ventus ? & ad Rcítoiomm Catholicam convcrfio4
A
Nnus á Virgínis partu \66$. agebatur , quo feditione ad versül DucamMolda-•ia Principem exórta ad oppugnandarn munitiifimam Podolia arcem Camcnccum
* •
Turca proficifcebantur, Perculfi eorum me.
tu Armeni, quorum ter mille família, va-ftata Armen-iá , ac folo aquará Ani űrbe Arroenia primaria in Moldáviám , pluresin Poloniam fe receperant ; in alpcs vicinas prof uger unt. Tcrtium jam in annum per íyivas ac montium ju^a diípcrfi errabant , cum opportuné nonnuiiis occurrit é re fua futurum • fi in finiumum Tranfylvania
re-gnum profucerent. Gubemabat id temparis jure Principe Tranfylvaniam Michaél Apafi , qui domicilium extorribus , ac uná
mtr-catura libertatém perquám facilé concelílt.
Et major quidem eorum pars S. NicoJaum, Sedú Gyergyo locum non ignobilem , mi-nor altéra pagum ditionis Csikienfis,
amcc-^^ V ^ .1 'M A^k
no locó íitum Szépvizium delegit , Minas Armenorum Epifcopus, Schismate jam tum floratug cum Clero . & Magiftratu profano Bifztaciium , elegantem Saxonum urbem
fonccifit f G&rgény alii , ac Ebesfalvam , alu denique Telfalu , Petelye , & quosdam ahos Saxonum p*gos tenuerunt , Armeno>
Judia parere ju'fi, qui Re^üs Sedium, qua«
incolerent , Judicibus obfequeretur.
Unum novis incolis *quo haud ferendum, animo vidcbatur : Caterig nimirum á Ro-mána aljo^uin Ecclefia fegregatis publico Migionjs ufu in lulco , fibi duntaxat
tem-plis, Uc it jue ritu Armeno obeundis eífc interd:&um. O.are i£>itur Principcm % folli-.
citare Clerum Catholicum , Román* vei.
ideo Ecclefia opinioni confenfuros , nec un-quam ab ejus impcrio receiíuros polliceri s dum fihi , quocj orarent , intcgrum eíTet!
Ce iit dímum piis Armenorum votis Bar-tholomaui Szebelébus , qui munusud tem-pons, Generális in Tranfylvania Vicarii ob-tjnebat , & geminum eis Sacdlum in Csi-Jcicna , ac Gyergyoienfi ditione attribuit.
Latebaut interea non tam vulgi pertina-eiá . quám docentium , ac cnrionum penu-na erroret pernicioaílimi , nec qui eos po-pulo eximeret ,/Epifcopo, Cleróque Schii.
mate mfcciis reperiebatur. Donec An.
1ÓS4-Oxendius Verzirefcus poft novaiam in Ur-bano Collegio faciis , profanísgue fcientiis decem & quatuot annis operám , ac ejura-tos in Palatio faeri otficii Armenorum erro-res Sacerdotio iníignis reverteretur. Quem
dum memoro , foecunda illico laudum fe-ges fefe mihi aperit r und« meritam ei te-kerem panegyrim , niíi alienum id ab in-,
ftituto duccrem. Qua tamen in rem no-flram faciunt, paucis attingam.. Hic ille eft Armenorum Apoftolus , de quo non imme-ritó dubitaveris ; Majorésne in popularium
fuorum converfione labores cxantlárit , an calamitates fuftinuerit ? Enimveró ut Ar-menos ad impérium Romana Ecclefia revo-caret Oxendiu» , nulius labor tam arduut,
quem non appetere* , nullum. tam anceps exticit periculum , quod perhorrefeeret. Ex adverfö veró quis facilé edicat ? quot inju-rias ac opprobria tolerárit ?• quibus calum-niis , ac maledittis laceífitus fit ? quibus in-commodis conftidatus l nihil ut prorfus abe íet , quin rniferrimus & eflet, & dice-retur. Qnadricnniő pene integró ílrenuus in vinea Domini operariut folos meíluit pati-entia fru&us , quorum uberem fatis cam-pum Minas Epifcopus cum Clero , caterís-que Armenis harcfi ac fehismate inquina-tis aperuit. Ut enim
nihil
de latisin
cumcenfuris , nihil de calumnía dicam , quá Regní paifím , & Religionis perturbator circumfcrebatur : Biftrieii dum ageret, pa-tum abcrat, quin immani lapidum vi á fui&
obrutus alcer pro Chrifto Stcphanus occum-beret.
