Töredékek d Sallust Magyar Fordításából

C a t i l i n á n a k I-ő Része.

«Mindennek, a' k i feljebb a k a r e m e l k e d n i , a ' m á s á l l a t o k n á l , o d a kell t ö r e k e d n i egész erővel, n e h o g y élete h a l l g a t á s b a n osonj on-el, m i n t a ' m a r h á k é , k i k e t a ' T e r m é s z e t h a n y a t t k é p p e l 's h a s o k szol­

g á i n a k csinált. Áll p e d i g ez a ' m i n d e n m i e r ő n k a ' lélekben és a ' t e s t b e n . A ' lélek u r a l k o d n i a d a t o t t i n k á b b , a ' t e s t i n k á b b szolgás-k o d n i : ez a ' b a r m o szolgás-k szolgás-k a l , a m a z az I s t e n e szolgás-k szolgás-k e l szolgás-köz b e n n ü n szolgás-k . H o n ­ n a n n e k e m ú g y t e t s z i k , h o g y szebb az e l m e ' ereje á l t a l t ö r e k e d n i dicsőségre, m i n t a ' t e s t é á l t a l ; és m i v e l az élet, a ' m i t é l ü n k , r ö v i d , igen is illő, e m l é k e z e t ü n k e t m i n é l hosszúabbra k i n y ú j t a n i . M e r t az a ' fény, a ' m e l l y e t szépség 's g a z d a g s á g á d , t ö r e d é k e n y és m u l a n d ó :

1 [ E l e v é l h e z c s a t o l t k ü l ö n y² l e v é l í v e n . ]

az szép i g a z á n 's az m a r a d - m e g ö r ö k k é , a ' m e l l y e t az é r d e m szerez.

A z o n b a n sok ideig k é t e s n e k t a r t o t t á k a ' régiek, h a a ' h a d i dolgo­

k a t t e s t i e r ő segélli e i n k á b b , v a g y a ' t a l á l m á n y o s elme. M e r t m i n e k ­ e l ő t t e v a l a m i h e z fogunk, megfontolás, a ' m e g f o n t o l á s u t á n p e d i g teljesítő e r ő k í v á n t a t i k . í g y , a ' m i k ü l ö n fogva t e h e t e t l e n , a ' köl­

csön segéd á l t a l g y a r a p o d i k .

Catilina. X L I I I . R é s z . A ' C e t h é g u s képe. N a t u r a ferox, vehe­

m e n s , etc. Lelke délczeg, lángoló, t a r t ó z h a t a t l a n , serény k a t o n a . M i n d e n igen jól v a n , h a igen h a m a r v a n , a z t t a r t o t t a .

V i d e r i n t (sic!) Consules, n e q u i d resp. d e t r i m e n t i c a p i a t . L á s s a ' a ' k é t Consul, h o g y a ' h a z á t r o m l á s n e érje ; — v a g y : h o g y a ' h a z a r o m l á s t n e valljon.

J u g u r t h a I I I . R é s z . — M e r t e r ő s z a k k a l i g a z g a t n i a ' h a z á t és a ' k i k n é l a ' n a g y o b b v a g y , h a r á elég erőd v a n is 's j ó t is tészessz vele, felette a l k a l m a t l a n ; k i v á l t , h o g y m i n d e n régiek' ú j í t á s a gyil­

k o s s á g o t , ű z é s t 's m á s effélét v o n s z m a g a u t á n . P e d i g h a s z t a l a n t ö r e k e d n i 's a ' m a g a d f á r a s z t á s á v a l c s a k a z t n y e r n i , h o g y gyűlöl­

j e n e k , eggyik n e m e a ' legveszedelmesebb őrjöngésnek.

C I V . R é s z . —• R ó m á n a k T a n á c s a 's N é p e m i n d a ' jó a k a r a t o t , m i n d a ' b á n t á s t e m l é k e z e t b e n s z o k t a t a r t a n i . A ' m i B o c c h u s t illeti, vétsége, m i n t h o g y m a g á b a szállott, e l e n g e d t e t i k . A ' frigy és b a r á t ­ ság m e g a d ó d i k , h a é r d e m l e n d i .

[ M e g j e l e n t a z Akadémiai Értesítő 1 9 0 7 : 1 0 2 — 1 0 4 . 1.]

5432. (539/a.)

Szlávy G y ö r g y — K a z i n c z y n a k .

' K e d v e s B a r á t o m !

T i z e n k é t e s z t e n d ő t ő l o l t a , a m i o l t a t . i. a mezei g a z d á l k o d á s ­ hoz f o g t a m , m e g v a l l o m m a g a m n a g y n y u g o d a l m á é r t u g y s z á n d é ­ k o z t a m d o l g a i m a t f o l y t a t n i , h o g y m i n d e n h u z a v o n á k a t , bé h a j t á ­ s o k a t , és m á s mindenféle v i s s z a v o n á s o k a t , és v e x á k a t , m e l l y e k sok falusi u r a k n á l g y a k o r o l t a t n i s z o k t a k , el t á v o z t a t t a m , és a z o l t a a h á r o m szomszéd v á r m e g y é b e n ezen dolog e r á n t n e v e m a p u b l i -c u m b a s o h a elő n e m f o r d u l t , és r a j t a m a g a m r a v a l ó n é z v e is felette örülök, m e r t azzal m a g a m n a k sok ízetlenséget m e g k é m é i l e t t e m ; m o s t t e h á t k e d v e s F e r e n c z e m a n n y i v a l i n k á b b s a j n á l l a n á m , és p e d i g a z é r t is i n k á b b s a j n á l l a n á m , h o g y é p e n Te v a g y az, a kivel illyen b a j o m n a k kellene lenni ; de h a a dolgot igazságosan

meg-4 9

fontolod, r e m é n y lem, r ó l l a m m i n d e n s u b s u m p t i ó t el fogsz h á r í t a n i , h a t e k i n t e t b e veszed a z t , h o g y én a s e m j é n y i e k á l t a l , és p e d i g ( c a t h e g o r i a m a t r o s z r a n e m a g y a r á z d ) é p p e n e t in specie, a m i t is m i n d e n k o r m e g l e h e t p r ó b á l n i , á l t a l a d c l i e n t e l á b a v e t t K ö t é l v e r ő és Béres á l t a l m e g v a g y o k és pedig t e t e m e s e n k á r o s í t v a . Ö k t a l á l ­ t a t t a k a k á r b a , a k á r 6 b o g l y a s z é n á r a b e c s ü l t e t e t t , a melly a m o s t a n i s z ű k i d ő b e n a g y positio, h o g y t e h á t én m a g a m n a k elég­

t é t e l t a k a r o k szerezni, és m i n d e d d i g c s u p á n csak u r i h á z a t o k h o z v a l ó r e s p e c t u s b ó l , és v o n s z á s b ó l a t t ó l p r e s c i n d á l v á n , és l á t v á n h o g y a dolog b a r á t s á g o s a n n e m c o m p l a n a l ó d i k , m á r m o s t a dolog­

n a k v é g e t a k a r o k v e t n i , a z t k é r l e k r o s z r a n e m a g y a r á z d , h a n e m i n k á b b a d o l g o t v o l t a k é p e n m e g v i z s g á l v á n , e d d i g v a l ó h a l a s z t á s o ­ m a t is e r á n t a d v i s e l t e t e t t b a r á t s á g o m n a k t u l a j d o n í t s a d . K e d v e s F e r e n c z e m ! é n n é k e d n e m r é g i b e n is m e g v a l l o t t a m a z o n h i b á m a t , h o g y t a l á n igen is sok a C a t h e g o r i a ; h a t e h á t ezen d o l o g b a is olly k í m é l e t t e l n e m t u d t a m v o l n a is b á n n i , m i n t a delicatesse m e g k í v á n t a v o l n a , k é r l e k m e g engedj, és a z é r t r e á m n e nehesztelj, m e r t g o n d o l o m el v a g y róla h i t e t v e , h o g y a v i s s z a v o n á s n a k spiri-t u s s a l e g i n k á b b egész Ú r i h á z a spiri-t o k e r á n spiri-t n e m a n i m á l , h a n e m a n n y i b a n a m e n n y i b e n a k á r o m a t m e g a k a r o m t e r í t e t n i , m a g a m ­ n a k e l é g t é t e l t szerzek, a z t a m a g a m e r á n t v a l ó kötelesség k í v á n j a . N e v e d d rosz n e v é n h a mellesleg a z é r t é r d e k l e m , h o g y t a l á m a b í r ó n e m olly h i b á s , m i n t s u b s u m m á l t a t i k . H a k e v e s e b b é volnál B a r á t o m , e z t elő sem m e r t e m v o l n a hozni.

H o l n a p V á r a d r a s z á n d é k o z v á n , kérlek, cselekedd m e g , h o g y küldjél H o l i k n e v e z e t ű n é m e t asszonyi szabóhoz, a ki Tisza ú r r a l á l t a l ellenbe l a k i k , és e l h o z a t v á n tőle a kis rosz l e á n y o m téli r u h á ­ j á t , a z t n e sajnáld m a g a d d a l k i h o z n i . N a g y b a r á t s á g jeleűl v e n n é m h a t u d t o m r a a d n á d , de m é g e l m e n e t e l e d e l ő t t , h a M u n k á c s o n a s t a t u s r a b j a i n a k m e g v a g y o n - e e n g e d v e , h o g y e s t v é n k é n t g y e r t y á t é g e t h e t n e k ? ezen k i v ű l p e d i g h a P r a f e c t u s B ö l n é a s s z o n y o m n a k az a d r e s z é t n é k e m m e g k ü l d e n é d . — A feleségem tisztel, én pedig ölellek és v a g y o k

M. falva 4^a 9^{b r i s} 1802. tisztelő szolgád és b a r á t o d Szlávy m . p .

( A l e v é l p a p i r o s a l s ó s z é l é r e í r v a : Szlávy György.)

[ K a z i n c z y G á b o r m á s o l a t á b a n a M a g y a r T u d . A k a d é m i a k ö n y v t á r á ­ b a n . T ö r t é n i . 4 r . 1 5 . s z . M e g v a n a D u c s a y D é n e s b i r t o k á b a n l e v ő K r a y -n i k - f é l e m á s o l a t i k ö t e t 2 0 5 — 2 0 6 . 1. is. E b b e -n B ö l -n é h e l y e t t Bös-né á l ] . ]

Kazinczy V. levelezése. X X I I i 4

5433. (553/a.)

S z m e t a n o v i c s K á r o l y — K a z i n c z y n a k .

R a j e c z 16. 1 0^{b r} 1802.

L i e b e r b e s t e r F r e u n d !

I n d e r T h a t k ö n n e n Sie n i c h t n u r v o n g a n z e n H e r z e n ü b e r m i c h z ü r n e n , a b e r m i c h a u c h straffen, d a s s ich so lange a n Sie n i c h t g e s c h r i e b e n h a b e , w o ich d o c h in I h n e n d e n b e s t é n u n d aufrichtig-s t e n F r e u n d auf G o t t e aufrichtig-s E r d b o d e n e r k e n n e , d e r m i c h aufrichtig-so oft i m E l e n d e u n d K u m m e r m i t W o h l t t h a t e n ü b e r h a u f t h a t t — dieses h a b e i c h a b e r gewiss n i c h t v e r g e s s e n ! — J e d o c h k ö n n e n Sie m i t m i r t h u n w a s Sie wollen, ich h a b e es v e r d i e n t , u n d w e r d e es g e d u l -d i g t r a g e n . U n t e r -d e s s e n v e r -d i e n e ich a u c h einige E n t s c h u l -d i g u n g . Mein V a t t e r w a r s e i t h e r 2 m a h l z u m s t e r b e n k r a n k , u n d s e h r l a n g e B e t t l a g e r i g . D e r N e ü d d e r b o s s h a f t e n M e n s c h e n , d e r j e d e n G u t e n verfolget, die K a b a l l e n der n i c h t s w ü r d i g e n , h a b é n m i c h n i c h t n u r i n d e r Gefangenschaft, a b e r a u c h jezt, s a m t m e i n e m g a n z e n H a u s e oft angegriffen — ich h á t t e m ö g e n auf die g a n z e W e l t vergessen, u n d die M e n s c h e n h a s s e n , so wenig edle Seelen h a b e ich zwischen Sie angetroffen. D a s d r i t t e u n d w i c h t i g s t e Gescháft, welches m i c h b e s c h á f t i g t e , w a r die a c q u i s i t i o n d e r H e r -zoglich A l b e r t i n i s c h e n P o r t i o n in der L i e t s a v a o d e r R a j e c z e r H e r r s c h a f t . Diese h a t u n s vieles schreiben u n d laufen g e k o s t e t , endlich ist sie zu S t a n d é g e b r a c h t w o r d e n . D i e s e m G u t e sind E x e c u t i o n s m a s s i g 60 T a u s e n d F I . i n v e s t i r t , Seine K ö n i g l i c h e H o h e i t d e r H e r z o g A l b e r t , h a t es auf u n s , u n d alle seine A n s p r ü c h e i n 40 T a u s e n d fl. g n á d i g s t ü b e r t r a g e n , u n d z w a r d a s s wir 20 T a u s e n d gleich a b l e g e n , die a n d e r e H á l f t e d u r c h 4 J a h r e , n e m l i c h alle J a h r e 5 T a u s e n d . D a s G u t ist u n s b e r e i t s d e n 5^{t e n} 9^{b r} n a c h a b -g e l e -g t e m Gelde ü b e r -g e b e n w o r d e n .

S c h o n w a r ich in besorgniss, d a s s ich I h r e B ü c h e r n i c h t be-k o m m e n w e r d e , d e n n A u g u s t i M a r be-k t w a r n i c h t s zu P e s t , u n d ich h a b e Sie e r s t d e n 2 6^{t e n} 9^{b e r} b e k o m m e n . I c h k a n n I h n e n w e d e r g e n u g d a n k e n , n o c h sagen, welche F r e u d é Sie m i r g e m a c h t , u n d wie u n e n d l i c h Sie m i c h v e r p f l i c h t e t h a b é n , ich zweifle ob ich i m S t a n d é w e r d e sein I h n e n zu d a n k e n , oder gleiche F r e u n d s c h a f t zu erweisen. F r e u n d ! w e n n Sie u m m i c h h e r w o h n t e n , welches L é b e n w á r e d a s für m i c h ! a b e r so w e n n ich a u c h S á c k k e voll Gelder h a t t e , w á r e n m i r d o c h m e i n e T a g e zuwieder M u k i h a t m i r

51

a u c h d e n D y a n a - S o r e g e s c h i c k t , z w a r s c h ö n a b e r t h e u e r , ich h a b e d a f ü r 13 y² fl. g e z a h l t . E r b e r i c h t e t m i r , R o s t i sey b e i m O r c z y als A r c h i v a r i u s a n g e s t e l l t , ich weis a b e r n i c h t bei w e l c h e n . H i r g é i s t sey befreit, h a b e sich a b e r n u r 3 W o c h e n zu H a u s e a u f g e h a l t e n u n d sey a b g e r e i s t zu e i n e m b ö h m i s c h e n Grafen, allwo er a n g e s t e l l t i s t — in welcher Q u a l i t á t ? weis ich n i c h t . L a n d e r e r s c h m a u s e b e r e i t s zu Ofen — u n d Carl Szén sey i m S z a l a d e r C o m i t a t — v o n u n s e r n a r m e n U z a u n d d e n ü b r i g e n weis ich n i c h t s , G o t t m ö g e a u c h diese erlösen, o d e r d a s s a u c h Sie s c h o n erlöst w á r e n .

