Elabar digito quamvis angustus et haerens Inque sinum mira laxus ab arte cadam ;
LIBER TERTIUS
I.
S tat vetus et m ultos incaedua silva per a n n o s : Credibilest illi num en inesse lo c o ;
F ons sacer in medio speluncaque pumice pendens, E t latere ex om ni dulce queruntur aves.
Hic ego dum spatior tectus nem oralibus umbris, (Quod mea, quaerebam, Musa m overet opus) Y enit odoratos Elegeia nexa capillos,
Et, puto, pes illi longior alter erat :
F orm a decens, vestis tenuissim a, vultus am antis ; E t pedibus vitium causa decoris erat.
Yenit et ingenti violenta Tragoedia passu (Fronte comae torva, palla iacebat hum i;
Laeva m anus sceptrum late regale movebat, Lydius alta pedum vincla cothurnus erat) E t prior «ecquis erit» dixit «tibi finis amandi,
0 argum enti lente poeta tu i?
Nequitiam vinosa tuam convivia narrant, N arrant in m ultas conpita secta vias.
Saepe aliquis digito vatem designat euntem , Atque ait «hic, hic est, quem ferus u rit Amor.»
Fabula, nec sentis, to ta iactaris in Urbe, Dum tua praeterito facta pudore refers.
AMORUM III. 1. 6 5
Inplebit leges spiritus iste meas.»
Hactenus, et movit pictis innixa cothurnis Densum caesarie terque quaterque caput.
Altera, si m em ini, lim is subrisit ocellis;
(Fallor, an in dextra m yrtea virga fuit?)
«Quid gravibus verbis, anim osa Tragoedia», dixit
«Me prem is? an num quam non gravis esse potes?
Inparibus tamen es num eris dignata m o v eri:
In me pugnasti versibus usa meis.
Non ego contulerim sublim ia carm ina nostris : Obruit exiguas regia vestra fores.
Sum levis, et mecum levis est, mea cura, Cupido : L im inis adstricti sollicitare fidem Delabique toro tunica velata soluta
Atque inpercussos nocte movere pedes.
Vel quotiens foribus duris incisa pependi, Non verita a populo praetereunte le g i;
66 AMORUM III. 1—2.
55 Quin ego me m em ini, dum custos saevus abiret, Ancillae m issam delituisse sin ü ;
Quid, cum me m unus natali m ittis, at illa B um pit et adposita barbara m ersat aqua?
P rim a tuae movi felicia sem ina m e n tis :
60 M unus habes, quod te iam p etit ista, meum.»
D esierat; coepi «per vos utram que rogamus, In vacuas aures verba tim entis eant.
A ltera me sceptro decoras altoque cothurno : Iam nunc contacto m agnus in ore s o n u s;
65 A ltera das nostro victurum nom en a m o ri:
Ergo ades et longis versibus adde b re v is!
Exiguum vati concede, Tragoedia, te m p u s : Tu labor aeternus; quod petit illa, brevest.»
Mota dedit v e n ia m : teneri properentur Amores, 70 Dum v a c a t; a tergo grandius urguet opus.
II.
«Non ego nobilium sedeo studiosus eq u o ru m : Cui tam en ipsa faves, vincat u t ille, precor.
Ut loquerer tecum, veni, tecum que sederem, Ne tibi non notus, quem facis, esset amor.
5 Tu cursus spectas, ego t e : spectemus uterque, Quod iuvat, atque oculos pascat uterque suos!
0, cuicumque faves, felix agitator equorum ! Ergo illi curae contigit esse tuae?
Hoc m ihi contingat, sacro de carcere missis io Insistam forti m ente vehendus equis
E t modo lora dabo, modo verbere terga notabo, Nunc stringam m etas interiore rota.
Si m ihi currenti fueris conspecta, morabor,
AMORUM I II . 2. 07
Deque meis m anibus lora rem issa fluent.
At quam paene Pelops Pisaea concidit hasta, Dum spectat vultus, Hippodamia, tu o s ! Nempe favore suae vicit tam en ille puellae.
Vincamus dominae quisque favore suae!
Quid frustra refugis? cogit nos linea iungi:
Haec in lege loci commoda circus habet.
