12
H a Nik le a
V
GTELEN TETT T RT NET?
R gi j feje e ek a D cham - ece ci e be
Mi a m e ?, k de k, mi eg gim a i a, h l a , h l a hel e, h dj k bec a i, m dj k S a aje a Adida k ? Eg e ke b dj k e eke meg la l i. m kiemelked , ag m ek- kel, m ekkel al lk , a b k e k, hogy van itt valami, ami el l em lehe ki i.
(E e h P e : Berlinben minden)
I. A Duchamp-jele g
A h adik ad ge fel g , a Ma cel D cham - l l di k ba el d i f l a- ma k me ek gbe. g , m mi de d k la. T dj k, mi , mi l a , mi g d l , mi mik mi c i l , kik l ak a me e ei, a cimb i, a e elmei, a k e i, mik l ak a megg d ei. Hi ba be l b kba , hi ba c i l i m eke , hi ba l eg e ek e i a ad elej ek legi elli ge ebb embe e (B e 1966, p. 355.), a megi me ha-
ai ak ha c a (Lyotard 1977, p. 49 50), eg ab la a e em a i-m (Me ei 1970, p. 5., Paz 1978/1990, p. 7.), a m l ad lc a a -kile c e e ei e g , gleg be l-
k, elhel e k: kanoni ltuk. m a elme ek a e el em ge , a e edf d l k l j elme i bl m k me l ek fel, j di k k alak l ak ki, gi k d ek ke l ek j meg i- l g ba.
Ha a eg e ka d i e e ci k b j ed k kic i ala abba em g e e k, a ba e e c e j l l ha , mik il gla ak ki bel le a k a i m l d i ek, melyeke a el kialak l D cham -k ala ik. A i k d ek elle e a elme k g a i bb d l gba eg e e ek. A lege ide ebb ek ll e i az 1887 1968 k l Ma cel D cham e e e f a cia ma f fi j t volt, a ga i k - m e a m ala jaiba meg e eg e , a k ege efle i a k e , ag ha ,
H a Nik le a (PhD) a E L d T d m eg e em M e elm le i M diak a i I e ek eg e- temi adjunktusa.
13
ka i ma ik em l i g. A bbi ll m ke b eg elm : l a alaki l , aki alami l a e el , ami a k embe ek al meg kell e ie. Valami , ami l ha a kaka m g mi dig nem hagy nyugodni.
Egyesek e i D cham l kel k l , emf e , a i k a ik emmi ekell , dekade da d (Clai 2000/2004, p. 26 28.) aki jele g elje hallga al - d k a f l e e e e a eml l ke . M k e i Me e l (G g i 1996/2000, p. 9.), Ta- , aki alleg ik m ei el le m el a h adik adi ga i embe j felada ai jfaj a le-c a d i m a ja meg, aki I e a emmi k a k dik, mi dke el embe-
eg l, ci il mi ik , aki ge ai al, j kai al g d la ed kei el eg i e lk li il g- ba l i a (Chal eck 1998/2002, p. 213 221.). De h k ci ik e ek (Pe ec k 2006, p. 66-67.), p f f ak (De D e 1989/2001, p. 92-93.), S k a Nie che ha- g m ai k e i ik fil f ak (L a d 1977), a m de i ille e a k ai m de - i ellemi meg e e j ek (L a d 1988), ( )fil f ak (K h 1969) a k ce li m e i a adigma megala j ak (G df e 1998, p. 6, Ta ai 2005), a m de eg i gm m i k e j ek (A d 2001, p. 1 3.), m e i celeb i -nek (Babarczy 1996, p. 222.).
B mel ll a hel e ked k i , a em lehe em megl i, h g a i eg jele g:
a Duchamp-jelens g, ami el l a h adik ad ga i m e meg e i g k aligha d ak ki i. Mi em bi ja e j bba , mi a k i aki dalma l eh elme k a
el dj kk llal m ek ka ga, akik k el e ke e l e jele g meg kih ak, k e , bb i el felada ak eki e k, eki ik m g ma i .
A m ig ha , l e megke lhe e le jele g l a ba a bbi i edek aki - dalm ba bbekbe i megf galma d eg f ll : a em a m i e Ma cel D c- ham h a l e eg em l be , ha em eg rtelme i k ss g. A ga i m e-, k l - e ag a a i ciali l d m e i il g eg m a i k lc e ha e e l i (m - ek, k i ik k, e k, fil f k, k k, m ked el k, aj g k elme k) e k ezt. Mi da k, akike Ma cel D cham e ke ge, m k ga, a m ei l elme ek ag a k l le g m k a el e e d meg l ak, meg e, la - ad a k e ek.
