1 1 2 K3e-n Ö v e K3e-n d é k e k e l v á l h a t a t l a K3e-n b a r á t s á g á K3e-n a k . A „ b o K3e-n s
p o i n t s , j e g y e k f e j é b e n kiosztott ö s s z e g 1 8 7 3 - b a n 1 8 4 2 f r n k . ' és 8 5 c e n t r e r ú g o t t . A z i n t é z e t n e k d i s z t á b l á j a is van, s a z o n n ö v e n d é k , k i n e k n e v e e t á b l á r a j u t o t t , é v e n k i n t 5 f r a n k o t h u z . 1 8 7 3 - b a n 7 8 4 n ö v e n d é k n e k 4 5 ! 0 f r a n k és 2 3 c e n t i m fizett e fizett e fizett fizett k i e c z i m e n ; a p é n z fizett az i l l e fizett ő k fizett a k a r é k p é n z t á r i k ö n y v e c s k é k b e n k a p j á k . V a n az i n t é z e t n e k m é g d í s z z á s z l ó j a is, mely m i n d e n v a s á r -n a p a z o -n c s a l á d -n a k a d a t i k m e g ő r z é s v é g e t t , a m e l y a lefolyt h é t a l a t t l e g j o b b m a g a v i s e l e t e t t a n ú s í t o t t . A t o r n a g y a k o r l a t o k és k i r á n d u l á s o k a l k a l m á v a l ez o s z t á l y n a k v a n a z t á n j o g a az első s o r o k a t e l f o g l a l n i s a z á s z l ó t v i n n i .
H o g y az intézet h i á n y t n e s z e n v e d j e n a r e n des t a n í t ó k b a n , a j ó l e l k ű de M e t z m é g t a n í t ó k é p z ő i s k o l á t is c s a t o l t az i n t é z e t é h e z . Az i n t é -z e t n ö v e n d é k e i b ő l k i v á l a s -z t a t n a k a -z o k , k i k a n e v e l é s s e l f o g l a l k o z n i h a j l a n d ó k , s k i k a z t á n ezen i s k o l á b a n k é p e z t e t n e k ki t a n í t ó k k á s f e l -ü g y e l ő k k é . S h o g y a t a n í t ó k és c s a l á d f e l -ü g y e l ő k á l l a n d ó a n m a r a d h a s s a n a k az i n t é z e t szolgálatibb a n , s z á m u k r a de M e t z n e m csak a l k a l m a s h á -z a k a t é p í t t e t e t t a-z i n t é -z e t t e r ü l e t é n , h a n e m m é g a n ő s ü l é s t is m e g e n g e d t e nekik.
Az i n t é z e t b e n f ő s u l y h e l y e z t e t i k a m u n k á r a , a t u d o m á n y o s i s m e r e t e k ápolása a z o n b a n csak m á -s o d r e n d ű helyet f o g l a l el.
F o g l a l k o z á s r a n é z v e az i n t é z e t n ö v e n d é k e i k ö z ü l :
földmives 5 4 4 g y ü m ö l c s t e n y é s z t ő 79
vinczellér 19 k e r é k g y á r t ó 2 3 czipész 18 k o v á c s 14 kőmives, k ő m e t s z ő . . . . 4
a s z t a l o s 7 faczipész 19 s z a b ó 2 8 házi s z o l g á l a t o t t e l j e s í t . . . 15
800 V a s á r és ü n n e p n a p o k a l k a l m á v a l , mely n a p o k o n az i n t é z e t t e r ü l e t é n s z é t s z ó r t a n lakó c s a l á d o k is a k ö z p o n t b a j ö n n e k , a m e t t r a y i k o l o n i á b a a t á r s a d a l o m m i n d e n o s z t á l y á b ó l é r k e z n e k l á t o g a t ó k . P e z s g ő élet v a n i l y e n k o r az i n -t é z e -t b e n .
1 8 7 3 i g az i n t é z e t b ő l 3 2 0 9 n ö v e n d é k b o c s á t t a t o t t el, kik k ö z ü l 1 6 6 5 e n f ö l d m i v e l é s s e l f o g -l a -l k o z n a k , 7 3 7 - e n i p a r t ű z n e k é s 8 0 7 - e n h a d i s z o l g á l a t b a l é p t e k ; ez u t ó b i a k k ö z ü l 1 1 0 - e n a h a d i h a j ó k o n n y e r t e k a l k a l m a z á s t , 2 9 e n h a d i é r e m -m e l l e t t e k k i t ü n t e t v e , 5 - e n t i s z t e k k é n e v e z t e t t e k ki é s 3 4 7 - e n m e g n ő s ü l t e k .
A k ö z ö n s é g r é s z é r ő l ez i n t é z e t i r á n t v a j m i k e v e s e n v i s e l t e t t e k b i z a l o m m a l . T o u r v á r o s á n a k és k ö r n y é k é n e k l a k o s a i egész e r é l y l y e l k e l t e k k i az ellen, h o g y h a t á r u k h o z k ö z e l oly i n t é z e t a l a p i t t a s s é k , m e l y n e k n ö v e n d é k e i t ő l s e m m i j ó t v á r n i n e m lehet.
1 8 5 6 - b a n vizveszély f e n y e g e t t e T o u r s v á r o s á t .
A Loire vize p e r c z r ő l perczr-e n a g y o b b o d o t t s m i n d e n p i l l a n a t b a n a t t ó l k e l l e t t t a r t a n i , h o g y a m i n d e n t r o m b o l ó elem s z é t s z a k í t j a az a m ú g y is n a g y m é r t é k b e n m e g t á m a d o t t v é d ő g á t a k a t . T e r m é s z e t e s , h o g y e k k o r a v á r o s b a n á l t a l á n o s z ű r z a v a r u r a l k o d o t t s a l a k ó k a t l e í r h a t a t l a n f é l e l e m lepte m e g . E v é g z e t e s p i l l a n a t b a n az i n -t é z e -t i g a z g a -t ó j a 3 0 0 v á l o g a -t o -t -t n ö v e n d é k b ő l á l l ó c s a p a t élén a v e s z é l y s z í n h e l y é r e siet s 4 8 ó r á n á t m e g s z a k i t á s n é l k ü l , ö n f e l á l d o z ó b á t o r s á g g a l é s m e g f e s z í t e t t erővel d o l g o z i k c s a p a t á v a l a g y e n g e t ö l t é s e k m e g e r ő s í t é s é n . A v á r o s m e g v o l t m e n t v e ; s m e g m e n t é s é t c s a k i s az i n t é z e t d e r é k n ö v e n d é k e i n e k k ö s z ö n h e t é . M a g á t ó l é r t h e t ő , h o g y e z e n ö n f e l á l d o z ó t e t t u t á n a k ö r -n y é k b e l i l a k o s s á g -n a k e g é s z e -n m á s v é l e m é -n y e v o l t a m e t t r a y i j a v i t ó i n t é z e t r ő l .
