• Nem Talált Eredményt

R gi j feje e ek a D cham - ece ci e be

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2022

Ossza meg "R gi j feje e ek a D cham - ece ci e be"

Copied!
15
0
0

Teljes szövegt

(1)

12

H a Nik le a

V

GTELEN TETT T RT NET

?

R gi j feje e ek a D cham - ece ci e be

Mi a m e ?, k de k, mi eg gim a i a, h l a , h l a hel e, h dj k bec a i, m dj k S a aje a Adida k ? Eg e ke b dj k e eke meg la l i. m kiemelked , ag m ek- kel, m ekkel al lk , a b k e k, hogy van itt valami, ami el l em lehe ki i.

(E e h P e : Berlinben minden)

I. A Duchamp-jele g

A h adik ad ge fel g , a Ma cel D cham - l l di k ba el d i f l a- ma k me ek gbe. g , m mi de d k la. T dj k, mi , mi l a , mi g d l , mi mik mi c i l , kik l ak a me e ei, a cimb i, a e elmei, a k e i, mik l ak a megg d ei. Hi ba be l b kba , hi ba c i l i m eke , hi ba l eg e ek e i a ad elej ek legi elli ge ebb embe e (B e 1966, p. 355.), a megi me ha-

ai ak ha c a (Lyotard 1977, p. 49 50), eg ab la a e em a i-m (Me ei 1970, p. 5., Paz 1978/1990, p. 7.), a m l ad lc a a -kile c e e ei e g , gleg be l-

k, elhel e k: kanoni ltuk. m a elme ek a e el em ge , a e edf d l k l j elme i bl m k me l ek fel, j di k k alak l ak ki, gi k d ek ke l ek j meg i- l g ba.

Ha a eg e ka d i e e ci k b j ed k kic i ala abba em g e e k, a ba e e c e j l l ha , mik il gla ak ki bel le a k a i m l d i ek, melyeke a el kialak l D cham -k ala ik. A i k d ek elle e a elme k g a i bb d l gba eg e e ek. A lege ide ebb ek ll e i az 1887 1968 k l Ma cel D cham e e e f a cia ma f fi j t volt, a ga i k - m e a m ala jaiba meg e eg e , a k ege efle i a k e , ag ha ,

H a Nik le a (PhD) a E L d T d m eg e em M e elm le i M diak a i I e ek eg e- temi adjunktusa.

(2)

13

ka i ma ik em l i g. A bbi ll m ke b eg elm : l a alaki l , aki alami l a e el , ami a k embe ek al meg kell e ie. Valami , ami l ha a kaka m g mi dig nem hagy nyugodni.

Egyesek e i D cham l kel k l , emf e , a i k a ik emmi ekell , dekade da d (Clai 2000/2004, p. 26 28.) aki jele g elje hallga al - d k a f l e e e e a eml l ke . M k e i Me e l (G g i 1996/2000, p. 9.), Ta- , aki alleg ik m ei el le m el a h adik adi ga i embe j felada ai jfaj a le-c a d i m a ja meg, aki I e a emmi k a k dik, mi dke el embe-

eg l, ci il mi ik , aki ge ai al, j kai al g d la ed kei el eg i e lk li il g- ba l i a (Chal eck 1998/2002, p. 213 221.). De h k ci ik e ek (Pe ec k 2006, p. 66-67.), p f f ak (De D e 1989/2001, p. 92-93.), S k a Nie che ha- g m ai k e i ik fil f ak (L a d 1977), a m de i ille e a k ai m de - i ellemi meg e e j ek (L a d 1988), ( )fil f ak (K h 1969) a k ce li m e i a adigma megala j ak (G df e 1998, p. 6, Ta ai 2005), a m de eg i gm m i k e j ek (A d 2001, p. 1 3.), m e i celeb i -nek (Babarczy 1996, p. 222.).

B mel ll a hel e ked k i , a em lehe em megl i, h g a i eg jele g:

a Duchamp-jelens g, ami el l a h adik ad ga i m e meg e i g k aligha d ak ki i. Mi em bi ja e j bba , mi a k i aki dalma l eh elme k a

el dj kk llal m ek ka ga, akik k el e ke e l e jele g meg kih ak, k e , bb i el felada ak eki e k, eki ik m g ma i .

A m ig ha , l e megke lhe e le jele g l a ba a bbi i edek aki - dalm ba bbekbe i megf galma d eg f ll : a em a m i e Ma cel D c- ham h a l e eg em l be , ha em eg rtelme i k ss g. A ga i m e-, k l - e ag a a i ciali l d m e i il g eg m a i k lc e ha e e l i (m - ek, k i ik k, e k, fil f k, k k, m ked el k, aj g k elme k) e k ezt. Mi da k, akike Ma cel D cham e ke ge, m k ga, a m ei l elme ek ag a k l le g m k a el e e d meg l ak, meg e, la - ad a k e ek.

