B e s z á m o l ó k , s z e m l é k , r e f e r á t u m o k
Az i r á n y í t á s i - i g a z g a t á s i a l r e n d s z e r a n n y i b a n m ű k ö d i k , a m e n n y i b e n az a d d i g "felállt" a l r e n d s z e r e k ilyen j e l l e g ű a d a t o k a t t u d n a k s z o l g á l t a t n i . Ezek k ö r e a k ö l c s ö n z é s i a l r e n d s z e r m e g v a l ó s í t á s a u t á n fog k i t e l j e s e d n i .
A k ö l c s ö n z é s i a l r e n d s z e r ü z e m b e h e l y e z é s e u g y a n c s a k a s z á m i t ó g é p c s e r e u t á n r a v á r h a t ó . A
j e l e n l e g i e s z k ö z e l l á t o t t s á g n a k ui. o l y a n '"korlátozott l e h e t ő s é g e i " v a n n a k , a m e l y e k e l é g t e l e n e k egy ilyen f e l e t t é b b i g é n y e s a l r e n d s z e r m ű k ö d t e t é s é h e z . / K O L L Á R , M.: Súcasnost' a perspektivy automatizácie
knizniCno-informaCnych Cinností v Univerzitnej kntznici Bratislava. = Technická knihovna, 3 3 . köt. 1 1 . sz. 1989, p. 3 2 1 - 3 2 7 . /
Milyen lesz a Szlovák Műszaki
Könyvtár számítógépes kölcsönzése?
A S z l o v á k M ű s z a k i K ö n y v t á r ( S l o v e n s k á t e c h n i c k á k n i z n i c a ) s z á m í t ó g é p e s k ö l c s ö n z é s i r e n d s z e r é n e k m e g t e r v e z é s é n é l 5 0 0 ezer e g y s é g n y i á l l o m á n y t , 2 0 ezer b e i r a t k o z o t t o l v a s ó t é s évi 3 0 0 ezer k ö l c s ö n z é s t vettek t e k i n t e t b e ( e h h e z 1 M b á j t operatív m e m ó r i á r a é s 1,4 G b á j t k ü l s ő m e m ó r i á r a v a n s z ü k s é g ) .
A r e n d s z e r Online m ó d o n fog m ű k ö d n i a b e i r a t k o zott o í v a s ó k , a k é r ő l a p k e z e l é s é s e l ő j e g y z é s , a k i k ö l c s ö n z é s és a v i s s z a v é t e l v o n a t k o z á s á b a n . Offline r e n d s z e r ű lesz a s ü r g e t é s , a p e r e s i t é s , az e l ő j e g y z é sek k i é r t é k e l é s e , a r e n d s z e r s t a t i s z t i k a i és n y i l v á n t a r t ó f u n k c i ó j a .
A r e n d s z e r g y o r s é s m e g b í z h a t ó m ű k ö d t e t é s e é r d e k é b e n m i n d az o l v a s ó - , m i n d az á l l o m á n y e g y s é gek a z o n o s í t á s á r a vonalkódot f o g n a k a l k a l m a z n i ( e l ő b b f é n y c e r u z á t , k é s ő b b h o l o g r a f i k u s leolvasót).
Az e l t e r j e d t e b b k ó d t í p u s o k ( C O D E 3 9 , C O D E 9 3 , E A N , I 2 5 I N T E R L E V E D 2 O F 5, P L E S S E Y , UPC) k ö z ü l a CODE 39 a l k a l m a z á s a mellett d ö n t ö t t e k , mivel t e t s z ő l e g e s s t r u k t ú r á j ú és h o s s z ú s á g ú j e l z e t k é p z é s t tesz l e h e t ő v é .
Az o l v a s ó j e g y v o n a l k ó d j a a k ö v e t k e z ő k e t f o g j a k i f e j e z n i :
• az o l v a s ó j e g y e t k i a d ó k ö n y v t á r a t ,
• az o l v a s ó j e g y m i l y e n s é g é t ( e r e d e t i , e l ő s z ö r m e g ú j í tott, m á s o d s z o r m e g ú j í t o t t stb.),
• az o l v a s ó a z o n o s í t á s i s z á m á t ,
• a k o n t r o l l s z á m o t a s z ó b a n f o r g ó v o n a l k ó d o k e l l e n ő r i z h e t ő s é g e é r d e k é b e n .