Tu tam en, a dextra quicumque es, parce puellae:
Contactu lateris laeditur ista tui.
Tu quoque, qui spectas post nos, tu a contrahe crura, Talia pinguntur succinctae crura Dianae,
Cum sequitur fortes fortior ipsa feras.
His ego non visis a r s i ; quid fiet ab ipsis ? In flam mam flammas, in m are fundis aquas.
Suspicor ex istis et cetera posse placere, Quae bene sub tenui condita veste latent.
Vis tam en interea faciles arcessere ventos?
Quos faciet nostra m ota tabella m anu.
An magis hic meus est animi, non aeris aestus, Captaque femineus pectora torret am or?
Dum loquor, alba levi sparsast tibi pulvere vestis:
AMORUM I II. 2.
6 8
Huc ades et meus hic fac, dea, vincat am or!
Plaudite Neptuno, nim ium qui creditis undis!
Nil m ihi cum pelago, me mea terra capit.
Plaude tuo M arti, miles ! nos odimus a r m a : so Pax iuvat et m edia pace repertus amor.
Auguribus Phcehus, Phoebe venantibus adsit, Artifices in te verte, Minerva, m a n u s ; Buricolae Cereri teneroque adsurgite Baccho,
Pollucem pugiles, Castora placet e q u e s!
5 5 Nos tibi, blanda Venus, puerisque potentibus arcu
P la u d im u s: inceptis adnue, diva, meis Daque novae m entem dominae: p atiatu r amari !
Adnuit et m otu signa secunda dedit.
Quod dea prom isit, prom ittas ipsa, ro g a m u s:
eo Pace loquar Veneris, tu dea m aior eris.
P er tibi tot iuro testes pompamque deorum.
Te dom inam nobis tem pus in omne peti.
Sed pendent tibi c r u ra : potes, si forte iuvabit, Cancellis prim os inseruisse pedes.
65 Maxima iam vacuo praetor spectacula circo Quadriiugos aequo carcere m isit equos.
Cui studeas, v id eo ; vincet, cuicumque favebis:
Quid cupias, ipsi scire videntur equi.
Me m iserum ! m etam spatioso circuit orbe.
to Quid facis ? admoto proxumus axe subit.
Quid facis, infelix? perdis bona vota puellae:
Tende, precor, valida lora sinistra m a n u ! Favim us ig n av o ; sed enim revocate, Quirites,
E t date iactatis undique signa togis !
75 En, revocant! at, ne turbet toga m ota capillos,.
In nostros abdas te licet usque sinus, lam que p atent iterum reserato carcere p o stes:
AMORUM I II . 2 —3. 69
Evolat adm issis discolor agmen equis.
Nunc saltem supera spatioque insurge p a te n ti:
Sint mea, sint dominae fac rata vota meae ! 8o Sunt dominae ra ta vota meae, mea vota supersunt;
Ille tenet p a lm a m : palm a petenda m east.»
Bisit et argutis quiddam prom isit ocellis : Hic satis est; alio cetera redde loco!
III.
Esse deos i, crede : fidem iurata fefellit, Et facies illi, quae fuit ante, m a n e t!
Quam longos habuit nondum periura capillos, Tam longos, postquam num ina laesit, h abet;
Candida candorem roseo suffusa rubore 5 Ante f u i t : niveo lucet in ore ru b o r;
Pes erat ex ig u u s: pedis est artissim a fo rm a;
Longa decensque fu it: longa decensque m anet;
Argutos h a b u it: radiant u t sidus ocelli,
Per quos m entitast perfida saepe mihi. 10
»Scilicet aeterni falsum iurare puellis
Di quoque concedunt, formaque num en habet.
Perque suos illam nuper iurasse recordor Perque meos o cu lo s: et doluere m e i!
Dicite, di, si vos inpune fefellerat illa, 15 Alterius m eriti cur ego dam na tuli?
An non invidiae vobis Cepheia virgost, Pro male formosa iussa parente m ori?
Non satis est, quod vos habui sine pondere testis, E t m ecum lusos ridet inulta deos ? 20 Ut sua per nostram redim at periuria poenam,
Victima deceptus decipientis ero ?
