A hajdúk viszontagságai Bocskay halálától 1619-ig

B o c s k a y h a l á l a u tá n a h a j d ú s á g s z e r e p l é s é n e k t ö r t é n e t é b e n uj k o r s z a k á llt be, oly k o rsz a k , a m e l y m í g e g y r é s z t az 1604 — 6-ik é v e k k ö z ö tt l e fo ly t időszak elő tti s z a b a d m ű k ö d é s r e n y ú j t o tt t á g a s t e re t, a d d i g m á s ré s z t a h a jd ú s á g n a k , m in t önálló k i v á l t s á g o s t e s t ü l e t n e k , m e g s z i l á r d u lá s á r a v e z e te tt. A fejedelem h a l á lá v a l, v a g y i s i n k á b b a b é c s i b é k e l é tre jö v e te - lével m e g s z ű n t a h a j d ú s á g o t e l a d d i g ö s s z e ta rtó vask é z n y o m ása, s a h a jd ú k , jó l e h e t k ü lö n t e r ü l e t t e l s s z a b a d a l m a k k a l b ő v e n el v a l á n a k lá tv a , ú jból a k a l a n d o s h á b o r ú k t ö m k e l e g é b e v e g y ü l t e k . H a d á s z a t i j e l e n t ő s é g ö k a B o c s k a y k o r á b a n v í v o t t k ü z d e lm e k á l t a l m i n d e n id ő re m e g v o lt á l l a p í t v a , s e z e n tú l m in t e g y i k l e g f o n t o s a b b h a d i té n y e z ő j ö t t e k ú g y a k i r á l y s az e r d é l y i fe je delem , m in t a t ö r ö k ö k r é s z é r ő l is t e k i n t e t b e .

B o c s k a y h a l á l a k o r a h a j d ú s á g le s z á llítá s a é p p e n javában·

fo lyván, a szom orú e s e m é n y n e m a k a s z t h a t á m e g e m u n k á l a t m e n e té t. I llé s h á z y n a k , m in t a b é c s i és z s it v a t o r o k i b é k e e g y e z m é n y v é g r e h a j t á s á r a k i k ü l d ö t t k i r á l y i m e g h a t a l m a z o t t n a k , fő f e l a d a t a az volt, h o g y a h a j d ú s á g m ie lő b b eltávo- l i tta s s é k a fe lv id é k rő l, s v a g y a k i r á l y i h a d s e r e g b e soroz- tassék , v a g y p e d i g a B o c s k a y á l t a l k ije lö lt tis z á n tú li ré s z e k e n le t e l e p i t t e s s é k . A b e á l l o t t té l f o l y a m á n t e h á t f o l y t o n ez ü g y g y e i f o g l a l a to s k o d é k . J a n u á r első n a p j a i b a n (1607.)

érte-7 0

s ü l v é n T h u rz ó tó l, h o g y a h a j d ú s á g m á r Á r v a m e g y é b ő l is k i i n d u l t , m e g h a g y d nek i, h o g y m o st m i n d e n e k e lő t t L ip t ó b ó l v e z e tte s s e k i ők et. A k i r á l y i z s o ld b a álln i ó h a jtó k a t u g y a n

e k k o r f o g a d t a fel Illé s h á z y , m e r t m á r K a s s á r ó l 1607. jan.

4-ike k ö r ü l e l i n d u l ta k a kir. bizto so k , k ik a v é g v á r a k a t a kir. h a d a k e lő tt m e g n y i t já k . U g y a n e k k o r I l l é s h á z y B é c s b ő l a s z ü k s é g fe d e z é s é re ú j a b b a n k é r t p é n z t és p o s z tó t *) s e n n e k b e s z e r z é s é r e B o g á d i n e v ű m e g b í z o t t e m b e r é t k ü l d t e . * 2)

A z 1607-ik é v első n a p j a i b a n fe n n álló v is z o n y o k ra é r d e k e s v i l á g o t v e t n e k U lé s h á z y n a k gr. F o r g á c s Z sig m o n d n ó g r á d i fő isp á n h o z e z id é tt in t é z e tt sorai, m e l y e k b e n őt a h e ly z e trő l é r te s ít i . E z e k a l a p j á n tu d ju k , h o g y a h a j d ú s á g B o c s k a y h a l á l á n a k h í r é r e n em é r z e t t n a g y h a jla m o t a lesz á llá sra , sőt a

T is z á n túl u g y a n e k k o r m i n t e g y 6000-en ü l t e k fel ism ét a n n a k d a c z á r a , h o g y m á r te lje se n k i v o l t a k fizetve s le v o l t a k szá l

lítv a . A z E l e k J á n o s és K ö v i M iklós a l a t t i h a j d ú k p e d i g a h e l y e t t , h o g y l e k ö l t ö z t e k s l e s z á llta k v olna, T r e n c s é n b ő l G ö m ö r b e r o n t o t t a k b e s o n n a n m i n d e n p a r a n c s d a c z á r a sem t é r t e k vissza, h a n e m n a g y p u s z t í t á s o k k ö z ö tt b a r a n g o l t á k a v i d é k e t . Il lé sh á z y , b á r e h a j d ú k m á r az ő l i k o v a i és turóczi j ó s z á g a i t is e g é s z e n f e ld ú l t á k , n e m v é l t e jó n a k , e lle n ö k f e g y v e r r e l fe llé p n i, s a z t ir á F o r g á c s n a k , h o g y h a B é c s b ő l l e g

a l á b b a n n y i p é n z t k ü l d e n é n e k , m e n n y i a h a jd ú k félhópénzé- n e k k ifiz e té s é re e l é g le n n e , ő le t u d n á e k ó b o r l ó k a t is szá l

l í t a n i . 3)

M ig I l l é s h á z y a le g v e s z é l y e s e b b c s a p a t o k l e s z á llítá s á r a sz ü k s é g e s p é n z t sem t u d t a e l ő t e r e m te n i , a d d i g B u c z y B e n e d e k h a j d ú k a p i t á n y b e p a n a s z o l t a őt N y á r y P á l és S z é c h y G y ö r g y k a s s a i b é k e b iz t o s o k n á l , h o g y az ő h a d á n a k e g y á l t a l á n n e m a k a r Il l é s h á z y v é g k i e l é g í t é s t ad n i. A b é k e b iz t o s o k e r r e

*) Illésházy levele T hurzóhoz. T ö rt. T ár. 1882. 428— 9.

2) U . az. 429.

3) Illésh ázy levele Forgácshoz. T . T ár. 1878. 640.

jan. 7-én k e l t l e v e l ü k k e l m e g k e r e s t é k s f e ls z ó líto ttá k Illés- házyt, h o g y a c s á sz á rtó l n y e r t p é n z b ő l ju t ta s s o n B u c z y h a d a i n a k is a n n y it, a m e n n y i a z o k a t m e g ille ti, m e r t — u g y m o n d á - n a k — ez a h a d k é t teljes é v e n á t á l l o t t B o c s k a y s z o l g á l a t á b a n s m é g e g y e tl e n h ó p é n z t sem n y e r t. F iz e s s e k i t e h á t ők et, s m i n th o g y m á r a s z a b a d s á g é r t é v e k ó t a h a r c z o l t a k , m u s t r á l j a m eg, és a k i a r r a való, oszsza el a v é g h á z a k ő riz e té re . *) N y á r y P á l kassa i k ir. bizto s e t á j b a n sz in té n a h a j d ú k les z á llítá s á v a l f o g la la to s k o d é k , s m ivel k é s z p é n z b e n a h i á n y n a g y volt, a h a j d ú k a t ré s z i n t m a r h á k k a l e l é g í t e t t e ki, ré s z i n t p e d i g c s a k p u s z ta í g é r e t e k k e l b í r t a leszá llá sra. H o g y a h a j d ú s á g v é g k i e l é g íté s é re m ily t e t e m e s ö ssze g p é n z r e v o lt szüksé g, l e g j o b b a n m u t a t ja az, h o g y m i n d e n n e k d a c z á r a jan. hó k ö z e p é i g 6000 f r to t fiz e te tt szét k ö z t ü k N y á r y . * 2)

M é g a h a j d ú s á g le sz á llítá sa b e sem volt fejezve, m id ő n ú ja b b e s e m é n y e k s ú ja b b m o z g a l m a k k e l e t k e z t e k . B o c s k a y v é g r e n d e l e t i l e g H o m o n n a i B á l i n t o t a já n lv á n az e r d é l y i fe je delm i szé k b e , az e r d é l y i e k fe b r. 8-án e n n e k d a c z á r a R á k ó c z y Z sig m o n d o t v á la s z tá k fe je d e lm ü k k é , kit, m in t b u z g ó k atholi- k u st, R u d o l f k i r á l y ö rö m m e l e r ő s í t e t t m eg. H o m o n n a i i g é n y e i t fö la d n i n em lé v é n h a j l a n d ó , a h a j d ú s á g s e g é l y é v e l i p a r k o d o t t t e r v e i t m e g v a ló sitn i. B o c s k a y t e t e m e i f é n y e s h a j d ú k i s é r e t te l fe br. elején e l t a k a r i t t a t v á n , a m o z g a l m a k l e g o t t m e g k e z d ő d tek. Illé s h á z y k o r á n fe lis m e r te a h e l y z e t v e s z é l y e s s é g é t , s m á r m árcz. 9-én t u d a t á M á t y á s f ő h e rc z e g g e l, h o g y R á k ó c z y Z s ig m o n d n a k E r d é l y fe je d e lm é v é t ö r t é n t v á l a s z t a t á s á b ó l k ö n y - n y e n n a g y m o z g a lo m t á m a d h a t , fő le g m i u tá n a h a t á r s z é l e k n i n c s e n e k m i n d e n ü t t k e l l ő l e g m e g e r ő s í t v e s a k ó b o rló h a jd ú k , k i v á l t a felső v i d é k e k e n , f e g y v e r e i k e t m é g m o st sem t e t t é k le. 3) H o m o n n a i ez év ta v a s z á n hozz á is l á t o t t t e r v e i n e k

A biztosok levele Illésházyhoz. T . T ár. 1878. 862.

2) N yáry levele Illésházyhoz. T . T á r. 1878. 865— 866.

3) Illésházy levele M átyás főhghez, T. T ár. 1878. '877.