F e r n e r b e r i c h t e t er : N i n a sollt d e n S i m o n wirklich h e ü r a -t h e n — H e b i e n ! — ich b e n e i d e sein G l ü c k g a r n i c h -t — v i e l m e h r w ü n s c h e i c h ihr alles G u t e s , o b w o h l ich, s a m t d e m r u s s i s c h e n Offizier d a s s Sie u n s ein g a n z e s J a h r b e y d e r N a s e h e r u m g e f ü h r t h a t t , einen g e g r ü n d e t e n Groll h a b é n k ö n n t e , a b e r e b e n dieses m a c h t d a s s ich ihr G l ü c k n i c h t beneide, n i c h t e i n m a h l w ü n s c h e . I c h h a b e beiderseits viele phisische, philosophische, m o r a l i s c h e u n d politische G r ü n d e , d a s s ich a n diesem G l ü c k e zweifle, u n d wollte ein schlechter P r o p h e t seyn, d a m i t sie e i n s t i h r e n T i t e l n i c h t t h e ü e r b e z a h l e n sollte, a u s s e r w e n n sie sich j e n e m sinnlich indifferenten L é b e n n a c h A r t dieses S t a n d e s s a m m t i h m ü b e r g i b t , welches sehr w a h r s c h e i n l i c h ist. Alles g u t ! — a b e r i h r B r ú d e r k ö n n t e m i c h k r á n k e n , w e n n ich ein M e n s c h v o n seiner A r t w á r e — d u r c h 3 W o c h e n k ö n n t e er w o h l seine F r e i h e i t oder seine Abreise m i r n i c h t k u n d m a c h e n ? — d o c h , w e n n ich a u c h a n die Vorzeit d e n k e , f u t t i e r ich solche W e i b e r M e m m e n , die p u r v o n W e i b e g e b o h r e n sind.

[ M á s o l a t b a n a M a g y a r T u d . A k a d é m i a k ö n y v t á r á b a n . T ö r t é n i . 4 r . 1 5 . s z . M e g v a n a D u c s a y D é n e s b i r t o k á b a n l e v ő K r a y n i k - f é l e m á s o l a t i k ö t e t L 0 2 — 2 0 4 . l a p j a i n i s . ]

5434. (566/cr.)

Kazinczy — P é c h y I m r é n e k .

N a g y t i s z t e l e t ű 's b i z o d a l m ú D r á g a J ó U r a m Vice I s p á n U r a m , k e d v e s U r a m B á t y á m ,

A ' sors m i n d e n r e a n n y i t e h e r t r a k o t t , h o g y csak a z t elviselni is elég m u n k á t á d ; 's k e v é s e r ő n k m a r a d , m á s o k ' segéllésére : de c s a k m a g u n k r a l e n n i g o n d u n k n a k eggy felette n e m t e l e n érzés ; és v a n n a k e s e t e k , a ' hol m á s n a k h ó n a alá k a p n i kötelesség, h a m i a t t a

4 *

e g g y ideig m a g u n k r ó l f e l e j t k e z ü n k is el. •— O l v a s s a - m e g az Ű r U r a m B á t y á m ezt a ' k é t levelet, m e l l y e t ide z á r n i b á t o r k o d o m , 's s z á n j o n és segitsen.

M e g í r t a m az első levélre, h o g y m e g a d o m szívesen : de az én s z e r e n c s é t l e n s é g e m á l t a l az é n s u b s t a n t i á m ú g y m e g o l v a d t , h o g y a z t h i r t e l e n le n e m t e h e t e m : a z é r t cselekedje, h o g y v á r j o n a ' C a m a r a : 's a z t feleli, h o g y az n e m v á r , és i n t , h o g y t e g y e m - l e m i n é l e l é b b .

E d e s U r a m B á t y á m ! U r a m B á t y á m n a k sincs k i v e t ő j e 's g y e r m e k e i v a n n a k . T á v o l v a g y o k én t e h á t a t t ó l , h o g y én U r a m B á t y á m t ó l v á r j a k . D e U r a m B á t y á m a b b a n a ' k a r b a n v a g y o n , h o g y p é n z e s e m b e r n e k szóllván e r á n t a m , k i c s i n á l h a t j a , h o g y ezer ftot k a p j a k kölcsön ; 's n e k e m csak az kell, h o g y kölcsön k a p j a k . L á t j a U r a m B á t y á m , h o g y a ' p é n z t le kell t e n n e m , és h a kések, m a g a m a t m e g n o t á l t a t o m ; é n p e d i g m a g a m t ó l a ' p é n z t ki n e m c s i n á l h a t o m .

F i z e t e m én i n t e r e s é t szívesen és a c c u r a t é ; 's a z o n leszek, h o g y a ' C a p i t a l i s t is lefizethessem m i n é l e l é b b .

E z e n felül a r r a k é r e m a l á z a t o s a n U r a m B á t y á m a t h o g y h a l á t olly r é s t v a l a h o l , a ' m i á l t a l s o r s o m o n k ö n n y í t h e t , e m l é k e z z é k -m e g arról, h o g y v a l a -m i n t n i n c s s e n k i a ' k i t a ' sors í g y ü l d ö z ö t t v o l n a m i n t e n g e m , ú g y n i n c s s e n k i is, a ' k i az U r a m B á t y á m s e g e d e l m é r e 's s z á n a k o z á s á r a é r d e m e s e b b légyen. E g g y Vice I s p á n n a k — e g g y B i h a r i Vice I s p á n n a k sok m ó d j a v a n s e g í t h e t n i .

A j á n l o m m a g a m a t atyafiságos g r á t z i á i b a 's m a r a d o k h í v tisz­

t e l e t t e l . E r S e m j é n 5^a F e b r . 1803 Az U r n á k U r a m B á t y á m n a k

a l á z a t o s szolgája K a z i n c z y F e r e n c z .

[ E r e d e t i j e a M a g y a r N e m z e t i M ú z e u m k ö n y v t á r á b a n . ]

5435. (566/6.)

Szlávy J á n o s — K a z i n c z y n a k .

V á r a d 8-^ febr. 1803.

L e v e l e d k e d v e s B a r á t o m a n n y i v a l k e d v e s e b b , m e n n é l v á r a t ­ l a n a b b v o l t , m e r t m e g v a l l o m m i n d e n t a r t ó z k o d á s n é l k ü l , h o g y t ő l e d levelet k a p n i , a z o n dolgok közé s z á m l á l t a m , m e l l y e k r ő l n e k e m teljességgel le kell m o n d a n o m . S z ó v a l ezen b a r á t s á g o d é r t .

5 3

k ö s z ö n e t e m e t k i s e m fejezem, h a a z t el a k a r o d h i n n i , h o g y s z í v e m ­ b e n egészen é r z e m , és n a g y o n b e c s ü l ö m , az v a l ó s á g o s ö r ö m ö m r e fog szolgálni. A z o n n e m k é t e l k e d t e m , s ő t el v o l t a m h i t e t v e , h o g y s a n y a r ú s o r s o m o n m é g b o l d o g n a p j a i d b a n is r é s z t v e t t é l , m i é r t ? m e r t a m i t b i z o n n y a l t u d o k : j ó szíved v a n . F á j l a l o m h o g y l e v e l e d s z e r i n t n e m élsz a z o n b o l d o g s á g g a l , m e l l y e t s z e n v e d é s e d u t á n m é l ­ t á n é r d e m i é n é l , h a az ó h a j t á s n a k ereje v o l n a , el h i d d B a r á t o m , h o g y t é g e d is a z o k k ö z t s z e m l é l n é k , a k i k n a p j a i k a t teljes m e g ­ e l é g e d é s b e n t ö l t i k . N o h a k é r d e z ő s k ö d t ü n k G y u r i v a l , m é g se t u d ­ h a t t u k m e g , h a S e m j é n b e n v a g y - e , m i k o r m i M i h á l y f a l v á n v o l t u n k ; n e k e m v a l ó b a n k e d v e s lesz a k á r h o l és a k á r m i k o r V e l e d öszve j ö n n i , m e r t a m o s t a n i l e v e l e d b á t o r s á g o t á d s z í v e m h e z s z o r í t a n i . Az á n g y o m t e g n a p reggel m e n t M i h á l y f a l v á r a s n a g y o n s z e r e t n é m h a m e g s ú g h a t n á m n e k i h o g y e m l é k e z e t e d e t s z e m é l y e s e n k ö s z ö n j e m e g . G y u r i á l t a l a m k ö s z ö n t e t , én p e d i g h a e l f o g a d o d , igaz szívből c s ó k o l l a k .¹

[ E r e d e t i j e a M a g y a r T u d . A k a d é m i a k ö n y v t á r á b a n . T ö r t é n i . 4 r . 1 5 . s z . M e g v a n a D u c s a y D é n e s b i r t o k á b a n l e v ő K r a y n i k - f é l e m á s o l a t i k ö t e t b e n i s a 2 0 7 . l a p o n . ]

5436. (567ja.)

H i r g e i s t F e r e n c

²

— K a z i n c z y n a k .

W o d i t z d e n l l^{t e n} F e b r u á r 1803.

H o c h g e e h r t e s t e r H e r r !

W i e s e h r f r e u t e es m i c h I h r e A d r e s s e v o n m e i n e r l i e b s t e n S c h w e s t e r e r h a l t e n z u h a b é n ! W i e f r e u t es m i c h e i n e m M a n n , d e n ich scháfze, m e i n e E r g e b e n h e i t b e z e i g e n z u k ö n n e n ! D a s s Sie m e i n e r S c h w e s t e r ü b e r i h r S t i l l s c h w e i g e n b i t t r e V o r w ü r f e (wie sie sich a u s d r ü c k t ) m a c h t e n , ist g a n z biliig, a b e r w a s m i c h betrifft, ich w a s c h e m e i n e H á n d e . E r s t l i c h d a c h t i c h : q u o d d i f f e r t u r n o n a u f e r t u r . 2 t e n s D a m e i n e i g e n t l i c h e r G e b u r t s t a g d e r 19-te Sep-t e m b e r 1802 w a r , so b i n ich i z Sep-t 5 M o n a Sep-t h e a l Sep-t , wie k a n n ein so z a r t e s K i n d s c h o n s c h r e i b e n ? 3 - t e n s Bei m e i n e r D u r c h r e i s e d u r c h

1 K a z i n c z y G á b o r m á s o l a t a . A l a t t a : «Szlávy János levele subscripüo nélküh.

2 [ K a z i n c z y j e g y z e t e : ] « k i b e n c s a k a n é m e t n é v v a l a m o c s o k o . — E l e r e s z t e t e t t M u n k á c s r ó l 1 8 0 2 . S e p t e m b . 1 9 d .

U n g v á r u n d P a t a k , b a t i c h z w e i E d e l l e u t e , d i e S i e g u t k a n n t e n , . I h n e n m e i n e B e f r e i u n g z u s a g e n , d a i c h w o h l w u s s t e , d a s s S i e h e r z l i c h e n A n t h e i l d a r á n n e h m e n . F i n d e n j e d o c h a l l d i e s e 3 m i r u n u m s t ö s s l i c h s c h e i n e n d e U r s a c h e n k e i n e n E i n g a n g b e i I h n e n , s o b l e i b t m i r n i c h t s ü b r i g , a l s S i e g e h o r s a m s t u m V e r g e b u n g z u b i t t e n . N u n w i l l i c h I h n e n , T h e u e r s t e r F r e u n d , k u r z g e f a s s t e r z á h l e n w a s s i c h b i s h e r m i t m i r z u t r u g . A l s i c h n a c h P e s t k a m , e r f u h r i c h , d a s s Gráf D e y m , e i n b ö h m i s c h e r C a v a l i e r d u r c h U n g a r n r e i s t e , s i c h u m u n s e r k u n d i g t e , u n d d a er h ö r t e , d a s s i c h i n U n g a r n e b e n n i c h t v i e l z u m B e s t é n h á t t e , s o g r o s s m ü t h i g w a r , s e i n e A d r e s s e u n d R e i s e g e l d e r b e i m L i e d e m a n n z u l a s s e n , m i t d e m Z u s a t z : d a s s w e n n i c h i n U n g a r n k e i n e b e s s e r e A u s s i c h t e n h á t t e , i c h n u r z u i h m n a c h N e u s c h l o s s k o m m e n s o l l e , w o er m i t m e i n e n F á h i g -k e i t e n u n d N e u g u n g e i n e n a n g e m e s s e n e n W i r -k u n g s -k r e i s v e r s c h a f f e n w i r d . D a s w a r g e n u g u m m i c h z u b e s t i m m e n i h m m e i n e D i e n s t e z u w e i h n . D r u m b l i e b i c h n u r 4 W o c h e n i n P e s t h , p a s s i r t e d u r c h W i e n , w o i c h 3 W⁷o c h e n b l i e b ; d a b e s u c h t e i c h a u c h M a d a m e H a k l , s a h i h r e r e i z e n d e T o c h t e r , d i e e b e n s i c h b e i m H o f t h e a t e r a l s O p e r n t á n z e r i n e n g a g i r t e . I h r e M u t t e r s a g t e d e r F r a u v o n E i s e n h o h l , e i n e r r e i c h e n A p o t h e k e r i n , d a s s i c h h i e r s e y . B e i d i e s e r w a r d i e S c h w e s t e r d e s M e n z d i e s u c h t e m i c h s o g l e i c h a u f , i c h s a h i n i h r d a s e m p f i n d s a m s t e M á d c h e n , d r a u f m u s s t i c h z u r E i s e n k o h l ( d i e S c h e d l e n s e h r g u t k e n n t ) ; d o r t b e w i r t h e t e m a n m i c h h e r r l i c h , u n d b e i m e i n e m A b s c h i e d m u s s t i c h m i c h i n i h r e S t a m m b ü c h e r e i n s c h r e i b e n . I c h b e s u c h t e f a s t a l l e T h e a t e r , w a r i n S c h ö n b r u n n , u n d u n t e r h i e l t m i c h g u t . D r a u f r e i s t e i c h ü b e r I g l a u , C z a s z l a u n a c h N e u s c h l o s s , f a n d a b e r d e n G r a f e n n i c h t d a ; i c h s c h r i e b i h m , er a n t w o r t e t e m i r v e r b i n d l i c h u n d rief m i c h n a c h P r a g , d o r t b l i e b i c h 3 W o c h e n b e i i h m . E r l e b t r e c h t filosofisch, i c h s p e i s t e m i t i h m i n G a s t h a x i s , u n d a l s e r s i c h z u B e t t e l e g t e , s p r a c h e n w i r n o c h e i n e g u t e W e i l e m i t s a m e n . D e r Gráf h ö r t e S i e l o b é n , s c h a t z t S i e , u n d b e h á l t I h r e n N a h m e n i n f r i s c h e n A n d e n k e n . E r s a g t e m i r : i c h h á t t e z w e i W e g e z u w á h l e n , d e n j u r i d i s c h e n o d e r o e k o n o m i s c h e n ; i c h z o g d a s l e t z t e r e v o r , w e i l i c h m i c h , m i t w e n i g e n v e r g n ü g t , n a c h e i n e m s t i l l e n r u h i g e n L é b e n s e h n t e . D e r Gráf s c h i c k t e m i c h a l s ó n a c h W o d i t z s e i n e m z w e i t e n G u t h e , w o i c h s e i t 1 9 - t e n D e c e m ­ b e r b i n . D i e s i s t n i c h t d a s W o d i t z d u r c h w e l c h e s w i r f u h r e n , o b -s c h o n e -s a u c h n u r z w e i M e i l e n v o n T á b o r e n t f e r n t i -s t . H i m m e l ! w e l c h e E m p f i n d u n g e n h a t t e i c h ! W e l c h e B e t r a c h t u n g e n s t e l l t e

55 i c h a n , als ich d u r c h Tessenitz u n d B e n e s c h a u fuhr, j e t z t in e i n e m s c h ö n e n W a g e n m i t h e r r s c h a f t l i c h e n S c h i m m e l n , m u t h i g s i t z e n d , u n d v o r m a l s auf e l e n d e n B a u e r n w a g e n , in D e m u t h f a h r e n d . I n B e n e s c h a u stieg ich n i c h t a b , sonst h á t t e ich d e n D o c t o r ¹ b e s u c h t u n d a u c h gefragt, ob j e n e s R a b e n v i e h , d a s heisst die W i r t h i n , d i e u n s i h r e Z u n g e zeugte, n o c h lebe. K o m m e ich gelegenheitlich n a c h T á b o r , so w e r d e ich a u c h die W i r t h i n b e s u c h e n , bei w e l c h e r L a c z i L a c z k o v i c s so v e r g n ü g t e A u g e n b l i c k e h a t t e . V o n Wesseli b i n ich n u r 4 Meilen e n t f e r n t ; d a d a c h t ich : ich m ü s s t e d o c h a n F r a u l e i n J e a n e t t e schreiben, die m i r so sehr gefiel ; i c h é r m e i t a u c h eine A n t w o r t , welche, weil sie a m s c h m e i c h e l h a f t e s t e n für Sie edler F r e u n d ist, ich sie g a n z hersetze.

