac insidias quas in praefatum Judaeum Hirschl exeruisse perhibebatur, tum vero, quod certo con- tractu mediante ipse defunctus olim Comes Adarnus Czo- bor, ab omnibus praetensionibus, quas, quomodo et quali-

(33)

30

OKLEVELTÁR

.tercunque eatenus habere potuisset, dictum Simonem

Hirschl abso1utum et imrnunern reddidisset, actutum exima- tur, manibusque memorati olim Oppenheimar ii, velu ti jus in illum respectu servitii Caesarco Regii haben tes, irique prívilegialem ipsi Oppenheimerio et sub potestate illius con- stitutis elargitum et insimul benignam Caesarco Regiam pro- tectionem assumatur ; eundemque, tum ob id, tum vero in- tuitu in eo passu observantís servitil Caesareo Regii eundem Simonern Hirschl cum uxore, prolibusque, fratre suo, et familia, ac rebus eorundem in praernissam protectio nem Caesareo Regiam beni-gne receptum, privilegialique Op- penheimerianae societati agregatum fuisse, ex beni.gnis Sacra- tissimi condam Principis .acDomini Leopoldi Romanorum I111-

peratoris, et Regis Hungariae, Genitoris, ac Praedecessoris nri.

beatae reminiscentiae desiderafis hinc literis protectionali- bus coram Nobis in specie, seu originali productis manífesta constitisset. Causaque seu di1Terentia eadem, necdum finali- ler decisaet compLanateextitisset. Hinc nos quoque toties repetitum Simonem Hirschl una cum prolibus. fratre et familia suis rebusque eorundern universis. sub clernentis- sam, Caesareo Regiam protectionern nostram clemen ter re-

cipientes. Vobis quibus supra universis el singulis haruru serie benigne simul ac flrmiter comittimus et mandamus, quatenus dum et quando per memoratum Simonem Hirschl, vel homines familiamque ipsius, cum praesentibus requisiti fueritis, aut alter Vestrum fuerit requisitus, eundem et ejus- dem praemissos, tam in persona, quam rebus ipsorum via

et in persona nra. Regia, contra memo ratam Comitissam Czoborianam hominesque ipsius, imo contra alios etiam ipsorum violentos irupetiteres tueri et protegere. eandem vero Comitissam Czoborianam siquidpiam praetensiones erga jam f'atum Indaeum Hirschl, aut praenotatcs ips.ius habere speraret, ad perseculionem illius, in praesentiam comissionis eatenus per Nos clementer instituendae relegare;

denique toties recensitum Simoncm Hirschl, familiamque et fratris quidem ipsius jam demortui proles hane benigná exemptione uti frui et gaudere permittere, in eademque ma- nutenere, et conservare, ac per alios etiam conservaie facere

(34)

1713JAN. 14 31

modis omnibiIs velitis, debeatisque et teneamini. Authoritate nra. Regia Vobis, hac in parte, per Nos plenarie comissa, et ,attributa jureque, et justitia mcdiante. Secus non facturi.

Praesentes aut. post earum perlectionem semper reddi et

.restitui VOlU'IIlUS exhibendo. Datum in Civitate nra. Vienna

Austriae die 4. Men. J annarii. Ao Dni. 1713. Regriorum etc.

Describatur juxtra petita et resolutionem Consilii in -pergameno,

Orsz. LevéIt. Cone. Exp. 1713 Januarius Nrs. 3.

22.

Buda 1713január 14.A budai zsidók Ill. Károly király előtt panaszt tesznek a budai magisztratus ellen,' mely 1712 no- vember 18-án elpusztittotta engedélyezett imatermüket és Bürgl Joachim hittársukat feleségével és hat gyermekével

irgalmatlanul kiutasitotta.

Allerdurchleüchtigst Grossmáchtigst undt Unüberwünd- lichster Röm. Kayser, auch in Hispanien, zu Hungarn und Böheimb König.

