AZ ERDÉLYI 1809-KI INSURRECTIO TÖRTÉNETE. HARMADIK ÉS B E F E J E ZŐ K Ö Z L E M É N Y.

AZ ERDÉLYI 1809-KI INSURRECTIO TÖRTÉNETE.

H A R M A D I K É S B E F E J E Z Ő K Ö Z L E M É N Y .

I I I .

A m i n t a f e j e d e l e m az o r s z á g g y ű l é s m e g t a r t á s á t e l h a t á r o z t a s a k o r m á n y z ó k i h i r d e t é s é t j ú n i u s o-ke h e l y e t t 19-re v á l t o z t a t v a h e l y b e n h a g y t a , az o r s z á g k ö z h a n g u l a t a m e g v á l t o z o t t , a k o r m á n y z ó t e k i n t é l y e h e l y r e á l l o t t s a t ö r v é n y e k és a l k o t m á n y m e g t a r t á s á b a n való b i z a l o m v i s s z a t é r t ; a z o n t ö r v é n y h a t ó s á g o k , m e l y e k ország- g y ű l é s n é l k ü l az e l ő k é s z ü l e t i i n t é z k e d é s e k b e s e m egyeztek b e l e , m o s t készek v o l t a k úgy a m o n a r c h i a , m i n t a f e n y e g e t e t t m a g y a r királyi szék és h a z a v é d e l m é r e f ö l k e l n i . A k o r m á n y z ó és erdélyi fő- h a d p a r a n c s n o k s á g fokozott e r é l y l y e l f o l y t a t t a m u n k á j á t s a v á r m e - g y é k e n , a székely és szász s z é k e k b e n é l é n k k a t o n a i m o z g a l o m i n d ú l t m e g . E d é l y b e n a szokás az o r s z á g g y ű l é s k i h i r d e t é s e és m e g n y i t á s a közt h a t h e t e t k í v á n e l ő k é s z ü l e t r e . E z t a k o r m á n y z ó f ö l h a s z n á l n i k í v á n v a , az országgyűlés és fölkelés t e e n d ő i n e k sietősb r é s z é t lel- k e s e n igyekezett elvégezni.

Az e l l e n s é g a z o n b a n n e m e n g e d e t t időt v é d e l m i előkészü- l e t r e ; n y u g a t r ó l g y o r s a n n y o m ú l t előre Bécs és M a g y a r o r s z á g szíve, B u d a p e s t f e l é ; d é l e n m á r e l f o g l a l t a F i u m é t , D a l m á c z i á t es H o r v á t o r s z á g o t , é s z a k o n f e l k ö l t ö t t e a l e n g y e l e k e t , a h o n n a n t ö b b k o m o l y h í r c s a k n e m egyszerre é r k e z e t t a m o n a r c h i á b a . B á r ó W e s - selényi Miklós, k ö z é p s z o l n o k v á r m e g y e i f ő i s p á n i h e l y t a r t ó m á j u s 26. 1809. j e l e n t e t t e a k o r m á n y z ó n a k , h o g y bizonyos h í r e k s z e r i n t Bécs a f r a n c z i á k n a k m a g á t f ö l a d t a s azok M a g y a r o r s z á g r a igye- k e z n e k . A v á r m e g y e t e h á t m e g h a t á r o z t a , h o g y a n e m e s i f e g y v e r e s

Hadtörténelmi Közlemények. I I . t O

erő 24 ó r a a l a t t m a g á t e g y b e v o n h a t ó á l l a p o t b a tegye, a n n á l i n k á b b , m e r t a király lakást V á r a d o n választván, m e g l e h e t , hogy o l t a l m a - zása. de a belső csend f ő n t a r t á s a is szükségessé lesz. A h e l y t a r t ó főispán h í v á s á r a s o k a n j ö t t e k be a közgyűlésre s a k a t o n a i mozgá- s o k b a n és f o r d u l a t o k b a n m a g u k a t kielégítően g y a k o r o l t á k , a miből m e g í t é l h e t ő a v á r m e g y é n e k a fenyegető veszélyek közt fejedelme és a l k o t m á n y a i r á n t i h ű s é g e ; m á j u s 2 9 - é n p e d i g azt í r t a a k o r m á n y z ó - n a k , h o g y 24-ről azon tudósítást k a p t a M a g y a r o r s z á g Galiczia felőli részéből, hogy a F e r d i n á n d főherczeg lengyelországi hadserege sze- k e r e k e n szállíttatott el, ott f o r r a d a l o m tört ki, a császári sasokat l e h á n y t á k , a n e m e t tiszteket megölték, az életben m a r a d t a k köl- töznek be M a g y a r o r s z á g b a , a föld n é p e k i m o n d h a t l a n kegyetlen- ségeket követ el.

Ily fenyegető hírek között n e m csoda, hogy a f e j e d e l e m s f ő h a d - p a r a n c s n o k s ü r g e t t é k a fölkelő sereg szervezését s a h á b o r ú s z í n h e - lyére e l i n d u l á s á t . A k o r m á n y z ó erélyesen d o l g o z o t t : de ily k ü l ö n - böző e l e m e k b ő l , a mik azt a l k o t j á k , oly sok k ü l ö n jogú és órzületü n e m z e t , hatóság és egyén k ö z r e m ű k ö d e s é v e l , kivált m i k o r a két l e g f ő b b d o l o g : a r u h a es fegyver, a l o v a s s á g n á l a ló hiányzott, ne- héz f ö l a d a t volt. J ú l . 1. j e l e n t e t t e a felségnek, hogy a galicziai h a t á r s z e l i v á r m e g y e k f ő i s p á n a i n a k m e g h a g y t a , hogy a n e m e s s é g e t v o n j á k össze, t a r t s a n a k felettök s z e m l é t és a szolgálatra képeseket oszszák lovas és gyalog s z á z a d o k r a , hozzák j a v a s l a t b a a tiszteket, a szükséges fegyverről t e g y e n e k j e l e n t é s t , s a f e g y v e r g y a k o r l a t o t n a g y o b b t ö m e g e k b e n folytassák s z o r g a l o m m a l , h o g y a m i k o r az országgyűlés a fölkelés megszilárdítása és tökéletességre vitele végett egybegyűl, a védő intézkedések h a m a r bevégeztethessenek s a fölkelő sereg az északi h a t á r o k o n szükséges s z á m b a n a z o n n a l kirendeltet- hessék ; igérte, hogy m i h e l y t egy rész a n n y i r a elkeszül, hogy Miksa f ő h e r c z e g r e n d e l k e z e s e alá a galicziai h a t á r s z é l r e e l k ü l d h e t ő lesz, sietni fog j e l e n t e n i .1)

A k a t o n a i g y a k o r l a t i és fegyelmi szabályzat ( R e g u l a m e n- tum Militare) kidolgoztatására a k o r m á n y z ó bizottságot neve- zett ki, de a míg m u n k á l a t á t az országgyűlés h e l y b e n h a g y t a , a m a g y a r o r s z á g i h a s o n l ó szabályzatból a t ö r v é n y h a t ó s á g o k szá-

*) Orsz. levélt, erd. oszt. 490. eln. sz. 1809.

m á r a e l é g s é g e s s z á m ú p é l d á n y o k a t r e n d e l t e t e t t m e g ,1) s a z o k h a s z - n á l a t b a is v é t e t t e k : k é s ő b b e l k e s z ű l t az e r d é l y i is, s a h a t ó s á g o k - n a k egy-egy p é l d á n y a z o n n a l m e g k ü l d e t e t t k é z i r a t b a n , a k i n y o - m a t á s a z o n b a n , az e r d é l y i k e z d e t l e g e s s a j t ó v i s z o n y o k m i a t t , oly s o k á i g k é s e t t , h o g y m i k o r 1 8 1 0 . m e g j e l e n t , m á r a f ö l k e l ő s e r e g föl- o s z l á s b a n volt.

B á r a k o r m á n y z ó a f ö l k e l é s é r d e k é b e n m i n d e n l e h e t ő t m e g - t e t t , az e r d é l y i f ő h a d p a r a n c s n o k j ú n . 11. k e l t á t i r a t á b a n e l é g e d e t l e n - s é g é t f e j e z t e ki az ü g y l a s s ú h a l a d á s a és a c s e k é l y e r e d m é n y f ö l ö t t ; a m i é r t is t u d a t t a , h o g y az e r d é l y i l o v a s c s a p a t f ö l á l l í t á s á t e h ó n a p 10-ikére h a t á r o z t a s k é r t e a k o r m á n y z ó t , h o g y a n u a k a m o s t o r s z á g g y ű l é s r e K o l o z s v á r r a b e j ö v ő f ő t i s z t e k á l t a l g y o r s f o g a n a t o s í - t á s á t e s z k ö z ö l j e , e g y s z e r s m i n d p e d i g a r r a is f ö l k é r t e : n e m l á t n á - e j ó n a k , h o g y a m á g n á s u r a k és g a v a l l é r o k az ö n k e n t e s l o v a s csa- p a t egy r é s z e k i á l l í t á s á t m a g á n ú t o n ö n k é n t v e n n é k m a g o k r a , s az így 1 2 0 0 e m b e r i g f ö n m a r a d ó r é s z t o s z s z á k ki a t ö r v é n y h a t ó s á - g o k r a , a z o k l é l e k s z á m a és v a g y o n i e r e j e a r á n y á b a n . '2) A k o r m á n y - zót ez l á t h a t ó l a g k e l l e m e t l e n ü l é r i n t e t t e , d e b e l s ő é r z é s é t e l n y o m v a , a t ö r v é n y h a t ó s á g o k h o z és a p ü s p ö k ö k h ö z k ö r l e v e l e t b o c s á t o t t , k ö z ö l t e h i r d e t é s e t e r v e z e t é t , s a k e z d e m é n y e z e t t l o v a s c s a p a t n a k g y o r s k i á l l í t á s á b a n h a t h a t ó s k ö z r e m ű k ö d é s r e f ö l k é r t e , l e i k ö k r e k ö t v é n , h o g y a n é p e t a k ö r l e v é l t a r t a l m á r ó l e r t e s í t s e k , s a c s a p a t b a á l l á s r a r á b e s z é l é s á l t a l a k ö z é r d e k e t és f e l s é g a k a r a t á t e l ő m o z d í t n i i g y e k e z z e n e k . . . M i k o r a k o r m á n y z ó e z e k b e n a k ö z ü g y n e k és fel- ségi a k a r a t n a k eleget t e t t , n e m k é s e t t a f ő h a d p a r a n c s n o k h o z i n t é z e t t á t i r a t á b a n a f ö n n e b b i s z e m r e h á n y á s n a k a t ö r t é n t e k i d ő r e n d i elő- a d á s á v a l élét v e n n i , s m a g á t ó l ú g y a k é s l e k e d é s , m i n t a s i k e r t e l e n - ség h i b á j á t és f e l e l ő s s é g é t e l h á r í t n i .