«W^Tesseli d e n 2 7^{t e n} D e c e m b . 1802.

S c h a t z b a r s t e r F r e u n d ! D a s s ich m i c h n o c h i m m e r hier befinde, k ö n n e n Sie a u s m e i n e m S c h r e i b e n e r s e h e n ; n u r sehr ü b e r r a s c h e n d u n d u n v e r m u t h e t i s t m i r i h r e E r i n n e r u n g gegen m e i n e r , u n d d a s n o c h d a z u n a c h 2¹/² J a h r e n . M a n c h m a l s p r a c h e n wir m i t m e i n e n g u t e n F r e u n d i n n e n , in w a s für eine L a g e Sie sich befinden w e r d e n alle 6 i n s g e s a m m t , u n d n a h m e n sehr grossen A n t h e i l a n i h r e m t r a u r i g e n S c h i c k s a l e ; n u r k a n n ich Sie v e r s i c h e r n , d a s s ich m i c h i n so weit auf einen zu e r i n n e r n weis, d e m ich r i c h t i g bis auf 2 0 u n g a r i s c h z á h l t e , u n d er m i r a u c h d a s Lied, welches u n g a r i s c h g e s c h r i e b e n w a r , g a b e ; n u r w a r m i r ihr N a m e , u n d bis d a t o i s t m i r i h r e P e r s o n u n d ihr Gesicht u n b e k a n n t ; n u r weis ich m i c h .sehr g u t auf d e n a l t é n H e r r n , u n d auf d e n kleinen dessen N a m e , C a t s c h i n s k y [!] ² ist, z u e r i n n e r n . A u c h ist m i r ihre E r i n n e r u n g gegen

m e i n e r sehr a n g e n e h m ; i m F a l i Sie m i r wieder z u r ü c k s c h r e i b e n , sagen Sie m i r d o c h wo d e n n alle h i n g e k o m m e n sind, ich n e h m e gewiss sehr grossen A n t h e i l d a r á n , u n d I h n e n e b e n w ü n s c h e i c h gewiss alles Glück g e g e n w a r t i g , u n d sollten Sie hier d u r c h p a s s i r e n , so k o m m e n Sie n u r h e r zu m i r auf die P o s t e , u n d e r z á h l e n m i r m a n c h e s v o n i h r e n A b e n t h e ü e r n .

J e n e Verse die g u t g e s e t z t sind, zeigen a n einen sehr g u t e n Geist u n d K o p f , n u r k a n n ich I h n e n sagen, d a s s ich jene E i g e n -schaften g a r n i c h t besitze, u n d d a b e i g l a u b e n k a n n , d a s s Sie e s

1 C h i r u r g u s R o t t e r . K . F .

2 K a z i n c z y . Szerk.

blos zu i h r e m Z e i t v e r t r e i b t h a t e n . J e n e r Gráf, bei d e m Sie gegen-w á r t i g sind, ist m i r a u c h b e k a n n t , d a n n ich g l a u b e d a s N e ü s c h l o s s b e i W i e n i h m g e h ö r t ; er w i r d d o c h wohl i m m e r d e r n e m l i c h e M e n s c h e n f r e u n d gegen Sie seyn, welches ich gewiss w ü n s c h e . N u n l é b e n Sie d a n n wohl, u n d g l a u b e n m i r , d a s s ich d e n Brief in G e h e i m h a l t é , a u c h Sie alle i n A n d e n k e n h a b e , ich b i n I h r e F . J e a n e t t e T r o t z e n b e r g . »

S e h n Sie w e r t h e s t e r H e r r , d a s s die Schöne alle u n s r e N a m e n v e r g a s s n u r d e n I h r i g e n n i c h t , o b s c h o n Sie i h n schlecht a u s s p r i c h t , u n d weil sie sehr grossen A n t h e i l a n u n s e r n Schicksale n a h m u n s alle in A n d e n k e n h a b e , d a c h t e ich, w e n n a u c h Sie d a s g u t e K i n d m i t e i n e m Briefchen ü b e r r a s c h e n m ö c h t e n , Sie h á t t e gewiss F r e u d é d a r ü b e r . M ö c h t e d e r liebe E n g e l m e i n e n N a m e n d o c h e b e n so g u t m e r k e n wie d e n I h r i g e n .

Mein Gráf h a t eine S p e c u l a t i o n . E s sind hier T u c h m a c h e r , die w e g e n Mangel a n Wolle n i c h t a r b e i t e n k ö n n e n , d r u m will d e r Gráf Wolle a u s U n g a r n herbeischaffen u n d einen kleinen H a n d e l v e r a n s t a l t e n . Zu d e m E n d e will er m i c h i m k o m m e n d e n ' H e r b s t e n a c h U n g a r n als C o m m i s s á r m i t M u s t e r n v o n T ü c h e r n , L e i n w a n d u n d feinen G l a s w a a r e n schicken, m i r die Adresse v o n allén d e n e n g e b é n , wo er selbst w a r u n d die er s c h á t z t ; d a g e g e n m ö c h t e er a u s U n g a r n Wolle, W'eine u n d P o t a s c h e h a b é n . L e t z t e r e r A r t i k e l k ö n n t e vielleicht a u s b l e i b e n , weil der Gráf P a t z a n k a u f e n will, u n d d a n n A r n a u v e r k a u f e n folgiich h á t t er keine L e i n w a n d b l e i c h e m e h r . Gráf Wallenstein¹ d e r eine S z t á r a y s c h e z u r G e m a h l i n h a t , h a t a u c h die n e m l i c h e A b s i c h t ; ebenfalls H . v o n K o v á c s d e r in M á r t o n k á t a w o h n t . Dieser schrieb b e r e i t s d e m Grafen, der Gráf a n t w o r t e t e i h m a u c h freundschaftlich. W e n n Sie, g e e h r t e s t e r H e r r , ü b e r diesen G e g e n s t a n d m e i n e m Grafen e t w a s schreiben wollen, w ü r d e er es gewiss m i t D a n k a n n e h m e n . Seine Adresse ist : A Mon-sieur MonMon-sieur le C o m t e F r a n c o i s de D e y m c h a m b e l l a n de Sa M a j e s t é I m p e r i a l e , Seigneur h é r é d i t a i r e d ' A r n a u & W o d i t z

per W i e n n e , P r a g , T á b o r a/ Woditz bei L a t z a u .

W á r e der Gráf n i c h t hier, m ö c h t ich i h m d e n Brief s c h o n n a c h s c h i c k e n . W o l l e n Sie m i c h m i t e i n e m S c h r e i b e n b e e h r e n , wofür i c h a u c h b i t t é , w e r d e ich d r o b grosse F r e u d é e m p f i n d e n . L é b e n

1 W a l d s t e i n .

5 7

S i e wohl, w e r t h e s t e r H e r r u n d bleiben Sie i t z t e b e n so gewogen wie i m U n g l ü c k I h r e m e r g e b e n s t e n F r e u n d u n d D i e n e r

F r a n z H i r g e i s t

d e r . L e i d e n g e ü b t e .

I s t d e n [ n ] Szlávy u n d Uza schon frei? — I c h ü b e r s c h i c k t e d u r c h K a u f m a n n M a c h e r 10 fr. d e m Profosen Lisse, die ich v o n C o m m e n -d a n t e n auslieh, o ich b i t t é i h n zu fragen, ob ers r i c h t i g erhielt, m e i n e n Gruss a n i h n .

[ M á s o l a t b a n a M a g y a r . T u d . A k a d é m i a k ö n y v t á r á b a n . T ö r t é n i . 4 r . 1 5 . s z . ]

5437. (591/a.)

S z m e t a n o v i c s K á r o l y — K a z i n c z y n a k .

15 A p r i l 1803. R a j e c z . ' L i e b e r B e s t e r F r e u n d !

G o t t weis wie u n s e r e P o s t e n gehen, e r s t v o r a c h t T a g é n h a b e ich I h r e Briefe e m p f a n g e n , u n d d a s s z w a r fast alle b e y d e zugleich — n u r g a n z i n v e r s c h i e d e n e m T h o n e geschrieben — d e r E r s t e , F r e u n d ! wo w a r e n Sie d a m a l s ? — als Sie i h n schrieben — m e i n H e r z w a r so z u s a m ( e n ) g e p r e s t als ich i h n d u r c h g e l e s e n h a b e , dass, d a s s ich m i c h n i c h t g e t r a u t e d a s z w e i t e m a h l z u lesen, o b s c h o n m e i n e G e w o h n h e i t sey I h r e Briefe w e n i g s t e n s z w e y m a h l d u r c h z u b l á t t e r n . L i e b e r F r e u n d ! M u t h gefast, wir h a b é n n o c h t a u s e n d -m a h l grössere L e i d e n ü b e r s t a n d é n , k ö n n e n a u c h diese ü b e r s t e h e n , g l a u b e n Sie m e i n Schicksall w a r e n besser? D e r G e d a n k e , d a s s ich s c h o n in m e i n e n j u n g e n J a h r e n e t w a s seyn k ö n n t e , u n d d o c h wegen d e m a l t v á t e r i s c h e n C a r a c t e r meines V a t e r s n i c h t s e y n k a n n , m a c h t m i c h fast r a s e n d , diese A b h á n g i g k e i t ist m i r d a n u n d w a n lástiger als m e i n K e r k e r w a r — er b e k ü m m e r t sich n i c h t m e i n G l ü c k zu m a c h e n , alsó m i c h i n d e n S t a n d zu setzen, d a m i t ich m i c h d e n b e s s r e n H á u s e r n zeigen u n d m i t i h n e n U m g a n g pflegen k ö n n t e — u n d d o c h wollte er, d a s s ich h e ü r a t h e n , u n d z w a r m i t Geld h e ü r a t h e n k ö n n t e , welche Bizareri seiner D e n k u n g s a r t , ich m ü s s t e i n p e t i t o r i o seyn, n i c h t d a s W e i b , u n d d o c h ist er z u k a r g als d a s s er s c h a u e n sollte, d a m i t ich es. m i t E h r e n seyn k ö n n t e — ich k e n n e ein liebes schönes M a d c h e n , v o n d e n e r s t e r n H á u s e r n m e i n e s C o m i t a t s , a b e r es sind viele K i n d e r , viele S c h u l d e n alsó

Brm — welcher E i n d r u c k auf m e i n e n V a t e r ! u n d welcher für m e i n e m p f i n d s a m e s H e r z — es g i b t n o c h z w a r H á u s e r w o m a n m i r g a n z weitlaufig a u s politischen U r s a c h e n die W a a r e a n b i e t h e t , eines v o n w e l c h e n ich s c h o n l á n g s t geschrieben h a b e — a b e r nie w e r d e ich m e i n H e r z P r e i s g e b é n — w á r e ich i n d e n u n t e r n Gegen-den, vielleicht k ö n n t e ich Geld b e k o m m e n , u n d a u c h m e i n H e r z befriedigen, — d e n [ n ] in m e i n e r H e ü m a t h ist k e i n Geld — a b e r i c h s u c h e a u c h k e i n e s — Verzeihen Sie d a s s ich so weitlaufig b i n — ich m u s s es seyn, d e n n ausser I h n e n , der alle m e i n e Gefühle u n d Geheimnisse k e n n t , h a b e ich k e i n e n v e r t r a u t e r e n F r e u n d , u n d es ist m i r so wohl, w e n n ich I h n e n m e i n H e r z ergiessen k a n n .

W i e viel F r e u d é h a b e ich n i c h t , d a s s u n s e r lieber P a l i n u n a u c h freue (!) L u f t schöpft, m e i n e n t z ü c k e n w a r ü b e r alles, k ü s s e n Sie i h n a b e r m i t d e r E r k l á r u n g , d a s s ich r e c h t böse seye, d a er g e r a d e in ihr Z i m m e r t r a t , -als Sie m i r schrieben, u n d d o c h n i c h t einen B u c h s t a b e n P o s t s c r i p t a s e t z t e — G o t t , a l l m á c h t i g e r G o t t ! welche Seeligkeit, w é n n ich n u r e i n m a h l n o c h m e i n e F r e u n d e sehen k ö n n t e — d e n n ich lebe u n t e r p u r e n S i b a r i t e n u n d so ist m e i n H e r z g a n z verschlossen.

W a s die F o r d e r u n g d e s C a u s a r u m D i r e c t o r s betrift, ist a n m i c h b i s h e r o n i c h t s g e k o m m e n , a b e r als n o c h m e i n e Gefangenschaft d a u e r t e , h a t t e d e r v o r h e r i g e C a u s a r u m D i r e c t o r die B e z a h l u n g m e i n e r U n k ö s t e n e i n i g e m a h l gefordert — mein Vater gieng dann um Rath zu hohlen, zu dem verstorbenen altén Illésházy — dieser rieth ihm, er solle keinen Heller gebén — und das werde ich auch jezt thun.¹

Sie schreiben m i r , d a s s Sie b e r e i t s ein P a q u e t B ü c h e r für m i c h b é r e i t h a t t e n , ich küsse Sie T a u s e n d m a h l , für diese w a h r l i c h freundschaftliche F ü r s o r g e , die n o c h k e i n e r gegen m i c h bezeigte, Wolle G o t t , d a s s ich I h n e n m e i n e D a n k b a r k e i t i m g a n z e n Gefühle meines H e r z e n s ablegen k ö n n t e — ich hoffe, d a s s ich d e n O r p h e u s b e k o m m e n w e r d e — a b e r e r w ü n s c h t w á r e m i r , w e n n ich die M a r -m o n t e l ' s E r z á h l u n g e n i -m d e u t s c h e n b e k o -m -m e n k ö n n t e — ich u n t e r h a l t e m i t m e i n e r k l e m e n B i b l i o t e q u e m a n c h e s M a d c h e n , d e n a u s e r d e n I h r i g e n , h a b e ich n o c h viele B ü c h e r , als ich zu P r e s s b u r g u n d P e s t w a r , z u s a m m e n g e k a u f t — w e n n Sie e t w a s zu schicken

1 E s o r o k a t K a z i n c z y F e r e n c z h ú z t a a l á . ( K a z i n c z y G á b o r j e g y z e t e a m á s o l a t b a n . )

5 9

h a b é n , treffen Sie so die A n s t a l l t e n , d a s s es m i t E n d e d e s Maji b e y m L i e d e m a n n sey, d a , m i t A n f a n g e des J u n y u n s e r e K a u f l e u t e n a c h P e s t a b r e i s e n , sonst b e k o m m e ich es n i c h t v o r d e m 7-ber zugleich b i t t é ich a u c h u m d e n P r e i s — n u n küsse ich die H á n d e i h r e r M a m a u n d Sie t a u s e n d m a h l — lében Sie w o h l u n d glücklich Carl S z m e t a n o v i c s m . p .