Allergnádigster Herr Herr!

Es hatt aus angebohrner allerhöchster Clemenz dieses

-durchlauchtes Ertzhauss von Oesterreich bey glorwürdigster

.Eroberung der aus Ottomanischen Porthen Joch yorhin

darun ter gewesten Königl, haubt und Residenz Statt Ofen vor die arme Judenschafft, als derer Vorfahren von denen durchleichtigsten und glohrwürdigsten Königen in Hun- garen eine gantze Judengassen und Synagog inngehabt, wessen wahrzeichen nebst denen Heussern die Grabschrif- ten in Stein gehauen von 500 bis 600 Jahren vorhanden seyndt; die allerhöchste gnade gehabt, dass man aldortten dieselbe unterm Schutz einer hoch Löby. Kays. Hoff Carn- rner, gegen reichung Jáhrl. schutz und tolleranz geldern,

·50 fl von jeden handelsgewelb, bey geniessung und treibung

-der Jüdisch-Mosaischen gesaz oder Gottes dienstes tolleri- ret, darfür erstatten wür in tieffester Submission allerunter- thánígsten dankh. Gleich wir nun in erwegung dessen. wür

(35)

32

OKLEVÉLTÁR

der allergehorsamsten hofTnung gelebet, dass bey leisten- den unseren praestationes wür auch derer Indulten so nach der ereberung der festung uns allergnadigst zugelassen wor- den, dererselben wir geni essen könten, aher leider dessen effect nebst unserer bestürzung zeuget unverhofften wieder- will, sintemahlen ob wir Juden in allen Erblanden dieses höchsten Hauses, nur allein dem Carnerali unterworffen, au ch nach ausgestandenen 9 Jahrigen weltbekannten Hun- garischen unruhen, Pest und trangsahlen, das eüsserste bey linien machen, wachten und dergleichen deru Publico auch der Statt nebst obigen toleranz gelderu mauth- und Schutz anlaagen, wo.wir nichts anders, als einen geringen laaden behauptende Inwohner mehr als haus und holT, Akher und Weingartten possedirende Bürger, allergehorsambst, wie billich undt schuldig, also auch willig leisten, anjetzo leiden müssen, fdass ohne aller ursach den. 18. Obris 1712 Jahres uns nit allein unser von 22 Jahren nach eroberung Ofen adrnitirtes gebettt-Zimmer von dasigen Magistrat völlig r asiret, sondern auch ein getreuel Contribuens und neben Jud, mit Weib und 6 Kindern ungeaehet des Kays. und KönigI. Indulti aus der Wasserstatt: uhrplátzlich verwiesen und ohne Klagen mediantibus sub- et obventitys modis heraus arger als einige Solaven geschafft wor- den, ohngeachtet alles seines einwendens, welches Lit.

A. mit wiederholten harten bescheidt bekráfftigt wirdt, zu erstaunung jedermánniglichen, ab er auch dies es procedere hátte noch kein ende, sondern man thuet eine Leibmauth von denen armen Leuthen, ohne das der Magistrat hierzu privilegirt, oder dergleichen Privilegium vün Euer Kay. und KönigI. May. (posito non concesso ad hunc actum) confir- mir et worden wáre, wessen bemelte Löbl, Magistran nit ein Jota wird aufweisen können, da ss man von finem über- nacht bleibenden Juden 1 thaler, von einern durchpassiren- den aber 30 kr. nehmen solte, woher dernselben ohne einig haben den oder Confirmirten Privilegio, oder Special Man- dato zu thuen solches erlaubet seye, besonders da noch zu diesem exempl die Statt Pest haubtsáchlich solches betolget und mit unsern Leüthen hierinfalls wi eder Kays. und Kö-

(36)