Verum latiora brevi triftibus his fuccefsere, . & Diviná miferante clementia fpina iftar
roTas germiturunt , dum Apoftolicis Oxen-dii laboribus pravum dedo&us fchisma cx wifcníiifímo Romana Ecclefia hofte gnavus propugnator evafit Minas, Majori eidem fu-turus emolumento y niff poft di&um
co-ram Cardmale Pallavicirco Nuncio id tern-poris in Polonia Apoftolieo fidei Sacramcn~
tum in Tranfylvaniam redux lethali correp-tus morlx) fcliciori, quám vixerat, coroni-.
de vitám hanc mortalem terrnináíTet. Ma-jor cxinde continua Oxendii pradicatiojvc Cleri v populíque Armeni Religioni Catho-liea? &óta acceílio , qui ut fuam in Sedern
Romanam conteftarentur obfervantiamj Eli--am Sacerdotem Arm?num cum o&Eli--amp;o aliis Leopolim ad Nuneium Apoítolicum ablegá-runt , ubi annuente Cardinale Cantelmo r Pallavicini fuceeílbrc coram Archi-Epifcopo Leopohtano Vartano Hunaniano totius Ar-men» na.ionis Daciam incolentis nomine fidelium ccecui aggregati perennem Roma.
no Pontífici fubje&ionem jurejurando pro-' niiferunt. Literas etiam ad Innocentíum XI.
Summurn id temporis Chrifti in terris Vi-ca rium, exarárunt, quibus ut Armenis no-vello Ecclefia germini, fideliura Páter bene precaretur f & Oxendium de fe quám
©pú-mé meritum Epifcopali honore infigniret >
imis precibus exorarunt.
Audiit vota filiorum benignus Páter , &
largam impertitus benedi&ionem , Oxendi-um Aladienfem EpifcopOxendi-um inHybernia,
A poftol ÍCUHI Armena Dioeceíeo» Vicarium
pronunciavit. v A fufceptis ftatim Epifcopalíbus ínGgni-;
bus Sede Biíatrkzii fixa, fuas egregié furti-nebat partes , nee ritu folüm Armenico , verüm etiam Latino ab exuic Tranfylvano-rum Epifcopo rogatu» , Antiftitis religioGfr.
fi mi munia pl úrim o cum animarum emo-lumento exercebat. Sed en , dum ita pro
falu te gregis Domini Praful vigi lanti íiimut excubat , vin&us pro DEO , proCaíare, pro Religione in Turciam abducitur : ubi triennium integrum iis confltöatus miferirs,
quas barbariChriftianis inferre folent, liber-tate demum donatus eft. Laudavit Oxendii virtutem proborum aftimator aquiífimus t
Imperátor LEOPOLDUS , ac in Prafulem DEO, Cafari, BLtlieioni fidelem auguftos
conte-ftaturus favores jns extruenda Armenopo-lcos in Tranfylvania petenti concelíit. Pro-bayit quoque digna tanto Cafare Conjunx Eleonora , & Epifcopalibus ornatum inda-mentis Vienná dimifit. Extant ea hodiedum
Armenopoli ,. & luculenturn Auguftiiíimi in Oxendium Armenámq.uc gentem
favo--ris exhibent monumentum..
Oxendius in Tranfylvaniam redtix locurrc adifeanda urbi ad Samos-Ujvarinum dele-git , cujus ipfe fundamenta ja&urus domum erexit , qua deinde in adem confecrata pio etiamnum fid'elium coetui: facra.
Catholiea-obeunti fervit. Alii fubinde aliunde , Bifz-^
tricio prafertim. ,*priftVna relifta ftatione ac excufsó Saxonum jugö , eó
commigrá-runt, coeptámque urbem adificiis omáruntr populő auxerunt fortunis loeupletárunt.
Confummatam paucis poft annis vidit Oxen.<
diu-s ; qu« demum ut liberis , Regiísque Dacia urbibus accenfcretur ,. favore , pro-mifsóque Magni Caefaris LF.OPOLDJ fretus Viennam concelíit ,. ubi dum popularibus fuis, quos anté fvaviifírao Chrifti jugo fub.
jecerat, libertatém procurat , conatui fuo non finé veneni porre&i fufpicione immo^
jitur.
Pramaturus Oxendii obitus turbarum ali-quid Armenopoli excicavit. Ut enim faci.
lé ad priftinos errores defluimus, nisl ma-lorum radices eveliantur : feu perveríarum.
opinionum virus reápfe non ejecerint , feu curatorum ncgligentia , gentiiiumq; recéns
ex Armenia , & Moldávia advenicntium perfvafione fedufti Catholiea rurfus ocliíie facra , & prifearum commenta opinionum amplrdi occeperunt. Curio ipfe Armeno.
poUtanus etfi non aperté ab Ecclefia Roma-, na comrnunione recefterit j veteri tamen ritu geri omiiia patieUatur. Q^od ubi in te-:
gerrixao Tranfylvania id temporis Antiftití Georgio Martonfio , cui ab Oxendii obitu
Armenorum cura concredebatur , innotuit:
fen fit enim verő extremum gentis Armena diferimen, & ne fua fub ditione de fi perét,
fub Oxendio fapere coeperat, virumex eorum numero Catholicis rké imbutum fa.
eris , cerimoniarum probé gnarum Michae.
lem Theodorovicsium Sacerdotio iniuavit.