Val j ba , g ik, ag j b l a eh , ami D cham k el e e deje meg- j l : a m e a bef gad k h k l e (D cham 1975/1997, p. 247.). A m de he me e ik - b l ece ci e ik b l j l i me el a ba e f a , mik leeg e megf - galma l b l l abb k le e m a : a m ek e, g d la k a e l k eg g a i em c e l, ha em valamire re on l. M edig a la k em c fel ak, ha em k ek i , em c k e e ek, de el i ej e ek. A elme k edig emc ak a m e ,
14
ha em a elme eke i elme ik, emc ak a ll k a, ha em a m k a i eag l ak.
A mi de e e eg e bbek m a bi ak l ik: a D cham e ke ge k l kialak l elme i felb jd l em eg e , m ig em befeje e e .
Mi de ek ala j a D cham -jele g a a e ged k e ke e i, h g a bef gad i k - gek la eakci i fig elem e m l a k ek alami em c aj k kb l, ha em a meg lal k el k egeib l i . Valami , ami a h l m ek, h l a i-m ek, h l mi i- kusnak, hol dandy- ek, h l e i ek, h l lh m ak, h l m e i celeb i - ek i l l D c- ham i i aj g kk m d egyszerre megmutat, g a akk , g ik, el is takar a em k el l. Valami , ami bi k la ik a m a ja a k id k a k l el ha g ka , k llek l k eg i elme i a a ala ka i , bi e e ekbe a megfe- lel a ak a a ala k hi a i m a .
A Duchamp-jele g elme he ha m ak ik eh a meg-meg j l Duchamp- ece ci ism tl d topos ainak jb li eki e. A bbiakba mi de k l i - d l a, k b l f g m meg e i. El k a em e k i ece ci leg i ik abb D cham - ai l m f l a elme he k ge m kbe k mme l m, majd edig a mag a ece ci e l lege e el , jellegzete , hel ecifik ai i m h j k.
g lem, hogy a meglehe e aj k le e m a mag a ece ci i a a ga i korpuszhoz deke adal k kkal lg lha a D cham - elme ek k j hoz, a g ka k e ke e ek al eg be a m kkal m de m e i k k kialak l l m k d l i m adha ak.
II. A em e k i k jelleg e e D cham -toposzai
A D cham l m g fi k, a lm k, k i ik k k mme k melyeket 2009-ben megjele k embe a l alam h f he el eke l a ha aki dalmak ala j a 2000- e ek elej ig megk elem gig k e i (H a 2009, p. 9 23.) , alami a m ekbe e
al k i ema ik eki e hel e e al a k a a i m l d i ek e e e m i - a i a fig elme , amel ek lem em e i legi k bb megh d ak, amel ek mi elme- i c m k f gj k e a em e k i D cham -k . E i eke a bbiakba , i m - l d jelleg k mia Duchamp-toposzoknak nevezem.
15
A) A k l ie lak letm v s , aki eg be a d g -aggleg i
A Duchamp- ece ci e ek m g j l l ha ke de i id ak ba , az 1910-e , 20-a ek- be a eali a, dadai a ba k i me k, f k az A d B e , a eali k e - alakja l al megf galma D cham -k le a ala ja a m ig ha , bbek k Ma cel D c- ham e el f mjel e m de eg i gk ltusznak.
B e bb i D cham - l (1924, 1934, 1940). El a lm ba D cham komplex eg is tenci lis attit dj r l be l: a il ggal embe i k i ik maga a l, a le le mi -
ici l l, g d la i elega ci j l, f gge le g l, e ede i g l i -elle e g l, me- l ek ala j A Fekete humor antol gi j ban a h adik adel legi ellige ebb e lf g a ( - kak m a) a legi k bb a a embe -nek nevezi (Breton 1966, p. 355.). A le l k i ik a ready-made-ek a j k k ka c kiemeli D cham i ik ka ali a aj h m a
l affirmat v ir ni j nak f g .
A k l ie l e i ik fil f , ag i a ellemi ag ggal i e delke le m ja mellett Breton a k bb kak ak (Ca ge, Lebel, L a d, Pa ) m ad a szabad ember mint aggleg n k i megala a, aki, mik be aj ll a ba ai be m l i ala j mmel f g a ja a ke (Caba e-Duchamp 1976/1991, p. 145.), k elkedik a h a g lehet g be . Ehhe ad dik k bb a baj - ak lla , k bb megb l M a Li a k li, a d g i g al elme i di k , j l ak h a body-art- megel lege Ma Ray-el k e k e , e e e l f k elme ei, mel eken a ll lag l a he e -
e li D cham a d g -ide i j k ka j ik. Mi de ek ala j eg k l e i elli- ge a d g /aggleg - le m fig a ja aj l dik ki.
A Nag veg- l l a B e meg ej i, h g a abad g/ e elem duchamp-i dilemm ja a ad embe ek f bl ma le . De a la i m b l j l i me a d g i -m felele e vege fig elme k l hag ja, ami a ead -made-ek a j k k e e be e-
e : a elle m d , i ik a lebeg e e , i ik ka ali a l , dial gik mecha i - m ka . A le m e ha affi ma i i B e i , a e elem m j ba g a i mi- k leeg e en ci i m k elme i: a e elem jele g ek mecha i ik elme-
el ll k eh itt szemben (Breton 1924/1975, p. 13.).