Val j ba , g ik, ag j b l a eh , ami D cham k el e e deje meg- j l : a m e a bef gad k h k l e (D cham 1975/1997, p. 247.). A m de he me e ik - b l ece ci e ik b l j l i me el a ba e f a , mik leeg e megf - galma l b l l abb k le e m a : a m ek e, g d la k a e l k eg g a i em c e l, ha em valamire re on l. M edig a la k em c fel ak, ha em k ek i , em c k e e ek, de el i ej e ek. A elme k edig emc ak a m e ,

(3)

14

ha em a elme eke i elme ik, emc ak a ll k a, ha em a m k a i eag l ak.

A mi de e e eg e bbek m a bi ak l ik: a D cham e ke ge k l kialak l elme i felb jd l em eg e , m ig em befeje e e .

Mi de ek ala j a D cham -jele g a a e ged k e ke e i, h g a bef gad i k - gek la eakci i fig elem e m l a k ek alami em c aj k kb l, ha em a meg lal k el k egeib l i . Valami , ami a h l m ek, h l a i-m ek, h l mi i- kusnak, hol dandy- ek, h l e i ek, h l lh m ak, h l m e i celeb i - ek i l l D c- ham i i aj g kk m d egyszerre megmutat, g a akk , g ik, el is takar a em k el l. Valami , ami bi k la ik a m a ja a k id k a k l el ha g ka , k llek l k eg i elme i a a ala ka i , bi e e ekbe a megfe- lel a ak a a ala k hi a i m a .

A Duchamp-jele g elme he ha m ak ik eh a meg-meg j l Duchamp- ece ci ism tl d topos ainak jb li eki e. A bbiakba mi de k l i - d l a, k b l f g m meg e i. El k a em e k i ece ci leg i ik abb D cham - ai l m f l a elme he k ge m kbe k mme l m, majd edig a mag a ece ci e l lege e el , jellegzete , hel ecifik ai i m h j k.

g lem, hogy a meglehe e aj k le e m a mag a ece ci i a a ga i korpuszhoz deke adal k kkal lg lha a D cham - elme ek k j hoz, a g ka k e ke e ek al eg be a m kkal m de m e i k k kialak l l m k d l i m adha ak.

II. A em e k i k jelleg e e D cham -toposzai

A D cham l m g fi k, a lm k, k i ik k k mme k melyeket 2009-ben megjele k embe a l alam h f he el eke l a ha aki dalmak ala j a 2000- e ek elej ig megk elem gig k e i (H a 2009, p. 9 23.) , alami a m ekbe e

al k i ema ik eki e hel e e al a k a a i m l d i ek e e e m i - a i a fig elme , amel ek lem em e i legi k bb megh d ak, amel ek mi elme- i c m k f gj k e a em e k i D cham -k . E i eke a bbiakba , i m - l d jelleg k mia Duchamp-toposzoknak nevezem.

(4)

15

A) A k l ie lak letm v s , aki eg be a d g -aggleg i

A Duchamp- ece ci e ek m g j l l ha ke de i id ak ba , az 1910-e , 20-a ek- be a eali a, dadai a ba k i me k, f k az A d B e , a eali k e - alakja l al megf galma D cham -k le a ala ja a m ig ha , bbek k Ma cel D c- ham e el f mjel e m de eg i gk ltusznak.

B e bb i D cham - l (1924, 1934, 1940). El a lm ba D cham komplex eg is tenci lis attit dj r l be l: a il ggal embe i k i ik maga a l, a le le mi -

ici l l, g d la i elega ci j l, f gge le g l, e ede i g l i -elle e g l, me- l ek ala j A Fekete humor antol gi j ban a h adik adel legi ellige ebb e lf g a ( - kak m a) a legi k bb a a embe -nek nevezi (Breton 1966, p. 355.). A le l k i ik a ready-made-ek a j k k ka c kiemeli D cham i ik ka ali a aj h m a

l affirmat v ir ni j nak f g .

A k l ie l e i ik fil f , ag i a ellemi ag ggal i e delke le m ja mellett Breton a k bb kak ak (Ca ge, Lebel, L a d, Pa ) m ad a szabad ember mint aggleg n k i megala a, aki, mik be aj ll a ba ai be m l i ala j mmel f g a ja a ke (Caba e-Duchamp 1976/1991, p. 145.), k elkedik a h a g lehet g be . Ehhe ad dik k bb a baj - ak lla , k bb megb l M a Li a k li, a d g i g al elme i di k , j l ak h a body-art- megel lege Ma Ray-el k e k e , e e e l f k elme ei, mel eken a ll lag l a he e -

e li D cham a d g -ide i j k ka j ik. Mi de ek ala j eg k l e i elli- ge a d g /aggleg - le m fig a ja aj l dik ki.

A Nag veg- l l a B e meg ej i, h g a abad g/ e elem duchamp-i dilemm ja a ad embe ek f bl ma le . De a la i m b l j l i me a d g i -m felele e vege fig elme k l hag ja, ami a ead -made-ek a j k k e e be e-

e : a elle m d , i ik a lebeg e e , i ik ka ali a l , dial gik mecha i - m ka . A le m e ha affi ma i i B e i , a e elem m j ba g a i mi- k leeg e en ci i m k elme i: a e elem jele g ek mecha i ik elme-

el ll k eh itt szemben (Breton 1924/1975, p. 13.).