I V .

A k ö z k o r m á n y z a t i i n t é z k e d é s e k t ö r t é n e t f o l y a m á t m e g s z a - k í t v a , el k e l l m o n d a n o m r ö v i d e n az o r s z á g g y ű l é s f ő b b h a t á r o z a t a i t ,

1) Orsz. levélt, erd. oszt. 5218. közig. sz. 1S09.

2) Orsz. levélt, erd. oszt. 583. eln. sz. 1809.

m e l y e k csak r e s z b e n ú j a k , r é s z b e n i s m é t l é s e i vagy t ö r v é n y e s í t é s e az eddigi m e g á l l a p o d á s o k n a k . A k o r m á n y z ó a n a g y vész n y o m á s a a l a t t , a d y n a s t i a és h a z a i r á n t i h ű s é g é t ő l i n d í t t a t v a , m á j u s 6-iki k ö r l e v e l é b e n — f e l s ő b b j ó v á h a g y á s t r e m é l v e — j ú n i u s ö - d i k é r e K o l o z s v á r r a h í v t a egybe az o r s z á g g y ű l é s t , a m i t a f e j e d e l e m a z o n h ó n a p 3-iki k ö r l e v e l é b e n 1 9 - d i k é r e s z i n t é n ö s s z e h í v o t t ; a t a n á c s k o z á s egyetlen t á r g y á v á a n e m e s i f ö l k e l é s t , ló- és éle- l e m b e l i h a d i s e g é l y - a d á s t , a m e z e i h a d a k kiegészítését t ű z t e ki, k i k ö t v e , h o g y ezek végeztével az o r s z á g g y ű l é s a z o n n a l oszoljék el s m á s t á r g y a k m a r a d j a n a k k é s ő b b i g y ű l é s r e . A kir. m e g h í v ó b a n — a m i n t a k ö v e t k e z é s i g a z o l t a — a t ö b b i t á r g y a k a k o r m á n y z ó kí- v á n s á g á r a csak a z é r t v o l t a k fölvéve, h o g y n e legyen az a l á t s z a t , m i n t h a az o r s z á g g y ű l é s e g y e d ü l i f ö l a d a t a a h a d i kesztilet, a n e m e s i fölkelés l e n n e . Az o r s z á g g y ű l é s f o r m a s z e r ű m e g n y i t á s a j ú l . 15. v o l t K o l o z s v á r o t t ; i d e i g l e n e s e l n ö k — a régi t ö r v é n y e s e l n ö k rég m e g volt h a l v a — gróf Teleki L a j o s , a ki a kir. l e í r a t f e l o l v a s t a t á s a u t á n j e l e n t e t t e , h o g y a k o r m á n y z ó e l ő b b r e h í v t a volt m e g a k k - a t és r r - k e t , de csak m a a l a k ú i h a t o t t m e g a g y ű l é s . A kk. és r r . m e g - k ö s z ö n t é k a n n a k e g y b e h í v á s á t , de k i f e j e z t é k s a j n o s e r z é k e n y s é g ö - ket, h o g y á m b á r az 1791. 11. t. cz. m i n d e n é v b e n országgyűlés t a r t á s á t r e n d e l i , az 11 évig n e m t a r t a t o t t , m o s t is a t a n á c s k o z á s ily rövid időre s z o r í t t a t o t t s a k k . és r r . h ű s é g ö k e t a f e j e d e l e m h e z , sze- r e t e t ü k e t a h a z á h o z ú g y m e g n e m m u t a t h a t j á k , a m i n t a z t a t e r h e s k ö r n y ü l á l l á s o k k í v á n j á k s m a g u k ó h a j t a n á k .

A n é v s o r f ö l o l v a s á s a u t á n a kk. és r r . m e g h í v á s á r a m e g j e l e n t k i r á l y i b i z t o s f ö l o l v a s t a t t a a felseg m á j u s 24-ón h o z z á es az ország- g y ű l é s h e z i n t é z e t t kir. l e i r a t á t ; ü d v ö z l ő b e s z é d é b e n az u r a l k o d ó - ház es m o n a r c h i a veszélyben l e t é t erős s z í n e k k e l festvén, h i v a t k o - z o t t ő felsege e r d é l y i hív a l a t t v a l ó i n a k őseire, a kik n e h é z i d ő k b e n az u r a l k o d ó h á z i r á n t s a m o n a r c h i a v é d e l m é r e m i n d i g m i n d e n á l d o z a t o t m e g h o z n i készek v o l t a k . «A ti e r e i t e k b e n is — í r j a lelkes s z a v a k k a l a f e j e d e l e m biztosa — őseitek d r á g a vére buzog, a ti k e b l e i - teket is a m o n a r c h i a és a l k o t m á n y o t o k m e g m e n t é s é n e k a z o n s z e n t t ü z e hevíti, k a r j a i t o k n a k is a z o n k a t o n a i vitézség ad e r ő t , a m e l y - lyel őseitek m a g o k n a k b i r o d a l m a t s z e r e z t e k és a l k o t m á n y t a l a p í - t o t t a k ; kötelességtek a z é r t u g y a n a z o n h a d i vitézséggel s h ő s i t e t t e k - kel e s z e n t j o g a i t o k a t m e g ő r i z n i s u n o k á i t o k r a s z á l l í t n i . De n e m

szólok h o s s z a s a b b a n — így végződik a b u z d í t ó szózat — hisz m i n - d e n itt levők a r c z á n és s z e m e i b e n a m a z ősi m a g y a r j e l s z ó t l á t o m k i f e j e z v e : Mariamur pro Rege nostro et Constitutione — h a l j u n k m e g k i r á l y u n k é r t és a l k o t m á n y u n k é r t . E r r e a k o r m á n y z ó felelt.

A k k . és r r . s a j n á l a t u k a t f e j e z t é k ki az i d ő k vészei fölött s a r o s z a t c s i r á j á b a n e l f o j t a n i t e h e t s é g ö k s z e r i n t teljes k ó s z s é g ö k e t l e l k e s ü l v e n y i l v á n í t o t t á k . B a j o s u g y a n — ú g y m o n d — r é g i dolgot m e g ú j í t n i , a m i elavult a n n a k f é n y t , h o m á l y o s n a k világot, m e g u n t n a k ked- vességet, k é t e s n e k h i t e l t s z e r e z n i ; de m i v e l n e m e s l e l k e k e t a m u n k a t á p l á l , n e m k é t k e d i k , h o g y a j e l e n l e v ő kk. és r r . az idő- viszonyokat, a f e j e d e l e m a k a r a t á t s a t ö r v é n y e k e t t e k i n t e t b e véve, m i n d e n t ö r e k v é s ö k e t s t a n á c s k o z á s a i k a t ezek é r d e k é n e k s z e n t e l n i s i e t n i f o g n a k .

A kir. biztos e l t á v o z á s a u t á n a k k . és r r . n e v é b e n az egyik i t é l ő m e s t e r k i j e l e n t e t t e , hogy m e g é r t e t t é k a felség a k a r a t á t királyi leveleiből s készek a h a z á t és ettől e l v á l h a t l a n f e j e d e l m i s z é k e t v é d e l m e z n i ; n e m m u l a s z t n a k el s e m m i t a f e j e d e l e m b i z a l m a vi- s z o n z á s á b a n s a világ e l ő t t m e g b i z o n y í t j á k , h o g y a m e l y s z a b a d - s á g o t őseik v é r ü k h u l l á s á v a l s h a l á l u k k a l szereztek s s z á z a d o k f o l y t á v a l r á j o k s z á l l í t o t t a k , a z t v o l t a k é p e n b e c s ü l n i t u d j á k , s éle- t ö k n e k és j a v u k n a k s e m k e d v e z v é n , o l t a l m a z n i , m e g t a r t a n i s késő m a r a d é k a i k r a is á t e z á l l í t n i k í v á n j á k . E l v é g z i k a k k . és r r . — így végződik a beszéd — a m i r e a f e l s é g f ö l h í v t a , de a kir. l e v e l é b e n f o g l a l t egyéb t á r g y a k későbbi f o l y t a t á s á r ó l s o r v o s l á s v é g e t t a f e j e d , e l ő t e r j e s z t é s é r ő l n e m c s a k le n e m m o n d a n a k , h a n e m j o g u k a t f ö n t a r t j á k , hogy a h á b o r ú s idők l e c s e n d e s e d v é n , a z o k a t is e l i n t é z é s a l á vegyék, a m i r e a kir. k o r m á n y z ó és kir. b i z t o s beleegyezését m a j d ki f o g j á k k é r n i .

E z volt az o r s z á g g y ű l é s ü n n e p é l y e s s é g i és k ö l c s ö n ö s jogfön- t a r t á s i része.

E l s ő t á r g y ú l a kk. és r r . e l n ö k s é g é r e való v á l a s z t á s t ü z e t e t t ki, a m i a j ú n . 17-iki g y ű l é s b e n m e n t végbe. E z u t á n e l ő t e r j e s z t e - tett, hogy a kk. és r r . a h á b o r ú s i d ő k r e való t e k i n t e t b ő l , a k o r m á n y z ó ö s s z e h í v á s á r a j ú n . 5 - é n e g y b e g y ű l t e k , s a d d i g is, — a m í g a f e l s é g által k i t ű z ö t t o r s z á g g y ű l é s i d e j e e l j ö t t s a kir. biztos m e g j e l e n é s é - vel — a m a g a t ö r v é n y e s f o r m á j a szerint e l k e z d ő d h e t e t t v o l n a , a fölkelési m u n k á l a t o k g y o r s a b b elkészíthetése végett n é g y b i z o t t s á g o t

neveztek k i : az elsőre a n e m e s i fölkelés e l r e n d e l é s e b í z a t o t t , t. i.

a n n a k melyik n e m e a l k a l m a z t a s s é k : g e n e r á l i s , p o r t a l i s vagy perso- n a l i s = köz, k a p u s z á m szerinti, vagy s z e m é l y e s l e g y e n - e ? ki t a r t o - zik f ö l k e l n i ? ki m e n t a t t ó l ? h o g y o s z t a s s a n a k fel s z á z a d o k r a , osz- t á l y o k r a , e z r e d e k r e ? a tisztekről, h a d i o k t a t á s r ó l , f e g y e l e m r ő l gon- d o s k o d á s és m u n k á l a t k é s z í t é s s z i n t é n e n n e k k ö t e l e s s é g é v é t é t e t e t t ; a másodikra a fölkelő sereg p é n z a l a p j a , m a g t á r a k stb. a l a k í t á s a i r á n t i t e r v a d á s ; harmadikra a h a d i C o m m i s s a r i a t u s , s z á m v e v ő s é g , p é n z t á r a k kezelése, a t e r m é n y - a d o m á n y o k kiosztása, i g a z g a t á s a é s e l s z á m o l á s a felőli m u n k á l a t k é s z í t é s e , negyedikre a s o r e z r e d e k s z á m á r a való t o b o r z á s czélszerű m ó d j a i r á n t t e r v j a v a s l a t . M i n t - hogy azok m e g az országgyűlés m e g n y i t á s a előtt n e v e z t e t t e k ki s m u n k á i k a t el is készítették, az ország kk. és rr. e g y ü l é s ö k b e n m i n d - k e t t ő t h e l y b e n h a g y t á k , s m i n d a b i z o t t s á g o k a t , m i n d m u n k á i k a t t ö r v é n y e s e k n e k i s m e r v é n el, t á r g y a l á s i a l a p ú i elfogadták. Az alkot- m á n y és E r d é l y országgyűlési g y a k o r l a t a s z e r i n t m i n d e n ily m u n - kát elébb a h á r o m n e m z e t k ü l ö n g y ű l é s é b e n volt szokás t á r g y a l n i ; m o s t is k i a d a t o t t t e h á t , de úgy, h o g y az által az ügy n e h á t r á l t a s - sék, s n e m b í r á l a t , változtatás, igazítás, h a n e m csak a z o k k a l j o b - b a n m e g i s m e r k e d l i e t é s végett.