B e kak l al e lem em e i a mag a a, h g a Nag veg, mel e a elme ke e fel elei ek he me e ikai alleg i jak i felf gha k (de D e 1984; H a 2009, p. 69 79.): a elme k ai ak k l k e ki e , aj
t k r-m . Ol a he me e ikai k , mel ek elme he f l ama a ci kell l a- k. Fel le l al l k kell ld l eg l a helyzete , ah e aj elme k
16
ke e fel elei me a- i jei i l ha j k (ami eg k el embe ll a em k felada ).
A ga i g d lk d ad ci ib l kil e ld l, e e he k a vege ak eg zen buddhista koan- ak i , ah l a embe ll g ak a me a h jak lebbe Ma a f la, vagy a eg l i a k d k e a a ha ja a elme . A felad meg ld a e ad - ci ba j l i me : a k g l al ag a bec l , jele l el, bel b k j el i ha mi ik
Me e (Rama Addzsaja Ballentine 1976/2006, p. 268-269.) eg g el, le felada k eg edi meg ld ke e l ik. A maga gh e e i c aki a aj , a aj le bej -
, b k a i , felada ai mei ke e l e e el. Ma, ga i emmel al mi de eg - e e a nismeret tj nak h k, amel mi dig mi de k a il ggal, mag kkal m - kkal f l a ak dial g ba k dik meg, de c ak a c e dbe , a meg ll ba glege l. A ag k leked ek e e e Nag veg (e ke b l e, ma g lem) eg il e dial g m delle . De e i a eg ik legf bb c a da a bl ma l al fel e e leg de- ke ebb k d i a e ed g ga i k l j ba a fi ikai l ba em, c m ei el, ala- mi f k eke lege dak megjele , ll , g ak a egy m v s nek neve ett s em l k e-
el e i.
B) A ga i m e k eg a m e e ag a a i alak j t , a k - bbi k ce li m
A elme ek k l b egei ek eg elm k l la a i l k le abba a i ik eh gbe k ik, amelyet a le ke em l e i eke i bef l l m ek l m -
ek l al be d ll el k. A D cham - elme ek k j ba ad l k l e k a em l e g (ba k k i ik i, aj g k, c d l k, k e k m ei), m g a legi k bb bjek i i a ek elem k i g ak a agad a j k mag ka a a lm m faji ha ai l em l e al- l m k a, a szubjektumra em a m ek e i l kel i l k megf galma a.
M gi , mi de ek elle e, a g d lk d -m D cham - f m l d ak c lj b l f ak ik kijel l i a a l , ah l a elme k a legke b e ek bele a l em - l e g elme i c a d j ba.
A D cham k li di k eg ik ege g a i d m be kekbe ajlik. A m - e fil fiai k be dbe a hatvanas-he e e ek l a jai kig l a megha g d lk - d k (m e ek, fil f k, e k, ci l g k b.) e ek , mi Da , Belting, Gadamer, Lyotard, Nancy, Deleuze, Didi-H be ma , B die , akik m a D cham a h adik ad eg ik legi k bb megha i ellek a (H a 2001). Pa ad ak m d
17
a mag ka fil f k ide ifik l e k a b lc ele i m eke ha em , fil fia k - e ggel em e delke , g akkal ed ke egekkel, l k b ak j - k kkal k mm ik l D cham d b kba g j ed ke feljeg ei k m l a e ik, - g aiba ge aiba meg il g e ej e ikai, k l e i, m e ci l giai k lc - bl m ka l ak. A le m d m di k ba al be e e e legi k bb L a d (1977) Da (1981) e he k he . U bbi al g la i ak i d a el a m e ge - e emlege e elm le i di k , mel ek imb lik fig ja e Duchamp lett.
Danto, aki a Duchamp- al megfej he el di ci li i e ek ke e , h l a m e e a e d m (Da 1988, 1992, 1997), h l a a ali ik fil fia (Danto 1981/1996), h l a e ika e fel l k el a D cham -jele ghe (Da 2003).
ll a e i m e e i , h g el k ( i. D cham ) i e ghe a a b ili c d , amel a k ge l e Lebensweltj ek g ai a l aka , a alack , a bicikli- ke eke , a i m alk alak a (Danto 2003, p. 7 8.). m a l ala emlege e a - fig ci ( l eg l / l eg ) eg be a i jele i ah g a k bbi, Da -ra, majd a Duc- hamp- i g ak a emlege B die -e (B die 1992/2013) i hi a k i i ci -elm - le ek i ll j k , h g a m alk a m e f gal m be id be l a almakkal
el d , ci k l li a megha f galmak. Da e e i f l a a ali ik l gik ala- l k d : akk h D cham el aj mel ek a m alk l k ge el g ge fel elei (Danto 1981/1996)?