B e kak l al e lem em e i a mag a a, h g a Nag veg, mel e a elme ke e fel elei ek he me e ikai alleg i jak i felf gha k (de D e 1984; H a 2009, p. 69 79.): a elme k ai ak k l k e ki e , aj

t k r-m . Ol a he me e ikai k , mel ek elme he f l ama a ci kell l a- k. Fel le l al l k kell ld l eg l a helyzete , ah e aj elme k

(5)

16

ke e fel elei me a- i jei i l ha j k (ami eg k el embe ll a em k felada ).

A ga i g d lk d ad ci ib l kil e ld l, e e he k a vege ak eg zen buddhista koan- ak i , ah l a embe ll g ak a me a h jak lebbe Ma a f la, vagy a eg l i a k d k e a a ha ja a elme . A felad meg ld a e ad - ci ba j l i me : a k g l al ag a bec l , jele l el, bel b k j el i ha mi ik

Me e (Rama Addzsaja Ballentine 1976/2006, p. 268-269.) eg g el, le felada k eg edi meg ld ke e l ik. A maga gh e e i c aki a aj , a aj le bej -

, b k a i , felada ai mei ke e l e e el. Ma, ga i emmel al mi de eg - e e a nismeret tj nak h k, amel mi dig mi de k a il ggal, mag kkal m - kkal f l a ak dial g ba k dik meg, de c ak a c e dbe , a meg ll ba glege l. A ag k leked ek e e e Nag veg (e ke b l e, ma g lem) eg il e dial g m delle . De e i a eg ik legf bb c a da a bl ma l al fel e e leg de- ke ebb k d i a e ed g ga i k l j ba a fi ikai l ba em, c m ei el, ala- mi f k eke lege dak megjele , ll , g ak a egy m v s nek neve ett s em l k e-

el e i.

B) A ga i m e k eg a m e e ag a a i alak j t , a k - bbi k ce li m

A elme ek k l b egei ek eg elm k l la a i l k le abba a i ik eh gbe k ik, amelyet a le ke em l e i eke i bef l l m ek l m -

ek l al be d ll el k. A D cham - elme ek k j ba ad l k l e k a em l e g (ba k k i ik i, aj g k, c d l k, k e k m ei), m g a legi k bb bjek i i a ek elem k i g ak a agad a j k mag ka a a lm m faji ha ai l em l e al- l m k a, a szubjektumra em a m ek e i l kel i l k megf galma a.

M gi , mi de ek elle e, a g d lk d -m D cham - f m l d ak c lj b l f ak ik kijel l i a a l , ah l a elme k a legke b e ek bele a l em - l e g elme i c a d j ba.

A D cham k li di k eg ik ege g a i d m be kekbe ajlik. A m - e fil fiai k be dbe a hatvanas-he e e ek l a jai kig l a megha g d lk - d k (m e ek, fil f k, e k, ci l g k b.) e ek , mi Da , Belting, Gadamer, Lyotard, Nancy, Deleuze, Didi-H be ma , B die , akik m a D cham a h adik ad eg ik legi k bb megha i ellek a (H a 2001). Pa ad ak m d

(6)

17

a mag ka fil f k ide ifik l e k a b lc ele i m eke ha em , fil fia k - e ggel em e delke , g akkal ed ke egekkel, l k b ak j - k kkal k mm ik l D cham d b kba g j ed ke feljeg ei k m l a e ik, - g aiba ge aiba meg il g e ej e ikai, k l e i, m e ci l giai k lc - bl m ka l ak. A le m d m di k ba al be e e e legi k bb L a d (1977) Da (1981) e he k he . U bbi al g la i ak i d a el a m e ge - e emlege e elm le i di k , mel ek imb lik fig ja e Duchamp lett.

Danto, aki a Duchamp- al megfej he el di ci li i e ek ke e , h l a m e e a e d m (Da 1988, 1992, 1997), h l a a ali ik fil fia (Danto 1981/1996), h l a e ika e fel l k el a D cham -jele ghe (Da 2003).

ll a e i m e e i , h g el k ( i. D cham ) i e ghe a a b ili c d , amel a k ge l e Lebensweltj ek g ai a l aka , a alack , a bicikli- ke eke , a i m alk alak a (Danto 2003, p. 7 8.). m a l ala emlege e a - fig ci ( l eg l / l eg ) eg be a i jele i ah g a k bbi, Da -ra, majd a Duc- hamp- i g ak a emlege B die -e (B die 1992/2013) i hi a k i i ci -elm - le ek i ll j k , h g a m alk a m e f gal m be id be l a almakkal

el d , ci k l li a megha f galmak. Da e e i f l a a ali ik l gik ala- l k d : akk h D cham el aj mel ek a m alk l k ge el g ge fel elei (Danto 1981/1996)?