[ M á s o l a t b a n a M a g y . T u d . A k a d é m i a k ö n y v t á r á b a n . T ö r t é n i . 4 r . 1 5 . s z . ]

5438. (594/a.)

H i r g e i s t F e r e n c — K a z i n c z y n a k .

W o d i t z , d e n 7-ten M a i 1803.

H o c h g e e h r t e s t e r F r e u n d !

I n d e r festen Ü b e r z e u g u n g , d a s s Sie m e i n e n e r s t e n Brief n i c h t e r h i e l t e n , l e b t e ich, als ich n u n u n v e r m u t h e t I h r m i r so e r w ü n s c h t e s S c h r e i b e n empfing. Alles ist d a r i n so n a t ü r l i c h ge-s c h r i e b e n , d a ge-s ge-s ich Sie bei D u r c h l e ge-s u n g dege-sge-sen zu ge-s p r e c h e n g l a u b t e , so l e b h a f t stellte sich I h r Bild m e i n e m Geiste d a r . D a s s S z l á v y u n d U z a frei w u r d e n , w u s s t ich schon v o n m e i n e m V a t e r , o b w o h l d a s D á t u m u n r i c h t i g a n g e s e t z t w a r .

W e r t h e s t e r F r e u n d , Sie leiden alsó n o c h i m m e r ? lásst sich d e n n d a s widrige Geschick n i c h t v e r s ö h n e n ? O d e r k e n n t es d e n M a n n , d e n ehe d a s L é b e n , als Gelassenheit u n d G l e i c h m u t h i m Missgeschicke, v e r l á s s t ? I s t n i c h t vielleicht all d a s u n s n o c h b e v o r -s t e h e n d e U n g l ü c k ein F r a t z e n -s p i e l , gegen u n -s r e v e r g a n g e n e n j a m m e r v o l l e n L e i d e n ? I s t F r e i h e i t n i c h t d a s h ö c h s t e G u t ? D a h e r d e n k e ich, w a s Sie i m m e r a u s z u s t e h e n h a b é n , w e r d e n Sie als ein g e ü b t e r u n d b e w á h r t e r D u l d e r , weit leichter e r t r a g e n , als ein N o v i t z i m L e i d e n , d e r k e i n grössres Ü b e l k e n n t . I n d e s s w ü n s c h t ' ich v o n H e r z e n w e n n M a d a m e F o r t u n a billiger w á r e , u n d F r e u d é n u n d L e i d e n d e m M e n s c h e n in gleicherem Maasse a u s t h e i l t e . D e r H i m m e l w i r d Sie s c h o n s t á r k e n , u n d I h r e n E d e l m u t h , N á c h s t e n -liebe, u n d W o h l t h a t e n b e l o h n e n .

F ü r m i c h scheint eine g l á n z e n d e r e S o n n e a u f g e g a n g e n zu seyn, die a u s m e i n e m H o r i z o n t allé S p u r e n v o n T r a u r i g k e i t v e r t i l g e n will, u n d m e i n e a l t é n L a u n e n u n d M u n t e r k e i t z u r ü c k r u f t . Mein edler Gráf schrieb m i r , ob ich d e n festen E n t s c h l u s s h a t t e auf ewig in seinem D i e n s t e n zu bleiben, oder einen u n w i e d e r s t e h l i c h e n

H a n g für m e i n V a t e r l a n d h á t t e ? I c h a n t w o r t e t e i h m m i t P a l i n -g e n i u s i

Quselibet u r b s , t o t u s q u e O r b i s P a t r i a esse v i d e t u r E g r e g i o f o r t i q u e v i r o , & b e n e v i v i t u b i q u e .

D r a u f s c h r i e b e r m i r w i e d e r , d a s s ich i n I h m e i n e n F r e u n d g e f u n d e n h á t t e , d e r m i c h i n k e i n e n n u r g e d e n k l i c h e n U m s c h l a g d e s G l ü c k s v e r l a s s e n , u n d m i c h g u t v e r s o r g e n w i r d . D e r Gráf h e ü r a t h e t e d e n 11. A p r i l l die C o m t e s s e G a b r i e l a S c h a f f g o t s c h . D e 4. M a i k a m e r h e r , w i r e m p f i n g e n I h n m i t A b f e u e r u n g v o n P ö l l e r n , t ü r k i s c h e r M u s i k , u n d die G e m e i n d e f o r m i r t e e i n e S p a l l i e r . E r w i r d m i c h i m S e p t e m b e r b e s o n d e r s w e g e n P o t t a s c h e n a c h U n g a r n s c h i c k e n , d a n n m i r i n A r n a u die C a s s a ü b e r g e b e n , die b i s h e r d e r D i r e k t o r u n d S e c r e t a r f ü h r t ; v e r m u t h l i c h k o m m t e i n e r v o n b e i d e n w e g . D a s W e r k w o v o n Sie s c h r i e b e n , ist n i c h t m e i n e m G r a f e n , s o n d e r n v o n Gráf B e r t h o l d . O b w o h l i c h so n a h ' bei T á b o r b i n , weis i c h d o c h n i c h t s b e s t i m m t e s v o n S z a b ó , d e n n v o n d o r t k o m m t n i e m a n d h e r , d e r d e r g l e i c h e n w ü s s t e . M a n s a g t e r h a b e viele S c h u l d e n . I c h füg h i e r b e i d e n A n h a n g m e i n e r g e r i n -g e n l á n d l i c h e n M u s e , n e h m e n Sie sie -g ü t i -g a u f . I c h e m p f e h l e m i c h i n I h r e F r e u n d s c h a f t u n d A n d e n k e n , w ü n s c h t e viel u n d oft v o n I h n e n e t w a s z u lesen, u n d b i n i n d e r H o f f n u n g I h n e n a u c h b a l d m ü n d l i c h z u s a g e n , d a s s i c h Sie s c h á t z e u n d liebe.

M e i n e s s c h á t z b a r s t e n F r e u n d e s e r g e b e n s t e r

F r a n z H i r g e i s t m . p . A n U z a b i t t i c h G r u s s u n d K u s s .

[ M á s o l a t b a n a M a g y . T u d . A k a d é m i a k ö n y v t á r á b a n . T ö r t é n i . 4r.

15. s z . E l e v é l u t á n H i r g e i s t n a k « M o n a t l i c h e l a n d w i r t s c h a f t l i c h e V e r r i c h -t u n g e n i n V e r s e n o c . n é m e -t n y e l v ű k ö l -t e m é n y e k ö v e -t k e z i k 1 8 0 3 - b ó l . 4 r . 4 l e v . ]

5439. (598/a.)

Kazinczy -— C s ó k a J á n o s s e m j é n i ref. l e l k é s z n e k .

T a t a , 25. M a y , 1803.

T i s z t e l e n d ő U r ,

L á t t a m T a t á t — 's t ö b b e t t a l á l t a m b e n n e , m i n t r e m é n y l e n i m e r t e m , ( ü l t e t e t t p a r t i á j a a ' N á p o l y i k ö v e t h e z k i c s i n y ; — d e v i z i p a r t i á j a a ' N á p o l y i k i r á l y h o z s e m v o l n a k i c s i n y , az olly

fel-61

séges/) 's a z t m o n d h a t n á m , h a a ' fás t á j é k o k b a n csak eggy s z e m b e ­ t ű n ő és s z e m e t elfoglaló d a r a b v o l n a , h o g y n á l á n á l s z e b b e t m é g n e m l á t t a m . L á t t a m , m o n d o m , T a t á t : de ezt a ' g y ö n y ö r ű s é g e t k e g y e t l e n ü l m e g fizettette v e l e m a ' sors.

21 Maji 8 ó r a k o r é r t e m ide, 's lOkor kocsira ü l t e m , h o g y K o m á r o m felé m e h e s s e k . A ' l o v a k v á g t a t v a v i t t e k - k i a ' S z a r k a c z í m e r ű fogadóból, végig r a g a d t a k a ' v á r o s o n , 's a ' m e z ő n felfor­

d í t o t t a k . A ' m i n t t a l p r a á l l o t t a m , 's b u g y o g v a m e n t belőlem a ' vér, c s a k a ' k é t s z e m e m r e v o l t g o n d o m , h a l á t e? — N e m v o l t b a j a sem e g y i k n e k , s e m m á s i k n a k . í g y t e h á t a z o n n a l m e g i n d u l t a m a ' v á r o s felé. E g g y p a r a s z t m e n y e c s k e , m e g l á t v á n , h o g y fejem előre n y ú l a ' lefolyó v é r m i a t t , elimbe j ö t t 's k é z e n fogva h o z o t t a f o g a d ó b a . A ' k a t o n a i felcsert B r a u n n e v ű t a ' v á r o s k ö z e p é n l e l t e m , m i d ő n betegeihez m e n t , t e h á t e l h o z t a m m a g a m m a l . I t t le v e t k e z t e m , 's ú g y lelte, h o g y a ' b a l k a r o m sem t ö r t el, sem m e g n e m h a s a d t a ' c s o n t j a , h a n e m csak felette n a g y confusiót szenve­

d e t t . M i n d az öt u j j o m ú g y m o z g a t h a t t a m és m i n d ez ideig ú g y m o z g a t h a t o m , h o g y h a k l a v i r o z n i t u d n é k , v e r h e t n é m , c s a k a ' b a l k ö n y ö k ö m e t t a r t s a v a l a k i . A z o n n a l í r t a m , D r N a g y S á m u e l n e k K o m á r o m b a , h o g y j ö j j ö n . E l j ö t t . Ö is b i z t a t ; h o g y n i n c s t ö r é s , sem h a s a d á s , sem ficzamodás, h a n e m h o g y a ' confusió g y ó g y u l á s t k i v a n . I t t felcser is, D o c t o r is, p a t i k a is, fogadó is v a n . É s így olly jól v a g y o k , a ' h o g y illy szerencsétlenségben l e h e t e k . A ' fyziogno-m i á fyziogno-m fyziogno-m á r a l k a l fyziogno-m a s i n t vissza á l l o t t . Még az o r r o fyziogno-m n y e r g e v é r e s és d a g a d t . D e az e l m ú l i k . E z e k e t a z é r t í r o m az U r n á k , h o g y h a A s s z o n y á m S e m j é n b e n v a n , j e l e n t é s t t e h e s s e n . í r o k e r á n t a R e g -m e c z r e is, h o g y h a o t t t a l á l lenni, o t t t u d j a az e s e t e -m e t és g o n d n é l k ü l légyen.

Susi H ú g o m n a k a ' Mufti és a ' t a v a l y s á n t í t ó k a n c z á m e r á n t í r t a m P e s t r ő l , h o g y a ' V á r a d i U r n a p i v á s á r k o r Dienes á l t a l a d a s s a - e l m i n d a ' k e t t ő t m i n é l d r á g á b b a n v e h e t i k . A ' Csikó meg m a r a d j o n . E d d i g r e m é n y l e m m e g h í z t a k .

G y u r k á n a k s e m m i b a j a n i n c s a z o n felül, h o g y ő sem e s e t t p á r n á r a , 's b e c s ü l ö m b e n n e , h o g y a ' m i n t e s e t e m e t l á t t a 's o n n a n e l j ö t t e m , (úgy m o n d j á k a ' v á r o s i a k ) a z t k i á l t o t t a , hogy i n k á b b ő v e s z e t t v o l n a el m i n t h o g y az ő jó U r á n a k v a n ez a ' b a j a . A ' k o ­ c s i m o n 12 frt á r a k á r t t e t t az esés.

I t t eggy k a p i t á n y B é z s á n (a' ki Miklóst ismeri) j ö t t l á t n i , 's F ő s z o l g a b í r ó O r d ó d y ; B á k ó n é Excellja p e d i g ide i z e n t , h o g y lehet e

v a l a m i b e n s z o l g á l a t o m r a . A ' Gróf E s z t e r h á z y Prsefectusa Mélt.

B e z e r é d y I g n á c z U r K o m á r o m b ó l izene D r N a g y S á m u e l á l t a l , h o g y h a m e g é r k e z i k a ' Gyűlésből, m e g l á t o g a t .

E g g y h é t a l a t t i n n e n k i s z a b a d u l o k , és D r N a g y ferdőbe h a j t , h o v á ú g y is s z á n d é k o z t a m .

Az én Bécsi ú t a m n e m farsangolás ; n o h a örülök, h o g y B é c s e t v a l a h a m e g i n t m e g l á t h a t o m ; h a n e m p l á n u m a i m n a k elkezdésére t a r t o z ó lépés. B á r c s a k ő felsége m e g g y ó g y u l n a , m í g B é c s b e n leszek, h o g y a u d i e n t z i á t n y e r h e t n é k .

L e v e l e i m e t a ' p o s t á r ó l n e m kell u t á n n a m k ü l d e n i . D e az Ú r a z t a ' j ó t t e h e t n é , h o g y í r h a t n a n e k e m , m i k t ö r t é n t e k S e m j é n b e n és a z o n a ' földön o l l y a n o k , a ' m i k e t m é l t ó t u d n i . Ágens Vitéz József ú r h o z kell adresszirozni leveleimet.

A j á n l j o n az U r A s s z o n y á m n a k kegyességeibe, k i n e k kezeit a l á z a t o s a n csókolom. K é r j e az U r A s s z o n y á m a t , h o g y légyen g o n d n é l k ü l . É n m i n d e n h é t e n fogok írni. A ' h ú g o m a t k ö s z ö n t ö m . A d i e u .

[ E r e d e t i j e özv. Kazinczy Arthurné l e v é l t á r á b a n P á n d o n . ]

5440. (601/a.)

Kazinczy — a n y j á n a k .

Bécs, 2. J u n . 1803.

É d e s A s s z o n y á m ,

N e m t u d v á n S e m j é n b e n v a n e A s s z o n y á m , v a g y R e g m e c z e n , o d a is írok, ide is. U t o l s ó M á j u s b a n felértem ide. K a r o m d a g a n a t j a n a g y o t l o h a d t . M i n d a ' d a g a n a t , m i n d a ' v e r e s - k é k szín a ' h ó n o m a l j á n k e z d v e le a ' k ö r ö m i g t a r t o t t ; de a ' d a g a n a t n a g y o t l o h a d t , és v a l ó b a n j o b b a n is v a g y o k . De idő kell a r r a , h o g y a ' baj egészen e l m ú l j o n . Megint m e g v á l t o z t a t t a m a ' p l á n u m o t . H o g y el k e r ü l j e m a ' r á z á s t a ' szekerén, h a j ó n m e g y e k le B u d á i g , m é g p e d i g m i h e l y t t h á l á m a t b e m u t a t h a t o m . V a r a s orral és n y a k b ó l fityegő kézzel n e m m e h e t e k o d a . A z t c o m m e n d a l j a m i n d e n , h o g y meleg ferdőbe m e n j e k . Vitéz á g e n s Ú r n e m j a v a s o l j a B á d e n t , m e r t k i m o n d h a t a t l a n u l d r á g a . A ' B u d a i ferdő igen j ó lessz. J ú n i u s b a n c s a k u g y a n Semjén­

b e n leszek.