A di ci li k a d e ei ek fel il g d k e e de d e a m de - ek e e e k ak d fel elei i f g k f a cia fil f , Jea -F a i L a d D c- hamp- a ga i g d lk d e a ad ci j ba hel e i, mel he e i e bbek k fil f k, (S k a a fi k, Nie che, Kie kegaa d) k (Kafka, B i e Jarry, Joyce) a ak: k a a imil l kkal embe a di imil l k , a el kkel szemben a m -
ek az i d i li mecha ik ggal embe az aggleg -g e e ek , a megi me ha ai ak ha c ai azokkal szemben, akik hisznek a megi me l lag felf gge he - g be (Aufhebung) (Lyotard 1977, p. 49 50.). A k m ek k l edig B a e-hoz, Picasso- h ha l a szerinte D cham a a a g d j ja, aki a m de g d lk d el f a- k m ei el a fe ge l gik j e ik j k e i, a g d la jekci j ak a - f m ci j ak el ha l Nag veggel (Lyotard 1977, p. 35 40.) a megjele he e le mag - ba a megjele be jele e e meg (Lyotard 1998, p. 423.).
Lyotard Duchamp-k ce ci ja, ele eg a f a cia el i me e i ig l Nag veg elme e bl m ja a lc a a -kile c e e ek m e elm le i i iba mik h - be l . E el elle be , a ead -made i al g m e e i elm le i
18
ka ie dha mag ak: a k ce li ak e e e j m e i a adigma i ik m e lett.
A konceptu lis m v s et aki dal mba g a e jed f galma, mel mi de k ge ki- a ige ha mag a el k lg l Duchamp, a k m e leg bb alk ak mag ak a ga i m e i me m k d ek a meg he i , a D cham - le m em-
j b l a ba leeg e , f l e e e i lehe . L , h g em fel le l ad mag a - zatot a Duchamp-jele g l ej e, ag i a a, h g D cham mi l kak e i a i a f k ce li m , mi em le ek g a l a ag ha m ek a k -
e , g akkal k mm ik l k ce li , ag a k bbi -, illetve neo-k ce li ak e- e e m ek (Tatai 2005).
S e k d e a Da l al emlege e em mi de k ba lehe mi de meg e i ff- lini (Danto 1994/1997, p. 375.) g d la em bi , h g elege d mag a a al lg l, hi m g mi dig em ad la a a, h g mi a eg edi, a e ede i, a l lag megi m elhe e le Ma cel Duchamp gesztusaiban.
C) A Tal Fig a: ellemi alkimi a /civil misztikus / f f a / ag alami m ?
A al kifeje az elme i k gek lhe e akk ha lj k, amik a jele g meg- e e e le a em c el i, ha em el i-k l li akad l kba k ik: ha alami e i c megfelel a ad el be , me i c megfelel ci a ad k l ba . A Duc- hamp- al g ik, hogy eg il e k l li al i eg be . A hel e k a a , D c- ham em l ag mi ifik l elme ek, a e ek e ad l k g el a - la eakci k bbek k e k l li al al embe i a a ak dha k be. a dik bel li meg g, mel D cham a i i ali , D cham a hi , D cham a all , D cham a a ei m , D cham a a ce de cia ( b.) k d ei i ik, is e Duc- ham l al a m e k eg be elf glal hi - ci al llha ef gg be .
A leg bb a a a aki dal mba a ki mi l D cham , aj mi ik l -e D cham k d e k l ke l el . S ha ige , mik , mi el, mi e a mi ke ? A m ag az anti-m al e a jak D cham em l e k l g a i emc ak a le m , a dandy, a fil f , ag ( )fil f , ha em a alkimi a, a f a f galmai i felme l ek.
A kk l i a, e ik f k a hi a k alk mista Duchamp-k pet Arturo Schwartz k ala a (Sch a 1977), majd Oc a i Pa elme e (Pa 1978/1990) k e i. Mi dke e a Nag veg-e h k ai fe m e, alami a d b kba g j jeg e ek e hi a k a
19
m a ak a D cham -m be megjele kk l i a imb l m k a jele a m k a.
Sch a elme el elle be a ba Pa azt is kiemeli, hogy Duchamp maga is ironikusan (vagy affirmat v-iro ik a ?) ke eli a m eibe , kk l i a hag m ka id hi a k - ka . E a k bb elhallga elme i la , Jea Clai e i j a el , a i ia a h m jele - l jfe ki aka a. A a a- all g a m l ad g megk l li jele g ek eki , a Duchamp- ece ci ba bb k el ki ll e e el i e e e al em ejti ka al g ala g , mel e a k m e eg e , mag D cham k e j ek all , ega e ik ka hi de , ha l m e i d k mai l e (Clai 2000/2004).