Az első bizottság munkálata a j u n . 22-iki 4-ik ü l é s b e n v é t e t e t t t a n á c s k o z á s alá, s f o l y t a t t a t o t t j ú n . 2 3 — 2 7 - é n az 5 — 8 - i k ü l é s b e n , e k k o r bevégeztetett. A h a t á r o z a t o k a t az I. t.-czikk f o g l a l t a m a g á b a , m e l y n e k 1. czíme a f ö l k e l é s r ő l szól 1 — 2 1 . § - b a n , a I I . t.-czikk a l u s t r á r ó l s b é k e i d e j é b e n való fegyvei-gyakorlatról, a I I I . t.-czikk a h a d b a m e n ő erdélyi fölkelő s e r e g f e g y e l m i és b ü n t e t ő t ö r v é n y e i r ő l 1 — 1 5 . § - b a n .

Az I. t.-czikket, m i n t l e g l é n y e g e s e b b e t , m e g i s m e r t e t e m . Bevezetése a s z e m é l y e s fölkelést (personalis insurrectio) á l l a p í t o t t a m e g , az 1. § p e d i g a H á r m a s T ö r v é n y k ö n y v I I I . r. 4. cz. szerint kiváltságos n e m e s , de a közelebbi idők v i s z o n t a g s á g a i m i a t t adó alá v o n t c z í m e r e s ós egyházi ( h e l y e s e b b e n : egy telkes) n e m e s e k , székely p r i m i p i l u s o k , p i x i d a r i u s o k a d ó alól ö r ö k r e kivételét s t ö r v é n y e s á l l a p o t j u k b a v i s s z a t é t e l é t . É l e t k o r r a nézve a 1 8 — 5 0 év közötti idő s z a b a t o t t m e g ; a r r a , h o g y kik s hogy k e l j e n e k fel, k i m o n d a - tott, h o g y a z o n n e m e s , a ki 10 n é p e s j o b b á g y t e l k e t bír, a p r i m i - p i l u s , h a hozzá m ó d j a v a n , l o v o n , teljesen f e l k é s z ü l v e s fegyveresen

k ö t e l e s fölkelni, a s z e r é n y e b b b i r t o k a c z i m e r e s n e m e s e k n e k s m a - g u k k a l szolgálatra a l k a l m a s es j ó l felszerelt lovat h o z n i k é p e s p r i m i p i l u s o k n a k ós p i x i d a r i u s o k n a k , a kik h a z a s z e r e t e t ü k t ő l i n d í t - t a t v a lovon k í v á n n a k s z o l g á l n i , k é s z ü l e t r e , f e g y v e r r e és e g y e n r u h á r a z s o l d j u k o n s é l e l m ö k ö n k í v ü l a fölkelési a l a p b ó l 100 f o r i n t fizette- t i k ; a m e l y p r i m i p i l u s o k l o v a t á l l í t n i n e m t u d n a k , g y a l o g is f ö l k e l - h e t n e k , p r i m i p i l u s i j o g u k k o c z k á z t a t á s a n é l k ü l , h a p e d i g ezek is lovon k í v á n n a k f ö l k e l n i , z s o l d o n stb. k í v ü l , f e g y v e r r e , k é s z ü l e t r e é s r u h á r a u g y a n a z o n a l a p b ó l 150 f r t o t k a p n a k . E z u t á n a f ö l k e l é s t ő l m e n t e s í t é s esetei v a n n a k elősorolva, v a l a m i n t ki v a n m o n d v a , h o g y az erdélyiek s a j á t f ő p a r a n c s n o k u k a l a t t s z á l l n a k h a d b a , a ki a m e g v á l a s z t o t t és m e g e r ő s í t e n d ő o r s z á g g e n e r a l i s a , vagy a z ország m o s t a n i k o r m á n y z ó j a l e s z ; a fölkelő sereg a fölkelési p é n z - tárból k a p j a fizetesét és z s o l d j á t , a m i n t a h a t á r r a é r t vagy azon.

kívül, a kir. k i n c s t á r b ó l ; a b é k e h e l y r e á l l í t á s a u t á n a s a j á t fegy- verrel felülők m a g u k k a l viszik a z t , a kik az á l l a m t ó l n y e r t e k , a t ö r v é n y h a t ó s á g o k s z é k h e l y e i r e a d j á k be s azok o t t ő r i z t e t n e k a j ö v ő s z ü k s é g e s e t é r e ; a fölkelők s z á z a d o k b a , o s z t á l y o k b a , e z r e - d e k b e , beosztása ez a l k a l o m m a l a k k . ós r r . á l t a l a k i r . k o r m á n y - székre és erdélyi h a d a k f ő v e z é r é r e b í z a t o t t , a m a g y a r n y e l v e n szerkesztett k a t o n a i s z a b á l y z a t o k ( B e g u l a m e n t u m Militare) a z o r s z á g g y ű l é s f e l ü l v i z s g á l a t a és m e g á l l a p í t á s a s z e r i n t k i n y o m a t n i s a t ö r v é n y h a t ó s á g o k n a k és fölkelő sereg fő és a l t i s z t é i n e k m e g k ü l - d e t n i h a t á r o z t a t t a k . A szász n e m z e t 2 0 0 0 g y a l o g o t s egy s z á z a d l o v a s t ad, a m a g a k ö l t s é g é n t a r t j a , a s z a b . kir. és m e z ő v á r o s o k a z illető v á r m e g y e és szék n e m e s s é g é h e z egy j ó l fölszerelt l o v a s t , n e m e s i j o g o n b í r t j a v a i k t ó l s z i n t é n b i r t o k u k a r á n y a s z e r i n t ; Kolozs- v á r ö n k é n t ígért 2 5 lovast, M a r o s - V á s á r h e l y 10 lovast, 5 g y a l o g o s t ; t o v á b b á m e g h a t á r o z t a t o t t a c z i m e r e s és egyházi n e m e s e k , székely p r i m i p i l u s o k és pixidariusok adó alól kivótetóse, n e v ö k n e k az a d ó - t á b l á k b ó l k i t ö r l é s e , s addig is, m í g az erről k é s z ü l t t ö r v é n y t a fel- ség m e g e r ő s í t n é , a f ö l m e n t é s r ő l a k o r m á n y z ó és h á r o m n e m z e t n e v é b e n , királyi és n e m z e t i p e c s é t a l a t t biztosító levél (Assecura- tórium) k i a d á s a ; k i m o n d a t o t t az o r s z á g g e n e r á l i s á n a k m e g v á l a s z - t á s a s fizetésének m e n n y i s é g e , v a l a m i n t az is, hogy a t á b o r n o k o k a t a felség, a t ö r z s t i s z t e k e t , a k i r . k o r m á n y s z é k , a k a p i t á n y o k a t és a l s ó b b tiszteket a t ö r v é n y h a t ó s á g o k fejei nevezik k i ; á g y ú t ós a h o z

kellő s z e k e r e k e t s l o v a k a t a k a t o n a i k i n c s t á r a d ; a l o v a s fizetése

— a s o r e z r e d b e l i e k h e z h a s o n l ó a n — é l e l m e z é s e n k í v ü l 16, g y a - l o g é 12 k r . ; a f e g y v e r t a k a t o n a i f e g y v e r t á r b ó l a f ö l k e l ő v a g y o n o s n e m e s s é g ö n k ö l t s é g é n szerzi m e g , s z e g é n y e b b s o r s ú a k n a k a k ö z - a l a p b ó l s z e r e z n e k v a g y a k i n c s t á r a d j a .

A I I . t . - c z i k k a z o n c s a k m o s t s z e r z e t t t a p a s z t a l a t n á l f o g v a , h o g y a t ö r v é n y e s k a t o n a i l u s t r á k és g y a k o r l a t o k e l m u l a s z t á s a m i a t t s e m a f é r f i a k , s e m a l o v a k , f e g y v e r e k s m á s k é s z ü l e t e k k ó z i i g y b e n é s h a s z n á l h a t ó á l l a p o t b a n n e m v o l t a k , h a n e m a vész p i l l a n a t á b a n k e l l e t t ő k e t ö s s z e g y ű j t e n i , a f ö l f e g y v e r z é s t v é g r e h a j t a n i és a l e g é n y - s é g e t s l o v a k a t b e t a n í t n i : m e g h a t á r o z t a t o t t , h o g y j ö v ő b e n a n e m e s - ség s s z e k e l y p r i m i p i l u s o k és p i x i d a r i u s o k m i n d e n é v b e n ő s z s z e l es t a v a s z s z a l — m i d ő n a m e z e i m u n k á b a n n é m i s z ü n e t v a n — a t ö r - v é n y h a t ó s á g o k t ó l v á l a s z t a n d ó l u s t r á l ó b i z o t t s á g á l t a l h i v a s s a n a k b e , s a z o k a l a t t , a k i k a m o s t a n i f ö l k e l é s k o r m a g u k a t a k a t o n a i t u d o m á n y o k b a n j á r t a s o k n a k b i z o n y í t o t t á k , 8 n a p o n á t a f e g y v e r - b e n és s z ü k s é g e s e b b k a t o n a i m o z d u l a t o k b a n és f e j l ő d é s e k b e n o k t a t t a s s a n a k és g y a k o r o l t a s s a n a k , a m i t 2 — 3 h e l y s e g l a k ó i p o l g á r i t i s z t v i s e l ő i k t u d t á v a l é v e n k é n t t ö b b s z ö r is m e g t e h e t n e k ; a g y a k o r l a t o k a l a t t é l e l m e z é s ü k r ő l a t ö r v é n y h a t ó s á g o k g o n d o s - k o d v á n .