A m i az á l l o m á n y v o n a l k ó d o k k a l való e l l á t á s á t illeti:
e l ő s z ö r úgy t e r v e z t é k , hogy az á l l o m á n y e g y s é g e k v o n a l k ó d j a i a r a k t á r i j e l z e t e k k e l ( b e t í i j e l e s n u m e r u s k u r r e n s ) f o g n a k k v a d r á l n i . Ez a m e g o l d á s a z o n b a n h a t a l m a s , s o k h i b a l e h e t ő s é g e t h o r d o z ó r o h a m m u n k á t tett v o l n a s z ü k s é g e s s é . Ezért ezt a m e g o l d á s t a k é s ő b b i e k b e n e l e j t e t t é k , s h e l y e t t e a p u b l i k á c i ó k ú n .
k ö l c s ö n z é s i s z á m m a l való e l l á t á s a mellett d ö n t ö t t e k , vagyis az á l l o m á n y e g y s é g e k v o n a l k ó d d a l való e l l á t á s a f o k o z a t o s a n m e g y v é g b e . (A v o n a l k ó d o k a t á l l o m á n y v é d e l m i o k o k b ó l és a k é s ő b b i h o l o g r a f i k u s l e o l v a s ó k r a s z á m í t v a , a ; e l s ő b o r í t ó l a p verzójára kívánják b e r a g a s z t a n i , s f ó l i á v a l is ellátják.)
A f o k o z a t o s k ó d b e r a g a s z t á s , illetve a k ö l c s ö n z é s i szám h a s z n á l a t á n a k e l ő n y e i t ö b b f é l é k :
• ez a m ó d s z e r n é h á n y év u t á n k i m u t a t j a , m e l y e k a f e l e s l e g e s , s o h a i g é n y b e n e m vett á l l o m á n y e g y s é gek,
• s o k - s o k v o n a l k ó d m e g t a k a r í t á s á r a nyílik l e h e t ő s é g ,
• a k ö l c s ö n z é s i s z á m f ü g g e t l e n az á l l o m á n y t á r o l á sától,
• n a g y ü z e m i l e g (tehát: e g y e n l e t e s e n m a g a s s z í n v o n a l o n ) lehet előállítani a v o n a l k ó d o k a t ,
• l e h e t ő s é g e t n y ú j t a r r a , h o g y m e g t e r e m t ő d j é k a k ö n y v t á r o n l i n e k a t a l ó g u s á v a l a j ö v ő b e l i k a p c s o l a t . A r e n d s z e r j e l e n l e g két S M 4 - 2 0 p r o c e s s z o r k ö r ü l
" é p í t k e z i k " Ezek m e m ó r i a k a p a c i t á s á t kell a k o r á b b a n megadott m é r e t e k i g k i b ő v í t e n i . A f e j l e s z t é s k ö z b e n a k ö n y v t á r n a k l e h e t ő s é g e volt arra, hogy n é h á n y m e l l é k b e r e n d e z é s c s e h s z l o v á k p r o t o t í p u s á v a l ( f é n y c e r u z á v a l , k ó d n y o m t a t ó v a l ) is p r ó b á t t e g y e n . Ezek a z o n b a n n e m v á l t a k b e , s igy k é n y t e l e n e k v o l t a k m i n d e n t az I N T E R M E C (USA) c é g t ő l m e g r e n d e l n i . A m e g r e n d e l é s e k t e l j e s í t é s e a z o n b a n k é s i k . M o s t a b b a n r e m é n y k e d n e k , h o g y a r e n d s z e r e g y - k é t é v e n b e l ü l m ű k ö d n i k e z d , s a v e l e s z e r z e t t t a p a s z t a l a t o k a l a p j á n m á s c s e h s z l o v á k i a i k ö n y v t á r a k n e m f o g n a k tőle m e r ő b e n e l ü t ő k ö l c s ö n z é s i r e n d s z e r e k e t k i d o l g o z n i .