A e g/ fa i alami D cham il gk ek k d k a ga i k b l mik kima ad c eh e a Chal ec k g alja eleg , k D cham - elme - be (Cha ec k 2002), mel be a ek la i l m de m e i k h k e hel e i el a Duchamp- k ge . D cham aj il gk mag a (g ak a elle m d ) ila k a a- i l mi eg l g a a, a ll ja, h g D cham le m e a a m e a all ha m g , m ak d a l, h g e a ala l je (Chal ec k 2002, p. 216.). A k eg ik m l a ja e i a e , aki a k megel civil-misztikus Duchamp ld j k e e maga i i e a emmi k a k dik, mi dke el embe eg l em a a ek-
ik, h g meg lla a a jele ek hi a m de m e be , ha em jfe ha g l a a embe ala e k ele g , h g ke e e k de e , m g akk i , ha j l dja, h g em l e ek k le e la k (Chalupecky/Pecinkova 2002, p. 249.).
A alk mia l a ke l fil f , m e- k l , Ge ge Didi- H be ma a ll ja, h g D cham em c j l , ha em mi mi de jele m - fil f felele e je j a ja i eg a chaik hag m ak: a k k ala j l lg l le ma -k e ede , a l giai k g e geke ala l hag m - ak, mel e a le ma k eg b f kci i (meg , eml ke , g l , ha al mg ak l ,
k ci , megm a , agad b.) melle el ba ech ikai k le k eg be a gon- d lk d e k ek ha l. D cham Nag vege ka c g a akk j llehe , a ad m - don maga i megid i a k le e mi ik -alkimi a D cham k , amik eli me
em le le e ll ja:
L ha eh , h g D cham h g a d a megalk i a ega al a l e : a le - ma a adigm j ha lja, amel rintke ssel l eh form t fel ele . A f m ak eg
l a kif ga kell el e ed ie, amel k e a a l ha a la k d e fel f d a i, eg faj a meg rinthetetlen forma fel , ami g a akk a e ede i el al i ke e i al (eml ke k arra, hogy ez a paradox artikul ci l a ala ja a k auratikus jelleg ek i , ah g a a Veronika-ke d e e b l i i me j k). (Didi-Huberman 2008/2014, p. 136.)
20
A ega i ba f d a, a ega al a l e l eh a g a i eg bee ik a Sch a l al i felid e alk miai a ag alak ( a f m ci ) bl m j al, mel a L a d-f le (a alk mia f galm i ke l ) l a a ba kkal i k bb eg faj a ellemi alk miak , a g - dolat- a f m ci bl m jak jele ik meg.
A Duchamp- f f ak e e Thie de D e a f gal m eml ek a k bef gad i a hi a k ik, akik e i e a ak elle e, h g D cham ha em be l a i e i ek hi de i ek a f k ha gj , m gi f ak eki ik . B a f gal m- ha la k e ke be k gk e ad d k d , h g kik m dj k e , aj e i k mi hi de eg f f a , em de l ki a egb l, a i mi de e e e j l l ha , h g a elme i k e ka el eke b lga , D cham l i k e ka adai m -
e a k l a el elm le ek, a m e e ich a al i ehel a
ka i e ika f gal mk le el ( e c mm i , ka eg ik im e a b.) keresi a Duc- hamp- al i j . S e i e a m de m e ka eg ik im e a ak eki e g meg b mi fel l kieg e l, hi a g meg b mi g , h g /a , h g /fel e, h g ( b.) kifeje ek ek (ami e a k m k e D cham -e ig ja aj al ba bi ja) m -m elme a (De D e 1984/2001, p. 61-93.). Chalupecky-he ha l a eh a misztikus-ezoterikus kontextus helyett De Duve Duchamp- l a etikai k rd sfeltev sek s ks gess g t ha g l a. K d , h g , e ek a e e l al g ik, megke lhe e le l k l , le- he ge , a D cham - ece ci ba e e lege bbi feje e eke i etikai me ben fol tat d diskuruznak aj a j / a / e i k l, em kelle e-e eg e mi d a maga-
g - i ai a, ag i a m kk / ag mi ak lg l em l (i m ) l al k e e abad g-e m k kele ke ek ( alkalma ak) k lm ei e, k l li m - delljei e m ai a i i l ia? A D cham i ga i k m e i c a, f k a poszt-, e -k ce li ak e e e i a k e ek j b l g a i eg il e jelleg k - d fel e ag i i d k l ak l ik.
III. A mag a ece ci g be k e: m , k l a elle ll ba le a ad abad g- ikon
Ducham mag a gi e g bb a lm , k , g j em e eg i ki ll , k fe e cia, f l i a -k l m bi ja. E ek l a bbi ekbe m le e ef gla- l k, bibli g fi ka i a alma a lm k (G g i 2000; Tatai 2004), eki jelleg a l- m -k i ik k i le ek (Ha a i 2011).