A I I I . t.-czikk a h a r c z t é r r e k i v o n ú l ó e r d é l y i f ö l k e l ő s e r e g f e g y e l m i és b ü n t e t ő t ö r v é n y e i t f o g l a l j a m a g á b a n 1 — 1 5 . § - b a n ; a I V . t . - c z i k k a m á s o d i k b i z o t t s á g m e g v i z s g á l t m u n k á l a t á b ó l szer- k e s z t e t t f ö l k e l é s i p é n z a l a p m e g a l a k í t á s á t illető s z a b á l y o k a t 1 — 6 .

§ - b a n , az Y. t.-cz. a n n a k f e l o s z t á s á t ós r e n d e l t e t é s é t h a t á r o z t a m e g , a V I . t.-czikk a n n a k f ö l s z e d é s e es k i a d á s a m ó d o z a t a i t 1 — 6 . § - b a n , a V I I . t . - c z i k k a hcmnadik bizottság m e g v i z s g á l t m u n k á l a t á b ó l a k a t o n a i s z á m v e v ő b i z o t t s á g t á r g y a i t és a r a k t á r ü g y e t s z a b á l y o z t a 1 — 2 . § - b a n , a V I I I . t . - c z i k k a negyedik bizottság s z i n t é n m e g v i z s - g á l t m u n k á l a t a i b ó l v a n s z e r k e s z t v e s s z a b á l y o z z a a r e n d e s e z r e d e k - h e z kellő u j o n c z á l l í t á s t , a I X . t ö r v é n y c z i k k az 1 7 0 0 p ó t - l ó b ó l álló h a d i s e g é l y t b i z t o s í t j a ,1) a X . t . - c z i k k j o g f e n t a r t ó i n t é z k e d é s az i r á n t , h o g y a m o s t a n i v e s z é l y e s és s ü r g ő s k ö r ü l m é n y e k k ö z ö t t a l e g n a g y o b b

x) Ezt később a kormányszék alkudozás útján — a felség kívánságá- hoz képest — 1900-ra módosíttatta.

g y o r s a s á g g a l h o z o t t i d e i g l e n e s t ö r v é n y e k az o r s z á g a l a p t ö r v é n y e i - n e k , a n e m e s i k i v á l t s á g o k n a k és m a g á n t u l a j d o n n a k h á t r á n y á r a n e l e g y e n e k . E z e k az o r s z á g g y ű l é s i k i n y o m t a t o t t j e g y z ő k ö n y v b e n köz- k é z e n f o r o g v á n ,1) r á j o k b ő v e b b e n ki n e m t e r j e s z k e d e m .

S a j n o s , h o g y a z o r s z á g g y ű l é s v é g z é s e i t és a h o z o t t t ö r v é n y e - k e t a f e l s é g n e m e r ő s í t e t t e m e g , az j ú l . 16. e l o s z l o t t s a k o r m á n y z ó é s a n y o m o t t h a n g u l a t b a n t ö r v é n y h a t ó s á g a i k b a t á v o z o t t f ő t i s z t e k r e m a r a d t a h o z o t t h a t á r o z a t o k és m e g n e m e r ő s í t e t t t ö r v é n y e k é r t e l - m é b e n a f ö l k e l é s s z e r v e z é s é n e k b e f e j e z é s e .

V.

M í g az o r s z á g g y ű l é s t a n á c s k o z o t t , az o s z t r á k m o n a r c h i a m e g - r e n d í t ő h a d i e s e m é n y e k s z í n h e l y é v é l e t t . M á j u s 1. F e r d i n á n d t r ó n - ö r ö k ö s f ő h e r c z e g , 5. M á r i a L u d o v i k a k i r á l y n é c s a l á d o s t u l B u d á r a j ö t t e k , 6. az e r d é l y i u d v . k a n c e l l á r i a P e s t r e t é t e t e t t le, 13. a f r a n c z i á k B é c s e t e l f o g l a l t á k , j ú n i u s 1 4 - é n v o l t a g y ő r i e l v e s z t e t t c s a t a , m e l y n a p o n k e l t W o l k e r s d o r f o n a k i r á l y n a k g r . B á n f f y h o z a f ö l k e l é s m e g - g y o r s í t á s á t s ü r g e t ő k é z i r a t a , m e l y b e n t u d a t t a , h o g y B r o d i b ó l

1 5 , 0 0 0 e z e r f e g y v e r t p a r a n c s o l t k ü l d e t n i E r d é l y b e ; f e s z í t s e m e g m i n d e n e r e j é t — í r j a n e k i — h o g y a g a l i c z i a i f ö l k e l é s e l n y o m á - s á r a h a l a d é k t a l a n ú l 2 — 3 0 0 0 e m b e r t k ü l d h e s s e n . A h a d k o c z k á j a a z o n b a n g y o r s a b b a n m i n t v á r n i l e h e t e t t , o d a f o r d ú l t , h o g y a f e j e d e l m i u d v a r n a k B u d á r ó l N a g y v á r a d r a k e l l e t t v o n ú l n i , s m á r j u n i u s 1 6 - d i k á n e l ő k é s z ü l e t e k t ó t e t t e k a K o l o z s v á r r a k ö l t ö z é s r e , c s a k k e d v e z ő b b h a r c z i e s é l y e k r e m é n y e v á l t o z t a t t a m e g a t e r v e t és s z á n d é k o t , a m i t a z o n b a n n y o m b a n s z é t o s z l a t o t t a j ú l i u s 6 - i k i w a g r a m i v é g z e t e s c s a t a , m e l y n e k k ö v e t k e z t é b e n K á r o l y f ő h e r - czeg j ú l i u s 1 1 - d i k é n a f r a n c z i a c s á s z á r n a k f e g y v e r s z ü n e t e t a j á n - l o t t , a m i e l f o g a d t a t v á n , e l k e z d ő d t e k a b é k e a l k u d o z á s o k , s a z o k v é g e az A u s z t r i á r a n é z v e oly s ú l y o s o k t ó b e r 14-iki b é c s i b é k e k ö t é s

*) Az erdélyi Nagyfejedelemseg és hozzátartozó részek háromnemzetből álló nemes rendelnek 1809-ik esztendőben Kolozsvár sz. kir. városban tartott közön- séges gyűlésein folyt tárgyaknak JEG YZC)KON YVE. Kolozsv. Nyom. a kir.

Lyceum betűivel 1831. ívrét, 1—220. 1.

lett, m e l y a m o n a r c h i á t ó l 2 0 0 0 • m é r f ö l d n y i t e r ű l e t e t s m a j d n e m 4 . 0 0 0 , 0 0 0 n é p e t s z a k í t o t t el.

A k o r m á n y z ó a j u n . 14-ki kir. k é z i r a t r a j ú n . 26. m e n t e g e - t ő d z ő j e l e n t é s t t e t t , m e l y b e n k i f e j t e t t e , h o g y az erdelyi fölkelő sereg- n e k b á r egy része is m é g m o s t h a r c z t e r r e n e m k ü l d h e t ő ; m e r t e g y h a t v a n evnel t o v á b b a l k a l m a z á s o n k í v ü l h a g y o t t s a m o s t a n i n e m z e d e k e l ő t t i d e g e n n é lett e l a v u l t i n t é z m é n y t é l e t b e l é p t e t n i , az i r á n y á b a n levő e l ő í t é l e t e k e t legyőzni csak l a s s a n lehet, s csak ú g y , h a m á r az e l m é k r á el v a n n a k keszűlve, a f o g é k o n y s á g i r á n t a föl- é b r e d t s a z t országos t ö r v é n y r e n d e l i . A felség e r r e s z i n t é n h a n g - s ú l y o z v a írt le, hogy t a r t s á k s z e m előtt a m o s t a n i idők f o n t o s s á g á t s n a g y á l d o z a t o k s z ü k s é g e s s é g é t , h o g y m i n d e n el n e veszszen. Az u j o n c z o z á s n a k f o l y n i kell, hogy a gyilkos h a r c z o k b a n m e g a p a d t ezredek h i á n y a k i p ó t o l t a t h a s s é k . A k o r m á n y z ó i j e l e n t é s többi részét a felség e g y s z e r ű e n t u d á s u l vette.

Nézzük az o r s z á g g y ű l é s e l o s z l á s a u t á n az o r s z á g b a n t ö r - t é n t e k e t .

A k o r m á n y z ó t e l j e s k o m o l y s á g á b a n fogta föl a f e j e d e l e m által előtte f e l t ű n t e t e t t h e l y z e t e t s f é r f i a s e l h a t á r o z o t t s á g g a l kezdett m u n - k á h o z . T e r v é t k ö z ö l t e az e r d . f ő h a d p a r a n c s n o k k a l , m i t ez h e l y e s e l t . F ő p o n t o k v o l t a k , h o g y a 6 0 0 0 u j o n c z a t ö r v é n y h a t ó s á g o k r a k o r - m á n y i l a g r o v a s s é k ki, a 3 0 f r t f o g l a l ó b ó l 4 a d a s s é k a t o b o r z ó és s o r o z ó t i s z t v i s e l ő k n e k b u z d í t á s ú l , az u j o n c z l e h e s s e n 5 l á b is, h a k ü l ö n b e n ép és egeszséges, az é l e t k o r t e r j e d j e n ki 4 0 évig, a J ó z s e f - és K á r o l y - h u s z á r o k t o b o r z á s a eg}resíttessék ; a z o n k í v ü l a k o r m á n y z ó a f ő i s p á n o k n a k és f ő t i s z t e k n e k m á s o l a t b a n m e g k ü l d ö t t e a f e l s é g n e k h o z z á i n t é z e t t h á r o m u t ó b b i l e g m a g a s b k é z i r a t á t s ő k e t a f e j e d e l m i a k a r a t t e l j e s í t é s é r e h a t h a t ó s érvek k í s é r e t é b e n h í v t a fel. A m o n - a r c h i a és vele E r d é l y is v e s z é l y b e n v a n — í r á — f e n n kell t a r t a - n u n k j ó h í r n e v ü n k e t s a n e m z e t b e c s ü l e t é t . E g y o r s z á g s e m j á r ú l t oly kevéssel e s z ö r n y ű h á b o r ú h o z , m i n t h a z á n k . . . . I t t elsorolta az elébbi k e d v e z m é n y e k e t , s f ö l k é r t e a z o k n a k a n é p p e l m e g i s m e r - t e t é s é r e , s h o g y i r á n t a lelkesedést é b r e s z s z e n e k . Aug. 18-án a fel- s é g n e k j e l e n t é s t t e t t , r e m é n y é t fejezve ki, h o g y a fölkelő s e r e g szep- t e m b e r 1 6 - á r a k é s z e n s az ö s s z p o n t o s í t á s (Contractio) m e g t a r t h a t ó lesz. Ők i g y e k e z n e k legyőzni m i n d e n t ő l ü k f ü g g ő a k a d á l y o k a t — f o l y t a t j a a k o r m á n y z ó — de v a n n a k o l y a n o k , a m i k e t egyedül a