M é g e g y é b a l k a l o m k o r is n a g y h a s z n á t v e s z i k a k o l o n i s t á k n a k a k ö r n y é k b e l i lakosok. A l i g h o g y f e l t ű n t a l á t á s h a t á r á n a tűzvész b o r z a d a l m a s f é n y e , l e g y e n ez é j j e l v a g y n a p p a l , r ö g -t ö n r i a d ó r a s z ó l a -t r o m b i -t a h a r s á n y h a n g j a s v a l a m e n n y i n ö v e n d é k b ő v e n e l l á t v a k ü l ö n f é l e t ű z o l t ó i s z e r r e l a tűzvész h e l y é r e siet. I f j ú h í v vel, nem m i n d e n n a p i ü g y e s s é g g e l s p é l d á s r e n d -b e n k ü z d e n e k a f é k t e l e n e l e m t e r j e d é s e e l l e n . S m á r n e m e g y n ö v e n d é k fizette m e g é l e t é v e l e z e n á l d o z a t k é s z s é g e t . H o g y a z ily a l k a l o m k o r m i k é n t l e h e t h a t n i a n ö v e n d é k e k szivére, e l é g g é b i z o n y í t j a a k ö v e t k e z ő t ö r t é n e t i t é n y :
H o z t a k v o l t e g y k o r az i n t é z e t b e e g y 12 éves n ö v e n d é k e t , k i m o s t o h a a n y j a b u z d í t á s á r a f a czipőjével ü t ö t t e a g y o n k i s h ú g á t . Az u j n ö v e n d é k , n y e r s , d u r v a , rossz, daczos és e l l e n s z e g ü l ő volt, t á r s a l o g n i s e n k i v e l sem a k a r t , d o l -g o z n i s b á r k i n e k is e n -g e d e l m e s k e d n i m é -g a n n á l kevésbbé. M i n t h o g y r e á s e m m m i n e m ü f e n y e g e t é s n e m h a t o t t , az i g a z g a t ó k é n y t e l e n v o l t t ö m -löczbe z á r a t n i . E g y éjjel a k ö z e l f e k v ő f a l v a k e g y i k é b e n f é l r e v e r t é k a h a r a n g o k a t ; a f a l u b a n t ű z ü t ö t t ki, m e l y m e g v i l á g i t á az egész v i d é k e t . A b b a n a p i l l a n a t b a n az i n t é z e t b e n is r i a d ó t f ú j t a k s a z o n n a l t a l p o n v o l t az összes s z e m é l y -z e t . K i k i a t ű -z v é s -z által m e g t á m a d o t t k ö -z s é g b e sietett, h o g y s e g í t s é g é r e l e h e s s e n a s z e r e n c s é t l e n e k n e k . Az i n t é z e t i g a z g a t ó j a , de Metz f e l h a s z -n á l v a eze-n a l k a l m a s p i l l a -n a t o t a t ö m l ö c z b e -n l é v ő v á s o t t f o g o l y h o z m e n t s i g y s z ó l t hozzá : „ H a l -lod ? s z o m s z é d s á g u n k b a n i s z o n y ú t ű z d ü h ö n g ; e m b e r e i n k m i n d oda s i e t t e k , h o g y a k á r t s z e n v e d ő k n e k s e g í t s é g e t n y ú j t s a n a k s m e g m e n t h e s -s e n e k v a l a m i t ; k e b l ö k b e n f e l é b r e d t a f e l e b a r á t i szeretet s a n n a k h a n g j a h í v t a ő k e t o d a . C s a k t e n e m s z e r e t s z senkit, r o s z vagy s n e m t a r -tozol h o z z á n k ; m a r a d j t e h á t i t t s a l u d j á l k e d v e d s z e r i n t " . — N é h á n y p e r e z m ú l v a ú j b ó l a t ö m -löczbe m e n t az i g a z g a t ó s i g y szólitá m e g a fiút : „ H á t t e m e g v a g y e l é g e d v e , j ó l é r z e d m a -g a d ; t e n y u -g t o n alszol, h o l o t t t á r s a i d i m m á r az égő l á n g o k b a is h a t o l t a k , h o g y m e g s z a b a -d í t s á k a m e g r é m ü l t és j a j v e s z é k l ő g y e r m e k e k e t , a s s z o n y o k a t é s a g g o k a t . N e k e d ez m i n d e g y ; I avagy a j ó n a k egy s z i k r á j a s i n c s e n a t e l e l k e d
-| b e n ? " E r r e a g y e r m e k h a n g o s z o k o g á s b a n t ö r t
1 1 3 K j e -ld, s t ö r e d e z v e m o n d a : „ Ö r ö m m e l m e n n é k é n
is s e g í t e n i , d e h i s z e n l á t j a , h o g y fogva v a g y o k . E n g e d j e . . . k é r e m . . ." „ H a u g y van, é d e s fiam, v á g o t t k ö z b e az i g a z g a t ó , s i e s s ü n k o d a m i n d a k e t t e n " . F u t ó lépéssel h a l a d t a k a z o n helyre, hol a p u s z t i t ő t ű z f o l y v á s t n a g y o b b a r á n y o k a t ö l t ö t t . A n a g y z ű r z a v a r b a n az i g a z -g a t ó s z e m e n e m l á t h a t t a t ö b b é a fiut. M i d ő n a t ű z eloj t á t o t t s a n ö v e n d é k e k az i n t é z e t b e t é r -t e k vissza, a m i n ö v e n d é k ü n k n e m v o l -t k ö z -t ü k ; m i n d e n k i a z t h i t t e , h o g y é s z r e v é t l e n ü l m e g s z ö -k ö t t . Á m d e n e m u g y v o l t ; m e r t m á s n a p r e g g e l a k á r t s z e n v e d e t t f a l u b e l i e k a f l u t é l e t v e s z é l y e s e n m e g s e b e s í t v e m o z g ó á g y o n h o z t á k az i n t é -z e t b e , s e l b e s -z é l t é k , h o g y r e n d k í v ü l i b á t o r s á g g a l s élete k o c z k á s t a t á s á v a l m e n t e t t ki t ö b b g y e r -m e k e t é s e g y é b t á r g y a k a t az é g ő l á n g o k k ö z ü l . E z e n e s e m é n y a g y e r m e k l e l k é b e n n a g y v á l t o -z á s t i d é -z e t t elő, a-z i d ő t ő l f o g v a finom m o d o r ú , b a r á t s á g o s , e n g e d e l m e s és s z o r g a l m a s n ö v e n d é k n e k , az i n t é z e t b ő l való kilépése u t á n p e d i g k i -f o g á s t a l a n m a g a v i s e l e t ű e m b e r n e k b i z o n y u l t b e . E v e k h o s s z ú s o r a m u l t el ez i d ő p o n t b ó l , m i d ő n e g y s z e r f e l e s é g é v e l s g y e r m e k e i v e l m e g l á t o g a t n i j ö t t az i n t é z e t e t ; m e g h a t v a l é p e t t b e e g y k o r i l a k á s á b a , k i m o n d h a t a t l a n ö r ö m m e l n é z e g e t t e v o l t t á r g y a i t , e s z k ö z e i t ; e l m e n t az á l t a l a ü l t e t e t t f á h o z is, m e l y ü d e g y ü m ö l c s c s e l üdvözölte e g y kori á p o l ó j á t , b e j á r t a a m e z ő t is, m e l y e n e g y -k o r d o l g o z n i t a n u l t s -k ö n y e -k -k e l t e l t e -k m e g s z e m e i , m i d ő n m e g l á t t a az a p á c z a - n ö v é r e k e t , k i k őt b e t e g s é g e i d e j é b e n oly o d a a d ó l a g és h ű e n á p o l t á k . V á j j o n n e m f é n y e s e r e d m é n y e - e ez a h e l y e s nevelési m u n k á n a k ?
Az i n t é z e t b ő l k i l é p e t t n ö v e n d é k e k s e g é l y e z é s é t czélzó i n t é z m é n y f e l e t t e n a g y f o n t o s s á g ú . S z á m o s n ö v e n d é k , ki az i n t é z e t b ő l a l e g j o b b e l v e k -kel és l e g s z e b b t ö r e k v é s e k k e l t á v o z i k , a l é t é r t v a l ó n e h é z k ü z d e l m é b e n i s m é t l e t é r n e az e g y e -nes ú t r ó l , h a n e m b i r n a oly t á m o g a t ó v a l , ki n e k i s z ü k s é g e s e t é n s e g é d k e z e t n y ú j t s o n . F r a n c z i a -o r s z á g m i n d e n d e p a r t e m e n t j á b a i i s z e r z e t t de Metz oly p á r t f o g ó k a t , k i k az i n t é z e t b ő l k i l é p e t t n ö v e n d é k e k e t figyelemmel k i s é r i k , t a n á c s c s a l e l l á t j á k s s z ü k s é g e s e t é n pénzzel is s e g í t i k . Az e c z é l r a f o r d í t o t t p é n z ö s s z e g á t l a g o s s z á m í t á s s z e r i n t é v e n k i n t 11 — 1 2 0 0 0 f r a n k r a m e g y .
F i g y e l e m r e m é l t ó , h o g y mily s z e r e t e t t e l és h ü r a g a s z k o d á s s a l v i s e l t e t n e k a k i l é p e t t n ö v e n d é k e k az i n t é z e t i r á n t .
R i c h a r d , az i n t é z e t volt n ö v e n d é k e i n e k egyike, k i l é p é s e u t á n h a d i s z o l g á l a t b a l é p e t t ; egy a l -k a l o m m a l m a g á t -k i t ü n t e t v é n , h a d i é r m e t n y e r t . E z é r e m m e l e g y s z e r s m i n d ÍOOO f r a n k n y i évi j ö v e d e l e m is volt összekötve. M i d ő n e p é n z t e l ő s z ö r k e z é b e k a p t a , az egész ö s s z e g e t a z o n n a l az i n t é z e t i g a z g a t ó j á h o z k ü l d t e a k ö v e t k e z ő levél k í s é r e t é b e n : „A m e t t r a y i k o l o n i a m é l y e n véste s z i v e m b e a m a t ö r e k v é s t , h o g y é l e t e m b e n s o h a se t é r j e k le az i g a z ú t r ó l ; é r d e m k e r e s z -t e m e -t n e m a d h a -t o m á -t n e k i s s z e r e n c s é m n e k t a r t o m a z t , h a oda a j á n d é k o z h a t o m n e k i az vele j á r ó j u t a l o m d i j a m a t " .
E g y m á s i k M o n i n e v ü h á l á s n ö v e n d é k oly
k é r e l e m m e l k ü d t e m e g p á r t f o g ó j á n a k m e g t a k a -r í t o t t 2 0 0 f -r a n k j á t , h o g y a n n a k f e l é t szegény a n y j á n a k , a másik f e l é t p e d i g m á s o d i k a n y j á n a k , a m e t t r a y i k o l ó n i á n a k a d j a át.