T e g n a p v e t t e m a ' N a g y G á b o r levelét is : a z t R e g m e c z r e u t a s í t o m a ' m a i p o s t á v a l . A z t írja h o g y a ' D o c t o r fiú az az D o b s a F e r e n c z S a x o n i á b a n n e m felel, és eggy új p l á n u m o t csinál, m e l l y r ő l szóllani fog velem, a ' m i n t irja. A ' R e g m e c z i executionálisról a z t

63

itéli a ' m i t T ó t h P á p a i , R a g á l y i Jósef b a r á t u n k , és U z a . A d j a I s t e n , h o g y az ezen d o l o g b a n m e g c s a l t r e m é n y A s s z o n y á m n a k e l v i s e l h e t e t l e n n e k n e t e s s é k . É n u g y a n , ú g y á l d j o n - m e g az I s t e n , h o g y b e n n e egész hűséggel e l j á r t a m . H a a ' Vice I s p á n k é r d é s t tesz n á l a , m i n d e n h e l y r e h o z a t t a t i k . Csak h o g y az is új h a l a d é k .

I b r á n y i A n t a l t e g n a p m e n t h a z a . N a g y ö r ö m ö m r e v o l t h o g y feljött h o z z á m . Ö d e r é k fiú. A z u t á n is öszve a k a d á n k . H i t t , h o g y K ó t a j t e z u t á n se k e r ü l j ü k el. A j á n l o m m a g a m a t a n y a i kegyes­

ségeibe 's m a r a d o k a l á z a t o s h í v t i s z t e l e t t e l .

[ E r e d e t i j e özv. Kazinczy Arthurné l e v é l t á r á b a n P á n d o n . ]

5441. (609/a.)

Kazinczy — S z e n t g y ö r g y i J ó z s e í h é n e k .

T i s z t e l t d r á g a b a r á t n é m !

H a z a é r k e z v é n D e b r e c z e n b ő l , első d o l g o m v o l t a ' R o u s s e a u E m i l j é t kikeresni, 's í m e szolgálok vele. C s o n k a a ' k ö n y v , m e r t a ' k é t h á t u l s ó részét az, a ' k i n e k e g g y k o r olvasni a d t a m v o l t , elvesz­

t e t t e ; m i n d a z á l t a l ú g y hiszem, h o g y illy c s o n k á n is n y ú j t h a t ö r ö m ö t az A s s z o n y n a k D o c t o r n é A s s z o n y o m n a k ; 's ezen r e m é n y ­

ség a l a t t b á t o r k o d o m kérni, h o g y a z t n é k e m t ö b b é vissza n e a d n i m é l t ó z t a s s é k . É n az illy c s o n k á n m a r a d o t t k ö n y v e k e t n e m n é z h e t e m bosszúság, l e g a l á b b elkeseredés n é l k ü l ; 's így ez n á l a m h a s z n á l a t l a n fogna h e v e r n i , v a g y t a l á n k i is v e t n é m az ú t s z á r a ; m e l l y n e m újság n á l a m . A ' m i k e d v e s K i s ü n k ' v e r s é t S o p h i e j é n e k h a l á l á r a , — a ' B e r z s e n y i D á n i e l ' ódájit —• és a ' H a d n a g y L a k o s ' t e k i n t e t e t é r d e m l ő levelét íme k ö z l ö m az én igen s z e r e t e t t b a r á ­ t o m m a l , k i n e k m a g a m a t b a r á t s á g á b a a j á n l o m . M é l t ó z t a s s é k ő t e t e m l é k e z t e t n i ígéretire, h o g y az A u g u s t u s 18dikán reá b í z o t t dol­

g o k a t a ' m i K i s ü n k n e k megírja. Az n é k i szent t i s z t e lessz, 's én a z t v á r o m tőle, h o g y ö r ö m m e l fogja teljesíteni. A j á n l o m m a g a m a t igen n a g y becsű b a r á t s á g á b a 's m a r a d o k igaz t i s z t e l e t t e l

Az A s s z o n y n a k D o c t o r n é A s s z o n y o m n a k É r - S e m l y é n 21 d . A u g . 1803.

a l á z a t o s h í v szolgája : K a z i n c z y F e r e n c z .

[ E r e d e t i j e a d e b r e c e n i r e f . k o l l é g i u m k ö n y v t á r á b a n . K . 7 0 2 . 0 0 . ]

5442. (612/a.)

Kazinczy — B o s s á n y i S u s á n n á n a k .

É r - S e m j é n , A u g u s t u s 29. 1803.

É d e s A s s z o n y á m ,

Az i d e z á r t n a g y levél az A c s á d i levélre v a l ó v á l a s z o m . A ' dolog A s s z o n y á m e l ő t t k e d v e t l e n , az én r é s z e m r ő l p e d i g ollyan, m i n t a ' m i l l y e n e g y 26. h o l n a p o l t a f o j t o g a t o t t keserűség végső k i o m l á s a l e h e t . K é r e m A s s z o n y á m a t , az I s t e n n e v é b e n e g y k o r i s z e r e t e t é r e , m é l t ó z t a s s é k n é z n i az é n j a v a m a t is, a ' h á z közös j a v á t is, 's a ' k ö z n y u g o d a l m a t és a z t , h o g y az e g y k o r i e g y m á s h o z v a l ó b i z o d a l o m és s z e r e t e t h e l y r e állítódhassék és j ö j j ö n le A s s z o n y a n y á m ú g y , h o g y a d o l g o t l e é r k e z t é v e l v é g s ő k é p p e n elintézhesse. N e m l e h e t a z t t ö b b é r e m é n y l e n i , h o g y a ' d o l o g n a k t ö k é l e t e s m e g v á l ­ t o z t a t á s a n é l k ü l n y u g t o t l e l h e s s ü n k . P r ó b á l t u k a z t eddig, 's m i n d é g r o s s z a b b l e t t a ' dolog. í g y az I s t e n vissza h o z h a t j a a ' m e g b o m l o t t egyességet ; csak a z t á n e g y m á s t ú j r a n e b á n t s u k , e g y m á s o n ú j r a n e p r a e c e p t o r o s k o d j u n k , az e g y m á s ö r ö m e i t r e s p e c t á l j u k .

I t t az eső m e g n e m s z ű n t esni. H o l n a p c s a k u g y a n fel lessz m i n ­ d e n t a k a r í t v a , 's é p p e n t e g n a p m e n t el levelem S z a b ó P é t e r h e z , h o g y a ' Szalárdi e m b e r e k e t szóllítsa elő, k i k n e k m a g a m is í r t a m , h o g y j ö j j e n e k .

A d i n n y e s z á r a m e g s z á r a d o t t ; t ö b b é nem" fog érni. A ' legszebb d i n n y é k é r e t l e n m a r a d t a k . A ' m i szükség felett v a l ó lessz, N y í r i eladja.

A z Ö c s é m n e k k é t k a n j a d ö g l ö t t - m e g . Az e g y i k n e k a ' bélét v á g t a ki a ' m á s i k , a m á s i k n a k p e d i g a ' t o r k a k ö r ű i v o l t sebe. Meg­

n y ú z a t t a m . M o s t n e m v i h e t i k , m e r t b ü d ö s és k á r t t e h e t n e a ' sza­

k m á b a .

A ' k é p e k n e k v a l ó s k a t u l y á t k i c s i n y n e k h a g y t a az asztalos.

N y i l v á n a ' Laczi k é p é r ő l v e t t e a ' m é r t é k e t , m e r t csak az m e h e t e t t belé. É s így a ' fedeléhez k ö t t e t t e m a k é p e k e t , h o g y v a l a m i á l t a l n e l y u k a s s z a . A z A s s z o n y á m fekete főkötős k é p e k é t á r k u s p a p í r o s b a v a n a ' k é p e k k ö z t t . A z t a ' L a c z i r á m á j á b a l e h e t t e n n i R e g m e c z e n , m e r t az ü v e g e i t t e l t ö r t .

N a g y G á b o r j ó k o r v e t t e a ' P r o k u r a t o r i á t . N e m felelt n e k e m s e m m i t . H i h e t ő dolga v o l t .

A z t v á r v á n , h o g y a ' n y o m t a t á s olcsóbbá teszi az á r p á t , Á d á m

6 5

m a egy h e t e n e m v e t t á r p á t a ' h é t i v á s á r b a n , m e r t v é k á j á t 11 g a r a ­ son a d t á k v o l n a . N y í r i a z t m o n d j a , h o g y e l h a l a d h a t .

A ' sokáig k ö t e t l e n á l l o t t rozs szalmája igen fekete, de a ' szeme k i n e m hullott.

A ' köles le v a n v á g v a , de m é g fel nincs g y ű j t v e . A ' p a s z u l y l á b á n v a n .

H a t disznó, a z a ' k é t disznó és k é t m a l a c z t ö k k e l él az ó l b a n . A ' s z é n á t m é g felezni n e m l e h e t .

B e r z e v i c z y U r n á k b é fogom k ü l d e n i az O t o m á n y i í r á s t , h a m e g k a p o m o n n a n ; •— Á b r á n y b a pedig m a g a m m e g y e k , h a Á d á m D e b r e c z e n b ő l h a z a jő, h o v á az én k ö n y v e i m a l m á r i o m j á é r t m a k ü l ­ d ö m , m e r t a ' n a g y a l m á r i o m b ó l , k é t m á s a l m á r i o m o t c s i n á l t a t t a m .

A ' v e n n i p a r a n c s o l t a k a t m e g v e t t e m m i n d : csak a ' k é t o k a p a m u t v a n h á t r a , a z t h o l n a p h o z z a ki t a l á n Á d á m , m e r t h o l n a p r a í g é r t é k , h o g y kész lessz. — I t t a ' faluban s e m m i hír, s e m m i újság.

V á r a d r ó l s e m m i t sem t u d o k .

M a l i n a k k ü l d ö m a ' kis kátét. — A ' V i c z a y k é p é t is viszik fers-l á g b a n . K é r e m az Ö c s é m e t , hogy^r j u t t a s s a a ' F r i e d U r a m kezébe.

A j á n l o m m a g a m a t a n y a i kegyességeibe, az Ö c s é m e t és M e n y e ­ m e t 's Malit csókolom 's m a r a d o k a l á z a t o s t i s z t e l e t t e l

a l á z a t o s e n g e d e l m e s fija F e r e n c z .

[ M e g j e l e n t a z Irodalomtörténeti Közlemények 1 9 0 3 : 2 1 5 — 1 6 . 1.]

5443. (631/a.)

S á r o s y A n d r á s n é — K a z i n c z y n a k .

D e b r e t z e n 27 N b r . 1803.

É d e s K a z i n c z i m u g y h a l i á m é p p e n m o s t h o g y igen roszul v a n s t u d o m h o g y a b b a n ö r ö m é t t a l á l j a h o g y b a r á t a i b a l e s e t i b e n iá* r é s z t v e s z n e k a z é r t fogadja el t ő l e m szíves s a j n á l l á s o m a t h o z z á a d v á n a z t is h o g y egy b a r á t j a sem s a j n á l h a t y a i g a z a b b a n n á l l a m b e t e g s é g é b e n . K í v á n o m m i n é l eléb g y ó g y u l á s á t s a z t is h o g y m á r egyszer l á t h a s s u k , s a sok M i s s v e r s t e n d n i s s e k e t m e g m o n d h a s s a m ezzt p e d i g igaz szívvel ó h a j t v á n v a g y o k igaz b a r á t n é l y a , lében sie w o h l s c h a t z b a r e r F r e u n d u n d w e r d e n sie b a l d g e s u n d .

[ E r e d e t i j e a M a g y a r T u d . A k a d é m i a k ö n y v t á r á b a n . M . í r o d . L e v e ­ l e z é s . 4r. 2 9 . s z . ]

Kazinczy F . levelezése. X X I I . 5

5444. (631/6.)

V e r s e g h y F e r e n c — K a z i n c z y n a k .

B u d á n n 29. n o v . 1803.

K e d v e s , édes K a z i n c z y m !

T u d a k o z ó d o l i r á n t a m P e s t r e szólló leveleidben. E z b i z o n y o s jele, h o g y szeretsz. P e d i g én n é k e d ki n e m m o n d h a t o m , m e l l y k e l l e m e t e s j u t a l o m e l ő t t e m , hosszas s z e n v e d é s e i m u t á n n , a J ó k n a k s z e r e t e t e . E z t a r t y a fel b e n n e m e g y e d ü l a lelket új i n s é g i m b e n , m e l l y e k i t t h o n r e á m v á r a k o z t a k , 's m e l l y e k e t M a k k D o m o n k o s n a k k ö s z ö n ö k . 0 m é g s z e r e n c s é t l e n s é g ü n k előtt csürhe k a l m á r o k k a l t i t k o s kereskedésbeli t á r s a s á g b a e r e s z k e d v é n , s okot h a z a j ö v e t e l e ­ k o r rossz (vagy t a l á n c s a k t e t e t e t t rossz) á l l a p o t b a n t a l á l v á n , fel­

v e t t e az édes A n y á m ' n e v é v e l P e s t v á r o s s á t ú l p é n z e i n k e t , és czinkossai k ö z ö t t e l o s z t o t t a , k i k a z u t á n é p e n n e m k é s t e k g r i d á k a t csinálni, h o g y a t ö r v é n y n e k p r o t e c t i o j a a l a t t l o p h a s s a n a k . E l a d t a a z o n n k í v ű l az én házi eszközeimet is, k ö n y v e i m m e l e g g y ü t t , m á z s a s z á m r a , a m m i n t m o n d g y a , 's h a z a é r k e z é s e m k o r olly n y o ­ m o r u l t á l l a p o t b a n t a l á l t a m az édes A n y á m a t , h o g y , h a a b o l d o g u l t E g r i P ü s p ö k t ű i 200 ft pensiócskája n e m v o l t v o l n a , k o l d u l n i a k e l l e t t v o l n a . Az v o l t B a r á t o m ! a m i g y ö n y ö r ű M a k k u n k t ó l leg­

szebb, h o g y m é g az Í r á s a i n k a t is kezébe k e r í t v é n , m i n e k u t á n n a szegény öreg s z ü l ő m ö t m i n d e n é b ő l k i f o s z t o t t a , ú g y b á n t vele, m i n t e g y e l v e t e t t féreggel. G o r o m b a t i r a n n u s s a l e t t . Ö a r r a t a r t o t t s z á m o t , h o g y én a n a p v i l á g o t s o h a sem v a g y l e g a l á b b A n y á m h a l á l a e l ő t t n e m l á t o m , m e l l y n e k s i e t t e t é s é b e n szinte olly szorgal­

m a s v o l t , v a l a m i n t a s z a b a d u l á s o m r a szükséges r e n d e l é s e k b e n lassú. H a Szén A n t a l m e g n e m i j e s z t e t t e v o l n a azzal, h o g y N é m e t ­ ú j v á r b a n l a k ó a t y á m f i a i á l t a l a d a t be I n s t a n t i á t , Ö az An3^ám n é v é v e l i s m é t i n s t a n t i á t í r t v o l n a , m e g f i z e t t e t t e v o l n a , és a h e l y e t t h o g y e l k ü l d g y e , s z é t s z a g g a t t a v o l n a . N e m beszéllem én ezeket n e k e d B a r á t o m ! i n d u l a t b ú i . D o c u m e n t u m o k v a n n a k k e z e m b e n , m e l l y e k b ú l szóllok. M e r t Ő m e g h a l l v á n s z a b a d u l á s o m o t , s ú l y o s a n l e b e t e g e d e t t ; é r k e z é s e m e t p e d i g szemeivel l á t v á n , a n n y i r a elvesz­

t e t t e a T r a m o n t á n á t , h o g y a ' p é n z e k i r á n t v a l ó c a u s á k r a n é z v e I n f o r m a t i o t k é r v é n tőlle b a r á t s á g o s a n , ö e h e l y e t t egy n y a l á b rész s z e r i n t s a j á t , rész szerint hozzá szóló í r á s o k o t és leveleket a d o t t k e z e m b e , m e l l y e k b ú l T ó t p á p a i ú r r a l k ö n n y ű v o l t á t l á t n u n k , , h o g y Ö m a l a fide j á r t e' d o l g o k b a n , és h o g y az a n y á m n a k legális

67

a c t i ó j a v a n ellene. A n n y i r a m e g h á b o r í t o t t a s z e g é n y t a rossz lelki-ö s m é r e t . Most m á r p r o c e s s u s k o d n o m kell az A n y á m n e v é v e l , h o g y e' rossz e m b e r e k n e k k e z é b ü l p é n z e i n k n e k l e g a l á b b v a l a m e l l y r é s z é t vissza c s a f a r h a s s a m .