f e l s é g h á r í t h a t e l ; i l y e n e k az a r m a l i s t á k és s z a b a d s z é k e l y e k a d ó a l ó l k i v é t e t é s é r ő l h o z o t t t ö r v é n y c z i k k e k m e g e r ő s í t é s e . E z t s ü r g e t ő - leg kell k é r n i e , m e r t az u d v a r h e l y s z e k i és a r a u y o s s z e k i n e m e s e k és s z é k e l y e k az o r s z á g g y ű l é s h a t á r o z a t á t és Biztosító levelét c s a k k e c s e g t e t ő c s a l é t e k n e k t a r t j á k s a d d i g n e m k e l n e k föl, m í g a k é t t . - c z i k k m e g n e m e r ő s í t t e t i k . K é n y s z e r n e m h a s z n á l h a t ó — m o n d j a a k o r m á n y z ó — m e r t a r e n d e s k a t o n a s á g t á v o l v a n , d e c z e l s z e r ü s e m l e n n e , m e r t r o s s z a b b á t e n n é a h e l y z e t e t . N e m m a r a d e g y é b f e n n , m i n t k é r n i a f e l s é g e t e t ö r v é n y e k siető m e g e r ő s í t é s é r e . D a n d á r - p a r a n c s n o k n a k e g y e l ő r e a g y a l o g s e r e g r é s z é r e b r . D o m o k o s A n t a l , S p l é n y i - e z r e d b e l i n y u g a l m a z o t t e z r e d e s t a j á n l j a , k é s ő b b l e h e t m é g e g y m á s o d i k a t is k i n e v e z n i ; a l o v a s s á g n a k c s a k egyet h a t á r o z o t t az o r s z á g g y ű l é s .1)

Mig a k o r m á n y z ó és k o r m á n y s z é k a s z é k e l y s é g e r d e k e b e n oly b á t r a n és m e l e g e n j á r t k ö z b e n a f e l s é g n é l , o t t h o n m i n d t e r j e d t a z e l l e n á l l á s s z e l l e m e . A k o r m á n y z ó e l é b b n é p s z e r ű p o l g á r i f é r f i a k a t k ü l d ö t t ki U d v a r h e l y s z é k r e ,2) k é s ő b b e g y k ö z k e d v e l t s é g ü h u s z á r - f ő h a d n a g y o t , u t o l j á r a s z é k e l y k a t o n a s á g o t r e n d e l t e t e t t ki, m e l y f e g y v e r r e l k é n y s z e r í t s e e n g e d e l m e s s é g r e ; s o k s z o r m a g a a k o r - m á n y z ó m e n t el l e c s e n d e s í t e s ö k r e , h á r o m n a p i g i g y e k e z e t t ő k e t j o b b g o n d o l a t r a b í r n i , d e f o g a n a t n é l k ü l ; e z é r t m e g h a g y t a a t ö r -

v é n y h a t ó s á g n a k , h o g y m é g e g y s z e r s z ó l í t s á k fel a n é p e t a f ö l k e l é s r e , s a k i k k e s z e k r á , v e l ő k a l u s t r á t f o l y t a s s a , d e n e m j á r á s o n k é n t , h a n e m f a l u n k é n t k i s e b b t ö m e g e k b e n is e s k e s s é k fel, k ü l d j é k a l u s t r a - h e l y e k r e s f e g y v e r t c s a k o t t a d j a n a k k e z e i k b e , az e l l e n á l l ó k a t és fő b u j t o g a t ó k a t f o g j á k el s a k ö z ü g y i g a z g a t ó p e r e l j e b e , a z o d a r e n d e l t k a t o n a s á g s z á l l j o n az e l l e n á l l ó f a l u k r a s a b u j t o g a t o k h á z a i - h o z s z á l l á s o l t a s s é k be. E z e k u t á n a k o r m á n y z ó a n é p e t i s m é t e l v e e n g e d e l m e s s é g r e i n t v é n , e l t á v o z o t t .3) K o l o z s v á r r a é r k e z v e , k a p t a a f e l s é g n e k s z e p t . 16. k a n c e l l á r i a l á í r á s a l a t t k e l t l e g f e l s ő b b e l h a t á - r o z á s á t , m e l y b e n az u d v a r h e l y s z é k i és a r a n y o s s z é k i e l l e n s z e g ü l ő k r e

*) Orsz. levélt, erd. oszt. 980. eln. sz. 1809.

2) Orsz. levelt. erd. oszt. 526. eln. sz. 1809.

3) Orsz. levélt, erd. oszt. 798. eln. sz. 1809. A kormányzó e rendelete értelmében megtartott lustráláskor kitűnt, bogy Udvarliely-széken 47 köz- ségben nem lustrált 2378 primipilus és pyxidarius, lustrált 1833.

n é z v e h a t á r o z t a : h o g y a z o n n e m z e t s é g e k n e k , m e l y e k n e m e s i k i v á l t s á g u k b ó l folyó kötelességeik e l l e n é r e addig, m í g a d ó b ó l m e n - t e s í t é s ü k i r á n t i k í v á n s á g u k n a k elég n e m t é t e t i k , f ö l k e l n i v o n a k o d - n a k , a f e l s é g j o g o s u l t visszatetszése a z o n h o z z á a d á s s a l j e l e n t e s s é k ki, h o g y a z o n k ö t e l e z e t t s e g e k t e l j e s í t é s é b e n , m e l y e k a n e m z e t s é g e k e t r e n d e s t ö r v é n y s z e r i n t s z o r o s a n illetik, a felség előzetesen s e m m i f ö l t é t e l n e k h e l y e t a d n i n e m fog, s ezért m i n d e n t k o m o l y a n i n t e t n i r e n d e l , h o g y m i d ő n a k ö z j ó t veszély f e n y e g e t i s ők k ö t e l e s s é g ö k t e l j e s í t é s é r e f ö l h í v a t n a k , a m i n t n e m e s i á l l á s u k h o z illik, a l u s t r á k r a á l l j a n a k elé s a f e j e d e l e m ós h a z a i r á n t i h ű s é g ö k n é l f o g v a f e g y v e r t f o g n i s i e s s e n e k , s h a e l l e n á l l á s u k b a n m o s t is m e g m a r a d n a k , k é n y - szer eszköz n e a l k a l m a z t a s s é k u g y a n , de n e v e i k v é t e s s e n e k jegy- z é k b e , s a n n a k i d e j é b e n a felseghez t e r j e s z t e s s e n e k fel. A k o r m á n y - szék a m e g t é r ő k e t f o g a d j a el s ő r k ö d j é k a fölött, n e h o g y a b u j t o - g a t o k t a n á c s á r a az e l l e n s z e g ü l é s t e r j e d j e n , a v é d e r ő n ö v e k e d é s e k o r l á t o l t a s s é k vagy a k ö z c s e n d b á r m i k é p m e g z a v a r t a s s é k . . . . A k o r m á n y s z é k n e m l á t t a c z é l s z e r ü n e k e f e l s ő b b r e n d e l e t k i h i r d e t é - sét, t a r t v á n a t t ó l , h o g y az a m á r a g y ü l e k e z ő h e l y e k e n levő vagy o d a k i v o n u l n i kész c z í m e r e s n e m e s e k e t is a s z a b a d s á g u k a t visszaadó t ö r v é n y m e g e r ő s í t é s e i r á n t a g g o d a l o m b a e j t v é n , e l k e d v e t l e n í t i s m e g s z ö k é s r e v a g y a szolgálat m e g t a g a d á s á r a f o g j a ösztönözni, a m i r e i m m á r volt is p é l d a . E h e l y e t t M a r o s - U d v a r h e l y - és A r a n y o s - szék f ő k i r á l y b í r á i t a r r a u t a s í t o t t a , h o g y az e n g e d e t l e n e k n e k a felség n e h e z t e l ó s é t k o m o l y a n t u d t á r a a d v á n , u t a s í t s á k kötelessé- geik t e l j e s í t é s é r e , a felséghez p e d i g ú j b ó l felírt, kifejtve, m i l y b u z g ó n igyekezett a k o r m á n y s z é k és o r s z á g g y ű l é s a felség a k a r a - t á t t e l j e s í t n i , h o g y a v é d e r ő az ország h a t á r á n t ú l is k i v i t e t h e s s é k , s l á t v á n , h o g y ez o s z t á l y o k régi s z a b a d s á g á n a k v i s s z a á l l í t á s a n é l - k ü l a c z é l n a k m e g f e l e l ő v é d e r ő ki n e m á l l í t h a t ó , az e r r ő l a l k o t o t t és f e l k ü l d ö t t két t ö r v é n y m e g e r ő s í t é s é r e a k k o r s a u g . 18. ú j a b b a n h ó d o l a t t e l j e s e n i s m é t e l v e m e g k é r t e , de k é r é s é n e k sikere n e m levén, k é n y t e l e n m e g v a l l a n i , hogy az e l l e n á l l á s m i a t t a v é d e r ő s z e r f ö l ö t t i m e g a p a d á s á t ó l s a fölkelés ü g y e b e f e j e z é s é n e k m e g k é s é s é t ő l kell t a r t a n i a .