B i z o n y o s B o u l a n g é , v o l t k o l o n i s t a , n e m messze Tours v á r o s á t ó l s z o l g á l a t b a lépett e g y földinivelőhöz. E g y i k lova v é l e t l e n ü l h a l á l o s a n m e g s e b e s i t é ő t . M i u t á n f e l g y ó g y u l á s á h o z s e m m i r e -m é n y t t á -m a s z t a n i n e -m l e h e t e t t , a k ö r ü l ö t t e lévők l e g a l á b b v é g s ő a k a r a t á n a k teljesítése á l t a l a k a r -t á k e n y h í -t e n i éle-te u -t o l s ó ó r á j á -t . A sebe-s ü l t n e k c sebe-s a k egy ó h a j a volt : „ m é g egysebe-szer l á t h a t n i a m e t t r a y i k o l o n i á t " . B á r a z e g y s z e r ű szekereit v a l ó u t a z á s a l a t t f á j d a l m a i ó r i á s i mér-t é k b e n n a g y o b b o d mér-t a k , ő m i n d az á l mér-t a l s z ü n e mér-t n é l k ü l k é r t e a vele u t a z ó k a t : „Siessetek, k é r l e k , s i e s s e t e k ! " U t o l s ó a k a r a t a t e l j e s e d é s b e í u e n t . Az i n t é z e t b e n u g y a n a z o n á g y r a f e k t e t t é k ő t , a melyen é v e k k e l ezelőtt h á l t ; volt t a n i t ó i , fel-ügyelőig s e g y k o r i t á r s a i á g y a k ö r é g y ű l t e k össze. Ö m é g egyszer v i s z o n t l á t h a t t a a m a h á -zat, m e l y b e n újból s z ü l e t e t t . V é g r e s z e r e t e t t i g a z g a t ó j a f e l é fordul, b á g y a d t h a n g o n m o n d -ván : „ B o c s á n a t , hogy a l k a l m a t l a n k o d o m , de nem a k a r t a m i d e g e n e k k ö z t m e g h a l n i " . E z e k voltak utolsó s z a v a i ; é k k o r f e j e vissza h a n y a t l o t t s m e g s z ű n t é l n i .
O l y k o r - o l y k o r a volt n ö v e n d é k e k r o p p a n t n a g y m o r á l i s e r ő t f e j t e n e k ki.
E g y k o l o n i s t a az i n t é z e t b ő l való k i l é p é s e u t á n a t y j a h á z á b a t é r t vissza s s z o r g a l m a s a n f o g o t t hozzá m e s t e r s é g e f o l y t a t á s á h o z . S z o r g a l m á v a l s ü g y e s s é g é v e l a n n y i r a m e n t , h o g y n a p o n k i n t 4 f r a n k o t s z e r z e t t m a g á n a k . N a p i k e r e s m é n y é t k é s z s é g g e l o s z t o t t a m e g a t y j á v a l , ki é p p e k k o r k e r ü l t ki a f o g h á z b ó l . A z a t y a r e n d e s e n a k o r c s m á b a v i t t e a fiától k a p o t t p é n z t , s r é g i s z o k á -sával n e m b i r v á n f e l h a g y n i , csak n e m m i n d i g l o p o t t t á r g y a k a t h o z o t t h a z a . A flu i n t e t t e , k é r t e az a t y j á t , szokjék el b ű n ö s m e s t e r s é g é t ő l , m e l y é r t m á r a n n y i s z o r l a k o l t . E z a z o n b a n n e m s o k a t h a s z n á l t . A fiit f e n y e g e t n i k e z d t e a t y j á t , h o g y f e l a d j a , de a vén b ű n ö s n e m volt h a j l a n d ó ezt e l h i n n i . E g y n a p o n fiatal i p a r o s u n k a r e n d -ő r s é g f -ő n ö k é h e z m e n t s e g é s z testében r e s z k e t v e m a g á n b e s z é l g e t é s r e h i v t a f e l őt. „ I s m e r e k e g y oly e m b e r t — m o n d a a volt k o l o n i s t a — k i a l j a s m ó d o n k e r e s i k e n y e r é t " . „ V a g y i s lop" — v á g o t t k ö z b e a f ő n ö k . „Ugy v a n " . „ E s k i c s o d a a z az e m b e r ? " „ E z . . . f á j d a l o m . . . az én a t y á m ! "
E szavak u t á n a szegény fin k ö n y e k k ö z t v a l l o t t a b e a t y j a b ű n e i t .
E g y s z e r a M a r n y p a r t j á n h a l a d t e g y i f j ú ; u t j a sietős v o l t . Vele s z e m b e n t á n t o r o g v a j ö t t e g y részeg f é r f i , k i n e k k a l a p j a véletlenül a f ö l d r e e s e t t . A r é s z e g e m b e r ezt a fiu t e t t é n e k g o n d o l -v á n , e l k e z d e t t e ő t ü t l e g e l n i ; a fiu a z o n b a n k i t é r t előle, s t o v á b b f o l y t a t t a ú t j á t . A l i g t e t t n é h á n y l é p é s t előre, s e g é l y h i v á s t h a l l : „ S e g i t s e t e k ! segítsetek, e g y e m b e r f u l d o k o l ! " V i s s z a n é z s r é m ü l v e l á t j a , h o g y u g y a n a z o n férfi, a k i őt c s a k n é h á n y p e r c z c z e l ez e l ő t t j o g t a l a n u l m e g t á m a d t a , a v a d u l t o v a r o h a n ó h a b o k k ö z t h a l á l
-l i a r c z o t viv. K é s e d e -l e m n é -l k ü -l veté m a g á t a
e£> 1 1 4 O -z u g ó liabok k ö -z é s m e g m e n t e t t e a f u l d o k l ó t
a k ü l ö n b e n biztos h a l á l t ó l . M i d ő n a p a r t r a h o z -t a s az a r r a m e n ő k é l e -t r e k e z d é k k e l -t e n i a s z e r e n c s é t l e n t , a n e m e s k e b l ü és b á t o r i f j ú é s z -r e v é t l e n ü l o d á b b állt. M i n d e n k i i s m e -r n i s z e -r e t t e v o l n a a r e n d k í v ü l i é l e t m e n t ő t , d e h i á b a v a l ó v o l t m i n d e n t u d a k o z ó d á s , csak e g y e z ü s t g y ű r ű , m e l y ez i f j ú n a k az u j j á r ó l c s ú s z o t t le, t e t t b i -z o n y s á g o t a r r ó l , h o g y t u l a j d o n o s a n ö v e n d é k e volt e g y k o r a m e t t r a y i javító i s k o l á n a k , m e l y n ö v e n d é k e i n e k j u t a l o m f e j é b e n i l y f e l i r a t ú g y ű -r ű t á d : „Dieu, h o n n e u -r , s o u v e n i -r , a l l i a n c e " .
E g y 18 éves i f j ú „istenliozzád" - o t m o n d v a a m e t t r a y i k o l o n i á n a k , s z ü l ő f ö l d j é n e k v e t t e ú t j á t , h o g y o t t a t y j a h á z á b a n u j é l e t r e n d h e z f o g -j o n . Ú t -j á b a n b ő r l á d á t t a l á l t , m e l y e t a z o n b a n
n e m t a r t o t t m e g m a g á n a k , h a n e m vissza v i t t e a k o l o n i á b a d a c z á r a a n n a k , h o g y e végből t ö b b m é r f ö l d n y i u t a t k e l l e t t m e g t e n n i e .
V é g ü l m é g egy n a g y j e l e n t ő s é g ű és figyelemre m é l t ó i n t é z m é n y t k e l l a t. o l v a s ó v a l m e g i s m e r -t e -t n ü n k . V a n n a k , k i k e -t a s z e g é n y s é g -téri-t a l j a s u t a k r a , m á s o k a t i s m é t a f e l e t t e k é n y e l m e s é s p a z a r élet, a világi g y ö n y ö r ö k m é r t é k t e l e n é l v e -z e t e t a s -z í t a b ű n ö r v é n y é b e . G y a k o r i eset a -z F r a n c z i a o r s z á g b a n , h o g y m i h e l y t a g y e r m e k m e g s z ü l e t e t t , a k e d v e s szülők r ö g t ö n g o n d o s k o d n a k arról, h o g y az ú j s z ü l ö t t a f a l u üde l e v e -g ő j é b e n n e v e l k e d j é k f e l ; ez o k b ó l azt m i n t e -g y ö t évre f a l u r a a d j á k á p o l á s - és nevelésbe. A g y e r m e k a t y j a ú g y s z ó l v á n s o h a se m e g y f i a l á t o g a t á s á r a , de m i t is c s i n á l n a ő vele — g o n d o l j a m a g á b a n . A z a n y a m á r n é m i l e g é r z é k e -n y e b b , m e r t az e l m e g y oda e g y s z e r , k é t s z e r — é v e n k é n t . E n n e k k ö v e t k e z m é n y e p e d i g az, h o g y a g y e r m e k fél az a n y j á t ó l s f é l e l m e a n n á l i n k á b b fokozódik, m i n é l idősebb. V é g r e a g y e r -m e k e t h a z a h o z z á k . H a z a ? D e h o g y h a z a ; m o n d j u k i n k á b b a g y e r m e k r e n é z v e e g é s z e n i s m e r e t l e n e m b e r e k k ö r é b e . A g y e r m e k i t t n e m t u d m e g s z o k n i , f o l y t o n sir, s z o m o r k o d i k , h a -r a g s z i k . A n e v e l ő k kezé-re b í z z á k őt s e z e -r n y i j á t é k s z e r r e l m e g c s e m e g é v e l v e s z i k k ö r ü l c s a k -h o g y e l f o j t -h a s s á k b e n n e a f a l u s i e g y s z e r ű s é g -h e z a p ó r n é p n y e r s é l e t m ó d j á h o z v a l ó r a g a s z k o d á -s á t . A g y e r m e k c -s a k h a m a r m e g -s z o k j a a f é n y e -s j á t é k s z e r e k e t , a s e l y e m r u h á t s t b . , de az a p j á h o z
v a g y a n y j á h o z n e m k é p e s i g a z i g y e r m e k s z e r e -t e -t -t e l simulni, h i s z e n i s m é -t a l i g - a l i g l á -t j a ő k e -t . I l y e n az ő n e v e l t e t é s e g y e r m e k éveiben. E k k o r a g y e r m e k m á r sok m i n d e n f é l é h e z ért, s m é g e n n é l is t ö b b e t s e j t ; l á t j a , h o g y szülői s o h a s i n c s e n e k e g y ü t t , h o g y n e m d o l g o z n a k , n e m o l v a s n a k s n e m b e s z é l n e k o l y ő s z i n t é n e g y m á s sal, m i n t a h o g y ő ezt e g y k o r az e g y s z e r ű f a -l u s i h á z b a n -l á t t a . A szü-lők n e m a k a r j á k a z t , h o g y g y e r m e k ü k t a n u j a l e g y e n r e n d e t l e n é l e t -m ó d j u k n a k , s ez o k b ó l c z é l s z e r i i b b n e k l á t j á k , h a g y e r m e k ü k e t m á s u t t i s k o l á z t a t j á k . A g y e r -m e k n e k i t t -m á r n e -m áll r e n d e l k e z é s é r e az, a m i h e z o t t h o n oly k ö n n y e n h o z z á s z o k o t t ; t a n u l n i n e m a k a r , r a k o n c z á t l a n k o d i k s a d d i g d a c z o l t a n í t ó i v a l , m í g ki n e m r e k e s z t i k az iskolából. „ H o v á a d j u k őt m o s t ! " — k i á l t i n
-g e r ü l t e n az a t y a . „Mit t e -g y ü n k vele m o s t ! — j a j veszékel a z anya.