A di ci li k a d e ei ek fel il g d k e e de d e a m de - ek e e e k ak d fel elei i f g k f a cia fil f , Jea -F a i L a d D c- hamp- a ga i g d lk d e a ad ci j ba hel e i, mel he e i e bbek k fil f k, (S k a a fi k, Nie che, Kie kegaa d) k (Kafka, B i e Jarry, Joyce) a ak: k a a imil l kkal embe a di imil l k , a el kkel szemben a m -

ek az i d i li mecha ik ggal embe az aggleg -g e e ek , a megi me ha ai ak ha c ai azokkal szemben, akik hisznek a megi me l lag felf gge he - g be (Aufhebung) (Lyotard 1977, p. 49 50.). A k m ek k l edig B a e-hoz, Picasso- h ha l a szerinte D cham a a a g d j ja, aki a m de g d lk d el f a- k m ei el a fe ge l gik j e ik j k e i, a g d la jekci j ak a - f m ci j ak el ha l Nag veggel (Lyotard 1977, p. 35 40.) a megjele he e le mag - ba a megjele be jele e e meg (Lyotard 1998, p. 423.).

Lyotard Duchamp-k ce ci ja, ele eg a f a cia el i me e i ig l Nag veg elme e bl m ja a lc a a -kile c e e ek m e elm le i i iba mik h - be l . E el elle be , a ead -made i al g m e e i elm le i

(7)

18

ka ie dha mag ak: a k ce li ak e e e j m e i a adigma i ik m e lett.

A konceptu lis m v s et aki dal mba g a e jed f galma, mel mi de k ge ki- a ige ha mag a el k lg l Duchamp, a k m e leg bb alk ak mag ak a ga i m e i me m k d ek a meg he i , a D cham - le m em-

j b l a ba leeg e , f l e e e i lehe . L , h g em fel le l ad mag a - zatot a Duchamp-jele g l ej e, ag i a a, h g D cham mi l kak e i a i a f k ce li m , mi em le ek g a l a ag ha m ek a k -

e , g akkal k mm ik l k ce li , ag a k bbi -, illetve neo-k ce li ak e- e e m ek (Tatai 2005).

S e k d e a Da l al emlege e em mi de k ba lehe mi de meg e i ff- lini (Danto 1994/1997, p. 375.) g d la em bi , h g elege d mag a a al lg l, hi m g mi dig em ad la a a, h g mi a eg edi, a e ede i, a l lag megi m elhe e le Ma cel Duchamp gesztusaiban.

C) A Tal Fig a: ellemi alkimi a /civil misztikus / f f a / ag alami m ?

A al kifeje az elme i k gek lhe e akk ha lj k, amik a jele g meg- e e e le a em c el i, ha em el i-k l li akad l kba k ik: ha alami e i c megfelel a ad el be , me i c megfelel ci a ad k l ba . A Duc- hamp- al g ik, hogy eg il e k l li al i eg be . A hel e k a a , D c- ham em l ag mi ifik l elme ek, a e ek e ad l k g el a - la eakci k bbek k e k l li al al embe i a a ak dha k be. a dik bel li meg g, mel D cham a i i ali , D cham a hi , D cham a all , D cham a a ei m , D cham a a ce de cia ( b.) k d ei i ik, is e Duc- ham l al a m e k eg be elf glal hi - ci al llha ef gg be .

A leg bb a a a aki dal mba a ki mi l D cham , aj mi ik l -e D cham k d e k l ke l el . S ha ige , mik , mi el, mi e a mi ke ? A m ag az anti-m al e a jak D cham em l e k l g a i emc ak a le m , a dandy, a fil f , ag ( )fil f , ha em a alkimi a, a f a f galmai i felme l ek.

A kk l i a, e ik f k a hi a k alk mista Duchamp-k pet Arturo Schwartz k ala a (Sch a 1977), majd Oc a i Pa elme e (Pa 1978/1990) k e i. Mi dke e a Nag veg-e h k ai fe m e, alami a d b kba g j jeg e ek e hi a k a

(8)

19

m a ak a D cham -m be megjele kk l i a imb l m k a jele a m k a.

Sch a elme el elle be a ba Pa azt is kiemeli, hogy Duchamp maga is ironikusan (vagy affirmat v-iro ik a ?) ke eli a m eibe , kk l i a hag m ka id hi a k - ka . E a k bb elhallga elme i la , Jea Clai e i j a el , a i ia a h m jele - l jfe ki aka a. A a a- all g a m l ad g megk l li jele g ek eki , a Duchamp- ece ci ba bb k el ki ll e e el i e e e al em ejti ka al g ala g , mel e a k m e eg e , mag D cham k e j ek all , ega e ik ka hi de , ha l m e i d k mai l e (Clai 2000/2004).

A e g/ fa i alami D cham il gk ek k d k a ga i k b l mik kima ad c eh e a Chal ec k g alja eleg , k D cham - elme - be (Cha ec k 2002), mel be a ek la i l m de m e i k h k e hel e i el a Duchamp- k ge . D cham aj il gk mag a (g ak a elle m d ) ila k a a- i l mi eg l g a a, a ll ja, h g D cham le m e a a m e a all ha m g , m ak d a l, h g e a ala l je (Chal ec k 2002, p. 216.). A k eg ik m l a ja e i a e , aki a k megel civil-misztikus Duchamp ld j k e e maga i i e a emmi k a k dik, mi dke el embe eg l em a a ek-

ik, h g meg lla a a jele ek hi a m de m e be , ha em jfe ha g l a a embe ala e k ele g , h g ke e e k de e , m g akk i , ha j l dja, h g em l e ek k le e la k (Chalupecky/Pecinkova 2002, p. 249.).