7 0 AMORUM I I I . 3 —4.
Ant sine re nom en deus est frustraque tim etur E t stu lta populos credulitate movet,
-26 Aut, siquis deus est, teneras am at ille p u ellas:
Nim irum solas om nia posse iubet.
Nobis fatifero Mavors accingitur ense, Nos petit invicta Palladis hasta manu, Nobis flexibiles curvantur Apollinis arcus, so In nos alta Iovis dextera fulm en h a b e t;
Form osas superi m etuunt offendere laesi Atque ultro, quae se non tim uere, tim ent.
E t quisquam pia tu ra focis inponere curat?
Certe plus anim i debet inesse viris.
35 Iupp iter igne suos lucos iaculatur et arces Missaque periuras tela ferire v e ta t;
Tot m eruere p e t i : Semele m iserabilis a r s i t ! Officiost illi poena reperta s u o ;
At si venturo se subduxisset am anti,
4o Non pater in Baccho m atris haberet opus.
Quid queror et toto facio convicia caelo?
Di quoque habent oculos, di quoque pectus habent Si deus ipse forem, num en sine fraude liceret
Fem ina m endaci falleret ore m eum ; 45 Ipse ego iurarem verum iurare puellas
E t non de tetricis dicerer esse deus.
Tu tam en illorum m oderatius utere dono, Aut oculis certe parce, puella, meis !
IV.
Dure vir, inposito tenerae custode puellae Nil a g is : ingeniost quaeque tuenda suo.
Siqua m etu dempto castast, ea denique castast;
AMORUM I II . 4 . 71
Quae, quia non liceat, non facit, illa facit.
U t iam servaris bene corpus, adultera m ens est, Nec custodiri, ne velit, ulla potest;
Nec corpus servare potes, licet om nia claudas:
Omnibus exclusis intus adulter erit.
Cui peccare licet, peccat m in u s : ipsa potestas Sem ina nequitiae languidiora facit.
Desine, crede mihi, vitia in ritare vetando : Obsequio vinces aptius illa tuo.
Yidi ego nuper equum contra sua vincla tenacem Ore reluctanti fulm inis ire m o d o ;
Constitit, ut prim um concessas sensit habenas Frenaque in effusa laxa iacere iuba.
N itim ur in vetitum sem per cupimusque n e g a ta : Sic interdictis inm inet aeger aquis.
Centum fronte oculos, centum cervice gerebat A rg u s: et hos unus saepe fefellit A m o r;
In thalam um Danae ferro saxoque perennem Quae fuerat virgo tradita, m ater e r a t : Penelope m ansit, quamvis custode carebat,
In te r tot iuvenes intem erata procos.
Quidquid servatur, cupimus magis, ipsaque furem Cura v o c a t: pauci, quod sinit alter, amant.
7 2 AMORUM I II . 4 —5.
In landem servi casta sit ilia tui ?
R usticus est nim ium , quem laedit adultera coniunx.
E t notos m ores non satis Urbis habet, In qua Martigenae non sunt sine crimine nati
40 R om ulus Iliades Iliadesque Remus.
Quo tibi formosam, si non nisi casta placebat?
Non possunt ullis ista coire modis ! Si sapis, indulge dominae vultusque severos
Exue nec rigidi iura tuere viri
45 E t cole, quos dederit (multos dabit) uxor, am icos:
G ratia sic m inim o m agna labore venit;
Sic poteris iuvenum convivia semper inire Et, quae non dederis, m ulta videre domi.
Y.
Nox erat, et somnus lassos subm isit ocellos;
T erruerunt anim um talia visa m e u m : Colle sub aprico creberrim us ilice lucus Stabat, et in ram is m ulta latebat a v is;
5 Area gramineo suberat viridissim a prato.
Umida de guttis lene sonantis aquae;
Ipse sub arboreis vitabam frondibus aestum : (Fronde sub arborea sed tam en aestus erat) Ecce, petens variis inm ixtas floribus herbas io C onstitit ante oculos candida vacca meos,
Candidior nivibus, tunc cum cecidere recentes.