21
D cham ha ai felfede e a mag a e a a g d m e k ak al e ik eg be. Eg l a , a mag a k l e e megha id ak al, a he e e - lc a a ek el, amik a k mm i a dik a a el m ide l gi i a he e e eag l m ek k l, ka - paradox m d - az apolitikus Duchamp- eki e k ldak k ek. A -k f m maga a , r-
e i, a akkbaj k, a h k a i d lg k fele ll a m em l i g, a abad embe , a Me e m a i a a f gg n el a ga i il g l el , a ma i m -le i i m e m j el i a mili be , ah l a k l li ika l al e e ce m i d k m k a / il- t / m ga k l m e ek meg, a ga i f g a i adal m elle k l li ik jai medi li k e e ggel, f k , ide klipeken, a rock-k l a c a i ke e l ke ek (Pe eck 1988, Ha a i 2006) a Duchamp-jele g al g , lege d i mmal i e delke kultuss alakult.
Az 1970-be megjele el mag a el e , D cham -m g fi ba Me ei O m e D cham - a m de m e tabula-rasa- e em , a k ik hajlam -
j ek e e i, aki el ba a le le a h m al k m le le agad e em e eje , a m ie le m e l al ha e elje e k a (Me ei 1970, p. 5-6.). A m ek bem -
a ak, id elem ek a k e la fel llal ak m e i felada
ag i i e ge e ell (b f ka em mi dig megjel l ) ki m g fia a ba k ig h be l ak a m elem ek, feled be me l ek a Nag veg i i al h m al i a k m le ebb elme lehe e el i egei. Ehel e a s em l is g k li (g ak a elme e is ha l ) m tos ok ke l ek el be, mel ek k l a bbiakba ke e e k kiemelni.
A) A elle m d k fele ll ( akk)me e lege d ja
A mag a ece ci e eg ik leg aj abb feje e e a akk D cham allego ik e e.
A akk -m g j , ama m e G g i F ig e l al k e e e erint Duchamp 1936-ba a c i Ma Ra ld a g ba Mag a g j . A em e k i e- ce ci b l i me e elemeke i e i l lege d e be Ma cel D cham l a bb- dime i embe ak aj l dik meg, aki em c akk , a m e i alk eg ideig a akk al hel e e , D J a -i ka ak e el e delke m le m , ha em a akk e ke g el, ge - i e , alleg ik jele eke i k e , Me e fig a i eg be (G g i 1994, 2000, 2005), aki a ( akk bla l al imb lik a i megjele e ) elle ek
elle m d k fele ll.
22
Az 1987-be , D cham le ek 100. f d l j meg e de e , akk al m Marcel Duchamp Szimpozion (Klaniczay 2007), mel e eg k i ik ba Ha a i J ef m l ime- di li lm j a a g d fe i l ak e e e , a akmai k egb l ma el ad k (m ek, m e ek, e k) k l bbe c a lak ak i a mi ik , akk-mester- k he , aki a ellem f el il g a be a m e k eg (Heg i L d Bak Im e megf galma ba , . Kla ic a 2007, . 48. 39.) j llehe , h a a aj g al, k e -
el, al, e ig -jelleggel, le m d k e el kapcsolatos szkep i ke em ej e k ka al ( l. A d i, H i, Beke).
A i l ej bbdime i ( akk)Me e -k b e e e ille kedik a B e l al megala le m k he , mel ek i ele gedhe e le eleme a mi ik c be el rendelkez D J a m a, i k bb a H-P. R ch D cham l Viktor c m eg he ha l mi ik ekhe ka c l dik abba , mel ekb l eg i ik k m ik el : a m e i celeb i kultusza. A lege d em l i g k l kialak l m - ahogy az im i kifeje ha l Baba c E e le l a megjeg i (Baba c 1996, p. 222.) azonban em c mag m a ja meg, ha em l ala a ame ikai il g jfaj a c a i bef gad i a gi i i l ha l ak, ag i (a al ba em ke bef gad i ak i i ig l elme ek) e al mag a a h mecha i m a i f e ek (Baba c 1996, p. 217- 219.).
A kile c e e ekbe felele e ed , a e edf d l i f l a d ha ai D cham - ece ci ba , b bb k le i a le m k m le ebb elem e, mel ek mag k a a m - vekre, a nyelvi-fil fiai egek e, a i dalmi h am k a, ille e a ha ai a em e k i k l- li k e k a i k a fig elme ( . Pe eck , Baba c i, Beck, H a , Rad i, Ta ai) a Me e -lege da em meg.