A alk mia l a ke l fil f , m e- k l , Ge ge Didi- H be ma a ll ja, h g D cham em c j l , ha em mi mi de jele m - fil f felele e je j a ja i eg a chaik hag m ak: a k k ala j l lg l le ma -k e ede , a l giai k g e geke ala l hag m - ak, mel e a le ma k eg b f kci i (meg , eml ke , g l , ha al mg ak l ,

k ci , megm a , agad b.) melle el ba ech ikai k le k eg be a gon- d lk d e k ek ha l. D cham Nag vege ka c g a akk j llehe , a ad m - don maga i megid i a k le e mi ik -alkimi a D cham k , amik eli me

em le le e ll ja:

L ha eh , h g D cham h g a d a megalk i a ega al a l e : a le - ma a adigm j ha lja, amel rintke ssel l eh form t fel ele . A f m ak eg

l a kif ga kell el e ed ie, amel k e a a l ha a la k d e fel f d a i, eg faj a meg rinthetetlen forma fel , ami g a akk a e ede i el al i ke e i al (eml ke k arra, hogy ez a paradox artikul ci l a ala ja a k auratikus jelleg ek i , ah g a a Veronika-ke d e e b l i i me j k). (Didi-Huberman 2008/2014, p. 136.)

(9)

20

A ega i ba f d a, a ega al a l e l eh a g a i eg bee ik a Sch a l al i felid e alk miai a ag alak ( a f m ci ) bl m j al, mel a L a d-f le (a alk mia f galm i ke l ) l a a ba kkal i k bb eg faj a ellemi alk miak , a g - dolat- a f m ci bl m jak jele ik meg.

A Duchamp- f f ak e e Thie de D e a f gal m eml ek a k bef gad i a hi a k ik, akik e i e a ak elle e, h g D cham ha em be l a i e i ek hi de i ek a f k ha gj , m gi f ak eki ik . B a f gal m- ha la k e ke be k gk e ad d k d , h g kik m dj k e , aj e i k mi hi de eg f f a , em de l ki a egb l, a i mi de e e e j l l ha , h g a elme i k e ka el eke b lga , D cham l i k e ka adai m -

e a k l a el elm le ek, a m e e ich a al i ehel a

ka i e ika f gal mk le el ( e c mm i , ka eg ik im e a b.) keresi a Duc- hamp- al i j . S e i e a m de m e ka eg ik im e a ak eki e g meg b mi fel l kieg e l, hi a g meg b mi g , h g /a , h g /fel e, h g ( b.) kifeje ek ek (ami e a k m k e D cham -e ig ja aj al ba bi ja) m -m elme a (De D e 1984/2001, p. 61-93.). Chalupecky-he ha l a eh a misztikus-ezoterikus kontextus helyett De Duve Duchamp- l a etikai k rd sfeltev sek s ks gess g t ha g l a. K d , h g , e ek a e e l al g ik, megke lhe e le l k l , le- he ge , a D cham - ece ci ba e e lege bbi feje e eke i etikai me ben fol tat d diskuruznak aj a j / a / e i k l, em kelle e-e eg e mi d a maga-

g - i ai a, ag i a m kk / ag mi ak lg l em l (i m ) l al k e e abad g-e m k kele ke ek ( alkalma ak) k lm ei e, k l li m - delljei e m ai a i i l ia? A D cham i ga i k m e i c a, f k a poszt-, e -k ce li ak e e e i a k e ek j b l g a i eg il e jelleg k - d fel e ag i i d k l ak l ik.

III. A mag a ece ci g be k e: m , k l a elle ll ba le a ad abad g- ikon

Ducham mag a gi e g bb a lm , k , g j em e eg i ki ll , k fe e cia, f l i a -k l m bi ja. E ek l a bbi ekbe m le e ef gla- l k, bibli g fi ka i a alma a lm k (G g i 2000; Tatai 2004), eki jelleg a l- m -k i ik k i le ek (Ha a i 2011).

(10)

21

D cham ha ai felfede e a mag a e a a g d m e k ak al e ik eg be. Eg l a , a mag a k l e e megha id ak al, a he e e - lc a a ek el, amik a k mm i a dik a a el m ide l gi i a he e e eag l m ek k l, ka - paradox m d - az apolitikus Duchamp- eki e k ldak k ek. A -k f m maga a , r-

e i, a akkbaj k, a h k a i d lg k fele ll a m em l i g, a abad embe , a Me e m a i a a f gg n el a ga i il g l el , a ma i m -le i i m e m j el i a mili be , ah l a k l li ika l al e e ce m i d k m k a / il- t / m ga k l m e ek meg, a ga i f g a i adal m elle k l li ik jai medi li k e e ggel, f k , ide klipeken, a rock-k l a c a i ke e l ke ek (Pe eck 1988, Ha a i 2006) a Duchamp-jele g al g , lege d i mmal i e delke kultuss alakult.