7 2

m e g v a ló s ítá s á h o z , s e g y r é s z t a t ö rö k ö k , m á s ré s z t a h ajd ú k s e g é l y é b e n bízva, n y í l t h a d s z e d é s h e z lá t o t t. Á p r . hó 7-én M á t y á s fő h e r c z e g t u d a t á a k i r á l y l y a l , h o g y H o m o n n a i a tö rö k e g y e n e s b i z t a t á s á r a E r d é l y fe je d e l e m s é g é r e a s p i r á l s a h ajd ú s á g o t e r ő se n g y ű j t i m a g a k ö ré . J)

D e m í g H o m o n n a i n a g y r a t ö r ő t e r v e i ú ja b b m o zg alm ak elő jeleit m u t a t t á k , s o k k a l n a g y o b b m ozg alo m indult m e g é p p e n a trón k ö z e lé b e n . R u d o l f k i r á l y s az u r a lk o d ó h á z ta g ja i k ö z t k i t ö r t v isz á ly m á r e t á j b a n s o k k a l m a g a s a b b r a h á g o tt, s e m h o g y az ü g y b é k é s e l in té z é s t n y e r h e t e t t v olna. A május 10-re h i r d e t e t t p o z s o n y i o r s z á g g y ű l é s e l n a p o l á s a u t á n a R u d o l f k i r á l y i r á n t i e lle n sz e n v a r e n d e k n é l is m é l y g y ö k e r e t v e r t s M a g y a r o r s z á g a k k o r i k o rm á n y z ó já n a k , M á t y á s fő h e rcz eg n ek , k ö n n y ű sz e rre l s i k e r ü l t a n e m z e t e t p á r t j á r a állítani. S m ig az u d v a r k ö r é b e n a n eh é z b o n y o d a l m a k szálai szöv ő d tek , a f é k t e l e n h a j d ú s á g N a g y A n d r á s v e z é rle te a l a t t sz in té n n y u g t a l a n k o d n i k e z d e t t . Ő k az o rs z á g g y ű lé s tő l s a k i r á l y t ó l v á r t á k , h o g y a B o c s k a y á l t a l a d o m á n y o z o t t s z a b a d a l m a k b a n m eg erő - s i t te tn i fo g n a k , d e é p p e n az o r s z á g g y ű l é s e ln a p o lá s a , a k i r á l y i m e g e r ő s ít é s h a l o g a t á s a b í r t a ő k e t a r r a , h o g y újból f e g y v e r r e k e lje n e k . J u n i u s hó k ö z e p é n a h a j d ú s á g fel is k e r e k e d e t t , s e g y e s ü l v e a z o k k a l, k i k a f e g y v e r t B o c s k a y k o r a ó ta m é g le sem t e t t é k , egész T o k a j és P u t n o k v i d é k é i g b a r a n g o l t a k . K a l a n d o z á s a i k n a k s e n k i sem v e t h e t v é n v é g e t, ra b ló h a d j á r a t a i k a t e g é sz őszig f o l y t a t t á k , a fö ld n é p é t é l t é k s m in d en fe lé s z a b a d o n g a r á z d á l k o d t a k .

A h a j d ú k f e l k e l é s é n e k c z é ljá ró l k ü lö n b ö z ő h í r e k k e r in g t e k , s ú g y látszik, á lt a l á n o s v o lt a hit, h o g y ők az o rsz ág s z a b a d p ré - d á l á s á r a f o g t a k f e g y v e r t . É r d e k e s v ilá g o t v e t a z o n b a n a h a jd ú v e z é r e k je l l e m é r e az a k ö r ü l m é n y , h o g y a k k o r , a m id ő n fe l

k e l é s ü k czéljáról ily h i r e k k e r in g t e k , j ó n a k l á t t á k t e t t e i k igazo- *)

*) Mátyás fhg levele a királyhoz. "Brass éli O km túr I I I . 224.

l á s á r a a fe lk e lé s v aló d i o k á t és cz élját fe ltá rn i. N a g y A n d r á s és E l e k J á n o s h a jd ú v e z é r e k 1607. okt. 31-én L é t á n k e l t és R h é d e y F e r e n c z h e z i n t é z e tt le v e l ö k b e n e t á r g y b a n a t ö b b i k ö z t e z e k e t Írják : t u d j á k ők, h o g y a h a j d ú k g y ü l e k e z é s é n e k o k á t és cz élját s o k a n fé lr e m a g y a r á z z á k , ső t a z t is á llítjá k n é m e l y e k , h o g y ő k M a g y a r- és E r d é l y o r s z á g k á r á r a i g y e k e z n e k ; d e ez n em áll, m e r t ők h a z á j o k é r t k í v á n n a k és f o g n a k h a r c z o ln i a n é m e t ellen. „Mi — ú g y m o n d á n a k — fe jü n k f e n á l l ó tá ig so h a az t ö r ö k ö k m ellő l el n e m á llu n k , h a n e m fe jü n k f e n á l l ó tá ig az n é m e t r e s z a b ly á t v o n z u n k s r a j t o k h a l u n k m e g i s ; m i so h a t ö b b é n é m e t e t n em u ra lu n k , h a n e m a z t u ra lju k , a k i m a g y a r fe je d e lm e leszen M a g y a r o r s z á g n a k . " J) A h a j d ú k e s a já t s á g o s e l h a t á r o z á s á t e g y e n e s e r e d m é n y é ü l k e ll t e k i n t e n ü n k azon t é n y n ek , h o g y a k i r á l y és az o rs z á g g y ű l é s B o c s k a y i n t é z k e d é s e i t m é g m i n d e d d i g n em h a g y t a jó v á , s a t ö r ö k a h a j d ú k a t e lle n á l l á s r a b u z d íto tta . F o r g á c s Z s ig m o n d és D ó c z y E n d r e k i r á l y i b iz to so k nov. 2-án (1607.) j e l e n t e t t é k M á t y á s f h g n e k , h o g y a h a j d ú k a szolnoki b é g ö s z tö n z é sé re k e l t e k fel, sőt D e b r e c z e n b e n g y ű l é s t is t a r t o t t a k , s a Szikszó k ö rü l tá b o ro z ó c s a p a t o k k a l e g y ü t t e l h a t á r o z t á k , h o g y k i r á l y t v á l a s z t a n a k . * 2)

A h a j d ú s á g e v á r a t l a n e l h a t á r o z á s a e l v é g r e is fe lk e lté az intéző k ö r ö k fig y e lm é t, s m o st a k i r á l y i b iz to so k a felső v á r m e g y é k b e n n e m e si fe lk e l é s t r e n d e l t e k el a h a j d ú k ellen és e g y s z e r s m i n d M á t y á s f ő h e r c z e g e t is s ü r g e t t é k k e llő s e g é d c s a p a t o k l e r e n d e l é s e iránt. M á t y á s fő h e rc z e g , a d o lg o k v a ló d i á llá sá ró l é r te s ü lv é n , l e g o t t k ö z ö lte a z t a k i r á l y l y a l , s m iu tá n a h a j d ú k te r v e i r ő l s a tö r ö k ö k f o n d o r la ta i r ó l is é r t e s í t e t t e , a r r a k é r te , h o g y í r n a B á t h o r y G á b o r n a k , h o g y j ö n n e k i E r d é l y b ő l s v e r n é szé t ő k e t . 3) A h a j d ú k e k k o r m á r m i n d i n k á b b te rje sz k e d te k , m in d t ö b b és t ö b b h e l y s é g e t f o g l a l t a k el. M á

*) N agy A . és E le k J . levele R hédeyhez. T . Túr. 1867. 133— 134.

2) A biztosok levele. B rüsseli okm t. 1ΙΓ. 231.

8) M átyás flig levele. Brüsseli okm ánytár. I I I . 232— 233.

7 4

t y á s f ő h e r c z e g nov. g-én t u d a t á R u d o l f k i r á l y l y a l , h o g y a haj

d ú s á g S zik szó t és t ö b b m ás h e l y s é g e t —- a B o c s k a y t ó l n y e r t s z a b a d a l m a k r a h i v a t k o z v a — elfo g la lt, s m i n d a z o k a t h a lá lla l f e n y e g e t i , k i ő k e t h á b o r g a t n i a k a r n á . T u d a t á t o v á b b á , h o g y a f e lk e l ő k k e l A li b u d a i b a s a ö s s z e k ö tt e t é s b e n áll, k é r i te h á t a k i r á l y t , h o g y , m iu tá n az egész m o z g a lo m a B o c s k a y i n t é z k e d é s e i t illető m e g e r ő s ít é s h a l o g a t á s a m i a t t i n d u l t m eg , a d ja k i v é g r e n y ilv á n o s r e s o lu tió já t ezen in té z k e d é s e k m e g e r ő s í té s e fe lő l.1) M á t y á s f ő h e r c z e g u g y a n e z e n t á r g y b a n m é g nov.

16-án is s ü r g e t é a k i r á l y t , k i j e le n tv é n , h o g y a m o zg alo m r e n d k í v ü l v esz ély es, m á r csa k a z é r t is, m e r t a b i r o d a l m i s e r e g m á r e lo sz lo tt.* 2) E g y s z e r s m i n d m á s ré s z t a fő h e r c z e g m e g h a g y t a a k i r á l y i b iz to so k n a k , h o g y , h a leh et, szép szóval és í g é r e t e k k e l l é p j e n e k é r in t k e z é s b e a h a jd ú k k a l. F o r g á c s és D ó c z y kir. b iz to s o k t e h á t K é k e d i és B o rn e m is z a k ö v e t e i k e t k ü l d t é k a szikszói t á b o r b a az a l k u d o z á s o k a t m e g i n d í ta n d ó . A h a j d ú k a z o n b a n a k ö v e t e k e lő tt n y í l ta n k ije le n te tté k , h o g y a d d i g n em n y u g o d n a k , m í g a m a g y a r o k n a k n e m z e ti fe je d elm ü k n e m lesz.3) A l k i r á l y i b iz to so k m ost H o m o n n a ih o z fo r d u lta k , k é r v é n ő t ( v esse k ö z b e t e k i n t é l y é t s f e g y v e r e z z e le a h a j d ú k a t . A z o n b a n , b á r n em l e h e t tudni, vájjon H o m o n n a i tett-e az ü g y b e n v a l a m it, a h a j d ú k szikszói t á b o r a n em h o g y el n em oszlott, h a n e m nov. 22-ik e k ö r ü l m á r 7000 főre n ö v e k e d e t t , m i é r t is F o r g á c s és D ó c z y a fő h e r c z e g t ő l f e g y v e r e s s e g é l y t k é r n i ism é t j ó n a k l á t t á k 4)

A z u d v a r és az á lla m v isz o n y a i n em lév én o ly a n o k , h o g y a sz ü k s é g e s s é v á l t d i p l o m a ti a i a v a g y fe g y v e r e s i n té z k e d é s e k r ö g t ö n m e g t é t e t h e t t e k volna, a h a j d ú k fö lk e lé sé b ő l e r e d ő v e sz é ly n a p o n k i n t n a g y o b b és n a g y o b b m é r v e k e t ö l t ö tt .

’jji í á t y á s fh g levele a királyhoz. B rüsseli okm tr. 234— 235.

ä) U. az. U. ο. I I I . 236— 237.

3) A kir. biztosok levele. Briisseli okm tr. I I I . 239, h U. az. U. ο. I I I . 240.