In liquidas nondum quas m ora vertit aquas, Candidior, quod adhuc spumis stridentibus albet
E t modo siccatam, lacte, reliquit ovem.
i5 Taurus erat comes huic, feliciter ille m aritus, Cumque sua teneram coniuge pressit humum.
AMORUM I II . 5 . 73
Dum iacet et lente revocatas rum inat herbas Atque iterum pasto pascitur ante cibo, Visus erat, somno vires adim ente, feraci
Cornigerum te rra deposuisse caput.
H uc levibus cornix pinnis delapsa per auras Venit et in viridi garrula sedit bumo Tsrque bovis niveae petu lan ti pectora rostro
F odit et albentis abstulit ore iubas.
Illa locum taurum que diu cunctata relinquit, (Sed niger in vaccae pectore livor erat) Utque procul vidit carpentes pabula tauros,
(Carpebant tauri pabula laeta procul) Illuc se rapuit gregibusque inm iscuit illis
E t p etiit berbae fertilioris humum.
Dic age, nocturnae, quicumque es, im aginis augur.
Siquid habent veri, visa quid ista ferant.»
Sic e g o ; nocturnae sic dixit im aginis augur, Expendens anim o singula dicta s u o :
«Quem tu m obilibus foliis vitare volebas, Sed m ale vitabas, aestus amoris erat.
Vacca puella t u a s t : aptus color ille puellae ; Tu vir et in vacca conpare taurus eras ; Pectora quod rostro cornix fodiebat acuto, Ingenium dominae lena movebat a n u s ; Quod cunctata diu taurum sua vacca reliquit,
Frigidus in viduo destituere to r o ;
Livor et adverso maculae sub pectore nigrae Pectus adulterii labe carere negant.»
D ixerat in te rp re s : gelido m ihi sanguis ab ore Fugit, et ante oculos nox stetit alta meos.
20
25
3 0
35
40
45
7 4 AMORUM I II . 6 .
VI.
Amnis harundinibus limosas obsite ripas, Ad dom inam p ro p e ro : siste parum per a q u a s ! Nec tibi sunt pontes nec quae sine remigis ictu
Concava traiecto cumba rudente vehat.
5 Parvus eras, memini, nec te transire refugi, Summaque vix talos contigit unda meos ; Nunc ruis adposito nivibus de m onte solutis
E t turpi crassas gurgite volvis aquas.
Quid properasse iuvat, quid parca dedisse quieti io Tempora, quid nocti conseruisse diem,
Si tam en hic standum st, si non datur artibus ullis U lterior nostro ripa prem enda pedi?
Nunc ego, quas habuit pinnas Danaeius heros, Terribili densum cum tu lit angue caput, is Nunc opto currum , de quo Cerealia prim um
Semina venerunt in rude m issa solum.
Prodigiosa loquor veterum m endacia vatum, Nec tu lit haec um quam nec feret ulla dies;
Tu potius, ripis effuse capacibus amnis, 2o (Sic aeternus eas !) labere fine tuo !
Non eris invidiae, torrens, m ihi crede, ferendae, Si dicar per te forte retentus amans.
F lum ina deberent iuvenes in am ore iu v a re ; F lum ina senserunt ipsa, quid esset a m o r:
as Inachus in Melie Bithynide pallidus isse D icitur et gelidis incaluisse v a d is;
Nondum Troia fuit lustris obsessa duobus, Cum rap u it vultus, X anthe, Neaera tu o s;
Quid ? non Alpheon diversis currere terris so Virginis Arcadiae certus adegit am or?
AMOEUM III. 6 .
Te quoque prom issam Xutho, Penee, Creusam P htliiotum terris occuluisse ferunt.
Quid referam Asopon, quem cepit M artia Thebe, N atarum Thebe quinque futura p a re n s ? Cornua si tu a nunc ubi sint, Acheloe, requiram ,
H erculis irata fracta querere m anu : Nec tan ti Calydon nec tota Aetolia tanti,
U na tam en tanti D eianira fuit.
Ille fluens dives septena per ostia Nilus, Qui patriam tantae tam bene celat aquae, F e rtu r in E uanthe collectam Asopide flammam
Vincere gurgitibus non potuisse suis;
Siccus u t amplecti Salm onida posset Enipeus.