Ö s m e r e t e s e l ő t t e d , B a r á t o m ! a m a felséges g y ö n y ö r ű s é g , m e l l y e t egy í r ó érez, m i k o r í r ó - t á r s a i n a k m u n k á i t olvassa, k i k e t ö s m e r , t i s z t e l és szeret, m i n t t u d o m á n y b é l i B a j t á r s a i t . Mikor s z o b á m b a n k ö r ű i n é z e m m a g a m a t , s e g y ü d ő s m a g y a r l i t e r á t o r a i n k -n a k m u -n k á i közül csak e g y e t sem t a l á l o k b e -n -n e , ú g y k í -n l ó d h a t o k , ú g y e p e k e d h e t e k , m i n t h a e t u d ó s B a r á t i m e l h a g y t a k , m e g v e t e t t e k v o l n a . H a l á l o m előtt, így szóllok m a g a m b a n , t a l á n e g y i k e t sem ö l e l h e t e m m e g k ö z ö l ö k t ö b b é , s h e l y e t t e k m é g c s a k k ö n y v e i k b e n se g y ö n y ö r k ö d h e s s e k e z e n t ú l ? K i s I s t v á n y ú r r a l , k i t n a g y o n be­

csületes e m b e r n e k t a l á l t a m , m e g ö s m e r k e d v é n , k ö n y b e b o r u l t szem­

m e l n é z e g e t t e m b ó t t y á b a n az új p r o d u c t u m o k n a k t i t u l u s s a i t , a n é l k ü l h o g y r e m é n y s é g e m v o l t v o l n a , k é t h á r o m e s z t e n d ő előtt v é l e k b ő v e b b e n m e g ö s m e r k e d h e t n e m . Az illyen g o n d o l a t o k t e r h é t T e k é p e s v a g y á t l á t n i . H á t h a m é g ollykor k e d v e m d u r r a n v a l a m i t írni, v a g y a ' m i t í r t a m 's m a g a m m a l h a z a h o z t a m , j o b b í t g a t n i , 's a ' k ú t f o r r á s ó k a t , m e l l y e k e r r e szükségesek v o l n á n a k , 's m e l l y e k r e m é g s z e r e n c s é t l e n s é g e m b e n d o l g o z g a t v á n , t á m a s z k o d t a m , n e m t a l á l o m : ó h ! melly n e h e z e n v i s e l t e m a k k o r s o r s o m o t , B a r á t o m ! olly n e h e z e n m i n t a s z e g é n y m e s t e r e m b e r , a k i h a z a é r k e z v é n , s z e r s z á m a i n é l k ü l t a l á l j a h á z á t , m e l l y e k n é l k ü l k e n y e r é t n e m k e r e s h e t i .

V i r a d n a k u g y a n t ö b b felül r e m é n y s é g e i m , É d e s e m ! és a szük­

s é g e t a legszükségesebb d o l g o k b a n m i n d e d d i g n e m é r z e m . Swarz G y ö r g y ide v a l ó n é m e t comicus, régi b a r á t o m , m i h e l y t h a z a ér­

k e z t e m , tisztességesen f e l r u h á z o t t . P ü s p ö k e i m , Vilt József és S z a b ó A n d r á s u r a k n e m c s a k m e g n e m h ű l t e k h o z z á m , h a n e m i r á n t a m v a l ó a t y a i s z o r g a l m a i k o t , k i v á l t a p e n z i ó m n a k vissza n y e r é s é r e n é z v e , m é g m e g is d u p p l á z z á k . K i s I s t v á n y ú r í r á s k á i m -n a k k i a d á s á t felvállalta, ille-ndő r e m u -n e r a t i ó t Ígérvé-n é r t e k . P r o c e s s u s s a i m á l t a l is csak vissza szerzek v a l a m i t . D e v a j m i n e h é z , É d e s e m ! m e g l e t t e s z t e n d e i m b e n , m i k o r régi k e r e s m é n y i m -m e l n y u g o d a l o -m b a n kellene é l n e -m , keresni k e z d e n i !

E z e k e t c s u p á n c s a k a z é r t írom, h o g y s z í v e m e t k e b e l e d b e ki-ö n t v é n , k ki-ö n n y e b b s é g e t lelhessek. A t e k á r a i d n a k n a g y r é s z é t h a l l o t t a m ; k í v á n o k e r ő t és férfi szívet m i n d elfelejtésekre, m i n d

5*

p e d i g h e l y r e h o z á s o k r a . H o g y e n g e m e t a j ó e m b e r e k n e k szerete­

t e k b e a j á n l y , n e m k é r e m tőled, m e r t e r r e jó szíved a n é l k ü l is k é s z t e t : de, h o g y K i s I s t v á n y ú r n á l , h a jó m ó d j á t e j t h e t e d , m u n -k á c s -k á i m n a -k -k i a d á s á t sürgesd, a -k i a d o t t a -k a t pedig, m i h e l y t k e z e d h e z j u t a n d a n a k , a v e v ő k n e k a j á n l d , a r r a n a g y o n k é r l e k , m i v e l j ó szíved a z t n e m t u d h a t t y a , melly h a s z n o s lehet n e k e m e' s z o l g á l a t o d .

A m a m u n k á m n a k n e v e , m e l l y n e k első s z a k a s z o c s k á j á t m á r K i s u r a m n a k kezébe a d t a m ; Költeményes Enyelgések, különféle versnemekben. Előre v a n k ü l d v e b e n n e a v e r s n e k a m u s i k á b ú l v a l ó m a g y a r á z a t t y a . A d a r a b o c s k á k t ö b b n y i r e c o m i c u m o k . N é g y részecskére v a l ó n á l l a m m á r készen v a n .

E g y m á s i k m u n k á m Rikóti Mátyás n e v é t viseli, n é g y s o r ú r i t m u s o k b a n . Az egész P o é m a 12. d a l b ú i áll, és R i k ó t i n a k , e g y rosz m a g y a r p o é t á n a k s e g y s z e r s m i n d K á n t o r n a k l a u r e a t i ó j á t a d g y a elő. Bele f o n t a m a m e s é b e a P o é t i k á n a k m a j d n e m m i n d e n r e g u l á i t , de k i v á l t a Kis gustusnak s a t i r i z a t i ó j á t , m e l l y n e k k ö t e l e i b ű i n e m z e t ü n k olly n e h e z e n veczödik ki.

H a r m a d i k kis m u n k á m n a k a n e v e : N e u e , m i t G r u n d é n u n t e r s t ü t z t e H u n g a r i s c h e S p r a c h l e r e , worin die v e r s c h i e d e n e n M u n d u n d S c h r e i b a r t e n a n g e z e i g t u n d die R e g e i n a u s d e r m o r g e n l á n d i -schen B a u a r t der S p r a c h e selbst hergeleitet, m i t d e n d e u t s c h e n R e d e n s a r t e n z u s a m m e n g e h a l t a n u n d d u r c h Beispiele e r l á u t e r t w e r d e n .

E z e n 22 e s z t e n d e i g d o l g o z t a m . R é v a i n a k d e á k u l í r t m a g y a r G r a m m a t i c á j a , ú g y látszik h o g y ú t a m b a n v a n . K i s I s t v á n y ú r m é g a p l á n u m á t n e m l á t t a . N e m t u d o m m i t fog r á szóllani? Más­

hoz p e d i g m á r c s a k n e m a k a r n á m v i n n i . Csinálok e b b ő l egy m a g y a r C o m p e n d i u m o t is, e n é v a l a t t : A tiszta Magyarság, avagy a magyar ortografiának, helyesen szólásnak és versszerzésnek okokkal támoga­

tott regulái; m e l l y n e k t ö b b felénél m á r kész is.

N e g y e d i k e n é v a l a t t készül : Az emberi nemzetnek rövid som­

mába vont Históriája, mellyben az emberi tulajdonságoknak áltáljában való rajzolása, a legnevezetesebb orszaglásoknak eredetei; virágzásai és hanyatlásai, az emberiségnek közönséges gyarapodásával együtt rövideden előadatnak. D e e z t n e m f o l y t a t h a t o m , m é g a m a franczia és a n g l u s k ö n y v e k e t , m e l l y e k b ű l h a z a é r k e z é s e m e l ő t t d o l g o z t a m , a m a h i s t o r i k u s o k k a l e g y ü t t , m e l l y e k e t az a n y á m n a k g y ö n y ö r ű t ú t o r a e l p a z a r l o t t , meg n e m s z e r e z h e t e m .

6!»

H o g y s z á n d é k o d v a n , n e m t u d o m , m i n é m l i m u n k á d a t közre b o c s á t a n i , K i s u r a m t ú l ö r ö m m e l é r ( t ) e t t e m . H a m é g ennél is n a g y o b b ö r ö m e t a k a r s z n e k e m csinálni, írd m e g r ö v i d e d e n fogla­

l a t j á t , v a l a m i n t e g y é b m u n k á i d a t is, m e l l y e k e t pallérozgatsz v a g y készítesz. H o z z u k helyre B a r á t o m ! a m i t kilencz e s z t e n d ő a l a t t k é n y t e l e n e k v o l t u n k e l m u l a t n i !

A m a g y a r T h e á t r o m , h a l l o m , D e b r e c z e n b e n v a n . T ö b b e t felőle n e m t u d h a t o k . H a t e a j á t s z ó k n a k személlyeirűl, a d i r e c t o r r ú l v a g y P r o t e c t o r r ú l és a J á t é k d a r a b o k r ú l v a l a m i t h a l l o t t á l , közöld v e l e m . Swarz B a r á t o m n a k v a n n a k e g y n e h á n y igen é r z é k e n y d a ­ r a b j a i k é z í r á s b a n ; c s i n á l h a t n é k belőllök a m a g y a r o k s z á m á r a e g y n e h á n y a t .

H á t N a g y v á r a d r a j á r s z e ? és h a jársz, m o n d m e g n e k e m , kérlek, e m l é k e z i k e m é g r ó l a m B e t l e h e m n é , s z ü l e t e t t R e v i c z k y R ó s i ? H a emlékezik, csókold meg — k e z é t h e l y e t t e m . S z e r e t n é m l á t n i ! N e m jön-e n é m e l l y k o r P e s t r e ? k é r d e z d m e g , h a i m á d k o z o t t - e m á r az E g r i P ü s p ö k lelkéért, h o g y bocsássa m e g az I s t e n s z a r v a s b o l o n d s á g a i t ?

E g y k é t énekecskével, m e l l y e k e t v a l a h a ö r ö m e s t h a l l o t t á l , k e d v e s k e d n é k , m i v e l m e g j o b b í t o t t a m ; de a Költeményes Enyelgé-sekben az é n e k r e v a l ó k ó t á k k a l e g y ü t t a n é l k ü l is elő fognak ke­

rülni. Találsz m e l l e t t e k u j j a k o t is. Mivel a B u d a i K i r á l y i T y p o -g r a p h i á b a n m á r k ó t á k is v a n n a k , k ö n n y ű lesz, h a K i s u r a m n a k t e t s z e n i fog, É n e k e i m e t k ü l ö n ö s e n az I n s t r u m e n t u m r a v a l ó k ó t á k ­ k a l is k i n y o m t a t n i .

M o s t egyszer k e d v e m r e k i p a p o l t a m veled m a g a m a t ! H a so-k a l l o d í r á s o m a t , a d d vissza a so-k ö l c s ö n t . É l l y és szeresd

V e r s e g h y d e t m s k . V e t t e m V e r s e g h i n e k ezen levelét É r - S e m l y é n b e n , J a n u á r 6 d i k á n , 1804. — K a z i n c z y F e r e n c z m s k .

[ M á s o l a t b a n a M a g y a r T u d . A k a d é m i a k ö n y v t á r á b a n . T ö r t é n i . 4r.

1 5 . s z . M e g v a n a D u c s a y D é n e s b i r t o k á b a n l e v ő K r a y n i k - f é l e m á s o l a t i k ö t e t b e n i s a 2 1 1 — 2 1 5 . l a p o k o n . . ]

5445. (650/a.)

R u z s i c s k a y G y ö r g y — K a z i n c z y n a k .

P r a g d e n 17 F e b r . 1804.

E d l e r G r o s s m ü t h i g e r F r e u n d !

A m 9 - t e n des k ü n f t i g e n M o n a t s w i r d es b e r e i t s ein J a h r s e y n , a n d e m ich hier i n P r a g a n l a n g t e , u n d ein n e u e s B ü r g e r l e b e n zu l é b e n anfieng. D a s s es w e d e r m e i n e N a c h l á s s i g k e i t , n o c h m e i n e V e r g e s s e n h e i t a n Sie u n d a n I h r e G r o s s m u t h b i s h e r n i c h t g e d a c h t u n d n i c h t g e s c h r i e b e n zu h a b é n , sey, w e r d e n Sie leicht z u g e b e n , w e n n Sie n u r e r s t m e i n e bisherige G e s c h i c h t e h ö r e n w e r d e n . Die ich j e d o c h für izt n o c h z u r ü c k lasse, i n d e m m i r h a u p t s á c h l i c h u n d v o r allén D i n g e n d a r á n gelegen ist, I h r , m i r so s c h a t z b a r e s D a s e y n , u n d I h r e G e w o g e n h e i t gegen m i c h , zu wissen. N u r soviel z u m v o r a u s : Meine L a g e u n d U m s t á n d e sind wirklich so beschaffen, wie ich sie n o c h in N o 7. öfters b e f ö r c h t e t h a t t e . I c h k a n n n e m -lich (aus U n g a r n u n d W i e n verwiesen u n d auf P r a g e i n g e s c h r a n k t , o h n e F r e u n d , o h n e B e k a n n t e n , u n d o h n e Geld in e i n e m fremden L a n d e ) k e i n e n D i e n s t finden, u n d m u s s m e i n L é b e n m i t e l e n d e r T a g s c h r e i b e r e i auf elende W^Teise d u r c h b r i n g e n . N i c h t e i n m a h l ist m i r d a s G l ü c k zu Theile g e w o r d e n m e i n e K i n d e r e r h a l t e n u n d gesehen zu h a b é n , welche n o c h in W i e n sind, u n d m i c h so w e n i g k e n n e n , als ich sie. Mein W e i b ist a b e r n o c h A° 1795. als ich noch w á h r e n d des Prozesses in W i e n w a r , g e s t o r b e n .