A k ir, b iz to so k h a s z ta la n s ü r g e t t e k s e g é ly t , M á t y á s f ó h e r c z e g h a s z ta la n i p a r k o d é k a k i r á l y t a h a j d ú k k í v á n a l m a i n a k t e l j e s íté sé re b írni, m e r t a hosszas t ö r ö k h á b o r ú k b a n a k o r m á n y f ő s a b i r o d a l o m ereje teljesen k i m e r ü l n i látszo tt. A z i n té z ő k ö rö k s az orsz ágos r e n d e k a h a jd ú k fe lk e l é s é t a t ö rö k ö k e g y e n e s b i z t a t á s á n a k e r e d m é n y e k é n t t e k i n t e t t é k , s é p p e n e z é rt A li b u d a i b a s á t v é l t é k a b a j ' elő id é z ő jé n e k . É p p e n ez o k b ó l k é r d é s i n t é z t e t e t t e t á r g y b a n a basá hoz, a h a j d ú k fe lk e l é s é n e k n e t a l á n r e j t e t t o k a i k i t u d á s a v é g e t t , m i r e A l i b a s a nov. ί ο -én k e l t á t i r a t á b a n v á la sz o lt a r e n d e k n e k s a.

v á r m e g y é k n e k , é r t é s ö k r e a d v á n , h o g y ő a h a j d ú k c z é ljá t m a g a sem ism eri, sőt csodálja, h o g y ők, a k i k a h a j d ú k h o z k ö z e le b b v a n n a k , tőle p u h a t o l ó d z n a k e t á r g y b a n , í g é r i e g y é b ir á n t , h o g y , h a a h a j d ú s á g z e n e b o n á t csinál, ő a zsitva- to ro k i b é k e é p s é g b e n t a r t á s á r ó l , e s e tl e g f e g y v e r e s e r ő v e l is,, k e z e s k e d n i f o g . 1)

E hó elején (1607.) k ö v e t s é g k ü l d e t v é n u g y a n é t á r g y b a n a b u d a i basá hoz, e z e k n e k A li u g y a n e z é r te l m é b e n , a tö b b i k ö z t a k ö v e tk e z ő Ír á s b e li v á la s z t a d t a : csodálja, h o g y a r e n d e k k é r d ik , m i é r t m o zo g a h a jd ú s á g , h o l o t t az ok n e k i k t e s tv é re ik . H a m á r t'őle a k a r j á k m e g tu d n i, m i az o k a a h a j d ú s á g fe lk e lé s é n e k , kijelenti, h o g y ez a b b a n áll, h o g y a z o k a B o c s k a y á lta l n e k i k a d o t t fa lv a k b i r t o k á b a n e m v e z e t t e t n e k be. E g y é b i r á n t ő is azon van, h o g y c s e n d e s e d j e n e k le, és e v é g e t t e m b e r e i t el is k ü l d t e m á r h o z z á j u k ; m o s t m á r c s a k a r r a k é r i a r e n d e k e t , h o g y e z e n tú l f e n y e g e t ő l e v e l e k e t n e k ü l d j e n e k a h a j d ú k n a k , m e r t ezzel c s a k i n g e r ü k ő k e t. A m i p e d i g v é g ü l a r e n d e k f e g y v e r e s k é s z ü l e t e i t illeti, t u d a t j a , h o g y , h a h a d d a l m e r é s z e l n é k a h a j d ú k a t m e g t á m a d n i , ez e s e tb e n n e k i k e l l e n e a h a j d ú k v é d e l m é r e f e g y v e r t fo g n i.* 2)

') A li levele a rendekhez. T örö k -m ag y .-k o ri T ö ri. E m lékek. O km tr I I I . 77..J 2) A li válasza a követekhez. T ö r.-m ag y .-k o ri T ö rt. E m lék. X I I I . 145.

? 6

F o r g á c s és D ó c z y m é g nov. 25-én is s ü r g e t t é k a s e g é ly t a fő h e rc z e g tő l, s e g y s z e r s m i n d é r té s ü l a d t á k , h o g y , h a m é g t o v á b b is k é s n e k , a tiszai t a r t o m á n y az o rsz á g tó l e l s z a k a d . 1) V alószínű, h o g y a b i z t o s o k s a fő h e r c z e g B á t h o r y G á b o r r a l is é r in t k e z é s b e l é p t e k a h a j d ú k l e f e g y v e r z é s e ü g y é b e n , s ig y t ö r t é n t v é g r e , h o g y B á t h o r y 1607. nov. hó v é g e felé te te m e s s e r e g g e l j ö t t k i E r d é l y b ő l T o k a j tá já r a , a h a jd ú k ellen. A li b u d a i b a s a B á t h o r y j ö v e t e l é n e k c z éljáról é r te s ü lv é n , nov.

30-án k e l t l e v e lé v e l t u d t á r a a d t a , h o g y a h a j d ú k felkelése n e m i r á n y u l sem ellene, sem M a g y a r o r s z á g é p s é g e ellen, t á v o z z é k t e h á t b é k é v e l , m e r t tu d ja m e g , h o g y a h a j d ú k a sz u ltá n p á r t f o g á s a a l a t t á lln a k , s a k i ő k e t m e g t á m a d n i m e ré s z e ln é , az a s z u l t á n t t á m a d j a m e g s a n n a k h a r a g j á t idézi fel m a g a e lle n .* 2)

A h a jd ú k , a t ö r ö k s e g é l y b e n bízva, m i n d a n n a k d a c z á ra sem v o l t a k h a j l a n d ó k a leszá llá sra, h o g y a r e n d e k s a felső v á r m e g y é k c s a k n e m n a p o n t a k ü l d ö z t é k f e n y e g e t ő s intő l e v e le ik e t. I l l é s h á z y m a g a is m e g v o l t g y ő z ő d v e , h o g y a h a j d ú s á g o t a fe lk e l é s r e a t ö r ö k biz ta tja , s m in d e n p e r c z b e n a t t ó l t a r t o t t , h o g y a n a g y f á r a d s á g g a l l é t r e h o z o t t b é k e előbb- u t ó b b fel fo g b o m la n i. E n é z e t é n e k m é g nov. 15-én k e l t s T h u r z ó h o z i n t é z e tt e g y i k l e v e l é b e n a d o t t k i fe je z é s t,3) s ú g y látszik, e n é z e t l a s s a n k i n t á l t a l á n o s s á vált. In n e n van, h o g y s e n k i sem g o n d o l t t ö b b é a r r a , m is z e rin t a h a j d ú k k ív á n a lm a i t e l j e s i t te s s e n e k s a B o c s k a y t ó l n y e r t fa lv a k b i r t o k á b a igtat- t a s s a n a k , h a n e m c s u p á n az e s e tl e g e s t á m a d á s elleni v é d e le m rő l g o n d o s k o d t a k m a g u k a v á r m e g y é k is. A h a j d ú k e lő n y o m u lá s a é s p u s z t í t á s a e l é g ok volt a r r a , h o g y az e g y e s v á r m e g y é k e r é l y e s v é d e lm i i n t é z k e d é s e k e t t e g y e n e k . L i p t ó b a n nov. v é g é n m e g h a g y t a Illé s h á z y , h o g y m i n d e n n e m e s és nem nem es

') A biztosok levele. Brüssel! okm tr. I I I . 241— 242.

2) A li basa levele B áthoryhoz. B rüsseli okm tr. I I I . 242— 243.

3) Illésházy levele T hurzóhoz. T . T ár. 1882. 430.

e g y a r á n t k e lje n fel s álljon a szo ro so k ra , n e h o g y a h a j d ú s á g a m e g y é b e b e t ö r h e s s e n . E g y s z e r s m in d m e g h a g y t a T h u r z ó n a k nov. 26-án k e l t lev e lé v e l, h o g y a n e m e s s é g e t és p ó r s á g o t ültesse fel Á r v a m e g y é b e n is, és á llíts a k i a m e g y e h a t á r a i n a k v é d e l m é r e . 1·)

M in th o g y — m int f e n t e b b é r in tő k , — az o r s z á g r e n d e i H o m o n n a it k ö z b e n já ró u l k é r t é k fel a h a j d ú k ü g y é n e k e l i n t é zésében, fő leg p e d i g a l e f e g y v e r z é s e sz k ö z lé sé b e n , ő decz.

hó elején é r in t k e z é s b e l é p e t t N a g y A n d r á s s a l , s m e g k é r t e , h o g y lé p n e v ele e g y e z s é g r e . N a g y A n d r á s decz. 3-án i r t a a szikszói t á b o r b ó l v á la s z á t H o m o n n a i n a k , m e l y b e n k ijelenté, h o g y h a jla n d ó a t a n á c s k o z á s r a , de csa k ú g y , h a a b b a n a b u d a i b a s a m e g b í z o t t a i is ré s z t v esz n ek . A d d i g is te h á t, m í g a b a s á tó l ez i r á n y b a n v á la s z t n y e r , k é r i H o m o n n a i t , jelölje k i az a l k u d o z á s h e l y é t és id ejét, s a k ö v e t e k n e k a d j a n a k kölcsönösen h i t le v e l e t az é r te k e z l e te n v a ló s z a b a d m e g j e l e n é s r e .* 2) A h a j d ú k ellen ö s s z e to b o r z o tt s e r e g e k e z id é t t S z e r e n c s nél á llta k , s most, h o g y az a l k u d o z á s o k v é g r e m e g k e z d h e t ő k v o ltak , az ö s s z e se re g le tt f e lv id é k i r e n d e k s a h a j d ú k k ü l d ö t t e in e k közös m e g á l l a p o d á s a f o l y t á n decz. 13-án e l h a t á r o z t a t o t t , h o g y a f e lk e lő k v é g l e g e s l e c s e n d e s i t é s é r e a m e g y é k ré s z é rő l 100, és a h a jd ú k ré s z é rő l is 100 lo v as m e n je n S e n n y e i M ik ló s és R h é d e y F e r e n c z v e z e té se a la t t . A l e f e g y v e r z é s m ü v e p á r n a p m ú l v a m e g is k e z d e t e t t , de, m i n t h o g y id ő k ö z b e n az e r d é l y i s e r e g e k u t á n R á k ó c z y Z s ig m o n d fe je d e le m is V á r a d r a jött, a h a j d ú k e b b e n ú j a b b t á m a d á s t l á t t a k és s o k á i g m a k a c s - k o d ta k . Az e r d é l y i h a d a k e g y ré s z e e t á j b a n G ö n c z n é l t á b o rozott, h o n n a n B á t h o r y G á b o r decz. 18-án t u d a t á a fe je d e lem m el, h o g y az e g y e z k e d é s fo ly u g y a n , de e r e d m é n y e d d i g

a lig m u ta tk o z ik . H iszi a z o n b an , h o g y , h a szép szóval nem ,

!) Illésházy levele Thurzóhoz. T. T ár. 1882. 4 3 0 —431.

2) N agy A n d rás levele H om onnaíhoz. T . T ár. 1867. 147— 148.