Az ily m ó d o n e l a l j a s o d o t t g y e r m e k e k j a v í t á s á r a 1 8 5 5 b e n a n a g y l e l k ű d e Metz s a j á t i n t é -zete t e r ü l e t é n m é g egy ú g y n e v e z e t t „ a t y a i h á z a t "
(maison p a t e r n e l l e ) is a l a p i t o t t . E b b e az i n t é z e t b e c s a k is a g a z d a g a b b és e l ő k e l ő b b c s a l á d o k g y e r -mekei v é t e t n e k fel. A g y ö n y ö r ü , k é t e m e l e t e s h á z f e h é r k ő b ő l épült k ö z e l a k o l o n i a t e m -p l o m á h o z . H o m l o k z a t á n k e r e s z t e t és h o r g o n y t visel, a b e j á r ó felett p e d i g a „jó p á s z t o r "
g y ö n y ö r ű s z o b r a l á t h a t ó , m e l y n e k v á l l a i n el-t é v e d el-t b á r á n y n y u g s z i k . K é p z e l h e el-t ő - e e n n é l szebb s t ö b b e t m o n d ó s z i m b ó l u m ! A h á z u d -v a r a -v i r á g o s k e r t e c s k é k k e l -v a n díszít-ve, Az a j t ó f e l e t t i l y f e l i r a t ú t á b l a v a n a l k a l m a z v a :
„ H a l l g a t á s " . A l é p c s ő k e t és f o l y ó s ó k a t lágy s z ő n y e g e k b o r í t j á k ; a s z o l g á k , f e l ü g y e l ő k , t a n í -t ó k és a l á -t o g a -t ó b a j ö -t -t i d e g e n e k l á b u j j h e g y e n j á r n a k i t t , e g é s z e n h a l k a n b e s z é l n e k v a g y p e d i g csak j e l b e s z é d e t h a s z n á l n a k . A ház f o l y ó s ó i r a a kis czellák a j t a i n y í l n a k ; a z ily ezella c s a k egy
„ h í v a t l a n v e n d é g e t " f o g a d h a t be E s z o b á c s k á k k ü l ö n b e n c s i n o s a k , t i s z t á k v i l á g o s a k ; asztal, szék, á g y , k ö n y v t a r t ó é s a Megváltó f e s z ü l e t e
— ez m i n d e n b ú t o r a . Az i n t é z e t i i g a z g a t ó m e g -h a g y á s á b ó l z á r t k o c s i b a n s z á l l í t j á k i d e a k i s d e l i n q u e n s t ; az i g a z g a t ó n k i v ü l s e n k i se l á t j a őt, s e n k i s e ismeri n e v é t . A f o g o l y c s a k is l a k ó s z o b á j á n a k száma s z e r i n t ismeretes. A z i g a z -g a t ó s z e m é l y e s e n s z o k t a b e v e z e t n i f o -g l y a i t a sok esetben n e m z á r t l a k ó s z o b á c s k á b a , s i l y e n k o r figyelmezteti őket a r r a , m i k é n t v i s e l j é k m a g u -k a t az i t t v a l ó t a r t ó z -k o d á s i idő a l a t t ; -k é z b e s i t i nekik a n a p i f o g l a l k o z á s ó r a t e r v é t s a n n a k idej é n t a n á r o k a t k ü l d l i o z z á idej o k . E z e k m e g v i z s g á l j á k a f o g o l y i s m e r e t k ö r é t a t a n í t á s t o n n é t f o l y -t a -t j á k -t o v á b b , a hol a z -t az ille-tő n ö v e n d é k n é l félben s z a k í t v a t a l á l t á k . A z előadó t a n á r s o h a se ad n ö v e n d é k é n e k o l y k é r d é s r e f e l e l e t e t , m e l y az o k t a t á s k e r e t é n k i v ü l esik, s h a ó r á j á t b e v é -gezte, a n ö v e n d é k e t m a g á r a h a g y j a . H a a f o g o l y s z o r g a l m a s a n tanul, l á t o g a t á s t tesz n á l a az i g a z -g a t ó v a -g y a h i t o k t a t ó , k i k b e s z é l -g e t n e k vele vagy p e d i g f e l o l v a s n a k n e k i valami m u l a t t a t ó t . A s é t á l á s r a szabott ó r á b a n csak is f e l ü g y e l ő j e k í s é r e t é b e n t e h e t m o z g á s t a k e r t oly f é l r e eső helyén, h o l senkivel s e m t a l á l k o z h a t i k . A j ó m a -g a v i s e l e t ű e k t a n u l n a k ú s z n i , l o v a -g o l n i s vivni is. Á l t a l á b a n oly n e v e l é s b e n r é s z e s ü l n e k i t t a foglyok, m i n t a mily o s z t á l y h o z t a r t o z n a k . M i n -den e z e l l a a j t a j á n t i t k o s n y i l á s v a n a l k a l m a z v a , hogy a b e n n lévő f o l y ó t b á r m i k o r figyelemmel l e h e s s e n k i s é r n i . I I a a n ö v e n d é k k é t h e t i i d ő t a r t a m a l a t t jól v i s e l t e m a g á t és s z o r g a l m a s a n t a n u l t , e g y m á s s z o b á b a h e l y e z t e t i k á t , m e l y sokkal t á g a s a b b és s z e b b b e r e n d e z é s ű ; i t t m á r érdekes k é p e k , n ö v é n y e k , élő m a d a r a k és u s z ó h a l a c s k á k l á t h a t ó k . A z i g a z g a t ó és a h i t t a n á r t ö b b s z ö r m e g l á t o g a t j á k ő t i t t e n , sőt m é g s z ü l e i n e k és r o k o n a i n a k l á t o g a t á s á t is f o g a d h a t j a itt. H a a n ö v e n d é k n e k fél e s z t e n d e i g v a g y h o s s z a b b j ideig k e l l az i n t é z e t b e n m a r a d n i a , a z i g a z g a t ó I i d ő k ö z ö n k é n t a s z ü l ő k e t és azon i g a z g a t ó s á g á t ,
0 É > 1 1 5 ß o m e l y b e a n ö v e n d é k a z u t ó b b i i d ő k b e n j á r t é r
t e s i t i , h o g y a fiu m e n n y i r e h a l a d t a t a n u l m á -n y o k b a -n é s m i l y e -n a z ő m a g a v i s e l e t e . H*i a n ö v e n d é k h a n y a g é s d a c z o s , e g é s z n a p o n á t m a g á r a h a g y j á k ; k é t , h á r o m n a p m ú l v a m e g -u n j a t é t l e n s é g é t s m a g a k é r k ö n y v e k e t . D e M e t z j e l e n t é s e s z e r i n t 1 0 é v a l a t t s e m f o r d u l t e l ő o l y d a e z o s j e l l e m , m e l y e t a z „ a t y a i h á z " m e g n e m t ö r t v o l n a .
A a t y a i h á z b a n l é v ő f o g l y u k s o h a s e m l á t h a t j á k e g y m á s t ; v o l t r á e s e t , h o g y e g y s u g y a n -a z o n i d ő b e n k é t t e s t v é r n y e r t i t t „ s z á l l á s t "
a n é l k ü l , h o g y e g y i k a m á s i k r ó l t u d o t t v o l n a v a l a m i t . A f o g l y o k é l e l m e , r u h á z a t a é s á g v a é p p o l y a n , m i n t a z a z e l ő k e l ő k h á z a i n á l s z o k o t t l e n n i , s ő t a s z o l g a s z e m é l y z e t i s e l é g n a g y s z á m -b a n á l l a f o g o l y r e n d e l k e z é s é r e , c s a k h o g y e s z o l g a s z e m é l y z e t o l y n é m a , m i n t a s i r .