1713 JAN. 14 33

nigl. allerhöchsten Willen (welcher doch zu Conservirung und nicht zum ruin der arrnen und treuen unterthanen, praecipue deren welche bey geringer nahrung alle praestarida als ohnansiissige Leüthe hergeben, und in keinern Rest stehen, dem Publico die toleranz, Schutz , Iin ien und undere gelden darreichen) handlen, mit welchen doch éhender eine Condelenz bey erlittenen so Calamitoscn Zeiten zu haben wiire, besonders als welche eben aus mitleiden einen 55 Jahrigen Catholischcn Priester mit eigenen Geldern, ut D.,'~) von Lebensgefahr erledigt, nun haben wir zwar die reme- dirung bey Ihre Eminenz und des Inclyti Regni Hungariae Primate von Sachsen Zeits And. und Lbd. unterhanigst uns angemeldet, wie dann auch besagte Ihre Eminenz den un- befohlenen Actum von Magistra! zu vernehemen anverlangt haben, den selben auch Euer Kays. und KönigI. Mays, aller- gehorsambst hinterbringen werden, aus welchem allen dann unsere betrangnussen clar erhellen müssen, in denen wür arme und treüe, Contribuenten unverhofft und ohne ver- schuldung steken, darinnen abel' untertruket zu werden nicht verhoffen.

Ewer Kays. und KönigI. Mays allerunterthiinig.st- fuesfall - und flehentIichts bitten, dieselbe geruehen bey diesen wahren und unwiedersprechlichen umhstánden, uns arme Leüth von diesel' unnöthig und schádlichen qual er- retten und vigore Summae Caesareae Regiaque potestatis ohne unsern gehorsambst allerunterthánigsten maasgaberr 10 nachtrucklich anzuordnen, dass wir dasige Juden, wie in anderen derer anderén Erbkönigreichen und Landen als ein Hoff Cameral Bonum von der Kays, Hofl' Carnmer de- pendircn, von dern Magistrat ins Künfftige in alleweeg un- perturbirt gelassen wurden, dann 20 die abgetrungene sonst niemahl erdachte, viellweniger gepracticirte Leib und per- sonal Mauthen pro nunc und Künlftig ipso facto auffheben lassen, nit weniger auch 3lio weillen besagter löbI. Magistrat propria Authoritate auch ohne habenden jemahligen be- fehl cit ra omnem nostrarn culpam, uns das gebett Zimmer

Monumenla Hungariae Judaica. Ill. 3

*) E melléklet hiányzik

Hivatkozások

KAPCSOLÓDÓ DOKUMENTUMOK

er auch nochmalen hinfüro wol thun kann, soll und will geleistet, Hoch- gedachte Ihre Königliche Maiestät auch aufs neue für ihne gnädiglichen und freundlichen intercediret

ches alles protocollirn und verraiten. Weil sich der Markht B&amp;rhes beschwertt wegen des töglichen Über- drangs des Durchziehen und dieweil er auch sehr verderbt ist, also wolle

In dieser Erkenntnis beschreibt der Autor in seinem vorliegenden Werk Entstehung und Entwicklung der modernen Privatrechtsordnungen und die römischrechtliche Tradition das

Prismatische Faltwerke werden an Stellen ohne äußere Ahstiitzung oft durch Querschotte versteift (z. 1 zu sehen, wo der als Faltwerk ausgebildete Turm durch die

ven habe,so empfinde ioh doch natürlich alles das Grosse und alles das Schreckliche dieser Zeit auch sehr. Aber auf meine Gesundheit hat das keinen Einfluss,und

János Barta geizt in seinem Buch über János Arany nicht mit Lob für die ungarische marxistische Schule, zu deren Begrün­.. dern er sich

föltétellel többet kell teljesítenie, mint minden más állatnak: kell, hogy az ember koronkint azt higgye, hogy tudja, miért van; fajtája nem boldogulhat az

Das Werk De Sacrae Coronae regni Hungariae ortu, virtute, victoria, fortuna brevis commentarius ad nostra usque tempora continuatus (1613) des Kronhüters Péter Révay und das Epithoma