7 8

h á t f e g y v e r r e l s ik e rü ln i fog a h a j d ú k a t leszállítani, m e r t sem a r e n d e k , sem ő n e m e n g e d h e ti, h o g y az o rs z á g é p s é g e elleni t ö r j e n e k . K é r t e e g y s z e r s m i n d B á t h o r y a fejedelm et, h o g y p a r a n c s o l j a m e g B i h a r , K r a s z n a , K ü ls ő - és K ö z é p s z o ln o k v á r m e g y é k n e k , h o g y üljen ek fel s jöjjenek a h a jd ú k ellen a g ö n c z i t á b o r b a . 1) A z e r d é l y i h a d a k f e n y e g e t ő fe llé p é se v é g k é p

■elrontaná az ü g y e k b é k é s f o r d u la tá t , s e g y e l ő r e m e g a k a d á l y o z t a a z t, h o g y a h a j d ú s á g ez év b e n a f e g y v e r é t le te g y e . Az a l k u d o z á s o k u g y a n i s c s a k h a m a r m e g s z a k a d t a k , s a h a j d ú k d a n d á ra i m i n d i n k á b b e l ő b b r e n y o m u l t a k decz. k ö z e p é n . M á t y á s főher- c z eg, a d o l g o k ú j a b b f o r d u la tá r ó l é rte s ü lv é n , decz. 23-án k im e r í t ő t u d ó s í tá s t k ü l d ö t t a k i r á l y n a k , m e l y b e n a h e l y z e t v e s z é ly e s s é g é t le p l e z e t le n ü l f ö l t á r t a . E l m o n d á e g y s z e rs m in d , h o g y a h a j d ú k m á r F ü l e k k ö r ü l te sz n e k fo g la lá so k a t, s h o g y állítólag^

i s m é t k i r á l y - v á la s z tá s o n t ö r i k fejőket, ső t m o st m á r v é g l e g e s e n N .-S z o m b a t és P o z s o n y k ö z ö tt a k a r n a k l e t e l e p e d n i . 2)

A z 1607-ik é v e lte lt a nélk ü l, h o g y a h a j d ú k k i b é k i t é s e s i k e r ü l t vo ln a. M iu tá n F o r g á c s kir. b izto s H o m o n n a i t R u d o l f c s á s z á r és m a g y a r k i r á l y n e v é b e n a h a j d ú k m e g b é k é l t e t é s é r e f e l k é r t e volt, az e r d é l y i fe je d elem , a m a g y a r o r s z á g i re n d e k é s a h a j d ú k e c z é lra k i r e n d e l t b é k e b i z o t t s á g a In a n c s n ev ű f a l u b a n g y ű l t össze ú j a b b a l k u d o z á s ra , hol a b é k e ü g y é t 1607. decz. 29-től 1608. jan . i-ig t á r g y a l t á k . A t á r g y a l á s o k a t H o m o n n a i v e z e t t e s a h a j d ú k n a k le g e lő s z ö r is elő a d á , h o g y a k i r á l y s é r e l m e i k e t o rv o so ln i h a jla n d ó lévén, a f e g y v e r t t e g y é k le. A h a j d ú k e r r e k í v á n a l m a i k a t 33 p o n t b a fo g la lv a t e r j e s z t e t t é k elő, m e l y p o n t o k b a n a b é c s i b é k e e lle n é r e s z e n v e d e t t s é r e l m e k e t s o r o l t á k fel. E l ő a d t á k e z e k b e n , h o g y

•ők a k i r á l y t s z o lg á ln i n e m a k a r j á k , m e r t az sokszor h i t e ellen c s e le k e d e t t , a z tá n m e g nem is m a g y a r és b álv á n y o z ó . F o r g á c s

') B á t h o r y l e v e l e R á k ó c z y h o z . T . T á r . 1 8 6 7 . 1 5 0 . 2) M á t y á s f h g l e v e l e . B r ü s s e l ! o k m t r . I I I . 2 4 5 — 2 4 6 .

7 0

Z sig m o n d o t és D ó c z y A n d r á s t , m in t k i r á l y i b iz to so k a t, K a s s á n n e m t ű r i k ; fejedelm eikké p e d i g H o m o n n a i l e g y e n . E k í v á n a l m a k r a az e r d é l y i és m a g y a r o r s z á g i k ö v e t e k nem k é s t e k k ijelenteni, h o g y a mi a k ö z d o l g o k a t illeti, e z ek m e g v á l t o z t a t á s á r a n em ezen é r t e k e z l e t van h i v a t v a , h a n e m az o r s z á g g y ű l é s . A mi p e d i g s a já t a p r ó b b s é r e l m e i k e t illeti, azok o r v o s l á s á t b izton v á r h a t j á k . V é g l e g e s m e g á l l a p o d á s e k k é n t l é t r e nem jö h e tv é n , e g y e l ő r e 50 n a p i f e g y v e r s z ü n e t k ö t t e t e t t s k im o n d a to tt, h o g y a h a j d ú k a S z e r e n c s és P a k t a kö zö tti t é r e k e n , v a la m in t a D e b r e c z e n t ő l B a j o m ig te rje d ő v i d é k e n t e l e p e d je n e k m e g . 1)

E k k ö z b e n , j a n u á r hó m á s o d ik fe lé b e n ö ssze ü lt a p o z so n y i o rs z á g g y ű lé s , m ely, a t ö b b i közt, a h a j d ú k le c s e n d e s i t é s é n e k ü g y é t is t á r g y a l á s a l á v e tte . M á t y á s f ő h e r c z e g a k o r o n a e l n y e r é s é r e néz ve a h a j d ú k m e g n y u g t a t á s á t fo n to s t é n y e z ő n e k te k in té , s m i n d e n k é p e n azon volt, h o g y a b é c s i b é k e p o n t j a i n a k b izto sítá sa á l t a l a z o k a t r é s z é r e n y e rje . A r e n d e k e t k ö n n y ű sz e rre l m e g n y e r v é n , b iz o n y o s n a k látszo tt, h o g y a h a j d ú s á g t á m o g a t á s á t e lö b b - u t ó b b k i fo g ja n y e r h e t n i . A r e n d e k , M á t y á s f ő h e r c z e g e t h ű s é g ű k r ő l b iz to s ítv á n , a R u d o l f c s á sz á r és k i r á l y e lle n i h a d m e n e t m e g i n d i t h a t á s a cz éljából a p o z s o n y i g y ű l é s fe br. 25-én f e l o s z l a t t a t o t t s a h a jd ú s á g h o z k ö v e t e k k ü l d e t t e k ) o l y hírre l, h o g y M á t y á s fő h e r c z e g j o g a i k a t s s z a tm á ri és s z a b o lc si b i r t o k a i k a t b iz to sítv á n , fo g ja n a k m e l l e t t e f e g y v e r t . A h a j d ú s á g a z o n b a n e g y e l ő r e n em sok h a j l a m o t m u t a t o t t a c s a tla k o z á s ra , s m árc z. h ó b a n ú jra m e g k e z d ő f é k te l e n k a l a n d j a i t . Illé s h á z y m o st a b u d a i b a s á h o z fo rd u lt, k é r v é n öt, v e tn é k ö z b e t e k i n t é l y é t a b é k e h e l y r e á l l ít á s á r a . M e r t a h a j d ú k n e m c s a k b é k é r e nem h a jla n a k , h a n e m az év elején k ö t ö t t fe g y v e r- s z ü n e te t sem t a r t j á k be, n em m a r a d n a k v e s z te g , „ h a n e m — ú g y m o n d I l l é s h á z y á p r . 2-án k e l t l e v e l é b e n — a n e m e s

em-‘) Sárm asághi levele Szam oskozyhez. T . T á r. 1879. 34 — 35.

b e r e k n e k h á z á r a m e n n e k , m e g ö lik ők et, m in d e n m a r h á j á t e lv esz ik és m é g f e l e s é g é t is, k a s tilju k a t, h á z a i k a t és b a r m o k a t , l o v a k a t elveszik, k e n y e r e k e t , b o r o k a t az sok ré s z e g s é g m i a t t e lté k o z o ljá k és m o st im m á r s o k k a l n a g y o b b dulást, fosztást m iv e in e k , h o g y sem m in t a z e l ő t t. “ K é r i t e h á t Illé sh á z y a b a s á t, p a r a n c s o l n a re á jo k , h o g y h a g y j a n a k föl a b a r a n g o l á s s a l s szá lljan a k m e g azon tisz á n tú li fa lv a k b a n , m e l y e k e t n e k i k B o c s k a y k i j e l ö lt . 1)

A li b u d a i b a s a , I l l é s h á z y fe lsz ó lítá sá ra , m e g m u t a t a n d ó , m e n n y i r e b a r á t j a a b é k é n e k , l e g o t t e l k ü ld é e m b e r e i t a h a j

d úkhoz, s m e g p a r a n c s o l á , h o g y a T iszán m in d a z o k á tk ö ltö z ze nek, a k i k a felső r é s z e k d ú l á s á r a e fo ly ó t á t l é p n i m e r é sz e lté k . A h a j d ú k a b a s a e r é l y e s f e ll é p é s é r e szót fo g a d ta k , a fo ly ó n á t k ö l t ö z t e k s a n y u g a l o m e g y e l ő r e h e ly re á llt. Ali b a s a á p r . 12-én k e l t l e v e lé v e l t u d a t á ezt I llé s h á z y v a l, s e g y s z e r

sm in d k ije le n té , h o g y a h a jd ú k , t o v á b b i i n t é z k e d é s e k b e k ö v e t k e z t é i g b é k é t l e n k e d n i n e m f o g n a k . * 2) E g y i d e j ű l e g A li b a s a intéz

k e d é s é v e l , Illé s h á z y k ö z v e tle n a h a j d ú k k a l is a l k u d o z á s b a lé p e tt, s É r s e k ú j v á r o n m árc z. v é g é n k i a d o t t o k le v e le á l t a l ő k e t m in d i n k á b b m e g n y u g t a t n i i p a r k o d o t t . Illé sh á z y , T h u r z ó és P r a y n e r J á n o s b á r ó g y ő r i p a r a n c s n o k a l á í r á s á v a l a d a t o t t k i ez o k levél s a b b a n , v a l ó s z ín ű le g M á t y á s fő h e r c z e g m e g e g y e z t é v e l, a k ö v e t k e z ő k m o n d a t t a k k i : a h a j d ú k á l t a l e l k ö v e t e t t b ű n ö k sem n y í l ta n , sem t i t o k b a n b ü n t e t t e t n i n em fo g n a k ; a m it n e k i k B o c s k a y a d o tt, m in d a z b i z t o s i t t a t i k ; a tiszán tú li b i r t o k o k b a való b e i g t a t á s s a l a k a s s a i kir. b iz to s b i z a t i k m e g . 3) D e m i g I l l é s h á z y a m a g a és a t ö r ö k ré s z rő l i p a r k o d é k M á ty á s f ő h e r c z e g é r d e k é b e n a h a j d ú k a t l e c s e n d e s ite n i, a d d i g B á t h o r y G á b o r fe je d elem szin tén h a j l a n d ó n a k m u t a t k o z o t t s e r e g e it v a l a h á r a a tiszai ré s z e k rő l visszavonni, s a h a j d ú k k a l e g y e z

*) Illésházy levele A lihoz. T . T ár. 1879. 74.

2) A li levele Jllésházyhoz. T . T ár. 1879. 75.