A f o g l y o k s o k s z o r n e m i s s e j t i k , h o g y a m e t t r a y i k o l o n i á b a u v a n n a k . M é g a z i d e g e n o r s z á g b ó l j ö t t l á t o g a t ó k n a k s e i n s z a b a l a z i f j ú f o g o l y s z o b á j á b a b e l é p n i . E g y u t a z ó n a k h á t t a l a z a j t ó h o z k e l l e t t f o r d u l n i a a d d i g , m i g a f o g o l y m á s s z o b á b a t á v o z o t t , s c s a k i g y v o l t s z a b a d m e g n é z n i e a c z e l l a b e l s e j é t . E z u t a z ó b e s z é l i , h o g y a s z o b a a s z t a l á n v e g y t a n i , t e r m é s z e t - é s m e n n y i s é g t a n i k ö n y v e k e t , b ö l c s é s z e t i é s n e m z e t -g a z d á s z a t i i r a t o k a t , t o v á b b á u t l e i r á s o k a t t a l á l t , m i b ő l a z t a k ö v e t k e z t e t é s t v o n t a , h o g y a z i l l e t ő f o g o l y m á r k ö z é p i s k o l á b a j á r t . A n ö v e n d é k e k s z ü l ő i v a g y r o k o n a i h a v o n k i u t 3 0 0 f r a n k o t f i z e t n e k t a r t á s i d i j f e j é b e n .
M i e l ő t t a n ö v e n d é k s z a b a d l á b r a h e l y e z t e t n é k , a z i g a z g a t ó b e v e z e t i ő t e g y f ö l d a l a t t i t e -r e m b e , m e l y b e a l i g j u t h a t b e a n a p s u g á -r s m e l y b e n m é g b ú t o r s i n c s e n , s a z t m o n d j a n e k i :
„ H a m é g e g y s z a r h o z z á n k j ö n , e z l e s z a l a k ó -s z o b á j a " . A z i g a z g a t ó é f e n y e g e t é -s e m á r t ö b b -s z ö r t e l j e s e d é s b e i s m e n t . A s z ü l ő k v a l a m i n t a z i s -k o l á -k i g a z g a t ó i g y a -k r a n é r t e s i t i -k a z a t y a i h á z i g a z g a t ó j á t , h o g y a z e l b o c s á t o t t n ö v e n d é k e k m i -k é n t v i s e l i -k m a g u -k a t . O l y -k o r f e l i s -k é r i -k ő t , h o g y j ö j j ö n e l s z e m é l y e s e n , s f i g y e l m e z t e s s e ú j b ó l a z o n n ö v e n d é k e k e t , k i k m á r e l f e l e d t é k t a n á c s a i t . D e M e t z d ú s g a z d a g , f ü g g e t l e n s i d e á j á é r t l e l k e s ü l n i t u d ó f é r f i v o l t , k i n é h a s z á z k i l o -m é t e r n y i u t a t i s -m e g t e t t , s h a s z ü k s é g e s n e k l á t t a , i s m é t a m e t t r a y i „ a t y a i h á z b a " v i t t e a j a v í t h a t a t l a n f i u k a t . A z e l s ő t i z é v a l a t t t ö b b m i n t 5 0 0 n ö v e n d é k , m i n d g a z d a g é s e l ő k e l ő c s a l á d b ó l , f o r d u l t m e g a z a t y a i h á z b a n , k i k m i n d a n n y i a n a h e l y e s ú t r a t e r e i t e t t e k . 1 8 7 4 - i g ö s s z e s e n 1 1 3 2 n ö v e n d é k v é t e t e t t f e l e z e n i n t é -z e t b e . U g y a n e -z e n é v b e n a n ö v e n d é k e k s -z á m a 4 0 . A z i n t é z e t h a s z n a v i l á g o s ; m a g a a z a l a -p i t ó , d e M e t z m o n d á : „ A z a r a n y b a t a k a r t b ű n s o k k a l v e s z é l y e s e b b a s z e n n y - é s r o n g y o k b a
t a k a r t n á l " . K R A J C S I K S O M A .
Számvetés a népiskola felső osztá-lyaiban.
-13. A z a r á n y o s o s z t á s ( t á r s a s a s á g s z a b á l y ) . I. P á l és P i s t a e g y ü t t bizonyos m u n k á t v á l l a l t a k el, m e l y é r t 15 f r t o t k a p t a k . M e n n y i t k a p n a e z
összeg-ből m i n d e g y i k ü k , h a a m u n k á n a k m i n d e g y i k é p p e n f e l é t k é s z í t e t t e v o l n a ? — A k k o r m i n d e g y i k a 15 f r t n a k f e l é t k a p j a , 7 f r t 50 k r t . — H e l y e s ; a z o n b a n P á l a m u n k á n a k c s a k e g y h a r m a d r é s z é t k é s z í t e t t e ; a t ö b b i t P i s t a v é g e z t e el. M e n n y i t k a p P á l , m e n n y i t P i s t a V — P á l k a p j a a 15 f r t n a k egy h a r m a d r é s z é t , 5 f r t o t ; P i s t a a t ö b b i t 10 f r t . -— Miért k a p j a P á l a 15 f r t n a k e g y h a r m a d r é s z é t ? — Mert a m u n k á n a k is csak e g y h a r -m a d r é s z é t v é g e z t e . — A -m u n k á n a k h á n y a d r é s z é t vé-g e z t e P i s t a ? — 2 h a r m a d r é s z é t v é vé-g e z t e . — M i é r t ? — M e r t P á l v é g e z e t t 1 h a r m a d r é s z t , t e h á t P i s t á r a m a r a d t 2 h a r m a d r é s z , — A fizetésnek h á n y a d r é s z é t k a p j a P i s t a ? — 2 h a r m a d r é s z é t . — M i é r t ? — M e r t a m u n k á -n a k is 2 h a r m a d r é s z é t v é g e z t e . — M e -n -n y i t k a p t e h á t P i s t a ? — 10 f r t o t . — 10 f r t a 15 f r t n a k h á n y a d r é s z e ?
— 2 h a r m a d r é s z e . — S z á m i t s d k i 15 f r t n a k 2 h a r m a d r é s z é t ! — 15 f r t n a k egy h a r m a d r é s z e 5 f r t . 2 h a r m a d része t e h á t 10 f r t . — M i n d e g y i k m u n k á s t e h á t a m u n -k a d i j n a -k a n n y i a d r é s z é t -k a p j a , a h á n y a d r é s z é t v é g e z t e a m u n k á n a k . Igazságos-e ez ? — I g a z s á g o s ; m e r t a k i t ö b b e t dolgozik, t ö b b e t is é r d e m e l . — H e l y e s ; m i l y e n a r á n y b a n k e l l t e h á t k i s z a b n u n k a m u n k a d i j á t ? — Az e l v é g z e t t m u n k a a r á n y á b a n . — A k i a m u n k á n a k h a r m a d r é s z é t v é g e z i , az k a p j a a k i a l k u l o t t d i j n a k a . . . ? H a r m a d r é s z é t . — A k i a m u n k a h á r o m ö t ö d r é s z é t vég/.i, k a p j a a d i j n a k ? — h á r o m ö t ö d r é s z é t . — U g y v a n . D e ki lehet-e m i n d i g s z á m í t a n i a d i j n a k h á r o m ö t ö d v a g y m á s r é s z é t ? P é l d . h a a d i j 8 5 f r t , m e n n y i a h á r o m ö t ö d r é s z e ? — 8 5 f r t n a k ö t ö d r é s z e 17 f r t ; 3 ö t ö d r é s z e
= 3 X 17 f r t = 51 f r t .
De m i k é p p e n t u d j u k meg, h o g y a m u n k á n a k h á n y a d -r é s z é t v é g e z t e v a l a m e l y m u n k á s ? . . . Pélcl. g o n d o l j u k , h o g y P á l d o l g o z o t t 10 n a p o t , P i s t i 2 0 n a p o t ; ö s s z e s e n h á n y n a p i g d o l g o z t a k ? — 30 n a p i g . — L e h e t - e ez a z idő a m u n k a m é r t é k e ? — L e h e t . — M i é r t ? •— M e r t a k i t ö b b ideig d o l g o z i k , t ö b b e t is v é g e z h e t . —• F ö l t é v e , h o g y éppen oly g y o r s a n és ü g y e s e n dolgozik, m i n t a m á s i k T e h á t a z i d ő b ő l m e g l e h e t i t é l n i a m u n k á t . I I a a z egész m u n k á h o z 30 n a p k e l l . a k k o r 1 n a p a l a t t a m u n k a h á n y a d r é s z é t végzi v a l a k i ? — 1 l i a r m i n c z a d r é -szét. IIa 1 n a p a l a t t 1 h a r m i n c z a d á t v é g z i k , P á l 10 n a p a l a t t h á n y h a r m i n c z a d o t v é g e z ? — 10 h a r m i n c z a d á t . — V a g y ? — 1 h a r m a d á t . — H á t P i s t a h á n y h a r m i n c z a d o t v é g e z 20 n a p a l a t t ? — 20 h a r m i n c z a d o t . — V a g y ? — 2 h a r m a d o t .