Az 1970-be megjele el mag a el e , D cham -m g fi ba Me ei O m e D cham - a m de m e tabula-rasa- e em , a k ik hajlam -

j ek e e i, aki el ba a le le a h m al k m le le agad e em e eje , a m ie le m e l al ha e elje e k a (Me ei 1970, p. 5-6.). A m ek bem -

a ak, id elem ek a k e la fel llal ak m e i felada

ag i i e ge e ell (b f ka em mi dig megjel l ) ki m g fia a ba k ig h be l ak a m elem ek, feled be me l ek a Nag veg i i al h m al i a k m le ebb elme lehe e el i egei. Ehel e a s em l is g k li (g ak a elme e is ha l ) m tos ok ke l ek el be, mel ek k l a bbiakba ke e e k kiemelni.

A) A elle m d k fele ll ( akk)me e lege d ja

A mag a ece ci e eg ik leg aj abb feje e e a akk D cham allego ik e e.

A akk -m g j , ama m e G g i F ig e l al k e e e erint Duchamp 1936-ba a c i Ma Ra ld a g ba Mag a g j . A em e k i e- ce ci b l i me e elemeke i e i l lege d e be Ma cel D cham l a bb- dime i embe ak aj l dik meg, aki em c akk , a m e i alk eg ideig a akk al hel e e , D J a -i ka ak e el e delke m le m , ha em a akk e ke g el, ge - i e , alleg ik jele eke i k e , Me e fig a i eg be (G g i 1994, 2000, 2005), aki a ( akk bla l al imb lik a i megjele e ) elle ek

elle m d k fele ll.

(11)

22

Az 1987-be , D cham le ek 100. f d l j meg e de e , akk al m Marcel Duchamp Szimpozion (Klaniczay 2007), mel e eg k i ik ba Ha a i J ef m l ime- di li lm j a a g d fe i l ak e e e , a akmai k egb l ma el ad k (m ek, m e ek, e k) k l bbe c a lak ak i a mi ik , akk-mester- k he , aki a ellem f el il g a be a m e k eg (Heg i L d Bak Im e megf galma ba , . Kla ic a 2007, . 48. 39.) j llehe , h a a aj g al, k e -

el, al, e ig -jelleggel, le m d k e el kapcsolatos szkep i ke em ej e k ka al ( l. A d i, H i, Beke).

A i l ej bbdime i ( akk)Me e -k b e e e ille kedik a B e l al megala le m k he , mel ek i ele gedhe e le eleme a mi ik c be el rendelkez D J a m a, i k bb a H-P. R ch D cham l Viktor c m eg he ha l mi ik ekhe ka c l dik abba , mel ekb l eg i ik k m ik el : a m e i celeb i kultusza. A lege d em l i g k l kialak l m - ahogy az im i kifeje ha l Baba c E e le l a megjeg i (Baba c 1996, p. 222.) azonban em c mag m a ja meg, ha em l ala a ame ikai il g jfaj a c a i bef gad i a gi i i l ha l ak, ag i (a al ba em ke bef gad i ak i i ig l elme ek) e al mag a a h mecha i m a i f e ek (Baba c 1996, p. 217- 219.).

A kile c e e ekbe felele e ed , a e edf d l i f l a d ha ai D cham - ece ci ba , b bb k le i a le m k m le ebb elem e, mel ek mag k a a m - vekre, a nyelvi-fil fiai egek e, a i dalmi h am k a, ille e a ha ai a em e k i k l- li k e k a i k a fig elme ( . Pe eck , Baba c i, Beck, H a , Rad i, Ta ai) a Me e -lege da em meg.

B) A magyar neo-a a g d k ak, a f gg i ga i S abad g ik ja

A mag a ece ci m ik, a k l li ikai hel e b l ad d aj ga D cham abad g- ik l a. A D cham mi abad embe ik ba ba kk eklek ici m al ka c l d ak eg m ba a abad embe bi jelleg e e gei: g mi (1.) a lg i k e ci ka (c al d, ag g j , m kahel , adalmi elk ele d ek) a f g a i adal m k -

g eg ar nt k i ik al ke el a i-kapitalista figura; (2.) a k h b l l , S jcba, majd Ame- ik ba emig l h b de e ; (3) a eali kkal a dadai kkal ba k , Ne -York-ban h e l f a cia a a g d a im ; (4.) a fal , g a akk a k ik hajlam Don Juan

(12)

23

(5.); a a a -la-le e elfike k body-artist (6.); a k ce li m e el f a; (7.) a pin- up f k k e e , j k , m m - ; 8. a h le , bb k l e , ki elje e- de l i d ellemi embe .

A k eg mik i ik ka ak e el b k , g lem, kle e m d m a ja a k ak meg lhe i eh gekkel k d , g ak a megfig el , alk e ke g be a k l li ikai ce a l al k l , a akmai el me e elhe k ge i f m ci khoz nehe-

e h f , a i i k d m - elmi gi l hi ai g ai , ami e e G g P e i al a 1987-es Duchamp S im i m a el ad ba , ah l a k l ba alk d k e e el a , a abad g le eg j a j fel l h a a g d m e k l kiala- k l , bb e e l em e k i di k b l al kima ad bb, mi ek - ek mi e e (Klaniczay 2007, p. 5 33 34.).