3) K özölve az oklevél U j M agy. Múzeum. I. 321.

s é g r e lép n i. N a g y - K á l l ó v á r o s á t b iz to s a i á l t a l á t a d a t t a á p r.

h ó b a n a h a j d ú k n a k , s a R á k ó c z y a l a t t i e r d é l y i c s a p a t o k n a k k i a d t a a. r e n d e l e t e t a v is s z a té r é s re . M időn a z o n b a n az e r d é l y i c s a p a t o k h a z a t é r t ö k k ö z b e n K á l i é h o z érte k , a h a j d ú k e g y h i r telen t á m a d á s sa l s z é t v e r t é k ő k e t s R á k ó c z y t fo g ly u l e j t e t t é k B á t h o r y e r re P e t n e h á z y I s t v á n j e n e i k a p i t á n y t k ü l d é a h a j

d ú k h o z R á k ó c z y k i s z a b a d í t á s a és a b é k e h e l y r e á l l í t á s a é r d e k é b e n , s e g y s z e rs m in d f e l k é r t e I l l é s h á z y t á p r . 26-án k e l t le v e le által, h o g y lé p n e k ö z b e ez ü g y b e n , n e h o g y ú jra p o l g á r h á b o r ú tám ad jo n . M in t h o g y p e d i g a f e lv i d é k i m e g y é k m é g m i n d i g nem m o n d t a k le v é g l e g azon te r v ö k r ő l, h o g y a h a j d ú s á g o t e s e tle g f e g y v e r e s erővel, k é n y s z e r í t s é k le te l e p ü l é s r e , fe lh í v t a a r r a is, h o g y M á t y á s f ő h e rc z e g k ö z b e n já r á s á v a l eszközölje ki, m iszerin t a K a s s a k ö rü l f e g y v e r b e n álló fe lk e lő n e m e si h a d b é k é n elo szo ljék .1)

I llé s h á z y a n n á l i n k á b b s i e t e t t az e r d é l y i fe je d e le m k í v á n s á g á n a k m eg fe leln i, m e r t a M á t y á s f ő h e r c z e g r é s z é r e t o b o r z o t t s C s e h o rs z á g b a induló h a d e g y r é s z é t szin tén h a j d ú k n a k k e l l e t t k é p e z n iü k . A h a jd ú k , az é r s e k u j v á r i e g y e z m é n y fo ly tá n , l e g n a g y o b b r é s z t m e g is b é k é i t e k és M á t y á s f ő h e r c z e g P o z s o n y hoz g y ü l e k e z ő tá b o r á h o z m i n t e g y 6000-en c s a tl a k o z t a k . A h a j d ú s á g B o c s k a y M iklós v e z é r l e t e a l a t t v e t t r é s z t a m o st k ö v e t k e z e t t c s e h o rsz á g i t á b o r o z á s b a n , m e l y m ájus és ju n iu s h ó n a p o k b a n folyt. R u d o l f k i r á l y , a jun. 18-iki e g y e z m é n y é r te l m é b e n M á t y á s f ő h e r c z e g j a v á r a a tró n r ó l le m o n d v á n , a m a g y a r o r s z á g i h a d a k l e g o t t v i s s z a i n d i t t a t t a k , s a n y á r elején m á r l e g n a g y o b b r é s z t szét is l e t t e k b o c s á tv a . J u n i u s hó k ö z e p é n m é g c su p á n n é h á n y k a p i t á n y a l a t t á l l o t t f e g y v e r b e n a h a j d ú ság, k ik f e le t t a fő v e z é n y l e t e t G é c z y A n d r á s v i t t e . 2)

Ez évi ju liu s h ó b a n a f e lv id é k i r e n d e k I l l é s h á z y e l n ö k le te a l a t t K a s s á n g y ű l é s t t a r t v á n , a t ö b b i k ö z t a h a j d ú k

!) B áthory levele Illésházyhoz. T . T ár. 1878. 880—-881.

2) T hurzó levele Illésházyhoz. T . T ár. 1878. 8 c 8. 6

ü g y é b e n jul. 24-én k i m o n d a t o tt , h o g y : „ A hajd ú k , k i k a T is z á n tú l az o rsz á g k e b l é b e n la k n a k , a jelen g y ű lé s h a t á r o z a t a s z e rin t a f ő k a p i t á n y h a t ó s á g a a lá ta rto z n a k , h a p e d i g m a k a c s k o d n á n a k és a f ő k a p i t á n y p a r a n c s a i n a k e lle n s z e g ü ln é nek, h a t a l m á b a n áll a z o k a t é r d e m ö k sz e rin t m e g b ü n t e t n i “. 1) E z in t é z k e d é s első té n y e z ő v é v á l t a r r a nézve, h o g y a h a j d ú s á g a s z a k a d a t l a n f é k te l e n k e d é s s e l f e lh a g y v a , b é k é s e b b é le t

m ó d r a sz o r itta s s é k , s e g y s z e r s m i n d ez á l t a l l e t t a la p j a m e g v e tv e azon sz ilá rd t e s tü le tn e k , m ely , e g y s z a b a d k e r ü l e t b e foglalva, sz á z a d o k o n át, jó és b a l v isz o n y o k közt, egész k o r u n k i g f e n t a r t o t t a m a g á t . M e r t vajm i k ö n n y e n m e g t ö r t é n h e t e t t volna, h o g y azon z iv a ta ro s id ő k b e n a h a jd ú sá g , z a v a r g á s a i és e lle n s é g e in e k fe lin g e rlé s e á l t a l ö n m a g a á s s a m e g sírját. A tö rö k és n é m e t h a t a l m a k a t , v a l a m i n t az e r d é l y i fe je d e lm e t m ind m á s és m á s é r d e k v e z é r e lt e ez id é tt, s a s z a k a d a t l a n h á b o r ú k s o r á n a m ajd n é m e t, m ajd t ö r ö k ré s z re hajló h a j d ú s á g fo ly to n k i v o lt té v e a n n a k , h o g y m e g s e m m is itte s s é k . E g y e d ü l a v is z o n y o k k e d v e z ő a l a k u l á s a , a h a j d ú k szívós t e r m é sz e te s a k ü lső b e f o ly á s o k o z ta azt, h o g y a h a j d ú s á g teljesen szét nem züllött, h a n e m a B o c s k a y á lta l a d o t t s z a b a d a l m a k b i r t o k á b a n f e n t a r t h a t t a m a g á t . A z 1608-ik é v i c s e h o rs z á g i t á b o ro z á s u tá n is — a f e n te b b é r i n t e t t k a s s a i v é g z é s d a c z á r a — e g y ré szö k m é g fo ly to n n y u g t a l a n k o d o t t , s au g . 10-én D ó c z y I s tv á n t u d a t á I llé s h á z y val, h o g y a d e b r e c z e n v i d é k i h a jd ú k m é g m i n d ig a t ö r ö k k e l c z im b o r á ln a k , h a d j á r a t o k o n tö r i k fejőket és k a p i t á n y a i k k a l B u d á h o z vo n u ln i k é s z ü ln e k .* 2) Illésh áz y , h o g y ú j a b b z a v a r o k n a k e le jé t v e g y e , felszólitá m ost a b u d a i b a s á t, lé p n e k özbe, s a b é k é t l e n k e d ő k e t u t a s í t a n á n y u g a l o m r a . A l i b u d a i b a s a e z id é tt K o n s t a n t i n á p o l y b a n időzvén, B e k i r b é g h e l y t a r t ó j á r t el ezen ü g y b e n , s e g y s z e r s m i n d é r te s ité

b T udom ány T ár. 1841. évf. I X . 131.

2) Dóczy levele Illésházyhoz. T ör.-m agy.-kori T ö rt. E m i. I I I . 84.

8.3

l l l é s h á z y t is, h o g y a h a j d ú k r a r á p a r a n c s o l t, ú g y , a m in t ő k í v á n t a . 1)

Az ez év (1608.) őszén P o z s o n y b a n m e g n y í l t o r s z á g g y ű l é s e l v é g r e te ljesíten d ő v o lt a h a j d ú k a m a k ív á n a lm á t, h o g y B o c s k a y i n té z k e d é s e i m e g e r ő s it t e s s e n e k . A re n d e k , a b é c s i b é k e p o n t j a i t t ö r v é n y b e ez a lk a l o m m a l i g t a t v á n , a h a jd ú k r é s z é r e o tt b iz t o s í to t t s z a b a d a l m a k és b i r t o k o k m in d e n id ő re sz e n te s itte tte k . A z o n b a n e g y i d e j ű l e g ezen i n té z k e d é sse l, j ó n a k l á t t á k a r e n d e k o ly t ö r v é n y t is a lk o tn i, m e l y a m é g m i n d ig g a r á z d á lk o d ó h a j d ú s á g g o n o s z s á g a i n a k v é g e t vessen.

E czélból a l k o t t a t o t t az ezen évi X X . t ö r v é n y c z i k k , m e l y b e n k i m o n d a tik , h o g y : „a k ó b o r és s z a b a d h a jd ú k , k i k a n é p e t és a n e m e s s é g e t p u sz títjá k s k á r o s ítjá k , a n á d o r á lta l m i n d e n felé é r d e m ö k sz e rin t f e n y i t t e s s e n e k “.* 2)

M ig az o r s z á g g y ű l é s a h a j d ú k m e g n y u g t a t á s á t a s z a b a d a l m a k t ö r v é n y b e i g t a t á s a á lta l kieszk ö z ö lte , a d d i g M á t y á s fő h e rcz eg , m é g m ie lő tt u g y a n e z e n o rs z á g g y ű l é s á l t a l k i r á l y l y á v á l a s z t a t o tt volna, é r i n t k e z é s b e l é p e t t a h a j d ú k k a l az irá n t, h o g y a B á t h o r y á lta l á t e n g e d e t t N .- K a ll ó t k e llő k á r p ó t l á s m e l l e t t á t a d já k , v a ló sz ín ű le g az ért, h o g y ez e r ő s sé g b ő l a n e t á n is m é t b é k é t l e n k e d n i a k a r ó h a j d ú k n é m i l e g fé k e n t a r t - h a t ó k le g y e n e k . N .-K a lló i r á n t az e g y e z k e d é s m é g (1608.) szept. elején m e g k e z d ő d ö t t, s szept. 2-án a h a j d ú k n a k és az e r d é l y i f e je d e le m n e k Im refi J á n o s és D a r ó c z i F e r e n c z n e v ű k ö v e t e i a b b a n á l l a p o d t a k m eg , h o g y K á l i ó é r t a h a j d ú k N á d u d v a r t v á lla ljá k á t, de c s a k oly f e lt é te l a la t t , h a o t t a fejedelem n e k i k k a s t é l y t épit, a b b a ő r s é g e t és l ő s z e r e k e t hely ez s a n n a k k a p i t á n y á v á m i n d e n k o r h a j d ú t neve z ki.

T o v á b b á a fe je delem a d ja N á d u d v a r h o z a c s e g e i és k á b á i b ir t o k o k a t , s az o tt b i r t o k o s n e m e s e k e t m á s u t t k á r p ó to lja .

*) B ekir levele Illésházyhoz. T ör.-m agy. -k. T o rt. E m lék. I I I . 88.

2) j6o8. évi X X . t.-cz.