I j . Lássunk m o s t az előbbi f e l a d a t h o z hasonló' f e l -a d -a t o k -a t .
a) Három e m b e r ö s s z e á l l ; A. a d 3 f r t o t , B. 5 f r t o t , C. 2 f r t o t . E z e n a 10 f r t o n vesznek e g y s o r s j e g y e t é s n y e r n e k 80 f r t o t . M i k é n t o s z t o z n a k m e g a n y e r e s é g e n ? E g y e n l ő e n - e ? — N e m . — M i é r t n e m ? M e r t a k i t ö b b p é n z z e l j á r u l t a s o r s j e g y m e g v é t e l é h e z , t ö b b e t is k ö v e t e l h e t . — U g y v a n , m e r t h a v e s z í t e t t e k volna, ő v e -s z í t e t t volna l e g t ö b b e t ; t e h á t c -s a k i g a z -s á g o -s d o l o g , h o g y ő n y e r j e n l e g t ö b b e t . Ki f o g l e g t ö b b e t n y e r n i ? — B. — Miért ? — M e r t ő a d o t t l e g t ö b b e t . M e n n y i t a d o t t ?
—- 5 f r t o t . — Az egész sorsjegy á r á n a k h á n y a d r é s z é t ?
— Felét. — M e n n y i t e h á t a n y e r e s é g b ő l az övé ? — F e l e , vagyis 40 f r t . A. m á s k e t t ő k a p t e h á t ? — 4 0 f r t o t . Mennyit k a p abból A., m e n n y i t C.? — A. k a p 3 részt., C. 2 r é s z t ; m e r t A. a d o t t 3, C. 2 f r t o t , — H á n y r é s z r e fogod t e h á t o s z t a n i a m e g m a r a d t 40 f r t o t ? — 5 részre ; abból a d o k A.-nak 3 r é s z t , C.-nek 2 r é s z t ; 4 0 f r t n a k 5-ödrészo 8 f r t ; A. k a p 3 X 8 f r t v a g y i s 24 f r t o t , C 2 X 8 f r t o t = 10 f r t o t .
V á j j o n A. a z e g é s z n y e r e s é g n e k h á n y a d r é s z é t k a p -t a ? — 3 -t i z e n r é s z á -t . — Es B. h á n y -t i z e d r é s z -t ? — - 5 t i z e d r é s z t . — C. h á n y tizedrészt ? — 2 t i z e d r é s z t . -—
H á n y részt k a p m i n d e g y i k ? — A h á n y f r t o t a d o t t . — H á n y részre k e l l e n e t e h á t osztani a z egész n y e r e s é g e t ?
— 10 részre. — Azaz a n n y i részre, a h á n y f r t o t a d t a k össze.
b) Négyen ö s s z e á l l a n a k és v e s z n e k közösen 1 m á z s a e z u k r o t , mely 4 2 f r t b a kerül. A. a d 12 f r t o t , B. 21 f r t o t , C. 0 f r t o t és D. 3 f r t . M e n n y i t k a p m i n d e g y i k a e z u -k o r b ó l ? Nos, P i s t a ? — F e l o s z t j u -k a m á z s a s z u -k r o t 4 2 r é s z r e ; abből a d u n k A . - n a k 12, B.-nek 21., C.-nek 0 és D . - n e k 3 r é s z t ; m i n d e g y i k n e k a n n y i részt, a h á n y f r t o t a d o t t . — Helyes. S z á m i t s d k i ! — 1 m á z s a a n n y i m i n t 100 k g . 100 k g . : 4 2 — 2'38 k g .
-e£X 1 1 6 K3e>-A k a p 12 X 2-38 k g o t = 28'5C k g o t .
B „ 21 X 2 38 „ = 49-98 „ C „ 6 X 2 38 „ = 14 28 „ D „ 3 X 2-38 „ = 7-14 „ Mindössze k a p n a k = 99'96 k g o t .
M e n n y i m a r a d a z e l o s z t a n d ó 100 k g . - b ó l ? — 4 d e k a g r a m . — Miért m a r a d t ez m e g ? — M e r t n e m l e h e t m a r a d é k n é l k ü l felosztani, a h á n y a d o s t e h á t a k e l l e t é n é l kisebb. — J ó l van. T e h á t h á n y részre o s z t o t t u k az elosz-t a n d ó c z u k o r m e n y i s é g e elosz-t ? — 42 részre. M i é r elosz-t 42 r é s z r e ? M e r t a n n y i f o r i n t o t a d o t t a 4 e m b e r össze. — S h á n y r é s z t k a p o t t m i n d e g y i k ! — M i n e d e g y i k a n n y i r é s z t k a -p o t t , a h á n y f o r i n t o t a d o t t .
o) H á r o m m e s t e r e m b e r elvállal közösen e g y m u n -k á t 123 f r t o n . A. d o l g o z i -k összesen 22 n a p i g , B. 18 n a p i g , C. 26 napig. M i k é n t o s z t o z n a k a p é n z e n ? — A 123 í r t b ó l A. k a p 22 r é s z t , B. 18 részt, C 26 r é s z t ; 22 + 18 = 40, 40 + 26 = 66, t e h á t a 123 f r t o t f e l f o g o m o s z t a n i 66 e g y e n l ő részre.
123 f r t : 66 = 1'9636 f r t . 570
420 240
420
A. k a p 22 részt : 22 X 1 8 6 3 6 f r t = 40'9992 f r t . B. „ 18 „ 18 X 1 8 6 3 6 f r t = 33'5448 f r t . C. „ 26 „ 2 6 X 1 8 6 3 6 f r t = 48"4536 f r t , 122-9976 f r t . Az összeg 4 t í z e z r e d d e l k e v e s e b b m i n t 123 f r t ; e z t a 4 t í z e z r e d e t a d j u k a B.-nek, a z u t á n k e r e k í t s ü k k i a z ö s s z e g e k e t k r o k r a ; A.-nak a része lesz 41 f r t , B . é 33-55 f r t , C.-é 48'45 f r t , e g y ü t t 123 f r t .
III. Összehasonlítás : M i n d a h á r o m p é l d á b a n bizo-nyos ö s s z e g e t k e l l e t t fel o s z t a n i t á r s a k k ö z ö t t , m e l y e k a z t e g y ü t t keresték v a g y n y e r t é k . L e g t ö b b e t k a p o t t m i n d i g az, a ki l e g t ö b b e t d o l g o z o t t v a g y l e g t ö b b e l j á r u l t az üzlethez, a k á r pénzzel a k á r m u n k á v a l . A felo s z t a n d ó összeget t e h á t a z felo n m u n k a v a g y p é n z a r á -n y á b a -n o s z t o t t u k f e l m e l y l y e l az e g y e s e k a z t szer e z t é k . E z é szer t az elosztás ezen m ó d j á t a szer á n y o s o s z -t á s n a k nevezzük.
M i b e n k ü l ö m b ö z i k az a r á n y o s osztás a k ö z ö n s é g e s o s z t á s t ó l ? Hogy o s z t u n k a r á n y o s a n ?
I V . B i z o n y o s ö s s z e g e t a k k é n t o s z t u n k f e l a r á n y o s a n t ö b b t á r s k ö z ö t t , h o g y a z o n s z á -m o k a t , -m e l y l y e l a z e g y e s t á r s a k a k ö z ö s v á l l a l a t b a n r é s z t v e t t e k , ö s s z e a d j u k ; a z e l o s z t a n d ó ö s s z e g e t e n n y i r é s z r e o s z t -v á n , m i n d e g y i k t á r s n a k a n n y i r é s z t a d u n k , a h á n y f o r i n t t a l v a g y m u n k a n a p -p a l v a g y e g y é b b e l j á r u l t a z ü z l e t h e z .
Az egyes t á r s a k r a eső r é s z e k e t o s z t a l é k n a k n e v e z z ü k . Az o s z t a l é k o k összeadva, m i n d i g a z elosz-t a n d ó összegeelosz-t a d j á k .
Y . P é l d á k : a) E g y közös ü z l e t h e z ad A. 350 f r t o t , B. 525 frtot, C. 675 f r t o t és D. 450 f r t o t ; m e n y -n y i t k a p m i -n d e g y i k a 192 f r t o t t e v ő -n y e r e s é g b ő l ?
b ) A. ad 576 f r t , B „ 360 f r t o t , C. 540 f r t o t , D. 864 f r t o t ; m e n n y i m i n d e n e g y e s t á r s o s z t a l é k a , h a a n y e -r e s é g 146 25 f -r t ?
c) E g y közös ü z l e t h e z A. a d o t t 300 f r t o t , B. 400 f r t o t , C. 500 f r t o t és D. 600 f r t o t . Az ü z l e t 76"50 f r t v e s z t e s é g g e l v é g z ő d i k ; m e n n y i esik ebből m i n d e g y i k re ; m e n n y i t k a p m i n d e g y i k vissza a b e f e k t e t e t t p é n -zéből ?
d) E g y é p i t é s h e z A. és B. közösen s z á l l í t j á k a f á t ; A. s z á l l í t o t t 20 g e r e n d á t , B. 55 g e r e n d á t . A s z á l l í t o t t g e r e n d á k é r t k a p n a k 754 f r t o t ; m e n n y i i l l e t i m e g a b b ó l A . - a t , m e n n y i B . - e t ?
e) N é g y f u v a r o s v á l l a l k o z i k e g y é p í t é s n é l a z a l a p -z a t á s á s n á l k i á s o t t föld e l v i t e l é r e 665 f r t o n . A d o l g o -z i k 4 lóval, B. 6 lóval, C. 10 lóval, D. 12vel. M e n n y i m i n d -e g y i k n -e k az o s z t a l é k a ?
f ) E g y tűzvész a l k a l m á v a l A. 365 f r t , B. 912 f r t , C. 186 f r t és D. 412 f r t k á r t s z e n v e d e t t . J o e m b e r e k
a d a k o z á s á b ó l a m e g k á r o s u l t a k j a v á r a ö s s z e g y ű l t 1500 f r t , m e l y e k e t a s z e n v e d e t t k á r a r á n y á b a n el k e l l osz-tani. M e n n y i j u t m i n d e g y i k r e ?
g) E g y a p a h á r o m fiának h a g y o t t 3200 f r t öröksé-g e t a z z a l a m e öröksé-g h a öröksé-g y á s s a l , h o öröksé-g y A. k a p j o n 22u'o-et, B.