J llehe a g , a hi , a k g a k g e g l e D cham -k be a akkme - e lege d j l f abb, a f g a i adal m, a ka i ali m , a e d e l el i Ma- g a g ga da gi- li ikai k i k , bb i e eali bb a alm jele le elemek ke l ek, a k D cham -k a ba eg bi m gi e al lk ik: mi dke be k a k lm ek ek be em h d l , aj alka a ei e i l , k k l abad g-

g embe ide lja.

A Duchamp- k l le g abad g-le eg megjele (a abad g-e m bb k elme ) k , m g ha mi de e ek b l em i l ik il e la ik a , mi ah g a e d- e l megel en a magyar Duchamp- ece ci ba a k g a em fe l g be , a e d e l megel ekbe , a a f gg i il glik: a k mi de k ge ki a ki lhe e le l e a em e k i D cham -jele g ek. Be e a D cham -k e k el- me k e b meg i a a ala b jk l, a a g , g a akk kakba f lelme kel , l k ambi ale eke ki l a a ala , mel l R be Ra che be g a k e ke-

k e m l be: Telje e lehe e le Ma cel D cham l i. B mi m da k la, em l a iga , de ha g d l k, alami j j ja a e em (Baba c 1996, p. 214.).

IV. K e ke e : a D cham -f le abad g-paradoxon

Ta lm mba abb l a fel e b l i d l am ki, h g a m de k m e i diskurzus- ba ki aj l d em e k i D cham -k i m l d D cham - a ak a mag a e - a a g d m e k eg be le mag a D cham -ece ci jelleg e e D cham -m ai-

ak eha l a ka k e ke e ek eg l a lehe ge elme i e ek

(13)

24

jel l ek ki, ah e em c a D cham -jele g lik elme he bb , ha em eg be a m kkal m de m e i k k m k d i mecha i m ai i l ha bb l ak.

E ke e ek b l e a l ha j k, h g Ma cel D cham e he a m mi abad embe ( l k ik ik g k l ik el e g ) k e ka c l dik: eg ol an t bbr teg s paradox s abads g-k p, mel e em a m i e Ma cel D cham , ha em a ( e i me a- f ik elembe eg a e ) t kr m veket elme / ag k e k h l e, hol m rt knek, hol pedig mint nak tekintve azt, amit Marcel Duchamp a l ala meg e eg e e , efle i a k e e k eg k sen h ahag . A ka emlege e D cham -al e el a- l em ld d meg, de a aki dal mba eg e bb megf galma d e ek a- l ig e a al eg l a elme i me be emelhe i , amel be a s abads g k rd se js er en, a m v s eti diskur us ltali reflexi ban (t kr ve) jelenik meg. A abad g-fogalom itt egy olyan parado-

k m a k ik meg, amel be a eg nnek nem csup n nmag val, hanem a m sikkal, s nem csup n a m sikkal, hanem nmag val s emben is feladatai is vannak. A m de f k a k m e circulus vitiosus- ak eki he k eib l al kij h g a i g ik, f a D cham l al feljeg e ilib e? ( abad g/eg e l ) k elm j k jb li, mai e ek kb l e- ki e elme e i . A D cham - el f ak eki k k m e i k eg e ek- j b l e g a i , g ik, h l l a jele a , h l edig l a i hi ik a D c- ham l al g ele l i m elge e ge kb l ki aj l d , m a eg e l aurea mediocritas (m g Duchamp- l i megl ) el h ahag , s abads g mint s em l re s abotts g gondolata.

Irodalom

A d , E. (2001). Ki ek kell a j a adigma? j ga i elm le gi kele i m k i ikai g ak la. M rt , AICA-mell kle , 2001(12), 1 3.

Beck, A. (1992). Nincs megold s, mert nincs probl ma. Budapest: Pesti Szalon J ef A ila K . Babarczy, E. (1996). A ghe e le g. In Babarczy E., A kert, a h , a utca. Budapest: Balassi

J ef A ila K . 197 242.

Breton, A. (1922/1969). Marcel Duchamp. In A. Breton, Les pas perdus (1922). P i : Gallimard.

117 121.

Breton, A. (1934/1965). Phare de La Ma i e : Le surr alisme et la peinture. P i : Gallimard. 85 99.

Breton, A. (1966). Marcel Duchamp. In A. Breton, Anthologie de l'humour noir. Jean Jacques Pauvert.

354 361.

Bourdieu, P. (1992/2013). A m v s et s ab l ai. F d a Se egi Tam . Budapest: BKF Kiad .

(14)

25

Chalupecky, J. (1998/2002). A m a: Duchamp-medi ci k. F d a Beke M . Bu- dapest: Balassi.

Clair, J. (2000/2004). D cham a ad gek. F d a Sim Va da, Enigma 2004(39) (Mar- cel Duchamp- m), 25 63.

Danto, A. C. (1981/1996). A k hel s nev lto sa. F d a Saj S d - Budapest: E cikl dia.

Danto, A. C. (1997). Hog an semmi te ki a filo fia a m v s etet? F d a Baba c E e . Budapest:

Atlantisz.