C s e g é n szintén é p í t t e s s é k k ö z s é g a h a j d ú s á g szá m á ra, s a K á b á n b i r t o k o s g r ó f B á n fia k , szintén m á s u t t n y e r je n e k m e g felelő b i r t o k o t . 1) A z e r d é l y i . k ö v e t e k , b á r ez á t a d á s i e g y e z s é g b e b e l e n y u g o d t a k , K á l l ó á t a d á s a s o k á i g h ú zó d o tt, m e r t a m a g y a r o rs z á g g y ű l é s j ó v á h a g y á s a is s z ü k s é g e s v o lt a csere m e g k ö t é s é h e z . A p o z s o n y i o r s z á g g y ű l é s e n S e n n y e i M iklós és K o r n i s Z s ig m o n d e r d é l y i k ö v e t e k nem is m u la s z t o t t á k el e c se re j ó v á h a g y á s á t sü rg e tn i, s m iu tá n a j ó v á h a g y á s m e g t ö r t é n t , a c se re c s a k h a m a r é r v é n y r e e m e l k e d e t t, a h a j d ú k k ik ö ltö z te k K á h ó b ó l s e l f o g l a lt á k N á d u d v a r t a szom szédos t e r ü l e t e k k e l . a) E b é k é s h a jla m m u ta tja , h o g y a h a j d ú k az 1608. év őszén, m é g m i e l ő t t az o r s z á g g y ű l é s ü g y ü k e t t á r g y a l á s a l á v e h e tt e volna, a k ö r ü l m é n y e k h e z k é p e s t e l é g g é m é r s é k e l t e n v is e lté k m a g u k a t , e l a n n y i r a , h o g y az e g y k o r ú h i v a t a l o s j e l e n t é s n e k ig aza v o lt a k k o r , a m id ő n a z t t u d a t a M á t y á s fő h e rc z e g g e l, m i s z e r i n t :

„ a h a j d ú k m o st a l e g n a g y o b b n y u g a l o m b a n v a n n a k “. * 2 3) A z 1608. évi t ö r v é n y h o z á s a h a j d ú k s z a b a d a l m a i t v é g é r v é n y e s e n b iz to s ítv á n , a n y u g t a l a n s á g - és a g a r á z d á lk o d á s n a k v é g e s z a k a d t. C s u p á n eg y e s, k i s e b b - n a g y o b b c s a p a t o k ű z h e tt é k m é g ez é v b e n őseik m e g s z o k o t t m e s t e r s é g é t , a s z a b a d o n való p o r t y á z á s t és r a b lá s t, s e z e k ellen a k ö v e t k e z ő 1609. évi t ö r v é n y h o z á s ú j a b b i n t é z k e d é s e k m e g t é t e l é t l á t t a szü k sé g e sn e k . A p o z s o n y i o r s z á g g y ű l é s e n h o z o tt t ö r v é n y e k X I X - i k c z ik k e is m é t a k ó b o r h a j d ú k k a l fo g la lk o z ik , s n é m i v á lto z ta tá s s a l az előző é v i t ö r v é n y t újítja fel. K i m o n d a t o t t u g y a n is , h o g y az előző é v i o r s z á g g y ű l é s n e k i d e v o n a tk o z ó r e n d e l k e z é s e azon h o z z á a d á s s a l u j i t t a t i k m eg , h o g y M a g y a r o r s z á g b a n á l t a l á b a n a n á d o r , a fő- és a l is p á n o k , v a l a m i n t az o rsz á g f ő k a p i t á n y a a h a j d ú k a t , v a l a m i n t a z o k at, a k i k e z e k e t ta rtjá k , r e jt e g e t ik és tá m o g a t j á k , h a a sz ü k s é g ú g y k ív á n n á , m é g a m e g y e i fel

J) A z egyezség közölve van. T ö rt. T ár. 1880. 3 2 1 —322.

2) S ennyei M . követjelentése. T ö rt. T ár. 1880. 323.

3) M ágócsi egykorú jelentése. T ör.-m ag y .-k o ri T ö rt. E m i. I I I . 90.

k e l ő s e r e g e k és a v i d é k e n levő s o r k a t o n a s á g s e g é l y é v e l is ü ld ö zh essé k , s h a elfogják, a t ö r v é n y re n d je sz e rin t k i v é g e z t e t n i b írh a s s á k . V é g ü l k im o n d a t o tt az is, hog-y S z l a v ó n i á b a n u g y a n e z e n j o g g a l a b á n r u h á z t a t i k f e l. 1)

A k ö v e tk e z ő i ó io -ik év ism é t n eh é z m o z g a l m a k a t h o z o tt a csak im é n t le c s e n d e s ü lt h a j d ú k r a . M in th a m e g i r i g y e l t e v o ln a tő lü k a sors azon e g y é v i n y u g a l m a t , m o st ism é t a t e t t m eze jére s zó líto tta őket. A h a j d ú s á g n a g y ré sz e R á k ó c z y Z s i g m o n d n a k ióo8-ban t ö r t é n t l e m o n d á s a és B á t h o r y G á b o r n a k fe je d e le m m é v á la s z tá s a ó ta az e r d é l y i fe je d e le m h e z h a j

lo tt, s m iu tá n 1610. m árcz. hó k ö z e p é n H o m o n n a i B á l i n t is m e g h a l t s z a b a d a l m a i k f e n n t a r t á s á t és m e g ő r z é s é t az i r á n t u k k iv á ló h a jla m m a l v is e lte tő Báthc r y t ó l v á r tá k . A bizalom , m e l y l y e l B á t h o r y i r á n t v i s e l t e t t e k , c s a k h a m a r ú ja b b m o z g a l

m a k b a s o d o rta őket, m e rt, a m időn a fe je d e le m a n y á r elején f e g y v e r t fogott, a h a j d ú s á g o t is fe lü lé sre szó líto tta , s azok e n g e d e l m e s k e d t e k is. A h a j d ú k ú ja b b f e lk e lé s e r é m ü l e t b e ejté a fe lv id é k e t, s m in t az e g y k o r ú k r ó n i s t a f ö l j e g y z é : „a h a jd ú s á g tó l ig e n m e g i j e d é n e k az e m b e r e k és K a s s á b a ig en k ö ltö zn ek , f u t n a k . “ * 2) A k a s s a i g y ű l é s e n a f e lv id é k i r e n d e k a u g . 4-én (1609.) a n á d o r e ln ö k l e t e a l a t t t a n á c s o s n a k l á t t á k a v isz o n y o k ily á llá s a f o ly tá n B á t h o r y G á b o r ellen a h a d b a - sz á llá st k i m o n d a n i ; m ie lő tt a z o n b a n a tá b o ro z á s m e g k e z d e t e t t volna, a r e n d e k u g y a n a z o n n a p o n k e l t le v e lö k á lta l m e g i n t e t t é k a s z a b o lc s m e g y e i f e lk e l t h a jd ú s á g o t. É r t é s ü k r e esett, — u g y m o n d á n a k a r e n d e k — h o g y a h a j d ú k e g y r é s z e h a m is h í r e k f o ly tá n felkelt, h o lo tt az ő j o g a i k a t s e n k i s é r te n i nem ak a rja , sőt a r e n d e k azt sem b án ják , h a e g y r é s z ö k a m a g y a r k i r á l y , m á s ré sz ö k p e d i g az e r d é l y i fe je d elem fe n n h a t ó s á g á t ism e rik el. A t t ó l k o r á n ts e fé lje n e k te h á t, h o g y a

*) 1609. évi X I X . t.-cz.

2) Sepsi L aczk ó M áté K ró n ik á ja , i. h. I I I . 126.

8 6

b o l d o g u l t I l l é s h á z y n á d o r á l t a l m e g e r ő s í t e t t s z a b a d a l m a i k c s o r b i t t a t n i fo g n á n a k . C se n d e s e d je n e k le te h á t, „kit h a k e g y e l m e t e k — m o n d ja t o v á b b a le v é l — m e g c se le k sz ik , m i is m in d e n ó ta lo m m a l, s e g í t s é g g e l , j ó a k a r a t t a l leszü n k k e g y e l m e t e k h e z és az k e g y e l m e t e k m a r a d é k á h o z is, sőt k i r á l y u r u n k őfelsége, p a l a t í n u s u n k ő n a g y s á g a m in d e n s z a b a d s á g t o k a t ujonan m e g e r ő s íti, az m i n t a t ö b b i n e k is m e g e r ő s í t e t t é k . “ H o g y a h a jd ú k h a jlo tta k -e ezen in te le m re , a d a t o k h i á n y á b a n nem tu d h a t n i , de a b é k e au g . 15-én B á t h o r y G á b o r és T h u rz ó n á d o r k ö z ö t t l é t r e jővén, ú g y a r e n d e k , m int a h a jd ú k f e g y v e r k e

zése e g y e l ő r e f é lb e n m a r a d t .

A K a s s á n m o st l é t r e j ö t t b é k e s s é g a h a jd ú k n a g y ré s z é re fá jd a lm a s a n h a t o t t , sőt N a g y A n d r á s fő v e z é rt á r u ló n a k te k in t e t t é k , m e r t k ö z r e m ű k ö d ö t t e b é k é b e n , m e ly r é sz b e n az e r d é l y i fejedelem , r é s z b e n p e d i g a m a g y a r k i r á l y sz ig o rá n a k j á ts z o tta k i ő k e t. A z e f e le t ti e l k e s e r e d é s a h a jd ú k azon ré széné l, m e ly a b é k é t e g y á l t a l á n — l e g a l á b b ily a l a k b a n — nem ó h a jto tta , oly m é r v e t ö ltött, h o g y a k a p i t á n y o k e g y ré sz e i s m é t a t ö r ö k b e h e l y e z t e m in d en b iz a lm á t. A u g . hó k ö ze p én M u ra d b a s a és sz e rd á rh o z e g y k é r e l m e t n y ú j t o t t a k b e ezek, m e l y b e n a b é k e h e l y r e á l l t á t tu d a tjá k , s k é r i k a b a sá t, hogy, m i u tá n n e k i k a te l e p ü l é s r e b izto s h e ly ö k nincs, v en n é ő k e t k e g y e s p á r t f o g á s á b a s e n g e d n é á t n e k i k a S zo ln o k k ö rü li e l p u s z t u l t fa lv a k t e r ü l e te it , m in d e n adó- és déz sm a -kötelez ett- s é g nélk ü l. í g é r t é k v iszont a h a jd ú k , h o g y ez a d o m á n y fejé

b e n m i n d e n k o r k ö t e l e s s é g ü k ü l is m e r e n d i k a sz u ltá n t lovas és g y a l o g h a d a i k k a l t á m o g a t n i .* 2) N e m l e h e t tudni, m ily v á la sz t n y e r t e k a h a j d ú k e k é r e l e m r e , t é n y a z o n b a n , h o g y a h a jd ú k n y u g t a l a n s á g a s k a la n d s z o m ja m i n d in k á b b fok o z ó d o tt. In n e n m a g y a r á z h a t ó az is, h o g y e g y e s h a j d ú c s a p a t o k ism ét á t l é p t é k

*) A kassai ren d ek levele. X. T á r. 1880. 326—327.

2J R o zsn y ai D ávid: T ö rt. M aradványai. M on. H . H ist. V i l i . 46.