Nihil is , quó populares fuos ad Ecclefia authoritatem revocatet , intermifit ,
gran-dé opera pretium relaturus , fi par labort fru&us refpondiílet. Sed gravius jam ma.
lum fuerat , quám quod medelam admit-teret. Armenopoli proinde exa&us, ae
tem-pori cedendum ratus Romám contendit, ut Religionis Orthodoxa progaganda,
fuorúm-que ad frugem rcvocandorum ftudium,
«fuod nequibat fua , Romani Ponfificis aiu thoritate profequi fas hafeeret. Majoribut tiiae animif , Apoftalicis. etiam inftruftu»
literis , cvolutft nondum biennio in Tran-fylvaniam redux mclíorc loco Armenorum res conftitutas reperit. Occupatis qurppe Sa.
cerdotis Romá miffi nunctö nonnullorurn animis, plus aliquanto Summi Pontificis au.
thoritati tribuere, & quam nandum penú tűi erga Romána Sacra reverentiam exue-rant, feniim coeperunt reparare. Acceflit maturus facrorum Armenopoli Curatoris
©bitus , cujui conivemi ine dicam ,an remid lione Armenorum vaciiiare caepit conftan-tia. Huic enirn vrtáfun&o ut egregiaTheo.
dori Danielis f Sc Salomonis Thodorii opera quorum perennif vei ideó apud pofterot
erit memória, in munere fucceiEt Michaei Theodorovicsius : tota brevi Armcnopolis , reje&is iterum vanarum fuperftitionum ee-nebris, Román* fefe reddidit Ecclefia. Illud
hodie felicitatis confeeuta , ut neminem ia ea civium reperias , fi unam aüámve
inve-tcratm fuperftitionis mulicrcm cxcipits, qut ad ccetum re£é fentientiura non rediiíTet*
Digna proincte ti honoris prarogativa^quam HH Auguftiiliraus Imperátor CAROLÜS
VI-iinpertiit , dum liber* , Regiseque civitatis nőmmé , ac pimlegiis decoravit. Dudura
j , ^^ • * «
• %
id meditabatur Oxendius , at nonnifi Annft í j n t . optra Apoftolici per Tranfylvaniam Miffionarii Minas de Báron , & nonnullo-rurn Armenorum fludiő eft confedum. Quöa
inter non pottrem© ccnfendus locó tft mag.
num fua gentis decus Theodorus Dániel , qui pluribas annis fupremum in
Tranfylva-nia Armenorum Judicem egerat t quíque confiiium Armenis e Moldavia profupjs in Daciam veniendi fuggeíTerat , <3c primus deinde eorum genti nobilitatem, ac indige.
nx nomen intulit.
Armenopolitanorum exemplum fecuti cateri, religionem palfim amplexi funt
Ca-tholicam , & quotquot fevé é Moldávia, ips&que Armenia etiamnum adveniunt,
ve-teri abdicato errore fidefn Orthodoxam am-ple&untur : ut proinde jure hodie devotio-síbui Dacia populis Armeni accenfcantur.
§. xii.
Origó Hulgarorum in 'Dacia, & fa8a per ies Rslighni Catholica ac$*J/io.
V
Arias inter iiationei , qua* Tranfylva-nia finu excepit fuo, firmám quo-que Bulgarorum geni obtinet ftationem. de tjua paucis ad inftitutum pertinetmeminif-fc. Refionem in Bnlcaria turcicö quamvii
oppreííam jugö, Chriftianis tamen addidana íacris illefolus iverit inficias, qui rerum tam ignarus eft peregrinarum, quám gnarus fua-rum. Quatuor ea comple&ebatur urbes, fin-gulas Monafterio Ordinis Seraphiei inftgnes.' Czip'ovatz earum prima nuncupabatur , au-guftó Virginis in Coelos a/Tumpta tcmplfc, Religioforum D. Francifci ccenobio, Árehi-Epifcopi denique Sardicenfis fede nobilis, cu-jus Dioecefis uni Romano Pontifci fubjieie-batur. Thaumaturga co locó Virginis DÉi-para icon , facro pradives apDÉi-paratu, fideli-um patebat venerationi, cujus ad fpe&acu-lum ipíi adeó natura & moribus barbari
fre-quentes accedebant. Cooifotr'Jcz alteri nomen, ade & ipfa Principi Apoftolorum facra
con-fpicaa, hoc catérir felicior, quod incolai haberet Arnautos nulli unquam harefi
ob-noxios. ZTLC ZNA tertia, alias Ferrara I quar-ta demum Kfijzur* hac Angelorum
Ante-ftgnano Michaéli, illa Divo Alexandrinorum Antiftit! Marco facra.
Opuienri has urbes ad annum ufque i
Bulgár i, Sc Arnauti negotiatores incolebant,, qtjo cloriofis LKOPOLDI I. Romanorum lm-peratoris armis, ereptö Turcis Belgradő , quatuor Arnautorum Centuriones Copilova-ezio egrefli , Friderico Veterani armorun*