A k o r m á n y z ó a felségtől v á r t k e d v e z ő b b e l h a t á r o z á s t , s k a p o t t Miksa főherczegtől, az e r d e l y i f ö l k e l é s fővezérétől, ki a u g . 24-ről a f e l s é g p a r a n c s á r a t e t t é r t e s í t é s t a r r ó l , hogy mivel a f ő h e r c z e g n e k

k i t é r é s t v a g y k é s l e k e d é s t k i z á r ó m ó d o n m e g v a n h a g y v a , h o g y a z e r d é l y i ö s s z e s c s a p a t o k a t — a 6 0 0 0 u j o n c z o n k í v ü l — oly m ó d o n s z e r v e z z e és á l l í t s a föl, h o g y az a h a d j á r a t ú j b ó l m e g k e z d ő d é s é v e l m i n t k ü l ö n h a d t e s t m ű k ö d j é k , Ő a v é g r e , h o g y a h a d t e s t b e n n é m i a z o n n a l h a s z n á l h a t ó e l e m l e g y e n , a f ö l k e l ő s e r e g b e k é t o l á h z á s z l ó a l j a t k í v á n b e o s z t a n i s u g y a n a n n y i f ö l k e l ő s e r e g b e l i t h e l y - ő r s é g r e a l k a l m a z n i , t o v á b b á m e g k ü l d ö t t e az e r d é l y i f ö l k e l ő s e r e g 3 g y a l o g és 3 l o v a s e z r e d e kimutatását, a v é g r e , h o g y a z o k b e o s z - t á s á r ó l n é z e t é t k ö z ö l j e , s h o g y m i k o r v é l i az ily m ó d o n v a l ó s z e r - v e z é s t l é t e s í t h e t ő n e k , n é z e t é t t u d a s s a , h o g y ő a z t a f e l s é g n e k j e l e n t h e s s e . A k o r m á n y z ó m i n t e d d i g m i n d e n b e n , ú g y m o s t e b b e n is t e l j e s ö n á l l á s á r ó l b i z t o s í t o t t a a f ő h e r c z e g e t , d e k i j e l e n t e t t e , h o g y g y a k o r l o t t k a t o n a s á g n é l k ü l , h a r c z h o z n e m s z o k o t t f ö l k e l ő k b ő l es t i s z t e k b ő l h a d t e s t e t k é p e z n i c z é l s z e r ü t l e n n e k véli, a vele k ö z ö l t kimutatást b i z t o s a l a p n a k n e m t a r t j a , m e r t az c s a k e l ő l e g e s s z á m í - t á s volt, a m i t a k é s ő b b i e s e m é n y e k m e g v á l t o z t a t t a k ; a z t s e m l e h e t t u d n i : a k e t v o n a k o d ó s z é k e l y s z é k b ő l m e n n y i l e s z a f ö l k e l ő k s z á m a , t e h á t m e n n y i f e g y v e r , t ö l t é n y , z s o l d , t i s z t s t b . k e l l ; az e d d i g i i r á n y b a n v a l ó f e l k é s z ü l é s t s a s z e r v e z k e d é s b e v é g z ő d é s é t a z o n b a n , h a v é l e t l e n a k a d á l y elé n e m f o r d u l , s z e p t . v é g é i g m e g t ö r - t é n h e t ő n e k g o n d o l j a .¹)

E k ö z b e n az e l l e n á l l á s a k ő v á r v i d é k i a r m a l i s és e g y h á z h e l y i n e m e s e k r e s a m a r o s s z e k i s z a b a d s z é k e l y e k r e is k i h a t o t t ; az e l s ő k e t a n é p s z e r ű gr. K e m é n y S á m u e l k o r m á n y s z é k i t a n á c s o s l e c s ö n d e s i - t e t t e s f ö l k e l é s r e b í r t a ; d e a z u t o l s ó k v a s v i l l á v a l , l á n d z s á v a l , fegy- v e r r e l f e l k é s z ü l v e A b o d k ö z s é g Keverktetö n e v ű h e g y é n g y ű l t e k össze, a k i k e t egy l o v a s s egy g y a l o g s z á z a d s z e k e l y h a t á r ő r o s z l a - t o t t szét s a k a t o n a s á g a r e n d h e l y r e á l l t á i g az e l l e n s z e g ü l ő f a l u k o n m a r a d t .2) E k k o r a k o r m á n y z ó á p r . 10. i s m é t f e l í r t a f e l s é g h e z , e l ő a d t a az ú j a b b e s e m é n y e k e t , k i f e j e z t e a g g o d a l m á t az i r á n t , h o g y h a a s o k s z o r e m l í t e t t k é t t ö r v é n y m e g n e m e r ő s í t t e t i k , f é l ő , h o g y az e l é g e d e t l e n s é g s z e l l e m e a f ő b b ö s s z p o n t o s í t á s i h e l y e k e n l e v ő k r e is k i t e r j e d . E r d é l y i t ö r v é n y e k s z e r i n t — í r j a — a f ö l k e l é s és a d ó f i z e t é s e g y m á s m e l l e t t m e g n e m á l l h a t n a k , e g y i k m e g s z ü n t e t i a m á s i k a t ;

•) Orsz. levélt, erd. oszt. 894. eln. sz. 1809.

2) Orsz. levélt, erd. oszt. 1114. eln. sz. 1809.

a p o l g á r és p a r a s z t a d ó t fizet s k a t o n á t ad, h o r d o z z a a k ö z t e r h e k e t , a n e m e s ö n k ö l t s é g é n s z e m é l y e s e n és zsoldozsaival védi a h a z á t . Itt a t ö r v é n y e s s é g és m é l t á n y o s s á g e l v é n é l fogva m á s v á l a s z t á s nincs, m i n t a v o n a k o d ó k a t vagy n e m e s i á l l a p o t j u k b a v i s s z a h e l y e z n i s a k k o r a f ö l k e l é s r e erővel is r á s z o r í t n i , v a g y a t t ó l f ö l m e n t e n i s u j o n c z - á l l í t á s r a k ö t e l e z n i . E z o k o k n á l f o g v a a k o r m á n y z ó a f e n f o r g ó tör- v é n y e k i r á n t i l e g m a g a s b e l h a t á r o z á s t a n n á l i n k á b b kéri, m e r t csak a s z a b a d o k k á t e e n d ő s z é k e l y o s z t á l y o k b ó l 8 0 0 0 - e n felüli fölkelő férfi b i z o n y á r a k i k e r ü l . A z o n b a n a f e l s é g m o s t is h a j t h a t a t l a n m a - r a d t , okt. 31. l e g m a g a s b k é z i r a t á b a n a j e l e n t é s n e k a f ö l k e l é s a k a d á - l y a i r ó l szóló r é s z é t s az itt-ott k i t ö r t n y u g t a l a n s á g o t t u d o m á s u l vette, k i j e l e n t v é n a z o n a k a r a t á t , h o g y az elfogott és m é g elfoga- t a n d ó b u j t o g a t o k ellen a t ö r v é n y e s e l j á r á s kezdessék m e g s a tör- v é n y e k é r t e l m é b e n végeztessék b e , de k i h i r d e t é s előtt az ítéletek e l é b e t e r j e s z t e s s e n e k fel. Az a r m a l i s t á k és s z a b a d s z é k e l y e k fel- s z a b a d í t á s a i r á n t e l h a t á r o z á s a — így végződik a l e g f e l s ő b b kéz- i r a t — k ö v e t k e z n i f o g ; egy n a p p a l e l é b b , okt. 30. kelt legfel- s ő b b k é z i r a t á b a n p e d i g b é k é t l e n k e d ő l e g í r t a k o r m á n y z ó h o z , hogy a m i d ő n m i n d e n t a r t o m á n y a i b a n az á l l a m j a v a i r á n t b á m u - latos készséget t a n ú s í t n a k , E r d é l y b e n , a h o s s z ú h á b o r ú a l a t t leg- i n k á b b m e g k í m é l t o r s z á g b a n , a f ö l k e l é s n e k a n n y i a k a d á l y a v a n . Ez n e m a m o s t a n i i d ő h ö z v a l ó és f e n t a r t j a j o g á t , hogy a k é s e d e l m e s k e d é s o k a i t s az e l ő f o r d ú l t f o g y a t k o z á s o k a t m e g t u d j a , a k o r m á n y z ó n a k p e d i g h a t á r o z o t t a n m e g h a g y t a , h o g y t e g y e n m e g m i n d e n t a végre, h o g y a fölkelés, m e l y az o r s z á g egy r é s z é b e n ily r o s s z ú l h a l a d elő, m i h a m a r a b b b e v é g z ő d j é k , s a n n a k i d e j é b e n t e g y e n r ó l a j e l e n t é s t . A szász n e m z e t n e k e l ő z e t e s e n a d j a t u d t á r a m e g e l é g e d é s é t , a m i r e az fölkelő c s a p a t a i n a k készséges és b u z g ó k i á l l í t á s a á l t a l j o g o s i g é n y t s z e r z e t t .

A felség e szelid m e g d o r g á l á s a é r z é k e n y e n h a t o t t a k o r m á n y - z ó r a ; k i t ű n i k ez n o v . 15-iki f ö l t e r j e s z t é s é b ő l , a h o l í r j a , h o g y t e l j e s t u d a t á v a l b í r a n n a k , h o g y a m i n t eddig m i n d e n t m e g t e t t az erdélyi fölkelés s i k e r e é r t : úgy e z u t á n is a n n a k b e f e j e z é s é r e — a m e n n y i b e n az a k a d á l y o k e l h á r í t á s a tőle függ, m i n d e n g o n d j á t , e r e j é n e k u t o l s ó m a r a d v á n y á t o d a á l d o z n i k é s z ; a z o n b a n h i v a t k o z n i a kell sokszori j e l e n t e s e i r e , m e l y e k b ő l a s i k e r e t l e n s é g valódi o k a m e g l á t s z i k és ez ok n e m b e n n e s n e m is a k o r m á n y s z é k b e n v a n . Az e d d i g i h e z j á r ú l

m é g a f ö l k e l é s r e k ö t e l e s e k n a g y o b b r é s z é n e k s z e g é n y s é g e , az a d ó a l ó l i m e n t e s í t t e t é s ö k r ő l h o z o t t k é t t ö r v é n y m e g n e m e r ő s í t é s e , a f e l k é s z ü l é s , oly sok a n y a g n a k , l ó n a k , r u h á n a k és f e g y v e r n e k m e g - s z e r z é s e n e h é z s é g e i , f e g y v e r k é s z í t ő k s i p a r o s o k h i á n y a s t b . H a a f e l s é g a k o r m á n y z ó e l f o g u l a t l a n e l ő a d á s a i n a k t e l j e s h i t e l t a d h a t n i n e m vél, p á r t a t l a n n y o m o z á s n a p f é n y r e h o z z a : h a v á j j o n 3 h ó - n a p a l a t t , oly sok a k a d á l y k ö z t , l e h e t e t t - e ily n e h é z ü g y b e n t ö b b e t t e n n i ? a k o r m á n y z ó n y u g o d t , h o g y m i n d e n t m e g t e t t , a m i e m b e r i - leg t e h e t ő v o l t . A s z á s z n e m z e t n e k a l e g m a g a s b m e g e l é g e d é s t t u d - t á r a a d j a , de m e g k e l l j e g y e z n i e , h o g y az ő g y o r s a b b e l j á r á s u k o k a p o l g á r i a l k o t m á n y u k b a n s i n t é z m é n y e i k b e n v a n ; ők k i r ó t t á k u j o n - c z a i k a t az o l á h f a l u k r a és s a j á t v á r o s a i k r a , i p a r o s a i k m á s n a k n e m d o l g o z t a k , s ezzel a f ö l k e l é s é s f ö l s z e r e l é s g y o r s a b b a n v é g b e m e n t . . A f e l s é g e l h a t á r o z á s a e r r e d e c z . 7. k e l t , a f e l v i l á g o s í t á s o k a t t u d o m á s u l Tette s r a j t a m e g n y u g o d t , k i j e l e n t v e , h o g y b í z i k a k o r m á n y z ó m i n -

d e n k o r b e b i z o n y í t o t t e r é l y é b e n s r a g a s z k o d á s á b a n , s r e m é l i , h o g y f á r a d h a t l a n t ö r e k v é s e i n e k v é g r e is s i k e r ü l e n d a f ö l k e l é s ü g y é t a l e g r ö v i d e b b idő a l a t t c z é l h o z j u t t a t n i , a m i r ő l m i k o r m e g l e s z , j e l e n t é s lesz t e e n d ő .1)