Cedere iussit aquam : iussa recessit aqua.
Nec te praetereo, qui per cava saxa volutans Tiburis Argei pom ifera arva rigas,
Ilia cui placuit, quamvis erat horrida cultu, Ungue no tata comas, ungue no tata genas : Illa gemens patruique nefas delictaque M artis
E rrab at nudo per loca sola p e d e ;
Hanc Anien rapidis anim osus vidit ab undis P aucaque de mediis sustulit ora vadis
Atque ita «quid nostras« dixit «teris anxia ripas, Ilia, ab Idaeo Laom edonte genus ?
Quo cultus abiere tu i? quid sola vagaris, V itta nec evinctas inpedit alba comas?
Quid fles et m adidos lacrimis corrumpis ocellos Pectoraque insana plangis aperta m anu?
Ille habet et silices et vivum in pectore ferrum, Qui tenero lacrimas lentus in ore videt.
Ilia, pone m e tu s ! tibi regia nostra patebit, Teque colent am nes; Ilia, pone m etus!
•76 AMOEUM III. 6.
Tu centum aut plures in ter dominabere nym phas Nam centum aut plures flumina nostra te n e n t;
65 Ne me sperne, precor, tantum , Troiana propago:
M unera prom issis uberiora feres.»
D ixerat; illa oculos in hum um deiecta modestos Spargebat teneros flebilis im bre sinus;
Ter m olita fugam ter ad altas re stitit undas, 7o C urrendi vires eripiente m etu :
Sera tam en scindens inimico pollice crinem Edidit indignos ore trem ente sonos :
«0 utinam mea lecta forent patrioque sepulcro Condita, cum p oterant virginis ossa le g i!
75 Cur, modo Vestalis, taedas invitor ad ullas Turpis et Iliacis infitianda focis?
Quid m oror et digitis designor adultera vulgi ? D esint famosus quae notet ora pudor!»
H actenus, et vestem tum idis praetendit ocellis so Atque ita se in rapidas p erd ita m isit a q u a s :
Supposuisse m anus ad pectora lubricus amnis D icitur et socii iura dedisse tori.
Te quoque credibilest aliqua caluisse puella;
Sed nem ora et silvae crim ina vestra tegunt.
S5 Dum loquor, increvit latis spatiosius undis, Nec capit admissas alveus altus a q u a s : Quid mecum, furiose, tib i? quid m utua differs
G audia? quid coeptum, rustice, rum pis iter?
Quid, si legitim um flueres, si nobile flumen,
9 0 Si tibi per terras maxima fama foret?
Nomen habes nullum , rivis collecte caducis, Nec tibi sunt fontes nec tibi certa dom us:
F ontis habes in star pluviam que nivesque solutas.
Quas tibi divitias pigra m inistrat h iem p s;
AMORUM I II . 6 —7 .
Aut lu tu len tu s agis brum ali tem pore cursus, Aut prem is arentem pulverulentus hum um : Quis te tum potuit sitiens h aurire v iator?
Quis dixit grata voce «perennis eas» ? D am nosus pecori curris, dam nosior agris ;
F o rsita n haec alios, me mea dam na movent.
Huic ego vae ! demens narrabam flum inum amores lactasse indigne nom ina ta n ta pudet ;
Nescio quem hunc spectans Acheloon et Inachon ar E t potui nom en, Nile, referre tuum !
At tibi pro m eritis, opto, non candide torrens.
Sint rapidi soles siccaque sem per hiem ps !
VII,
At non formosast, at non bene culta puella, At, puto, non votis saepe petita meis.
H anc tam en in nullos tenui male languidus usus.
Sed iacui pigro crim en onusque toro Nec potui cupiens, p ariter cupiente puella,
Inguinis effeti parte iuvante frui.
Illa quidem nostro subiecit eburnea collo Bracchia Sithonia candidiora nive Osculaque inseruit cupide lu ctantia linguis
Lascivum femori supposuitque femur E t m ihi blanditias dixit dom inumque vocavit,
E t quae praeterea publica verba iuvant.