/ A N D R O V I C , A.~ HOLEKOVÁ. L'.: VyuZltie Cfarového kódú v automatizovanom vypoiiCnom systéme. = Kniz- níce a vedecké informacie, 2 1 . köt. 4. sz. 1 9 8 9 . p.
1 4 9 - 1 5 4 . /
Automatizált kölcsönző rendszer - meghatározott feltételekkel
C s e h s z l o v á k i á b a n 1 9 8 6 é s 1 9 8 9 k ö z ö t t v i z s g á l ó d á s o k f o l y t a k a n a g y k ö n y v t á r i a u t o m a t i z á l t k ö l c s ö n z ő r e n d s z e r e k (AKR) k i f e j l e s z t é s é n e k é s
m e g h o n o s í t á s á n a k k é r d é s e i r ő l . Az e d d i g i e r e d m é n y e k a r r ó l t a n ú s k o d n a k , h o g y a k ö l c s ö n z é s a u t o m a t i z á l á s a l é n y e g e s e n n ö v e l h e t i e m u n k a m i n ő s é g é t
426
T M T 3 7 . e v f . 1 9 9 0 . 1 0 . s z .
é s g y o r s a s á g á t , a z o n b a n c s a k egy sor e l ő f e l t é t e l b i z t o s í t á s a e s e t é n .
Ez n e m k e v e s e b b e t j e l e n t , m i n t h o g y m e g k e l l t e r e m t e n i a k a p c s o l a t o k a t az A K R é s a k ö n y v t á r m i n d a z o n t e v é k e n y s é g e i kőzött, a m e l y e k k ö z v e t l e n ö s s z e f ü g g é s b e n v a n n a k a k ö l c s ö n z é s s e l . K ö z ü l ü k is a l e g f o n t o s a b b a k ö n y v t á r k a t a l ó g u s a i v a l való k a p c s o l a t , m i n t h o g y az o l v a s ó k az Ő k ö z b e j ö t t ü k k e l t á j é k o z ó d n a k a b b a n az á l l o m á n y b a n , a m e l y n e k m e g h a tározott e g y s é g e i t a t o v á b b i a k b a n ki a k a r j á k k ö l c s ö n ö z n i .
A z A K R s z o l g á l átjavító h a t á s a m i n d e n e k e l ő t t a b b a n c s ú c s o s o d i k k i , h o g y e g y s z e m p i l l a n t á s alatt v á l a s z o l a k ü l s ő é s b e l s ő o l v a s ó k m i n d e n l e h e t s é g e s k é r d é s é r e a k ö n y v t á r á l l o m á n y á b a n m e g l é v ő é s k i k ö l c s ö n ö z n i s z á n d é k o l t d o k u m e n t u m o k k a l k a p c s o l a t b a n . S ez e g y - e g y n a g y k ö n y v t á r b a n k o r á n t s e m e g y s z e r ű d o l o g , h i s z az " á l l o m á n y m o z g á s á t " n e m c s a k a k ö l c s ö n z ő f o r g a l o m h a t á r o z z a m e g .
E b b ő l k ö v e t k e z ő e n m i n d e n A K R - t a n a g y k ö n y v t á r i ü z e m v i t e l k o m p l e x a u t o m a t i z á l á s á n a k r é s z e k é n t k e l l f e l f o g n i , e k k é n t m e g t e r v e z n i . Az A K R feltételezi egy o l y a n a d a t b á z i s m e g l é t é t , a m e l y az o l v a s ó k s z á m á r a h o z z á f é r h e t ő á l l o m á n y a d a t a i t t a r t a l m a z z a . Ezt az a d a t b á z i s t m á s k é n t p á r b e s z é d e s ü z e m m ó d ú k a t a l ó g u s n a k n e v e z z ü k .