B) A magyar neo-a a g d k ak, a f gg i ga i S abad g ik ja
A mag a ece ci m ik, a k l li ikai hel e b l ad d aj ga D cham abad g- ik l a. A D cham mi abad embe ik ba ba kk eklek ici m al ka c l d ak eg m ba a abad embe bi jelleg e e gei: g mi (1.) a lg i k e ci ka (c al d, ag g j , m kahel , adalmi elk ele d ek) a f g a i adal m k -
g eg ar nt k i ik al ke el a i-kapitalista figura; (2.) a k h b l l , S jcba, majd Ame- ik ba emig l h b de e ; (3) a eali kkal a dadai kkal ba k , Ne -York-ban h e l f a cia a a g d a im ; (4.) a fal , g a akk a k ik hajlam Don Juan
23
(5.); a a a -la-le e elfike k body-artist (6.); a k ce li m e el f a; (7.) a pin- up f k k e e , j k , m m - ; 8. a h le , bb k l e , ki elje e- de l i d ellemi embe .
A k eg mik i ik ka ak e el b k , g lem, kle e m d m a ja a k ak meg lhe i eh gekkel k d , g ak a megfig el , alk e ke g be a k l li ikai ce a l al k l , a akmai el me e elhe k ge i f m ci khoz nehe-
e h f , a i i k d m - elmi gi l hi ai g ai , ami e e G g P e i al a 1987-es Duchamp S im i m a el ad ba , ah l a k l ba alk d k e e el a , a abad g le eg j a j fel l h a a g d m e k l kiala- k l , bb e e l em e k i di k b l al kima ad bb, mi ek - ek mi e e (Klaniczay 2007, p. 5 33 34.).
J llehe a g , a hi , a k g a k g e g l e D cham -k be a akkme - e lege d j l f abb, a f g a i adal m, a ka i ali m , a e d e l el i Ma- g a g ga da gi- li ikai k i k , bb i e eali bb a alm jele le elemek ke l ek, a k D cham -k a ba eg bi m gi e al lk ik: mi dke be k a k lm ek ek be em h d l , aj alka a ei e i l , k k l abad g-
g embe ide lja.
A Duchamp- k l le g abad g-le eg megjele (a abad g-e m bb k elme ) k , m g ha mi de e ek b l em i l ik il e la ik a , mi ah g a e d- e l megel en a magyar Duchamp- ece ci ba a k g a em fe l g be , a e d e l megel ekbe , a a f gg i il glik: a k mi de k ge ki a ki lhe e le l e a em e k i D cham -jele g ek. Be e a D cham -k e k el- me k e b meg i a a ala b jk l, a a g , g a akk kakba f lelme kel , l k ambi ale eke ki l a a ala , mel l R be Ra che be g a k e ke-
k e m l be: Telje e lehe e le Ma cel D cham l i. B mi m da k la, em l a iga , de ha g d l k, alami j j ja a e em (Baba c 1996, p. 214.).
IV. K e ke e : a D cham -f le abad g-paradoxon
Ta lm mba abb l a fel e b l i d l am ki, h g a m de k m e i diskurzus- ba ki aj l d em e k i D cham -k i m l d D cham - a ak a mag a e - a a g d m e k eg be le mag a D cham -ece ci jelleg e e D cham -m ai-
ak eha l a ka k e ke e ek eg l a lehe ge elme i e ek
24
jel l ek ki, ah e em c a D cham -jele g lik elme he bb , ha em eg be a m kkal m de m e i k k m k d i mecha i m ai i l ha bb l ak.
E ke e ek b l e a l ha j k, h g Ma cel D cham e he a m mi abad embe ( l k ik ik g k l ik el e g ) k e ka c l dik: eg ol an t bbr teg s paradox s abads g-k p, mel e em a m i e Ma cel D cham , ha em a ( e i me a- f ik elembe eg a e ) t kr m veket elme / ag k e k h l e, hol m rt knek, hol pedig mint nak tekintve azt, amit Marcel Duchamp a l ala meg e eg e e , efle i a k e e k eg k sen h ahag . A ka emlege e D cham -al e el a- l em ld d meg, de a aki dal mba eg e bb megf galma d e ek a- l ig e a al eg l a elme i me be emelhe i , amel be a s abads g k rd se js er en, a m v s eti diskur us ltali reflexi ban (t kr ve) jelenik meg. A abad g-fogalom itt egy olyan parado-
k m a k ik meg, amel be a eg nnek nem csup n nmag val, hanem a m sikkal, s nem csup n a m sikkal, hanem nmag val s emben is feladatai is vannak. A m de f k a k m e circulus vitiosus- ak eki he k eib l al kij h g a i g ik, f a D cham l al feljeg e ilib e? ( abad g/eg e l ) k elm j k jb li, mai e ek kb l e- ki e elme e i . A D cham - el f ak eki k k m e i k eg e ek- j b l e g a i , g ik, h l l a jele a , h l edig l a i hi ik a D c- ham l al g ele l i m elge e ge kb l ki aj l d , m a eg e l aurea mediocritas (m g Duchamp- l i megl ) el h ahag , s abads g mint s em l re s abotts g gondolata.
Irodalom
A d , E. (2001). Ki ek kell a j a adigma? j ga i elm le gi kele i m k i ikai g ak la. M rt , AICA-mell kle , 2001(12), 1 3.