W e n n n u n dieser m e i n Brief Sie findet, u n d ich I h r e G u n s t n i c h t v e r l o r e n h a b e , so a n t w o r t e n Sie m i r auf d a s schleunigste, d a m i t ich m i c h n a c h h e r d o c h e i n m a l seit vielen J a h r e n e x p e c t o r i r e n k ö n n e . D e s ich in der süssesten H o f n u n g u n d E r w a r t u n g g e h a r r e — E d l e r G r o s s m ü t h i g e r F r e u n d

I h r e r g e b e n s t e r D i e n e r P r o b u s R u z s i t s k a y m p . P s . A M a g y a r N ó t á k m i a t t ist m e i n V o r s a t z u n d P l a n noch d e r n e m l i c h e . N u r b i n ich ein zu grosser B e t t l e r , u m i h n zu b e -w e r k s t e l l i g e n . H a b é n Sie die G ü t e , u n d b e r i c h t e n m i c h , -w a s m i t denjenigen S t ü k e n g e s c h e h e n sey, die ich I h n e n m i t g e g e b e n h a b e ; u n d ob es n i c h t r a t h s a m w á r e , bei einer A u s g a b e i m Stiche, sie a n einen u n g a r i s c h e n M a g n a t e n zu dediciren, wozu sie selbst diese D e d i c a t i o n in d e r u n g a r i s c h e n S p r a c h e e n t w e r f e n u n d m i r z u s e n d e n

71

k ö n n e n . I c h g l a u b e es m ö c h t e u m so m e h r auffallén, w e n n s o e t w a s a u s e i n e r P r a g e r P r e s s e e r s c h i e n e .

V o r a l l é m a n d e r n a b e r b i t t é i c h u m I h r e A n t w o r t u n d g e n a u e A d r e s s e . D i e m e i n i g e ist : A n G e o r g P r o b u s R u z s i t s k a y , a n d e r S c h l o s s s t i e g e b e i m g o l d n e n E n g e l i m 2^t S t o c k .

[A Ruzsitskay György három levele előtt levő 1. és 2. számú papirosszeleten Ruzsitskay következő följegyzései olvashatók:]

I m p e r a t ; h u n c frsenis, h u n c t u c o m p e s c e c a t e n á .

I n c a r c e r e a r c i s M u n k á t s s u b N o 7° s u p r e m s e seriéi 4 6^{t 0} n o t a die 5^a Á p r i l i s 1801.

M u n k á c s i V i n c z l é r l e á n y é n e k e 24. J u n . 1801.

G e o r g R u z s i t s k a y .

[ M á s o l a t b a n a M a g y . T u d . A k a d é m i a k ö n y v t á r á b a n . T ö r t é n i . 4 r . 1 5 . s z . ]

5446. (667/a.)

S á r o s y A n d r á s n é — K a z i n c z y n a k .

[1804. m á r c ? ] F e l e t t e t s u d á l k o z o m , h o g y hol t é b o l y g o t t az a levél o l y s o k á i g ; é n s e m t u d o m a s z t m e g m a g y a r á z n i m a g a m n a k n é k e m is t s a k m o s t i r a B . U r s m a j d a n n a k is h á r o m h o l n a p j a l e t t v o l n a m i o l t a n é k e m n e m í r t é n n e m t u d o m h a í r o k é n e k i m á r a d d i g m i g le j ő . M á j u s b a n a k a r m e g l á t o g a t n i , a k k o r t a l á n S e m l y é n b e n is el m e g y é n , d e h a í r o k m i n d a s z t m e g í r o m a l e v é l b e n a m i r e k é r t . é n e n a p o k ­ b a n s o k a t b e t e g e s k e d t e m s m o s t is e g y oly e r ő s k ö h ö g é s v a n r a j ­ t a m , h o g y alig v a g y o k el m i a t t a , n e m v a g y o k é n m o s t a n o l y m a g á n o s o n m i n t e d d i g , é n u g y a n n e m m e g y e k m o s t is s e h o v á h a n e m t s a k m i n d é g j ö n v a l a k i h o z z á m , el t e l i k az i d ő , e g y j ó l e á n y is v a n m o s t a n m e l e t t e m az a k i V a y I s t v á n n é n á l v o l t s m o s t Consilj L o n y a i t o l j ö t t h o z z á m , az K ö v i Proffes. t e s t v é r j e , n e m t u d o m h a l l o t t a é K a z i n c z y h o g y B a y I s t v á n n a k m e g é n t m e g h o l t a z

felesége g y e r m e k á g y b a s az g y e r m e k él. T e s s é n y i U r a t is m a t e m e t i k i t t e n t e g n a p h o l t m e g , i t t h a l á l j á r n e m fél é tőlle, lében Sie w o h l lieber F r e u n d u n d d e n k e n sie a n m i c h .

[ E r e d e t i j e a M a g y a r T u d . A k a d é m i a k ö n y v t á r á b a n . M . í r o d . L e v e ­ l e z é s . 4r. 2 9 . s z . ]

5447. (67I/a.)

H i r g e i s t F e r e n c — K a z i n c z y n a k .

W i e n , d e n 17. April. 1804.

W e r t h e s t e r F r e u n d !

D a s s Sie sich wohlbefinden, u n d zufrieden lében, ziehe ich g a r n i c h t in Zweifel, i n d e m m i r F r e u n d J u h á s z schrieb, d a s s Sie W e r k e schreiben, die gelobt w e r d e n , u n d dies sezt W o h l b e f i n d e n u n d Z u f r i e d e n h e i t v o r a u s . A u s I h r e n v o r j á h r i g e n S c h r e i b e n e r s a h ich, wie Sie m a n c h e n K a m p f zu führen, m a n c h e D e m ü t h i g u n g zu e r t r a g e n , m a n c h e sich a u f t h ü r m e n d e Sorge z u ü b e r w á l t i g e n h a t t e n ; a n d r e r Seits s a h ich, wie Sie allén diesem eine felsenfeste G e d u l d e n t g e g e n s e t z e n , wie zu I h r e r E r q u i c k u n g g u t e M e n s c h e n sich a n Sie anschliessen, u n d wie ü b e r h a ú p t I h r e edle D e n k u n g s a r t u n d H a n d l u n g e n , I h n e n , t r o z des v e r z o g e n e n H o r i z o n t s , R u h e u n d Z u f r i e d e n h e i t g e w á h r e n . E i n d e n k e n d e r u n d m i t F á h i g k e i t e n be-g a b t e r M a n n , der viel be-g e l i t t e n h a t , t h u t a m b e s t é n , w e n n er sich v o n d e r W e l t z u r ü c k z i e h t , u n d sich d e n M u s e n w e i h t , je m e h r er litt, je schöner er s c h r e i b t , d e s t o m e h r B e w u n d e r u n g flösst er ein, d e s t o e r h a b e n e r k o m m t er d e n s t a u n e n d e n M e n s c h e n v o r . K o m m e ich ins V a t e r l a n d , w e r d e ich n i c h t e r m a n g e l n m i r I h r e W e r k e a n -zuschaffen, u n d sie gewiss m i t V e r g n ü g e n zu lesen, b i n ich z u m v o r a u s ü b e r z e u g t .

Sie sehen, edler F r e u n d , d a ich I h n e n von W i e n schreibe d a s s ich B ö h m e n u n d d e n Grafen verlassen h a b e . D o r t h a t t ' ich k e i n e L u s t m e h r : des Grafen H a n d l u n g e n sind v o n seinen s c h ö n e n W o r t e n u n d V e r s p r e c h u n g e n oft sehr v e r s c h i e d e n . E r h a t Menge Pláne, die er n i c h t a u s f ü h r t ; liebt n e u e L e u t e , u n d verwirft die A l t é n , u n d a u s der R u h m s u c h t alle glücklich zu m a c h e n , m a c h t er w o h l n i e m a n d e n . E r h a t einen j u n g e n A l b a n i e r u n d einen J u r i s t e n a u s P r a g bei sich, a u s j e n e m wollt er e r s t einen A p o t h e k e r , h e r n a c h e i n e n H o f m e i s t e r , u n d j e z t einen K a u f m a n n m a c h e n , diesen will er n a c h W i e n schicken, u m die H a n d l u n g im Grossen

73

z u e r l e r n e n . Als ich zu i h m k a m , wollte er m i c h zu T u c h m a c h e r n u n d G l a s f a b r i k a n n t e n schicken u m b e y d e K ü n s t e zu lernen, d e n n d a m a l s wollte er F a b r i k e n e r r i c h t e n ; n a c h 6 W o c h e n d a c h t ' er n i c h t m e h r d a r á n . I m v e r g a n g e n e n H e r b s t wollte er m i c h m i t e i n e m L e i t e r w a g e n m i t W a a r e n b e l a d e n n a c h U n g a r n schicken, es k a m n i c h t zur A u s f ü h r u n g , a u c h h á t t ' ich m i c h dafür b e d a n k t , d e n n ich h á t t e reisen sollen in Gesellschaft eines J u d e n , d e r sich aufs h a n d e l n u n d s c h a c h e r n g u t v e r s t e h e . Z u l e t z t wollte er m i c h z u m R e n n t m e i s t e r m a c h e n , u n d sagte, weil ich d a s Sitzen g e w o h n t bin, w i r d es m i r a n g e m e s s e n seyn, w e n n ich i m m e r b e i m R e c h -n u -n g s t i s c h sitze,- d a w á r ich ei-n w a h r e r L a s t e s e l g e w o r d e -n , d e -n -n d i e R e c h n u n g s a r t ist so vervielfáltigt, d a s s m a n alles fünf bis s e c h s m a h l a b s c h r e i b e n m u s s . A n S o n n t a g ' geschehen die Z a h l u n g e n , alsó a u c h d e r ist n i c h t frei. I c h d a c h t e m i r , l á n g e r w e r d ' ich dein d u p l é n i c h t s e y n u n d d r a n g auf m e i n e R ü k k e h r . D e r Gráf l o b t u n s e r L a n d , s c h i m p f t a b e r auf u n s U n g a r n , weil er i r g e n d w o h ö r t e : t a l i g a n e m szekér, t ó t n e m e m b e r Als B ő h m e r e c h n e t er sich u n t e r die T ó t , j e t z t sollt' er kein M e n s c h s e y n ! W e l c h e L á s t e r u n g !

Alléin, t h e u r e r F r e u n d , a u s B ő h m e n b r a c h t ' ich einen Z u s t a n d m i t , d e r m i c h in L e b e n s g e f a h r s e t z t e . I c h w a r g e w o h n t f r ű h m o r g e n s i m m e r auf F e l d e r n u n d i n W á l d e r n zu g e h n , legte m i c h oft ins f e u c h t e Gras, u n d b e k a m u n t e r der H ü f t e eine G e s c h w u l s t , die a u f b r a c h , u n d wegen U n w i s s e n h e i t des d o r t i g e n A r z t e s , d e r m i c h v e r s i c h e r t e , d a s s es n i c h t s zu b e d e u t e n h á t t e , u n d zu heilen wird, grif es innerlich u m sich weiter, so d a s s eine F i s t e l d a r a u s w u r d e , b e r e i t s ists d e r fünfte M o n a t h , d a s s ich d a s Z i m m e r h ű t e , ich w u r d e fünfmal, n i c h t o h n e grossen S c h m e r z e n g e s c h n i t t e n , h a b a b e r izt d o c h H o f n u n g b a l d h e r g e s t e l l t zu w e r d e n . S e h e n Sie, g e s c h á t z t e r F r e u n d , a n j e n e grosse U n g l ü c k s k e t t e m u s s ich a u c h diese ziemlich b e t r á c h t l i c h e a n s c h m i e d e n , w e r d ' ich n o c h m e h r e r e a n s c h m i e d e n müssen'? wo find ich d e n R o s e n p f a d meines L e b e n s ? vielleicht n i r g e n d s , m e i n e t w e g e n , o m n i a i d e m ! ist d e r m á c h t i g e T r o s t s p r u c h , es k o m m t n u r d a r a u f a n , K r á f t e g e n u g zu s a m m e l n u m i h n ver-d a u e r n zu k ö n n e n , u n ver-d ver-die Zeit a b w a r t e n , ver-die alles G l ü c k u n ver-d U n g l ü c k e n d e t ; d a n n k a n n m a n n o c h m i t grösserer Ü b e r z e u g u n g a u s r u f e n : O m n i a i d e m ! ich will i h n j e d o c h n u r d a n n beherzigen, w e n n m a n ein g u t e s Gewissen h a t , u n d seine L a g e n i c h t á n d e r n k a n n . O b w o h l ich k r a n k bin, so b i n ich d o c h r e c h t v e r g n ü g t , weil ich m e i n e l a n g e n t b e h r t e H e r z e n s s c h w e s t e r t á g l i c h v o r A u g e n

h a b e , u n d ihre z á r t l i c h e Sorgfalt, m i c h a n n i c h t s M a n g e l l e i d e n l á s s t ; a u c h n i m m t Sie L e k z i o n e n v o n m i r in d e r f r a n z ö s i s c h e n u n d i t a l i e n i s c h e n S p r a c h e . W e l c h ' w o n n e v o l l e r A u g e n b l i c k , w e n n ich i h r e F o r t s c h r i t t e b e m e r k e ! I n d e s s e n h a t a u c h sie i h r e n b e s o n d e r e n K u m m e r , u n d B r ú d e r u n d S c h w e s t e r w ü n s c h e n ein g ü n s t i g e r e s S c h i c k s a l . L é b e n Sie r e c h t wohl, g e e h r t e s t e r F r e u n d , in d e r süssen E r w a r t u n g einer b a l d i g e n A n t w o r t v e r b l e i b e ich u n v e r a n d e r l i c h

I h r a u f r i c h t i g e r F r e u n d

F r a n z H i r g e i s t m p . P . S. W i r w e r d e n d e n 8 - t e n M a i ein n e u e s Q u a r t i e r beziehen,.

w o v o n ich d a s H a u s n u m e r o n o c h n i c h t weis, u n d d a h e r eine m a c h e n m u s s . J e z t h a b ichs : A b z u g e b e n auf d e r M e l k e r - B a s t e i , i m klein P a s k a n a d i s c h e n H a u s , N o 94, i m 2 - t e n S t o c k . A d r e s s i r e n Sie d e n Brief n u r a n m i c h , u n d schliessen Sie d a s , w a s d e r S c h w e s t e r g e h ö r t , ein. A b e r s c h i c k e n Sie i h n v o r d e m 5 - t e n M a i n i c h t a b , d a m i t wir i h n d e s t o sicherer b e k o m m e n . A j á n l o m m a g a m a t !

[ M á s o l a t b a n a M a g y a r T u d . A k a d é m i a k ö n y v t á r á b a n . T ö r t é n i . 4 r . 1 5 . s z . ]

5 4 4 8 . ( 6 7 3 / a . )

R u z s i c s k a y G y ö r g y — K a z i n c z y n a k .

P r a g a m 12 M a y 1804.

E d l e r g r o s s m ü t h i g e r F r e u n d .