Az A K R é s a p á r b e s z é d e s ü z e m m ó d ú k a t a l ó g u s k ö z ö t t i " h í d " f e l é p í t é s e egy sor s a j á t o s p r o b l é m á t vet fel. E z e k e t e g y f e l ő l m i n t az A K R o l y a n a d a t o k r a való i g é n y é t l e h e t m e g f o g a l m a z n i , a m e l y e k e t a s z ó b a n f o r g ó k a t a l ó g u s a b i b l i o g r á f i a i leírási m u n k a e r e d m é n y e k é n t j ö n n e k létre, illetve v á l t o z n a k , m i k ö z b e n a p á r b e s z é d e s ü z e m ű k a t a l ó g u s é s az A K R k ö z ö s é r d e k e l t s é g é n e k t á r g y á t k é p e z i k .
A n a g y k ö n y v i á r i k ö l c s ö n z ő m u n k a a u t o m a t i z á l á s á nál t ö r e k e d n i kell a r r a , hogy a l e g k ü l ö n f é l é b b n y i l v á n t a r t á s o k k i a l a k í t á s á v a l é s a k t u a l i z á l á s á v a l k a p c s o l a t ban m i n é l t ö b b r u t i n m ü v e l e t " k e r ü l j ö n g é p r e " , illetve hogy m i n d a z o k h o z a d ö n t é s i l é p é s e k h e z és m ü v e l e t e k h e z k é s z ü l j ö n a l g o r i t m u s , a m e l y e k e t a k ö l c s ö n z é s f o l y a m a t á b a n az e m b e r h e l y e t t el t u d v é g e z n i a s z á m í t ó g é p is.
E k ö v e t e l m é n y m e g v a l ó s í t á s a é r d e k é b e n m i n d e n e k e l ő t t az a z o n o s í t á s i a d a t o k (jelzetek) és a b i b l i o g r á f i a i a d a t o k t e k i n t e t é b e n kell e g y s é g r e , a z o n o s s á g r a j u t n i az A K R é s a k a t a l ó g u s között. A k i é r z é k e l i a leírási e g y s é g ( e g y e d i leírás, c s o p o r t o s leírás), a k i a d ó i e g y s é g ( e g y k ö t e t e s , t ö b b k ö t e t e s m ű ,
f o l y ó i r a t é s e g y e s k ö t e t e i , é v f o l y a m a i é s s z á m a i stb.) é s a k ö n y v t á r i e g y s é g (etső p é l d á n y , t ö b b e s p é l d á n y o k ) k ö z ö t t i k ü l ö n b s é g e k e t , b e l á t h a t j a : itt a h a g y o m á n y o s á l l a p o t o k h o z k é p e s t f e l e t t é b b b o n y o lult s z e r v e z é s i m ü v e l e t e k e t k e l l m e g o l d a n i az A K R m e g b í z h a t ó m ű k ö d é s é n e k e l ő f e l t é t e l e k é n t . A z e g y é r t e l m ű a z o n o s í t á s i a d a t o k (jelzetek) k ö v e t e l m é n y é n e k m e g v a l ó s í t á s á h o z h a s z n o s e s z k ö z a v o n a l k ó d .
H a az A K R s z á m á r a m á r m e g v a n n a k az e g y é r t e l m ű j e l z e t e k é s a h o z z á j u k r e n d e l ő d ő , k i a d v á n y f a j t a k é n t és t í p u s k é n t m á s é s m á s b i b l i o g r á f i a i a d a t m i n i m u m o k , a k k o r már e g y s z e r ű b b n e k l á t s z i k a " k ö l c s ö n - z ö t t s é g " r e g i s z t r á l á s á n a k m e g o l d á s a . Á m c s a k az e l s ő p i l l a n a t r a , h i s z e n a n a g y k ö n y v t á r a k k ö l c s ö n z é s i s z a b á l y z a t a a " k o r l á t l a n u l k ö l c s ö n ö z h e t ő " k a t e g ó r i á n k í v ü l c s u p a " k i v é t e l " ( m e g h a t á r o z o t t o l v a s ó i k a t e g ó r i á k n a k k ö l c s ö n ö z h e t ő , k a u c i ó v a l k ö l c s ö n ö z h e t ő s t b . ) . Az A K R - b e t e h á t e z e k e t a " s z a b á l y o k a t " is b e kell é p i t e n i , Illetve a r e n d s z e r e n b e l ü l o l y a n " t e r e t "
kell b i z t o s í t a n i k o n k r e t i z á l á s u k r a , a m e l y m e g f e l e l az e g y e s k ö n y v t á r a k e b b é l i i g é n y e i n e k .