Danto A. C. (1994/1997). M e a m e ge . Ford a Saj S d . In Bac B.

(szerk.), K p, fenom n, val s g. Budapest: Kij a . 370 380.

Danto, A. C. (2003). The Abuse of Beauty. Chicago: Open Court.

De Duve, T. (1989/2001). B mi lehe . F d a H a Nik le a M l D id. In H a N.

(szerk.), V lto m v s etfogalom. Budapest: Kij a . 61 93.

Didi-Huberman, G. (2008/2014). Hasonl s g s rintke s: A len omat archeol gi ja, anakroni musa s moderns ge. F d a H a Nik le a, M ld a Tam , Se egi Tam , Z. Va ga Z l . Buda- pest: BKF Kiad .

Duchamp, M. (1975/1994). Duchamp du signe, crits. Szerkesztette M. Sa ille E. Pe e . P i : Flammarion.

Duchamp, M. (1999). Notes. Szerkesztette P. H l e P. Ma i e. P i : Flammarion.

Godfrey, T. (1998). Conceptual Art. London: Phaidon.

G g i F. (1996). Egy bizonyos Marcel Duchamp. Budapest: Kij a.

G g i F. (2004). Marcel Duchamp Budapesten, Enigma 2004(39) (Marcel Duchamp- m), 155 160.

G g i F. (1996 2000). A llal el d ad a a . In Nagy M. (szerk.), Vis ontl t sra Marcel Duc- hamp, Budapest: B da e Gal ia. 5 24.

Kosuth, J. (1969). Art after philosophy, Studio International 1969( k be ), 134 137.

Ha a i J. (2006). Alternat v regis terek, Budeapest: Typotex.

Havasr ti J. (2011). Duchamp- l a k. Holmi 23(7), 915 923.

H a N. (2009). A dobo ba rt gondolat: Marcel Duchamp. B da e : LHarmattan.

H a N. (2001, szerk.). V lto m v s etfogalom. Budapest: Kij a . Klaniczay J. (2007, szerk.). Marcel Duchamp szimpozoin. Budapest: Artpool.

Lyotard J-F. (1977). Les transformateurs Duchamp. P i : Gali e.

Lyotard J-F. (1988). Le postmoderne expliqu aux enfants. P i : Gali e.

Lyotard J-F. (1998). Mi a posztmodern? F d a Angyalosi Gergely, Nag vil g 1998(3), 419 426.

Mezei O. (1970). Duchamp. Budapest: Corvina.

(15)

26

Paz O. (1978/1990). A me telen jelen s: Marcel Duchamp. Budapest: Helikon.

Perneczky, G. (2006). M v s et a e redfordul n. Budapest: j Pala i . Perneczky, G. (1988). A kors ak mint m alkot s. Budapest: Corvina.

Pernecky, G. (1995). Kapitul ci a s abads g el tt. P c : Jelenkor.

Rad i S. (1995). Hamis t s. Budapest: Mag e .

Rama, S Addzsaja, S Ballentine R. (1976/2006). J ga s ps ichoter pia. F d a Zelei Ka a.

Budapest: Mandala-Veda.

Schwartz A. (1977). D cham e l alchimie. In Clair, J. (szerk.), Ab c daire, P i : MNAM. 10 21.

Tatai, E. (2004). Duchamp az 1990-e ek mag a m e be . Enigma 2004(39) (Marcel Duc- hamp- m), 129 151.

Tatai, E. (2005). Neokonceptu lis m v s et Mag arors gon a kilencvenes vekben. Budapest: Praesens.

Hivatkozások

KAPCSOLÓDÓ DOKUMENTUMOK

Dolgozatom az elmúlt évtized tudományos eredményeire épül és a rendezetlen szegi, valamint a rendezett királyhegyi kaolin (Szegilong, Királyhegy, Magyarország)

1 F ő t i t k.. segéd igét lesz veti, р. voltam-lesz 's több effélék. Az egyes szavaknál jobb választást óhajtanánk, különösen: a' melly idegen szóra magyar

«a székely nép belső lelki világát a színpadon is közelebb hozza az egységes magyar irodalomhoz és a magyar közönséghez». Nem is dráma Nyírő munkája és sikerét is

Gróf Karátsonyi Guidó alapítványa 31500 frt. deczember 7-én kelt végrendelete és 1889. 6-án és 14-én kelt végrendelete alapján 1000 frt hagyományt rendelt az Akadémiának,

— úgy értesültem — f. évi márczius 10-én fog kifizettetni. Akadémiának 500 drb aranyai hagyományozott. évi október 29-én kelt pótvégrendelefében pedig, ha örökösei

ha a’ szövetségesekkel viselt háborúban, a’ hajósse- reg’ vezérlésében hazaárulást követtek volna el... Aristides *) volna a’ vádlott, ’s ez ellen akarná

A secondary filter isolates the desired transmission bands of the high- resolution mica filter and also allows the "sample" and "reference" beams to be balanced

version of protochlorophyll to chlorophyll. Fluoride also inhibited the production of protochlorophyll and chlorophyll in etiolated leaf discs, but did not apparently affect