Tacta tam en veluti gelida mea m em bra cicuta Segnia propositum destituere m eu m ;
Truncus iners iacui, species et inutile pondus, E t non exactum, corpus an um bra forem.
Quae m ihi venturast, siquidem ventura, senectus,
AMORUM I I I . 7 .
Cum desit num eris ipsa iuventa suis?
A ! pudet annorum ! quare iuvenem que virum que Nec iuvenem nec me sensit -amica virum ? Sic flammas aditura pias aeterna sacerdos
Surgit et a caro fratre verenda soror.
At nuper bis flava Chlide, ter candida Pitho, Ter Libas officio continuata m eost;
Exigere a nobis angusta nocte Corinnam, Me m em ini num eros sustinuisse novem.
Num m ea Thessalico languent devota veneno C orpora? num misero carm en et herba nocent, Sagave pcenicea defixit nom ina cera
E t m edium tenuis in iecur egit acus?
Carmine laesa Ceres sterilem vanescit in herbam, Deficiunt laesi carmine fontis aquae,
ilicibus glandes cantataque vitibus uva Decidit, et nullo pom a movente fluunt.
Quid vetat et nervos magicas torpere per artes?
F o rsitan inpatiens sit latus inde meum.
Huc pudor accessit fa c ti: pudor ipse n o c e b a t;
Ille fuit vitii causa secunda mei.
At qualem vidi tan tu m tetigique p u e lla m : (Sic etiam tunica tan g itu r illa s u a !) Illius ad tactum Pylius iuvenescere possit
Titlionosque annis fortior esse suis.
Haec m ihi c o n tig e ra t! sed vir non contigit illi.
Quas nunc concipiam per nova vota preces?
Credo etiam magnos, quo sum tam tu rpiter usus, M uneris oblati paenituisse deos.
Optabam certe re c ip i: sum nem pe re cep tu s;
Oscula fe rre : t u l i ; proximus esse : fui.
Quo m ihi fortunae tantum ? quo regna sine usu ?
AMORUM III. 7 .
Quid, nisi possedi dives avarus opes?
Sic aret mediis taciti vulgator in undis Pomaque, quse nullo tem pore tangat, habet.
A tenera quisquam sic surgit mane puella, P rotinus u t sanctos possit adire deos ?
Sed, puto, non b la n d a s t! non optim a perdidit in me Oscula ! non omni sollicitavit ope !
Illa graves potuit quercus adam antaque durum Surdaque blanditiis saxa movere suis ; D igna movere fuit certe vivosque viro sq u e:
Sed neque tum vixi nec vir, ut ante, fui.
Quid iuvet, ad surdas si cantet Phem ius aures?
Quid m iserum Tham yran picta tabella iuvat?
At quse non tacita formavi gaudia m ente ! Quos ego non finxi disposuique modos ! Nostra tam en iacuere velut prsemortua m em bra
T urpiter hesterna languidiora r o s a :
Quse nunc, ecce, vigent intem pestiva valentque, Nunc opus exposcunt m ilitiam que suam.
Quin istic pudibunda iaces, pars pessim a nostri?
Sic sum pollicitis captus et ante tu is:
Tu dom inum fallis, per te deprensus inerm is T ristia cum magno dam na pudore tuli.
H anc etiam non est mea dedignata puella M olliter adm ota sollicitare m anu;
Sed postquam nullas consurgere posse per artes Inm em orem que sui procubuisse videt,
«Quid me ludis?» ait, «quis te, male sane, iubebat Invitum nostro ponere m em bra toro?
Aut te traiectis Aeaea venefica lanis Devovet, aut alio lassus amore venis.»
Nec mora, desiluit tunica velata soluta
8 0 AMORUM III. 7—8.
(Et decuit nudos proripuisse p e d e s !) Neve suae possent intactam scire ministrae,
Dedecus hoc sum pta dissim ulavit aqua.
VIII.
E t quisquam ingenuas etiam nunc suscipit artes, Aut tenerum dotes carm en habere putat ? Ingenium quondam fuerat pretiosius auro,
At nunc barbariast grandis, habere nihil.
5 Cum pulchre dominae, nostri placuere libelli,
5 Cum pulchre dominae, nostri placuere libelli,