A k o r m á n y z ó u t o l s ó f e l s z ó l á s a az a l k o t m á n y m e l l e t t 3 0 s o r - e z r e d i t i s z t n e k a f ö l k e l ő n e m e s s e r e g h e z b e o s z t á s a k e r d é s é b e n t ö r - t é n t , a m i v e l a f e j e d , g y o r s í t n i a k a r t a a f ö l k e l é s b e v é g z ő d é s é t , d e m i n t h o g y az ily r a n g f o k ú t i s z t e k k i n e v e z é s e a v á r m e g y é k és s z é k e k j o g a v o l t , a k o r m á n y z ó n a k h a l l g a t á s s a l m e l l ő z n i n e m l e h e t e t t , s így a 3 0 k i n e v e z e t t k ö z ü l c s a k b r . W e s s e l é n y i I s t v á n e z r e d e s s é , E ó t s e i Á d á m a l e z r e d e s s é k i n e v e z t e t e s é t f o g a d h a t t a el, s e z e k n e k a k i n e v e z é s i r e n d e l e t e t a k o r m á n y z ó m é g i s k ü l d ö t t e , a f ő h a d p a r a n c s - n o k n a k t u d t á r a a d v á n , h o g y m i k o r a f e j e d e l e m e k i n e v e z é s t v e l e t u d a t t a , ö a z t vélte, h o g y a z o k s z ü l e t e t t h a z a f i a k v a g y i n d i g e n á k ; m e r t i d e g e n t i s z t n e k e l f o g a d á s á r a v i l á g o s t ö r v é n y e l l e n é r e m a - gát f e l h a t a l m a z o t t n a k n e m é r e z h e t t e . A z o n b a n — t e s z i u t á n a — a v á r m e g y é k e t f e l s z ó l í t o t t a , h o g y a h o l a l k a l m a s t i s z t n e k v a l ó e g y é n e k n i n c s e n e k , ezek k ö z ü l e g y e t v a g y t ö b b e t f o g a d j a n a k el, a

m i t a z j ó n é v e n v e t t s k é s ő b b a f e l s é g is m e g n y u g o d t r a j t a .

Orsz. levélt, erd. oszt. 1206. eln. sz. 1809.

E k k o r m a r a d t e s ez o k b ó l f ü g g ő b e n b r . L ö w e n b e r g t á b o r n o k n a k a f ö l k e l ő s e r e g h e z h a d o s z t á l y t á b o r n o k k á k i n e v e z t e t é s e is.1)

V I .

A f e j e d e l e m a u t o c r a t a i h a j l a m a és a k o r m á n y z ó a l k o t m á n y o s e r z ű l e t e k ö z ö t t i ez á l l a n d ó k ü z d e l e m j o b b a d á n k e v e s e k t i t k a m a - r a d t , s h a k i s z i v á r g o t t is s z ű k e b b k ö r ö k b e , n e m g á t o l t a , s ő t s i e t t e t t e a f ö l k e l e s t , a m i a r á n y l a g r ö v i d i d ő a l a t t b e is v é g z ő d ö t t .

A z e z r e d e k o r s z á g g y ű l é s i s z á m á t a n n y i b a n m e g v á l t o z t a t t á k a k é s ő b b i e s e m é n y e k , h o g y m i n d a g y a l o g o s o k b ó l , m i n d a l o v a - s o k b ó l h á r o m - h á r o m e z r e d a l a k ú i t . L é t s z á m u k b i z o n y o s a n t u d v a n e m v o l t ; M a g y a r o r s z á g o n e g y g y a l o g e z r e d 2 1 1 2 f ő r e v o l t s z á m í t v a , s o k a n az e r d e l y i e k e t is e n n y i n e k h i t t é k .2) H á t r á b b lesz e r r ő l h i v a - t a l o s a d a t . A u g u s z t u s b a n e l k e z d ő d t e k a b e f e j e z ő i n t é z k e d é s e k . 7 - é n a g y a l o g e z r e d e k n e k 36 d o b r e n d e l t e t e t t s a t á r s z e k e r e k elé v a l ó és n y e r g e s l o v a k k i á l l í t á s a h a t á r i d e j é ü l s z e p t . 1 0 - k e t ü z e t e t t k i , s u g y a n a k k o r r a az ö s s z p o n t o s í t á s i h e l y e k e n az e l e i e m n e k is k é s z e n k e l l e t t l e n n i ;3) a u g . 2 2 - é n k i r o v a t o t t a v á r m e g y é k r e és s z é k e k r e s v i d é k e k r e 6 3 h á m o s és 3 6 n y e r g e s ló m e l l é u g y a n a n n y i lovász.4) A z ö s s z p o n t o s í t á s f ő h e l y e i v e k i j e l ö l t e t e t t : M . - V á s á r h e l y , k é s ő b b D e é s , N a g y - E n y e d , B e s z t e r c z e és T a l m á c s ;5) j u n i u s 2 3 - á n m e g k e z d ő d ö t t a t ö l t é n y s z á l l í t á s G y . - F e j é r v á r r ó l , a cs. f e g y v e r t á r b ó l K o l o z s v á r r a , F o g a r a s b a , H u n y a d v á r m e g y ó b e , k é s ő b b m á s h o v á is, s t a r t o t t j ú l . 8 - i g ; s z e p t . 4 . e g y s z á s z l o v a s s z á z a d n a k s f o l y t a t ó l a g f e g y v e r t

k e r ő m á s t ö r v é n y h a t ó s á g o k n a k o k t . 21-ig k ü l ö n f e l e f e g y v e r , r u h a - n e m ű s m á s f ö l s z e r e l é s i t á r g y ; a k o r m á n y s z é k 7 7 8 1 p u s k á t , 8 3 6 p i s z t o l y t o s z t a t o t t k i a t ö r v é n y h a t ó s á g n a k , a g y . - f e j é r v á r i cs.

f e g y v e r t á r 8 9 0 8 - a t k ü l d ö t t el, s m i n t h o g y a f e n n e b b é r i n t e t t e z r e d -

x) Orsz. 1 eveit. erd. oszt. 8114, 8493, 8893. közig. sz. 1809.

2) Orsz. levélt, erd. oszt. 5918. közig. sz. 1809. Összevetendő 6608.

számmal.

3) Orsz. levélt, erd. oszt. 5920. közig. sz. 1809.

4) Orsz. levélt, erd. oszt. 6608. közig. sz. 1809.

3) Orsz. levélt, erd. oszt. 7428. közig. sz. 1809. Összevetendő 7413 és . 8335. közig. sz. 1809.

l é t s z á m s z e r i n t c s a k 6 3 3 6 f ö l k e l ő v o l t , 2 5 7 2 - ö t v i s s z a k í v á n t , a m i t a k o r m á n y s z é k el is r e n d e l t ;1) o k t . 3. t ö r t é n t a t ö l t e n y k i o s z t á s ; s z e p t . 12. a k o r m á n y z ó a deési ö s s z p o n t o s í t á s i h e l y r e k i n e v e z t e b r . D o m o k o s A n t a l n y u g . a l e z r e d e s t , a m . - v á s á r h e l y i r e b r . S z e n t - k e r e s z t y S á m u e l f ő s t r á z s a m e s t e r t , a n a g y - e n y e d i r e b r . B á n f f y G y ö r g y ö t , h o g y a t á b o r n o k o k l e g f e l s ő b b h e l y r ő l k i n e v e z t e t é s e i g a z o d a é r k e z e t t c s a p a t o k a t v e g y é k s z á m b a , a l a k í t s á k z á s z l ó a l j a k k á , e z r e d e k k é s g y a k o r o l t a s s á k ; t u d a t t a v e l ő k , h o g y az e z r e d e k t ö r z s é - h e z h a d b í r ó , s z á m v e v ő , fő és a l o r v o s , k á p l á n , m e s t e r e m b e r e k s t b . i r á n t i n t é z k e d e t t , t á b o r i k á p o l n á k a t a r . k a t h . p ü s p ö k a d , s á t r a k a t a f ő h a d p a r a n c s n o k r e n d e l ; a z t is t u d a t t a , h o g y v a s és r é z e d e n y e k , p é n z e s és o r v o s s á g o s l á d á k , á c s b á r d o k s t b . - r ő l g o n d o s k o d v a v a n . S z e p t . 2 5 . a f ő h a d p a r a n c s n o k t u d a t t a a k o r m á n y z ó v a l , h o g y M i k s a cs. f ő h e r c z e g a f ö l k e l ő s e r e g f ő p a r a n c s n o k á v á , N ó v á k I g n á c z , K e r e k e s T i m o t h é és i í j . gr. B á n f f y G y ö r g y d a n d á r - t á b o r n o k o k k á , az e r d é l y i f ő h a d p a r a n c s n o k az e r d é l y i és b u k o v i n a i összes h a d a k f ő p a r a n c s - n o k á v á v a n a f e l s é g t ő l k i n e v e z v e , és ú t a s í t v a , h o g y az o r s z á g s z o r o s a i n á l az ú t a k a t v á g a s s a b e , s a k a t o n a s á g o t h e l y e z z e e l k ü l ö n b ö z ő p o n t o k r a . 0 t e h á t , m i n t h o g y a f ő h e r c z e g n i n c s j e l e n s az ü g y s i e t ő s , a k o r m á n y z ó b e l e e g y e z é s é t r e m é l v e , e l r e n d e l t e , h o g y a f ö l k e l ő e z r e d e k p a r a n c s n o k a i , t ö r z s és f ő b b t i s z t e i n é v j e g y z é k e t e r j e s z t e s s é k elébe, h o g y a f ö l k e l é s s z e r v e z e t é t m e g i s m e r h e s s e . A k o r m á n y z ó a k i n e v e z é s t a z o n n a l m e g t e t t e , n é v s o r u k a t k ö z ö l t e s f e l s ő b b h e l y b e n h a g y á s t k é r t r á ,²) a m i t a f e l s é g o k t . 2 . m e g t e t t ,

*) Orsz. levélt, erd. oszt. 8983. közig. sz. 1809.