N e h m e n m e i n e n t a u s e n d f a c h e n D a n k für I h r e Z u s c h r i f t . I h r e m i r i n E w i g k e i t u n v e r k e n n b a r e H a n d , so sehr ist sie m e i n e m G e m ü t h e e i n g e p r á g t , w a r m i r ein w a h r e s L a b e s a l ; sie h a t in m i r alle die T r ö s t u n g e n , alle die g r o s s m ü t h i g e n L a b u n g e n e r n e u e r t , die sie e i n s t so h i n r e i s s e n d auf m i c h w i r k t e , d a s s ich sogar z u -weilen des Z u s t a n d e s , in w e l c h e m ich w a r , v e r g a s s . Dies ist eine selige E r i n n e r u n g , o b s c h o n die E r f a h r u n g selbst die b i t t e r s t e w a r . G o t t g e d a n k t , es ist v o r ü b e r ! D e r g n á d i g s t e M o n a r c h h a t sich a u c h m e i n e r e r b a r m e t : a m 17 O c t o b . 1802. k a m d e r M a j o r m i t d e m Profoss (beidé i m U n i f o r m ) zu m i r in d e n K e r k e r . E r fieng e i n e n u n b e d e u t e n d e n D i s k u r s a n , u n d fragte wie es m i r g e h e l I c h b e a n t w o r t e t e es m i t e b e n so a l l t á g l i c h e n A u s d r ü c k e n , als es g e w ö h n l i c h ist. A m E n d e — E r : á p r o p o s — w a s b e k o m m e ich, w e n n ich I h n e n e t w a s G u t e s , a b e r e t w a s recht Gutes sage ? — I c h :

7 5

H e r r O b r i s t w a c h t m e i s t e r , ich b i n ein a r m e r u n g l ü c k l i c h e r Christ, der n i c h t s als L e i b u n d Seele h a t ; w e n n I h n e n m i t ein p a a r U n z e n B l u t g e d i e n e t ist, hier sind m e i n e H a n d e (indem ich beidé A r m e a u s s t r e c k t e ) . — E r : D a s h a t s n i c h t n ö t h i g : d a m i t Sie a b e r sehen, wie g n á d i g u n d b r a v (als w e n n es j e m a n d g á b e , der d a r á n zweifelte) Seine M a j e s t a t d e r K a i s e r sind, so h ö r e n Sie d a s s er Sie b e -g n a d e t h a t . — I c h k n i e t e z u r E r d e , d a n k t e G o t t , u n d d a n n d e m Major. Meine Befreiung w a r j e d o c h b e s c h r á n k t : ich dürfe k ü n f t i g n i c h t i n W i e n u n d E s t e r r e i c h u n t e r d e r E n s , in k e h i e m A u s l a n d e , u n d i n k e i n e r a n A u s l a n d a n g r á n z e n d e n S t a d t lében, ü b r i g e n s a b e r i n welcher i m m e r g e w á h l t e n E r b p r o w i n z u n d S t a d t m e i n L é b e n z u b r i n g e n . I c h w á h l t e alsó m e i n liebes E s z t e r g o m , m u s s t e diese W a h l n a c h e i n e m m i r v o r g e l e g t e n F o r m u l a r schriftlich verificieren, u n d e r w a r t e t e die B e s t á t t i g u n g d a r ü b e r v o n W i e n , wie m e h r e r e a n d e r n . S t a t t der B e s t á t t i g u n g k a m n o c h die fernere E i n s c h r á n k u n g , es sei m i r a u c h U n g a r n g e s p e r r t , ich soll eine a n d e r e P r o v i n z w á h l e n . I c h w á h l t e P r a g , u n d e r w a r t e t e wieder die B e s t á t t i g u n g , auf welche m a n in W i e n gánzlich vergass, u n d so h á t t e ich weis G o t t wie l a n g e n o c h sitzen m ü s s e n , h á t t e m i c h die Verzweiflung n i c h t a n g e t r i e b e n , v o n d e m K o m m a n d a n t e n e n t w e d e r die m i r v o n S^{e r} M a j e s t a t allergnádigst g e s c h e n k t e F r e i -h e i t zu g e b é n , oder m i r einen Strick zu br ingen. Dies -h a t selber a u g e n b l i c k l i c h e i n b e r i c h t e t , u n d so k a m a u c h gleich der Befehl zu m e i n e r F o r t s c h a f f u n g . E i n F e l d w e b e l v o n D e v i n s h a t m i c h bis P r a g per V o r s p a n n b e g l e i t e t . I n P r a g w a r d ich alsó d e r Ober-polizei v o r g e s t e l l t , erhielt a n die H a n d 30. fr. empfieng einige G l ü c k s w ü n s c h e , d a s s es m i r in P r a g w o h l u n d g u t e r g e h e n m ö g e , u n d w a r d m i r d a n n selbst endlich ü b e r l a s s e n .

I c h logirte m i c h in e i n e m W i r t s h a u s e ein, o h n e F r e u n d , o h n e F r e u n d i n , o h n e B e k a n n t e n , o h n e Geld, u n d w a s d a s s c h l i m m s t e w a r , o h n e G e s u n d h e i t . D e n n die entsezliche K a l t e bei m e i n e r H e r a u s k u n f t a u s M u n k á t s h a t auf m i c h so sehr g e w i r k t , d a s s ich j e d e n heftigen W i n d s t o s s n i c h t n u r d u r c h d e n M a n t e l , u n d d a s G e w a n d , s o n d e r n d u r c h H a u p t u n d R i p p e n bis in d a s E i n g e w e i d e e i n d r i n g e n fühlte, u n d u n t e r w e g s so e r k r a n k t e , d a s s m a n m i c h in B a l a s s a g y a r m a t i h a l b t o d t v o m S c h l i t t e n h e r a b t r u g , wo ich 11. T a g e d a r n i e d e r l a g , u n d k a u m m e h r wieder zu m i r k o m m e n k o n n t e .

I n P r a g alsó schlug ich d e n W e g der öffentlichen Z e i t u n g é n

ein, u m m e i n e D i e n s t e feilzubieten. W á r e n m e i n e U m s t á n d ' n i c h t meine Umstande gewesen, ich w ü r d e die b e s t é n D i e n s t e bei H e r r -s c h a f t e n e r h a l t e n h a b é n , -so a b e r -sobald ein Cavalier die-selben v e r n a h m , so liess er m i c h a u c h richtig leér a u s g e h e n , m i t d e r t r o k e n s t e n E n t s c h u l d i g u n g u n d Achselzuken : E s ist m i r leid, n i c h t helfen zu k ö n n e n .

N a c h e i n e m M o n a t e h a b é n sich S^r d e s H e r r n S t a a t s m i n i s t e r s u n d O b r i s t e n b u r g g r a f e n s (Gráf v o n Chotek) E x c e l l e n z n a c h m i r e r k ü n d i g e t , n a c h m i r g e s c h i c k t , u n d mich u m m e i n Hier-befinden befragét. So wie derselbe ein sehr g n á d i g e r H e r r ist, erhielt ich sogleich eine D i u r n i s t e n Stelle m i t t a g l i c h e n 45 xr. bei d e r k . k . b ö h m i s c h e n L a n d e s w e g d i r e k z i o n , in welcher Q u a l i t a t ich b i s h e r m i t R u h m u n d É h r e m e i n e Pflicht n i c h t n u r erfüllte, s o n d e r n a u c h d a b e i n o c h h ö h e r e G e g e n s t á n d e z u r vollen Z u f r i e d e n h e i t dieser L o b i . Stelle u n d S^r Excellenz b e a r b e i t e t e , so d a s s ich gegen-w á r t i g z u m P r o t o k o l l i s t e n v o r g e s c h l a g e n bin, gegen-welches Gescháft ich b e r e i t s als D i u r n i s t seit d e m M o n a t h F e b r u á r d. J . führe. S t e h e alsó in d e r H o f n u n g u n d E r w a r t u n g einer bessern Z u k u n f t .

Meine b e s t á n d i g e K r á n k l i c h k e i t , a n welcher d a s hiesige K l i m a die m e i s t e Schuld h a t , d e n n einen u n f r e u n d l i c h e r e n H i m m e l h a b ich k a u m gesehen, als ü b e r d e m P r a g , z w i n g e t mich a u s d e n K o s t ­ u n d W i r t s h a u s e r n , u n d m a c h t mir eine o r d e n t l i c h e , w e n n s c h o n á r m l i c h e d o c h eigene M e n a g e zu h a l t é n w ü n s c h e n — z w i n g e t m i c h zu h e y r a t h e n . A n M á d c h e n fehlt es n i c h t , n u r sind die a r m e n a r m , u n d die reichen alzu ausgelassen. Von leztern k ö n n t e ich eine m i t 2000. fr. u n d e i n e m H a u s e h a b é n , a b e r sie ist ein W e l t k i n d , d a s keine einzige R e d o u t e v o r ü b e r lásst, alsó w á h l t e ich eine a u s d e n e r s t e r e n n i c h t m e h r j u n g , n e m l i c h 30. J a h r e , eines N o r m a l -professors T o c h t e r , d e r é n V a t e r t o d ist, A n n a - M a r i a M a t a u s c h , die z w a r a r m , a b e r a r b e i t s a m , u n d eingezogen ist, u n d m i c h ü b e r -m á s s i g l i e b t .

Meine K i n d e r k a n n ich, u n g e a c h t alles meines B e s t r e b e n s n o c h n i c h t e r h a l t e n . I c h w o h n e auf der Kleinseite u n d b e s u c h e d a die zweien H a u p t k i r c h e n , St. N i c o l a u s (ein p r a c h t v o l l e s J e s u i t e n -d e n k m a l ) u n -d St. T h o m a s , wo ich e i n m a l -die Orgel, e i n m a l -die Violine spiele, o d e r a u c h d e n Bass singé. I n allén d r e y e n h ö r e t m a n m i c h gern, u n d wer m i c h n o c h n i c h t k e n n t , s t a u n e t , w e n n er u n g a r i s c h e N a d r á g u n d Csizmen d e n P e d á l t r e t e n sieht. N . B . I c h t r a g e u n g a r i s c h e H ő s e n , welche n e b s t ein p a a r Csizmen ein

Ge-77'

s c h e n k v o n d e m w a h r h a f t E d l e n H e r r e n L a d i s l a u s N e m e s O r d i n a r i o J u d l i u m des U n g h v á r e r C o m i t a t s . Mit diesem E d l e n b i n ich in U n g h v á r a b e n d s b e i m W e i n e z u s a m m e n g e k o m m e n . E r lud m i c h zu sich n a c h V o j n a t i n a , u n d h a t m i c h m i t seiner E n g e l g u t e n F r a u , u n d m e h r e r e n seinen F r e u n d e n 2 T a g e lang so g u t b e w i r t h e t , als ich seit diesen T a g é n n o c h k e h i e n so g u t e n e r l e b t h a b e . I c h m ö c h t e n i c h t s w ü n s c h e n , als einen s a u b e r e n D o l m á n , eine G ü r t l u n d H ő s e n m i r anschaffen zu k ö n n e n . A b e r hier k a n n dies kein S c h n e i d e r m a c h e n , u n d a u c h b i n ich a l z u a r m es m i r a n z u s c h a f f e n !

A n J u l i á n n u r der blosse G e d a n k e m a c h t m i r d a s H e r z b l u t e n . I c h t h a t m e i n mögliches. W i e n ist m i r g e s p e r r t , a b e r n i c h t m e i n e r F é d e r . D e r F r e u n d , d e r machtige F r e u n d , v o n d e m er alles hofte, in welchen er alles t r a u t e , g e r a d e dieser t h u t n i c h t s , u n d will nichts thun! — —

Zu K a s s a u h a t m i r H e r r L a n d e r e r 12. H e f t e einer u n g a r i s c h e n M o n a t s c h r i f t g e s c h e n k t ; dies, u n d der Zsoltár ist alles, w a s ich in dieser lieben S p r a c h e besitze. I n der Griechischen b i n ich soweit v o r g e r ü c k t (welches ich I h n e n v e r d a n k e ) dass, wie m i c h K e n n e r v e r s i c h e r n , hier sie n i e m a n d im gleichen G r a d e eigen h a b e .

Von M [ u n k á ] t s b i n ich e r s t d e n 2 8^{t e} J a n . 1803. a u f g e b r o c h e n , S z l á v y ist n o c h vor m i r w e g g e k o m m e n , n a c h d e m v o r m i r m i t seinem B r ú d e r 5 f. auf die Reise s c h e n k t e . D e r H i m m e l segne i h n , ich h a b e sie w o h l g e b r a u c h e t , d e n n ich h a t t e n u r bis P r a g t á g l i c h 12 x r . W e n n es seyn k a n n , so b i t t é ich m e i n e s e g n e n d e E r i n n e r u n g a n beidé, so wie a n d e n lieben U z a zu m e l d e n .

E d l e r g r o s s m ü t h i g e r F r e u n d , P r a g a m 2^{, e n} J u n y 1804.

I h r e r g e b e n s t e r D i e n e r P r o b u s R u z s i t s k a y m p . D i e . T h e u e r u n g ist hier u n e r h ö r t ! 1 Pf. Rindfleisch k o s t e t 1 3 x , 1 E y 1 x, 1 P f . K e r z e n 35 x. 1 S n i t t E s t e r r e i c h e r W e i n 14 x . D e r bessere 24 x. u . s. w. K e i n a n d e r e s Geld als P a p i e r u n d K u p f e r .

N B . W i e wird es alsó m i t der D e d i c a t i o n der Magyar Nóták?

I m C o m p o s i t i o n des H e r r n K o s o v i c h freuet m i c h . I c h h a b e u n t e r a n d e r n in B a l a s s a g y a r m a t i ] a u c h einige u n g a r i s c h e S t ü c k e aufgesezt w o r u n t e r Palatínusnak a nótája, sehr schön ist. I h n e n wird sie o h n e h i n b e k a n n t s e y n , sonst w ü r d e ich d a m i t a u f w a r t e n .

[ M á s o l a t b a n a M a g y a r T u d . A k a d é m i a k ö n y v t á r á b a n . T ö r t é n i . 4 r . 1 5 . s z . ]

5449. (673/6.)

Kazinczy — Gróf T e l e k i S á m u e l n e k .

F ő M é l t ó s á g ú Gróf U d v a r i C a n c e l l á r i u s és F ő - I s p á n , K e g y e l m e s U r a m !

Assessor B á r á n y i József Ű r ' t á r s a s á g á b a n a ' S á r r é t i J á r á s ' e g g y i k s z a k á n a k C o n s c r i p t i ó j á r a r e n d e l t e t v é n , M á j u s n a k első n a p j á n h o z z á f o g t u n k a ' m u n k á h o z , 's B a g o s t , D e b r e c z e n h e z k é t m é r t ­ földnyire, 's M o n o s t o r P á l y i t e l v é g e z t ü k , m o s t p e d i g H o s s z ú P á l y i -v a l k é s z ü l ü n k - e l , a ' b é k ö z e l g e t ő i n n e p e k m i a t t a ' m u n k á t ó l m e g ­ p i h e n v é n .

Mellyet E x c e l l e n t z i á d n a k , k i n e k a ' Felséges U r a l k o d ó ezt a ' m u n k á t F ő - i s p á n i g o n d j a i közzé k ü l ö n ö s e n b í z t a , a l á z a t o s a n be­

m u t a t v á n , m a g a m a t k e g y e l m e i b e a j á n l o m , 's ö r ö k t i s z t e l e t t e l m a r a ­ d o k — E x c e l l e n t z i á d n a k

H o s s z ú - P á l y i , M á j u s n a k 16-d. 1804.

a l á z a t o s h í v szolgája : K a z i n c z y F e r e n c z .

[ M e g j e l e n t a z Akadémiai Értesítő 1 9 0 7 : 1 0 4 . 1.]

5450. (678/a.)

In document KAZINCZY FERENCZ ÖSSZES MŰVEI (Pldal 67-98)