4 5 % - e t és C. a m a r a d é k o t . Mennyit k a p m i n d e g y i k ? H á n y p e r c z e n t e t örökölt C. ?
44. Ö s s z e t e t t t á r s a s á g s z a b á l y . í. A m u l t ó r á k b a n oly f e l a d a t o k a t f e j t e t t ü n k meg, m e l y e k b e n bizonyos ö s s z e g e t t á r s á g k ö z ö t t befizetésök v a g y m u n k á j o k a r á n y á b a n k e l l e t t ki o s z t a n i . Ily osz-t á s osz-t a r á n y o s oszosz-tásnak n e v e z osz-t ü n k . M i n osz-t h o g y o osz-t osz-t m i n d i g t á r s a s á g b a n vállalkozó v a g y dolgozó e m b e r e k r ő l volt, s z ő , a z o k a t a f e l a d a t o k a t t á r s a s á g s z a b á l y r a t a r t o z ó n a k is n e v e z h e t j ü k .
M o n d j egy t á r s a s á g s z a b á l y r a t a r t o z ó f e l a d a t o t , J á -n o s ! — A. és B. e g y ü t t e l v é g e z -n e k b i z o -n y o s m u -n k á t 36 í r t o n ; A. dolgozik 5 n a p i g , B. 4 n a p i g . M e n n y i t k a p A., m e n n y i t B. ? — H e l y e s ; f e j t s e d m e g ! — A.
k a p 5 r é s z t . , B. 4 r é s z t ; a z összesen 9 rész ; 36 Í r t n a k 9-edrésze 4 f r t ; A. k a p 5 X 4 f r t o t v a g y i s 20 f r t o t , B.
4 X 4 f r t v a g y i s 16 f r t o t ; 20 f r t + 16 f r t — 36 f r t . — Helyes. I s m é t e l d m é g e g y s z e r J ó z s i ! . . .
Ma a z előbbihez h a s o n l ó f e l a d a t o k a t f o g u n k meg-f e j t e n i , d e a m e l y e k b e n a z e g y e s t á r s a k m u n k á j a szo-r o s a b b a n m e g lesz h a t á szo-r o z v a .
II. a) F e j t s ü k m e g az e l ő b b i p é l d á t m é g e g y s z e r , do a z z a l a h o z z á t o l d á s s a l , h o g y A. m i n d e n n a p 8 órát, B.
m i n d e n n a p 9 ó r á t d o l g o z o t t . Mondd el az e g é s z p é l d á t , E r n ő ! — A. és B. e l v é g e z t e k bizonyos m u n k á t 36 f r t o n ; A. d o l g o z o t t 5 n a p i g n a p o n t a 8 órát, B. 4 n a p i g na-p o n t a 9 ó r á t ; m e n n y i t k a na-p A., m e n n y i t B. ? — V á j j o n a n n y i t f o g - e k a p n i A. és B. most is, m i n t az e l é b b ? — N e m . — M i é r t nem ? — M e r t az e l ő t t a z t g o n d o l t u k , h o g y A . é p p e n a n n y i ó r á t dolgozik n a p o n t a m i n t B ; de m o s t u g y t u d j u k , h o g y A . n a p o n t a egy ó r á v a l heveseb-b e t d o l g o z i k m i n t B. — T ö heveseb-b heveseb-b e t fog-e k a p n i A. m o s t m i n t e z e l ő t t ? — K e v e s e b b e t , m e r t B. f o g t ö b b e t k a p n i . — Összesen h á n y ó r á t d o l g o z o t t a m u n k á n A ? — 5 X 8 ó r á t = 40 ó r á t . — És B ? — 4 X 9 ó r á t = 36 ó r á t . — H á n y r é s z t f o g u n k a d n i A.-nak, h á n y a t B . - n e k ? — A.-nak 40-et, B.-nek 36-ot. — M i é r t ? — M e r t A mindössze 40 ó r á t , B. mindössze 36 ó r á t dolgo-zott. — H á n y részre k e l l m o s t a 36 f r t o t o s z t a n i , h o g y A.-nak 4 0 és B.-nek 36 r é s z t a d h a s s u n k ? — 36 -[- 40
= 76 részre. — M i k é p p e n f o g j u k t e h á t k i s z á m í t a n i az A. és B. o s z t a l é k a i t ? — A 36 f r t o t o s z t j u k 76 részre ebből a d u n k A.-nak 40 r é s z t , B.-nek 36 r é s z t . L e s z :
3 6 f r t : 76 — 0"4736 f r t . 3 6 0
560 280
520 64
A. k a p 40 X 0 4736 f r t o t = 18'944 f r t o t v a g y i s 18-94 f r t o t .
B. k a p 36 X 0-4736 f r t o t = 17'0496 f r t o t v a g y i s 17-06 f r t o t .
E p é l d á k b a n h á n y k ö r ü l m é n y b ő l Í t é l h e t t ü k m e g a t á r s a k m u n k á j á t ? — K é t k ö r ü l m é n y b ő l , a n a p o k b ó l és a n a p o n k é n t i m u n k a ó r á k b ó l . — Hogy t u d t u k m e g h á n y részt k e l l a d n i m i n d e n i k t á r s n a k ? Ügy h o g y kiszámí-t o kiszámí-t kiszámí-t u k , összesen h á n y ó r á kiszámí-t dolgozokiszámí-tkiszámí-t m i n d e g y i k . — Mik é p p e n s z á m í t o t t u Mik a z t Mik i ? — Ugy, h o g y m i n d e g y i Mik -nél az ó r á k a t a n a p o k s z á m á v a l s o k s z o r o z t u k .
b) F e j t s ü n k m e g m é g egy f e l a d a t o t . H á r o m község e l v é g e z t e t egy ú t é p í t é s t és e g y ü t t k a p n a k 1503 f r t m u n k a d i j a t . A. k ö z s é g b ő l dolgozott 16 e m b e r 8 n a -pig, B.-ből 24 e m b e r 10 n a p i g , C.-ből 20 e m b e r 15 n a p i g . M e n n y i m i n d e g y i k község j u t a l é k a ? . . . Ismé-teld a f e l a d a t o t ! . . .
H á n y k ö r ü l m é n y h a t á r o z z a m e g a m u n k á t , m e l y e t m i n d e n e g y e s község v é g e z t e t e t t ? — K é t k ö r ü l m é n y , a m u n k á s o k és a n a p o k s z á m a . — T e h á t m i k é p p e n
fog-117
juk megtudni, hogy hány részt kell adni mindegyik községnek ? — Ugy, hogy kiszámítjuk összesen hány napig dolgoztatott mindegyik község; az A. községből dolgozott 16 ember 8 napig, 16 X 8 = j 128 n a p ; B.-ből 24 ember 10 napig, 24 X 10 = 240 nap ; C.-ből 20 ember 15 napig, 20 X 15 = 300 nap. Helyes; a 16 ember és 8 nap helyett számítani fogunk 128 napot;
stb. Számítsd ki az osztalékokat ! 128 + 240 + 300 — 668 nap ; 1503 f r t : 668 — 2"25 f r t ;
A. község kap 128 X 2"25 f r t = 288 frtot, B. „ „ 240 X 2 25 f r t — 540 „ C. ., „ 300 X 2 25 f r t = 675 „ Összesen 1503 frtot.
III. liogy tudtuk meg hány részt adjunkminden egyes községnek ? — Ugy, hogy a napokat, az emberek szá-mával sokszoroztuk. — Péld. 16 ember 8 napig dolgo-zik, e helyett mit vettünk? — 16 X napot, 128 na-pot. — S az emberek hová lettek ? . . . Hány ember dolgozik 128 nap alatt annyit, mint 16 ember 8 nap alatt ? — 1 ember. — Lám ; mi tehát e helyett 16 em-ber 8 napig, azt mondjuk 1 emem-ber 128 napig. Tehet-jük-e ezt ? — Tehetjük, mert egyre megy. - Mit mon-dunk e helyett : 24 ember 10 n a p i g ? — 1 ember 240 napig. — Annyit dolgozik-e 1 ember 210 nap ala^t, mint 24 ember 10 nap a l a t t ? — Annyit, stb. Látjátok tehát midőn a munka több körülmény által van meg-határozva, akkor a két körülmény számait egymással sokszorozzuk , és belölök egy körülményt csinálunk, mert a másik körülméy helyébe mindenütt az egy-ség lép.