2) Beszterczére: az I. gyalog-ezred ezredesévé kineveztetett Rétsei Adám alezredes, őrnagygyá az I. zászlóaljhoz br. Bánffy Farkas, II-lioz Cserey Sámuel, Ill-hoz Cserey Farkas.

Beszterczére: a III. gyalog-ezred (Tabnátcs) ezredesévé br. Domokos Antal, őrnagygyá az I. zászlóaljhoz gr. Rliédey Ferencz, II-hoz Huttern Dániel, Ill-hoz Hannenheim József.

Beszterczére: az I. lovas-ezred ezredesévé br. Wesselényi István, az I. oszt. (Divisiá) őrnagyává br. Jósika Miklós, II. oszt. őrnagyává br. Bor- nemisza Lipót, a I I I . oszt. őrnagyává Balogh Ádám.

Beszterczére: a I I I . lovas-ezred ezredesévé br. Szentkereszti Sámuel, I. osztály őrnagyává gr. Bethlen Pál, II. gr. Lázár Lajos, I I I . Horváth Dániel.

Nayy-Ffoyedre: a I I . gyalog-ezred ezredesévé Eperjesi Mihály, I. zász-

Hailtörténelmi Közlemények, n . 4 1

s a n n a k az i l l e t ő k k e l t u d a t á s á t o l y m ó d o n p a r a n c s o l t a , h o g y e k i n e v e z é s e k b e n t ö b b v á l t o z á s n e l e g y e n , a n y u g d í j a z t a t á s t c s a k a m a g a s b fizetés i l l e t v é n .1) O k t . 4. a k o r m á n y z ó m e g h a g y t a a t ö r - v é n y h a t ó s á g o k f ő t i s z t e i n e k , h o g y e l m e n v é n m á r a f ö l k e l ő s e r e g , :»z o t t h o n m a r a d o t t a k b ó l a l a k í t s a n a k g y a l o g és l o v a s s z á z a d o k a t és a b e l b é k é t i g y e k e z z e n e k f e n t a r t a n i ; 2) 1 0 - ó n M i k s a f ő h e r c z e g a D e é - s e n e g y b e g y ű l v e v o l t f ö l k e l ő s e r e g g e l B e s z t e r c z é r e v o n ú l t .3)

N e m f o g a d v á n el a k i n e v e z é s t g r . K á l n o k y , h e l y e E p e r j e s i G y ö r g y n e k , gr. T h o l d a l a g i é g r . L á z á r J ó z s e f n e k , b r . B o r n e m i s z á é g r . L á z á r L a j o s n a k a d a t o t t ; g r . B e t h l e n E l e k e t M i k s a cs. f ő h e r c z e g m a g á h o z B e s z t e r c z é r e r e n d e l t e .4) A b e s z t e r c z e i c s a p a t o k r a n é z v e a z o n i n t é z k e d é s t é t e t e t t ; h o g y a f ő h e r c z e g a l a t t á l l n a k , d e h o z z á v a n b e o s z t v a i f j . g r . B á n f f y G y ö r g y , o d a t a r t o z i k az e l s ő g y a l o g - e z r e d , a I I I - b ó l a g r . B h é d e y ő r n a g y ( I ) z á s z l ó a l j a , az egész I - s ő l o v a s e z r e d , a I l l - i k l o v a s e z r e d h á r o m o s z t á l y á v a l e g y ü t t ; N a g y - E n y e d e n ö s s z p o n t o s í t a n d ó a I I . l o v a s és I I . g y a l o g e z r e d s ezek egy- e l ő r e K e r e k e s t á b o r n o k t a n d á r á h o z t a r t o z n a k : az e v i d é k e n l e v ő I I I . g y a l o g e z r e d n e k k é t z á s z l ó a l j a es a I Í I - i k l o v a s e z r e d I. o s z t á l y a p e d i g a N ó v á k I g n á c z t a n d á r á h o z . S h o g y a f ő h e r c z e g f ő p a r a n c s - n o k a f ö l k e l é s i ü g y e k b e n a k i r . k o r m á n y s z é k k e l l e v e l e z h e s s e n , N ó v á k t á b o r n o k f o l y t a s s a a z t s h e l y e t t e a s z e r v e z é s t i n t é z z e K e r e - k e s t á b o r n o k .5) M i k s a f ő h e r c z e g i n t é z k e d é s t k é r t t é t e t n i a k o r - m á n y s z é k á l t a l h a d b í r á k , s e b é s z e k , f o g o l y ő r ö k s m e s t e r e m b e - r e k i r á n t ,6) ú g y s z i n t é n k í v á n t a a s z á m v e v ő t i s z t e k n e k o k t a t ó k ö n y v e k a d á s á t , p é n z t á r n o k o k , t á b o r i k ó r h á z , g y ó g y s z e r t á r , r u h a -

lóalj őrnagyává gróf Bethlen Elek, II. Székely József, III. gróf Kál- noky Ádám.

Nayy-Enyedre: a II. lovas-ezred ezredesévé br. Bánffy György, I. oszt.

őrnagyává gr. Haller László, II. oszt. őrnagyává gr. Tholdalagi Zsigmond, III. gr. Rhédey Mihály. Orsz. levélt, erd. oszt. 7899, 8574. közigazgatási szám 1809.

J) Orsz. levélt, erd. oszt. 7891. 9570. közig. sz. 1809.

2) Orsz. levélt, erd. oszt. 8188. közig. sz. 1809.

8) Orsz. Itvélt. erd. oszt. 8494. közig. sz. 1809.

*) Orsz. levélt, erd. oszt. 8991. közig. sz. 1809.

5) Orsz. levélt, erd. oszt. 8335, 8675. közig. sz. 1809.

6) Orsz. levélt, erd. oszt, 7890. közig. sz. 1809.

k é s z í t t e t ő g a z d a s . b i z o t t s á g i r á n t i i n t é z k e d é s é t , söt e g y t e l j h a t a l m ú k o r m á n y s z é k i t a n á c s o s n a k á l l a n d ó u l m e l l e t t e l é t é t , s a f ö l k e l ő s e r e g e g y h a v i fizetése e l k ü l d é s é t s a m e g y é k n é l a fizetéseknek o k t . v é g é - vel m e g s z ü n t e t é s é t .1) A n a g y o b b r é s z b e n o l á h o k b ó l á l l ó I. g v a l o g - e z r e d b e l i e k o k t a t á s á r a a I I . o l á h h a t á r ő r e z r e d b ő l 1 5 0 k i s z o l g á l t k a - t o n á t r e n d e l t be, s ő t a m a g y a r f ö l k e l ő k o k t a t á s á r a is a s z é k e l y h a t á r ő r ö k t ő l , s e z e k n e k a f ö l k e l ő s e r e g p é n z t á r á b ó l a k o r m á n y z ó á l t a l j u t a l m a t k é r t a d a t n i , a m i t az m e g is t e t t .2)

Ily h o s s z ú v a j ú d á s és e n n y i k ü z k ö d é s u t á n a l a k ú i t m e g v é g r e o k t ó b e r u t o l s ó f e l é b e n az e r d é l y i n e m e s i f ö l k e l é s ; d e k ö z t u d o m á s r a is alig j u t h a t o t t , m i d ő n o k t . 3 1 . m á r az e r d é l y i f ő h a d p a r a n c s n o k n a k a kir. k o r m á n y s z é k h e z e g y — f e l s ő b b p a r a n c s r a h i v a t k o z á s n é l k ü l k e l t — á t i r a t a é r k e z e t t a z i r á n t , h o g y a b é k e h e l y r e á l l v á n , s z ü k s é - ges a n a g y k ö l t s é g é t k í v á n ó h a d i k é s z ü l e t e k e t m e g s z ü n t e t n i , r é s z - b e n s z ű k e b b h a t á r o k k ö z é s z o r í t n i , s h o g y ez mi k é p e n l e g y e n , n é z e t e i t is k ö z ö l t e . E r r e a k o r m á n y z ó n o v . 9. t u d a t t a az o r s z á g t ö r - v é n y h a t ó s á g a i v a l : 1. h o g y a s z a b a d l o v a s c s a p a t h o z t o v á b b i r e n d e - l é s i g s e n k i t b e n e v e g y e n e k , 2. a m á r k i í r t 6 0 0 0 u j o n c z k i á l l í t á s á r a az u j o n c z o z á s f o l y h a t , d e csak a k o r á b b i 3 f r t f o g l a l ó m e l l e t t , h a f e l s ő b b h e l y e n az e l m a r a d o t t rész u t á n p ó t l á s a m e g e n g e d t e t i k , u t ó l a g ki fog fizettetni, 3. a k i r ó t t k o c s i s o k és l o v á s z o k k i á l l í t á s a f o l y j o n t o v á b b , 4 . a K á r o l y f ő h e r c z e g l o v a s - e z r e d b e a t o b o r z á s s z i n t é n s z ű n j é k m e g , a m e l y l o v a k a j á n d é k b a a d a t n a k , e l f o g a d - h a t ó k .3) D e m á r e z e l ő t t e g y n a p p a l s z e p t . 3 0 . e l i n d ú l t v o l t , a k o r m á n y z ó h o z a z o n l e g f e l s ő b b k i r . k é z i r a t a , m e l y b e n e l é g e d e t l e n - s é g é t f e j e z t e ki az e r d é l y i f ö l k e l é s l a s s ú e l ő h a l a d á s a , az e r d é l y i e k - n e k n a g y o b b á l d o z a t o k t ó l v o n a k o d á s a m i a t t , a m i n e k o k a i k i n y o m o - z á s á t k é s ő b b r e h a g y t a . A s z e m é l y é t i l l e t ő k r e a k o r m á n y z ó n o v . 15.

ö n i g a z o l ó l a g felelt, d e t á r g y a l á s v é g e t t a k o r m á n y s z é k n e k is á t a d t a , m e l y n o v . 2 0 . k ö r l e v e l e t b o c s á t o t t k i — a s z á s z o k o n k í v ü l -— a h a z a i ö s s z e s t ö r v é n y h a t ó s á g o k h o z , m e l y b e n m e l l ő z v e a n o v . 9 - i k i k ö r l e v é l t a r t a l m á t , t u d a t t a , h o g y ő f e l s é g é n e k a k o r m á n y z ó h o z o k t . 3 0 - á n a z o n k. e l h a t á r o z á s a é r k e z e t t , h o g y a f ö l k e l é s t ö k é l e t e s

') Orsz. levélt, erd. oszt. 8616. közig. sz. 1809.

2) Orsz. levélt, erd. oszt. 8981. közig. sz. 1809.

3) Orsz. levélt, erd. oszt. 9189. közig. sz. 1S09.