8 7

a T iszát, s a k a s s a i e g y e z m é n y d a c z á r a e g y r e d ú l t á k a fel

v i d é k e t, sőt o l y k o r az o rsz á g h a t á r a i n túl is h o rd o z tá k p u s z tító f e g y v e r e i k e t . E z i d é t t u g y a n i s L e n g y e l o r s z á g b a n a tr ó n ellen S ta d n i c z k y h e r c z e g p á r t o t ü t v é n , az ősz elején (1609.) h a d sz e rz é s v é g e t t h a z á n k b a jö tt, s itt e g y 1500 fő n y i h a j d ú c s a p a t o t f o g a d o tt s z o lg á la tá b a . A h a j d ú k r o p p a n t p u s z t í t á s o k k ö z ö tt b e is n y o m u l t a k szept. hó elején F a b r i c i u s P é t e r , F a b r i c i u s A l b e r t , P ó l a i P á l és P r é m e s G á s p á r v e z e té s e a l a t t r) a l e n g y e l földre, de m iu tá n n e m s o k k a l u t ó b b S t a d n ic z k y h e r c z e g e l f o g a t o tt s p á r t ü t é s é r t é le té v e l la k o lt, a vez ető n é lk ü l m a r a d t c s a p a t o k t e t e m e s z s á k m á n y ö s s z e h a r á c so lá sa m e l l e t t t é r t e k vissza h a z á jo k b a . É s á m b á r az e g y k o r ú iró szavai sz e rin t a h a j d ú k „ M a g y a r o r s z á g h i r e n é l k ü l

és az o rsz á g t ö r v é n y e ellen c s e l e k e d é n e k “,* 2 3) m i n d a z á lt a l n em é r te s ü lü n k arról, h o g y a k ó b o r c s a p a t o k k o r l á t o z á s á r a b á r m ily i n té z k e d é s is t é t e t e t t volna.

A l e n g y e l o r s z á g i k a l a n d o z á s u t á n c s a k h a m a r E r d é l y b e n n y ílt t é r a h a j d ú k n a k ú j a b b s z e re p lé sre . B á t h o r y G á b o r fe je d e lem a m o ld v a i vajd a ellen ez év ő szé n ek k ö z e p é n h a d a t a k a r v á n in d íta n i, m i n d e n e k e lő tt a h a j d ú s á g s e g é l y é t v e t t e ig é n y b e . N e m c s a k a m e g y é k e t s a s z é k e l y e k e t szólitá h a d b a , „sőt a külső h a d a k a t és az e g é sz h a j d ú s á g o t sem m u l a t á (el) hosszú id eig , h an e m m ivel m in d a k é t ré sz e n levő h a j d ú s á g a k k o r B á t h o r y fe je d e le m tő l h a l l g a t v ala, először is a z o k a t m in d fe lü lte tv é n , b e i n d u l á n a k E r d é l y b e . “ 2) B á t h o r y nov. 18-án a s ze b en i g y ű l é s r e m e n v é n , e r d é ly i és a N a g y A n d r á s a latti h a j d ú c s a p a t a i k í s é r e t é b e n v o lta k , s az ü g y e k e lin té z é s e u t á n a B á r c z a s á g r a m en t, m ajd p e d i g a tÖ rcsvári szoroson á t decz.

h ó b a n M o ld v a p u s z t í t á s á r a k ü l d t e h a d a it . M o ld v á t a h a jd ú

*) G. B ö jth in i: D e. reb. gest. G abr. B ethlen. E n g e l: M on. U n g r. 271.

2) S árospataki k rónika. X. T ár. IV . k ö t. 73. és Sepsi Laczkó M áté K ró n i

k ája i. h. I I I . 126.

3) M íkó F é r.: H ist. M on. H ung. H ist. V I I . 191.

8 8

és e r d é l y i c s a p a t o k m i n d a d d i g s z a k a d a t l a n u l dúlták , m íg n e m K e n d i I s t v á n l e n g y e l s e g é ly l y e l n e m j ö t t a v a jd a s e g é ly é re , s m i g a p o r t a f e n y e g e t ő l e v e l é t n e m v e t t e B á t h o r y . A szul

tá n f e n y e g e t é s e b i r t a r á őt, h o g y a tél b e á l l t á v a l h a d a i t M o ld v á tó l visszavonja, s ú g y a h a jd ú s á g o t, m in t az e r d é l y i c s a p a t o k a t té li s z á llá so k r a sz é tb o c s á tv a , n y u g a l o m r a t é r j e n .1) B á t h o r y , i n g a t a g p o l i t i k á j á v a l ú j a b b h á b o r ú k b e k ö v e t k e z é s r e a d o t t okot. A k ö v e t k e z ő ( i ó i i . ) é v ta v a s z á n R a d u l m o l d v a i vajda, a s z e n v e d e t t s é r e l m e k e t m e g t o r l a n d ó , E r d é l y b e tö rt, m ire B á t h o r y a h a j d ú k a t N a g y A n d r á s a l a t t m ájus k ö z e p é n i s m é t f e g y v e r b e szólította. N e m s o k á r a ez u t á n e g y i k l e v e l é b e n t u d a t ú B é c s b e n időző k ö v e te iv e l, n é v s z e r i n t Vesse- lé n y i Is tv á n - és F r á t e r I s t v á n n a l, h o g y h a d a e g y r e növekszik, s h o g y a h a jd ú k , k i k e t az e p e rje s i v é g z é s e l k e s e ríte tt, N a g y A n d r á s a l a t t 6000 f ő n y i s e r e g g e l s z in té n f e g y v e r t fo g ta k , s r é s z é r e á l l t a k . * 2) M ájus hó 20-án a h a j d ú s á g m á r K o l o z s v á r n á l á llo tt, s m i u tá n B á t h o r y h a d a a s e g é l y é r e é r k e z e t t tö rö k és e g y é b c s a p a t o k k a l k e l l ő l e g m e g e r ő s ö d ö tt , jun. 2-án in d u lt N a g y A n d r á s a m o l d v a i v a jd a s K e n d i I s t v á n e g y e s i t e t t h a d a i ellen. A h a j d ú k n a k a z o n b a n B á t h o r y m o s t n e m n a g y h a s z n á t v e tte , m e r t N a g y A n d r á s s a l m e g h a s o n l á s b a jővén, a h a jd ú k jun. 23-án m á r b e s z ü n t e t t é k s z o l g á l a t a i k a t s K o l o z s v á r r a t é r t e k vissza, h o n n a n N a g y - G y a l u felé m ent, h o g y 21 zászlóaljnyi s e r e g é t M a g y a r o r s z á g b a v e z e sse .3)

M ig e z e k E r d é l y b e n t ö r t é n t e k , a K a s s á n ö s s z e g y ű lt fe l

v i d é k i r e n d e k a h a j d ú k ellen, k i k r ő l m é g nem tu d t á k , h o g y a f e je d e le m m e l m e g h a s o n l á s b a jő v é n , im m á r v is s z a té r ő b e n v a n n a k , f e g y v e r e s fe ll é p é s r e h a t á r o z t á k el m a g u k a t . F o r g á c s Z sig m o n d k a s s a i f ő k a p i t á n y v e z é r l e t e a l a t t k i is s z á ll t a k a m a g y a r o r s z á g i h a d a k a h a j d ú k ellen, d e m id ő n é p p e n távo zn i

*) U . ο. V II. 191— 19 és Segesvári B.: K ró n ik á ja i. h. IV ., 175.

2) B áthory levele a bécsi követekhez. T . T ár. 1880. 329.

3) Segesvári B . : K ró n ik á ja , í. li. IV . 176 — 177.

8 g

k é sz ü ln e k , jun. 28-án, K a s s á n n a g y v i h a r tá m a d , mi rósz ó m e n g y a n á n t v é t e t v é n , te lje se n l e h a n g o l t a a n e m e s s é g e t . E n n e k d a c z á r a , s i k e r ü l t a t á b o r t a T i s z á n á tk ö l t ö z t e t n i , s a t o v á b b i e l ő r e n y o m u lá s r a is e l ő k é s z ü le te k t é t e t t e k m á r, m időn, á l l í tó l a g h i r t e l e n n a g y szom júság sz á llta m e g a h a d a k a t , n y o m b a n p e d i g s á s k a - s e r e g e k ö z ö n lö tté k el a t á b o r t , m i r e a f e g y e l e m teljesen f e lb o m lo tt. F o r g á c s , h a d a i b a n n e m b íz v á n , s a h a j d ú k v is s z a t é r t é r ő l is é rte s ü lv é n , l e g o t t e g y e z k e d é s b e e r e s z k e d e t t N a g y A n d r á s s a l és s i k e r ü l t is őt, 10,000 h a j d ú v a l e g y ü t t a k i r á l y részér; ! á t p á r t o l t a t n i . J u l . 6-án N a g y A n d r á s c s a tl a k o z o t t F o r g á c s h a d a iv a l, s m ost e g y ü t t e s e n i n d u l t a k E r d é l y b e , B á t h o r y e l l e n . 1)

B á t h o r y e k k ö z b e n R a d u l v a jd a e lle n n e m n a g y s z e r e n c s é v e l h a rc z o lt, sőt á l t a l a e g y i z b e n k e m é n y e n m e g is v e r e t e t t . F o r g á c s és N a g y A n d r á s h a d a i aug. elejé n m á r K o l o z s v á r n á l á l l t a k , h o n n a n F o r g á c s T h u r z ó t k ü l d t e a h a d a k e g y ré sz é v e l R a d u l és K e n d i h a d a i elé. M a g a F o r g á c s e z u tá n G y u l a f e h é r v á r o n á t S z e b e n h e z m ent, h ol R a d u l l a l c s a tl a k o z o t t. * 2) B á t h o r y , a v e s z é ly t lá tv á n , m ig e g y r é s z t t ö r ö k s e g é l y é r t T e m e s v á r r a k ü ld ö tt, a d d i g N a g y A n d r á s t i p a r k o d o t t i s m é t r é s z é r e n y e r n i, a m i s i k e r ü l t is, A u g . k ö z e p é n a h a j d ú k m á r B á t h o r y h o z á l l t a k , s a P'orgács t á m o g a t á s á r a b e s ie tő m a g y a r o r s z á g i h a d a k a t , m e l y e k n e k v e z e tő i P á lfi J á n o s , B o s n y á k T a m á s és F o r g á c s M iklós v a lá n a k , D ió s z e g n é l h i r t e l e n m e g t á m a d t á k és s z é tv e r t é k . 3) N a g y A n d r á s ez u tá n , a u g , 31-én, K o l o z s v á r t hódol- t a t t a m eg , h o n n a n szept. 2-án S z e b e n felé t á v o z o tt h a jd ú iv a l.

A h a j d ú s á g e m e n e t e r o p p a n t p u s z t í t á s k í s é r e t é b e n tö r t é n t , s a v e t é s e k b e n és s z ő llő k b e n a n é p n e k n a g y v e s z t e s é g e t o k o zott. S zep t. 14-én a h a j d ú k M e d g y e s t v e r t é k fel, m a jd p e d i g S z e b e n b ő l ű z t é k k i a v á ro s n é p é t. V é g r e , hosszas p u s z t í t á s

*) Sepsi L aczkó M áté K ró n ik á ja , i. h. I I I . 127.