M i n d e h h e z k é p e s t már k ö n n y ű az A K R - t " m e g t a n í t a n i " a s t a t i s z t i k a i m ű v e l e t e k e l v é g z é s é r e . N a g y j á b ó l - e g é s z é b ő l e g y s é g e s n e k lehet n e v e z n i a z o k a t a s z e m p o n t o k a t , a m e l y e k a l a p j á n a k ö n y v t á r a k k ö l c s ö n z ő f o r g a l m u k a t e l e m e z n i s z o k t á k ( t é m a k ö r , d o k u m e n t u m f a j t a , k i a d á s i o r s z á g , nyelv, e r e d e t i n y e l v a f o r d í t o t t i r o d a l o m n á l , k i a d á s i év, b e s z e r z é s i m ó d s t b . ) .
V é g ü l az A K R - n e k a k ö l c s ö n z é s i f o l y a m a t b a n létrejövő a d a t o k a t is " k e z e l n i e k e l l " ( s ü r g e t é s , e l ő j e g y z é s , az e l ő j e g y z e t t mű e l ő j e g y z é s é n e k m e g t a g a d á s a s t b . ) .
A z A K R - e k " h a d r e n d b e á l l í t á s a " f e l é C s e h s z l o v á k i á b a n a p á r b e s z é d e s ü z e m m ó d ú k a t a l ó g u s o k f e l h a l m o z á s a r é v é n k í v á n n a k k ö z e l e d n i . A h á l ó z a t i k ö z p o n t i k ö n y v t á r a k n a k é s az á l l a m i t u d o m á n y o s k ö n y v t á r a k nak ezt a m u n k á t az Á l l a m i K ö n y v t á r b a n tervezett a d a t b á z i s - k ö z p o n t i m u n k á l a t o k k a l p á r h u z a m o s a n kell m a j d e l v é g e z n i ü k . E z u t á n az u g y a n e z e n k ö n y v t á r a k b a n i n s t a l l á l á s r a k e r ü l ő A K R - e k a k á r a h e l y i , akár a s z ó b a n f o r g ó a d a t b á z i s - k ö z p o n t t a l k a p c s o l a t b a n lévő r e n d s z e r k é n t l e s z n e k m ű k ö d t e t h e t ő k .
( A z itt e l ő a d o t t a k i d ő b e l i m e g v a l ó s í t á s á r ó l a f o r r á s d o k u m e n t u m n e m t a r t a l m a z a d a t o l - A r e f )
S O S K O V A . E . : A u t o m a t i z o v a n y v y p u j c n í s y s t é m a d i a l o - g o v y k a t a l o g . = T e c h n i c k á k n i h o v n s , 3 3 . k ö t . 6 . s z . p. 1 6 1 - 1 8 7 . /
Vonalkódok használata a könyvtári munkafolyamatok
számítógépesítésében
A k ö n y v t á r i m u n k a f o l y a m a t o k s z á m í t ó g é p e s í t é s é b e n f o n t o s s z e r e p e t j á t s z a n a k a z o k az e s z k ö z r e n d s z e r e k , a m e l y e k s e g í t s é g é v e l g a r a n t á l n i lehet a d o k u m e n t u m o k r a é s / v a g y a f e l h a s z n á l ó k r a v o n a l k ö z é
a d a t o k e g y s z e r ű , m e g b í z h a t ó é s g y o r s a z o n o s í t á s á t . J e l e n l e g f ő k é n t a vonalkód, a gépi szövegleolvasás és a mágnescsikra történő adatrögzítés h a s z n á l h a t ó fel i l y e n c é l r a .
4 2 7