Beck, A. (1992). Nincs megold s, mert nincs probl ma. Budapest: Pesti Szalon J ef A ila K . Babarczy, E. (1996). A ghe e le g. In Babarczy E., A kert, a h , a utca. Budapest: Balassi
J ef A ila K . 197 242.
Breton, A. (1922/1969). Marcel Duchamp. In A. Breton, Les pas perdus (1922). P i : Gallimard.
117 121.
Breton, A. (1934/1965). Phare de La Ma i e : Le surr alisme et la peinture. P i : Gallimard. 85 99.
Breton, A. (1966). Marcel Duchamp. In A. Breton, Anthologie de l'humour noir. Jean Jacques Pauvert.
354 361.
Bourdieu, P. (1992/2013). A m v s et s ab l ai. F d a Se egi Tam . Budapest: BKF Kiad .
25
Chalupecky, J. (1998/2002). A m a: Duchamp-medi ci k. F d a Beke M . Bu- dapest: Balassi.
Clair, J. (2000/2004). D cham a ad gek. F d a Sim Va da, Enigma 2004(39) (Mar- cel Duchamp- m), 25 63.
Danto, A. C. (1981/1996). A k hel s nev lto sa. F d a Saj S d - Budapest: E cikl dia.
Danto, A. C. (1997). Hog an semmi te ki a filo fia a m v s etet? F d a Baba c E e . Budapest:
Atlantisz.
Danto A. C. (1994/1997). M e a m e ge . Ford a Saj S d . In Bac B.
(szerk.), K p, fenom n, val s g. Budapest: Kij a . 370 380.
Danto, A. C. (2003). The Abuse of Beauty. Chicago: Open Court.
De Duve, T. (1989/2001). B mi lehe . F d a H a Nik le a M l D id. In H a N.
(szerk.), V lto m v s etfogalom. Budapest: Kij a . 61 93.
Didi-Huberman, G. (2008/2014). Hasonl s g s rintke s: A len omat archeol gi ja, anakroni musa s moderns ge. F d a H a Nik le a, M ld a Tam , Se egi Tam , Z. Va ga Z l . Buda- pest: BKF Kiad .
Duchamp, M. (1975/1994). Duchamp du signe, crits. Szerkesztette M. Sa ille E. Pe e . P i : Flammarion.
Duchamp, M. (1999). Notes. Szerkesztette P. H l e P. Ma i e. P i : Flammarion.
Godfrey, T. (1998). Conceptual Art. London: Phaidon.
G g i F. (1996). Egy bizonyos Marcel Duchamp. Budapest: Kij a.
G g i F. (2004). Marcel Duchamp Budapesten, Enigma 2004(39) (Marcel Duchamp- m), 155 160.
G g i F. (1996 2000). A llal el d ad a a . In Nagy M. (szerk.), Vis ontl t sra Marcel Duc- hamp, Budapest: B da e Gal ia. 5 24.
Kosuth, J. (1969). Art after philosophy, Studio International 1969( k be ), 134 137.
Ha a i J. (2006). Alternat v regis terek, Budeapest: Typotex.
Havasr ti J. (2011). Duchamp- l a k. Holmi 23(7), 915 923.
H a N. (2009). A dobo ba rt gondolat: Marcel Duchamp. B da e : LHarmattan.
H a N. (2001, szerk.). V lto m v s etfogalom. Budapest: Kij a . Klaniczay J. (2007, szerk.). Marcel Duchamp szimpozoin. Budapest: Artpool.
Lyotard J-F. (1977). Les transformateurs Duchamp. P i : Gali e.
Lyotard J-F. (1988). Le postmoderne expliqu aux enfants. P i : Gali e.
Lyotard J-F. (1998). Mi a posztmodern? F d a Angyalosi Gergely, Nag vil g 1998(3), 419 426.
Mezei O. (1970). Duchamp. Budapest: Corvina.
26
Paz O. (1978/1990). A me telen jelen s: Marcel Duchamp. Budapest: Helikon.
Perneczky, G. (2006). M v s et a e redfordul n. Budapest: j Pala i . Perneczky, G. (1988). A kors ak mint m alkot s. Budapest: Corvina.
Pernecky, G. (1995). Kapitul ci a s abads g el tt. P c : Jelenkor.
Rad i S. (1995). Hamis t s. Budapest: Mag e .
Rama, S Addzsaja, S Ballentine R. (1976/2006). J ga s ps ichoter pia. F d a Zelei Ka a.
Budapest: Mandala-Veda.
Schwartz A. (1977). D cham e l alchimie. In Clair, J. (szerk.), Ab c daire, P i : MNAM. 10 21.
Tatai, E. (2004). Duchamp az 1990-e ek mag a m e be . Enigma 2004(39) (Marcel Duc- hamp- m), 129 151.
Tatai, E. (2005). Neokonceptu lis m v s et Mag arors gon a kilencvenes vekben. Budapest: Praesens.