2) M ikó F e re n c z .: H i s t , . h. V I I . 201.

3) Sepsi L aczkó M . krónikája, i. h. I I I . 128.

g o

után , okt. i -én t é r t vissza h a d a iv a l K o l o z s v á r r a N a g y A n d r á s , hol S e n n y e i M ik ló st okt. 2-án l e f e j e z t e t é . 1)

E z a l a t t a T isz a v i d é k é n k in t m a r a d t h a j d ú k is ú j a b b k a l a n d o z á s o k h o z fo g ta k . E ze k , c s o p o r to k k á a l a k u l v a n e m c s a k is m é t d ú ln i k e z d t é k a v id é k e t, h a n e m , e g y s e r e g g e l a T isz á n á t k e l v e , T o k a j m e g v é t e l é r e i n d u lta k . A n á d o r ez ala tt, a.

K a s s á n t a r t o t t ú j a b b é r te k e z l e te n , a n e m e s s é g fe lk e lé s é t k ie sz k ö z ö lv é n , a f e lv id é k i h a d a k szept. 8-án L a d á n y n á l eléje k e r ü l t e k a h a j d ú k n a k , s ő k e t d e r e k a s a n e lv e r té k . S zep t. 13-án is m é t ú j a b b c s a tá ro z á s o k fo ly ta k , s a h a j d ú k B ö s z ö rm é n y n é l g y ő z e lm e t is a r a t t a k , m e ly ü t k ö z e t b e n a fe lk e lő n em esi h a d e g y i k jeles vez ére , G y ő r i J á n o s p á p a i k a p i t á n y is ele se tt.

O k t ó b e r h ó b a n a b i h a r i és sza b o lc si ré s z e k e n m in d in k á b b tö b b s i k e r r e l k ü z d ö t t e k a h a jd ú k , s ok t. ió-án m á r K á l l ó t is erő sen f e n y e g e t t é k , ú g y , h o g y a v á r védői, B o s n y á k és F o r g á c s M iklós a n á d o r tó l k é r t e k s ü rg ő se n s e g é ly t. O kt. 17-én a n á d o r m e g i n d u l t K a s s á r ó l a m e g y é k és a felkelő n e m e s e k h a d a iv a l , s T o k a j i g n y o m u l t a h a j d ú k felé, h o n n a n S z é c h y T a m á s t k ü l d é e g y h a d d a l K á l l ó fö lm e n té s é re ok t. v égén. A h a j d ú s á g a z o n b a n a n á d o r á l t a l N .- K á li ó b a k ü l d ö t t élelm et, á g y u k a t és lő s z e r t ú t k ö z b e n m é g i s l e f o g l a lt a . * 2)

M ig a n á d o r és h a d a i T o k a j k ö r ü l t á b o r o z t a k , B á th o ry , N a g y A n d r á s s a l e g y ü t t , okt. 26-án E r d é l y b ő l V á r a d r a tért, h o g y o tt a n á d o r r a l a b é k é r ő l a l k u d o z z é k .3) M iu tán p e d i g a fe lv id é k i r e n d e k , v a l a m i n t a h a j d ú k m a g u k is b e l e u n t a k a fo ly to n o s c sa tá ro z á s b a , s főleg, m iv e l a n á d o r s e r e g é b e n levő n e m e s s é g nov. 2-án a b é k e i r á n t i ó h a j á t í r á s b a n is e lő te rje sz te tte , a b é k e b e k ö v e tk e z é s e c s a k h a m a r v á r h a t ó volt. F o r g á c s h a d a i E r d é l y , bő i, m iu tá n o t t n a g y o b b s i k e r e k e t k iv ív n i nem b írt, az e g y k o r ú k r ó n i s t a sz e rin t le h a n g o l v a , „ t r o m b i t á l á s és dalo lás n é l k ü l “

J) Segesvári B. krónikája, IV . i. h. I I I . 177 — 178.

2) Sepsi L aczkó M áté krónikája, i. h. I I I . 128— 129.

3) Segesvári B. kró n ik ája, i. h . IV . 178.

v o n u lt b e nov, ig-én K a s s á r a . D ecz. 30-án v é g r e m e g lön p e c s é te lv e a b é k e az e r d é l y i fe je d e le m m e l és a h a j d ú k k a l . B á t h o r y az e g y e z k e d é s e k n é l a h a j d ú k é r d e k e i t sem m ellőzte, s m ost a b é k e 2-ik p o n t j á b a n ez ek b iz o n y o s k e d v e z m é n y e k b e n is ré sz e sü lte k . K i m o n d a t o t t u g y a n is , h o g y ő fe lsé g e a k i r á l y a j o b b á g y o k és p a r a s z t o k g y a n á n t itt-o tt l e t a r t o t t h a j d ú k a t k iad assa , t o v á b b á „ő m a g u k a t és a r é g i h a j d ú s á g o t a tél m ú lv á n m i n d já r á s t a m a g a d i t ió já b a n szállítja és te le p íti, és o tt is ú g y constitulalja, h o g y so h a m i a t t o k sem m i h á b o r ú s á g n e l e g y e n . “ 1)

A T o k a j b a n l é t r e jö t t e g y e z m é n y jó h a t á s s a l v o lt a k ö v e tk e z ő i ó t z - i k év re. A h a j d ú s á g k é r é s e i és i g é n y e i telje

sülve lőnek, s ig y a n y u g a l o m ez év elején ism ét h e l y r e á l l t.

S ajnos azo n b an , a B á t h o r y G á b o r és B e t h l e n G á b o r k ö z ö tt k i t ö r t m o z g a lm a k n e m c s a k E r d é l y t b o r í t o t t á k c s a k h a m a r lá n g b a , h an e m M a g y a r o r s z á g tiszán tú li v i d é k e i t is, s azzal e g y ü t t a h a j d ú k a t is m a g u k k a l s o d o rtá k . B á t h o r y i n g a t a g m a g a t a r t á s a e l v é g r e is B e t h l e n fe ll é p é s é t id é z te elő, ki tö rö k s e g é ly ly e l m ost m á r e g y e n e s e n E r d é l y fe je d elm i s z é k é r e t ö r e k e d e t t . B á t h o r y , a f e n y e g e t ő vesz ély l á t t á r a is m é t a h a j d ú k h o z fo rd u lt, s ezek N a g y A n d r á s f ő k a p i t á n y v e z é r l e t e a l a t t újból f e g y v e r t fo g ta k . A h a j d ú k m e g f e n y i té s é r e B e t h l e n k é r e l m e f o ly tá n c s a k h a m a r e g y n a g y o b b t ö r ö k s e r e g k ü l d e tett, m ely a M aros és K ö r ö s v i d é k é n á t p u s z t í t v a r o n t o t t a b i h a r i é s sza b o lc si ré s z e k re , s fő le g K á l l ó v i d é k é t d ú lta . M ajd p e d i g m a g á t a k álió i v á r á t v e t t é k a t ö r ö k ö k o stro m alá, d e a v á r a t b e nem v e h e tv é n , s főleg, m iu tá n a tö r ö k ö k ellen E g r i I s t v á n v e z é rle te a l a t t k i r á l y i s e r e g e k é r k e z t e k , sőt e g y c s a tá b a n 600 tö rö k ö t le is v á g t a k , az ozm án h a d vissza

vonult. N a g y A n d r á s , h a jd ú iv a l m o st B a jo n v á r á b a v e t t e

l) Sepsi L aczkó M áté k rónikája, í. h. I I I . 133— 134. és S áro sp atak i k ró n i- kája, i. h. 75.

m a g á t , de a s z a b o lc si fe lk e lő n e m e s s é g á l t a l o n n a n k iü zetv é n , i s m é t a t ö r ö k ö k h ö z p á r to l t , s h a jd ú iv a l S zo ln o k k ö rü l ü t ö t t t á b o r t , h o n n a n a b i h a r i és szabolcsi ré s z e k e t i d ő k ö z ö n k é n t r a b o l t a t á . 1)

M ire a z o n b a n a n y á r b e k ö v e tk e z e t t , N a g y A n d r á s t h ajd ú i

val is m é t B á t h o r y m e l l e t t találju k . N e m m a r a d t a k fenn rész

l e t e s tu d ó s ítá s o k , m ily o k o k b í r t á k r á N a g y A n d r á s t a B á t h o r y h o z v a ló á t p á r t o l á s r a , d e k é t s é g t e l e n , h o g y a h a j d ú s á g a fe je d e le m i r á n t so h a sem v i s e l t e t e t t rósz in d u la tta l, sőt azt, m i n t jó t e v ő j é t és p á r t f o g ó j á t ism erte. A h a j d ú s á g á l t a l á b a n t ö b b e t b í z o t t a X V I I - i k s z á z a d elején az e r d é l y i fe je d e l m e k b e n , m i n t a m a g y a r k i r á l y b a n , m e r t jól tu d ta , h o g y a szu ltán a fe je d e l m e k e t tá m o g a tja . N a g y A n d r á s c s a k h a m a r m e g b é k ü l t t e h á t B á t h o r y v a l , s n e k i s z o l g á l a ta it ú jb ó l fe la já n lo tta . A u g . h ó b a n a h a j d ú k N a g y A n d r á s v e z e té s e a l a t t B á t h o r y v a l e g y ü t t a B á r c z a s á g o n t á b o r o z t a k B e t h l e n h a d a i ellen, m időn e g y s z e r r e e g y t r a g i k u s e s e m é n y z a v a r t a m e g a fe je d e le m s a h a j d ú k k ö z ö tt c s a k im é n t l é t r e jö t t e g y e t é r t é s t . N a g y A n d r á s m ű k ö d é s é r ő l és t e r v e i r ő l n em m a r a d t a k fenn k i m e r í t ő a d a to k , s i g y c s a k s e jte n i le h e t, h o g y „ l a t o r s á g a “, m e l y e t az e g y k o r ú k r ó n i s t á k e m l e g e tn e k , a b b a n á l l h a t o t t , h o g y B á t h o r y k ö z e l e b b i v é g l e g e s b u k á s á t sejtve, t itk o n B e t h l e n r é s z é r e hajlott.

B á t h o r y N a g y n a k á r u lá s t s z á n d é k á r ó l t i t o k b a n é r te s ü lt, s aug.

25-én, á l l í tó l a g a n y i l t t á b o r b a n sajátk e zű i e g ü t ö t t e őt le lo v á ró l, m á s o k s z e r i n t p e d i g e g y l a k o m a a l k a l m á v a l ölte m e g . * 2) B á r m i k é n t l e g y e n is a do lo g , té n y , h o g y N a g y A n d r á s h a l á l a n a g y b e f o ly á s s a l v o lt a h a j d ú k ra . N a g y A n d rá s, B o c s k a y h a l á l a ó ta á l l a n d ó a n f ő k a p i t á n y a és vezetője volt a

In document SZABAD HAJDÚK (Pldal 69-116)