IV. M i d ő n a t á r s a s á g s z a b á l y h o z t a r-t o z ő f e l a d a r-t b a n a z o s z r-t a l é k o k e g y n é l t ö b b k ö r ü l m é n y s z á m a i t ó l f ü g g n e k , a k k o r a z ö s s z e t e t t t á r s a s á g s z a b á l y k e -l e t k e z i k . Az ö s s z e t e t t t á r s a s á g s z a b á -l y t v i s s z a v e z e t j ü k a z e g y s z e r ű r e , u g y h o g y a k ü l ö m b ö z ő k ö r ü l m é n y e k s z á m a i t e g y -m á s s a l s o k s z o r o z z u k , a z a z a z e g y i k kö-r ü l m é n y b e n v i s s z a m e g y ü n k az e g y s é g kö-r e .
V. Példák : a) Bizonyos munkához A. ad 9 mun-kást 5 napra, B. 12 munmun-kást 7 napra, C. 16 munmun-kást 8 napra, D. 20 munkást 6 napra. Mennyit kap mind-egyik, ha az egész munkáért 471'A frtot. fizetnek?
b) Egy épitéshez hárman szállítottak gerendákat, még pedig :
A. 20 darabot 10 m. hosszút és 30 cm. szélest;
B- 25 „ 8 „ „ „ 25 „ „ D. 30 „ 6 „ „ „ 20 „
mennyit kap mindegyik, ha mindössze 377 forintot fizetnek ?
c) Valaki vesz 4 vég posztót, egyenlő minőségben, de külömböző hosszúságban és szélességben :
az 1. vég 25 m. hosszú, 0 6 0 m. széles;
a 2. „ 28 m. „ 0'80 „ „ a 3. „ 24 m. „ 0"75 „ „ a 4. „ 27 m. „ 0"90 „
Mennyibe kerül minden egyes vég és annak mé-terje, ha mindanégy végért fizetett 398 '/a frtot ?
d) Hat fuvaros közül közös munkához A, küld 8 lovat 5 napra, B. 0 lovat 7 napra, C. 12 lovat 4 nap-ra, D. 10 lovat 6 napnap-ra, E. 15 lovat 4 napnap-ra, F. 6 lovat 8 napra. Együtt kapnak 7 1 7 '4 f r t ; mennyi j u t egyre?
K ö n y v i s m e r t e t é s .
„ A z ö s s z e t e t t m o n d a t t a n a v a g y i s r ö v i d m o n d a t k ö t é s t a n t a n í t ó k é p z ő i n t é z e t e k é s f e l s ő b b o s z t á l y o k ( ! ) s z á m á r a " D a n n i n g e r J ó z s e f t a n í t ó k é p z ő i n t é z e t i t a n á r . — P o z s o n y 1 8 8 0 . — N a g y 8 - v , 3 2 l a p . Á r a 2 5 k r .
K é n y e s k i s m u n k a , m e l y h e z b á r m e l y s z e m -p o n t b ó l i g e n b a j o s h o z z á s z ó l n i . T a r t a l m a és t e r j e d e l m e s z e r i n t l e g f ő l e b b m o n d a t t a n i m o n o g r a p h i á n a k t e k i n t h e t ő ; d e , m i n t i l y e n , e g y c s ö p -p e l s e i n r é s z l e t e s e b b , m i n t a z i d e v o n a t k o z ó k é z i k ö n y v e k h a s o n l ó t á r g y ú s z a k a s z a . A l a k -j á r a n é z v e l e g e l é b b i s a s z e r z ő k i v o l t a -j ö n k é r d é s b e . A z e l ő s z ó u g y a n i s a z t á l l i t j a , h o g y e k i s m u n k á t a z e l ő a d á s o k n y o m á n a t a n á r e g y i k v o l t n ö v e n d é k e i r t a ö s s z e , k i n e k k é z i r a t á t a z t á n a t a n á r k i j a v í t o t t a és u g y a d t a s a j t ó a l á . A z t á n a z a k é r d é s , v á j j o n é r t e k e z é s n e k , a v a g y k é z i k ö n y v n e k t e k i n t s ü k e k i s m u n k á t . É r t e k e z é s n e k n e m v á l i k b e , m e r t , l i o g y e g y e b e k e t m e l -l ő z z ü n k , a k é r d é s e k é s f e -l e -l e t e k b e n i r t f e j t e g e t é s l e g a l á b b i s k ü l ö n ö s f a j t á j a v o l n a a z é r t e k e z é s n e k . D e k é z i k ö n y v g y a n á n t s e m ü d v ö z ö l h e t j ü k , m e r t s e m o s z t á l y , s e m t a n t e r v n i n c s , m e l y i l y e n k é z i -k ö n y v e t i g é n y e l n e . V é g r e -k é r d é s , v á j j o n c s a -k u g y a n m a g y a r m o n d a t t a n e e g y i l y e n m u n k a , m e l y -n e k ö t m e j m e v e z e t t f o r á s s a k ö z ü l h á r o m -n é m e t ,
O # '
s m e l y n e k k ü l ö n b e n i s n é m e t e s m u k i f e j e z é s e i t ( „ m o n d a t k ö t é s t a n , m o n d a t f ü z e t , m o n d a t t á r s u l a t "
s t b . ) n é m e t s z ó k é s k i f e j e z é s e k i g y e k e z n e k é r t -h e t t ő k k é t e n n i .
A m é l t á n y o s s á » " h a t á r a i n b e l ő l m i n d e n í z l é s t J o és f ö l f o g á s t t i s z t e l ü n k ; d e a z t é p e n a m é l t á -n y o s s á g s z e m p o -n t j á b ó l -n e m t e h e t j ü k , h o g y i l y e -n , m i n d e n k i v á l ó b b ö n á l l ó s á g és a l a p o s s á g n é l k ü l i m u n k á c s k á t a k á r á l t á l á b a n , a k á r f ő l e g t a n í t ó -k é p z ő i n t é z e t i h a s z n á l a t r a a j á n l j u n -k . . . . . l y
L a p s z e m l e .
S z l á v t a n ü g y i l a p o k b ó l .
A Lajthántuli paed, köröket s igy a szláv paed, lapokat nagyban foglalkoztatja Lienbacher reichsrathi képviselő indítványa a nyolez évi mindennapi tankö-telezettségnek faluhelyeken 6 esetleg 7 évre redueálása tárgyában. A tanítók általában ellene nyilatkoznak, habár elismerik, hogy a 8 évi tankötelezettség szigorú végrehajtása a köznépnél sok nehézségbe ütközik, ha a nyári mezei munkával el van foglalva.
Eötvös és Zichy J. népnevelési egyletei közönyössé-günk miatt nálunk nem képesek gyökeret verni. A Bécsben székelő Schulverein alig két éve ez alapon alakult, tőlünk vette az eszmét, czélja a más nemzeti-ségek lakta vidékeken nemzetbeliei számára német, is-kolákat alapítani s már is van 21957 tagja s 58794 f r t jövedelme, melyhez a csehországi németek 16431 írttal vagyis 29'7°/"-kal járultak. A Schulverein eddig 49 is-kolát alapított segélyezett vagy fejlesztett. Ezen példa által indíttatva a csehek hasonló czélból alapították az Űstredni skolská Matice-t, melynek támogatása kivá-ló hazafias tettnek és elodázhatlan szükségnek tartatik.
A hozzájárulás már is tömegesen nyilatkozik s vala-mennyi szláv lap. igy a Hrvatski Uéitelj is agitálnak az eszme teijesztése érdekében. Mi meg ugy látszik megint elaltatjuk népn. egyleteinket mint 1870-ben.
A germanisatió elleni küzdelem különben állandó rovatát képezi a B e s e d u u c i t e l s k á-nak melyből ez adatokat átvesszük. Hazánkból is többnyire a t.-sz.-mártoni Národne Noviny-ból átvett oly hireket olva-sunk, melyek a magyar nyelv tanítását nevetségessé tenni igyekeznek. Ha a szerkesztők tudnák, hogy nálunk a magyar nyelv tanítása oly életszükség mint náluk a német sőt nagyobb, s hogy cz az anyanyelv rovására, moly községi és állami iskolákban is megmaradt tan-nyelvnek nem történik, bizonyára nem terjesztenének rólunk ilyen hireket.
118
Figyelemre méltó felszólalást találunk c lap 1. szá-mában a 3—4 óráig tartó habár pár percznyi szíinettel megszakított tanítás következményeiről. A felnőtt egyén is unja az egy óránál tovább tartó előadást, figyelme lankad s szórakozott lesz. .V gyermekek pedig a taní-tási időn till is feladatokkal el vannak halmozva. Ez erejüket túlfeszíti s a tanulás iránti kedvetlenség és kimerültség okozója. A tanitó pedig keserűen csalódik és elégedetlen a csekély eredmény miatt. Ezen tanítási sikertelenség feltűnően jelentkezik az ismétlői iskolai tanulóknál. Itt tűnik ki, hogy tanításunk eredménye nem „biztos", nem „állandó", iinnek okát a gyors hala-dásban, a tananyag mérték feletti felhalmozódásában s az isk. működést hátráló sok formaiságban találja, miért is e viszonyok változtatását óhajtja czikkező. Mit mond-juk már mi azon sok falusi iskolánkban divó szokáshoz, hogy nem 3—4 óráig, hanem egy kis déli szünettel kora reggeltől késő estig iskolában tartatnak a gyer-mekek habár a tanitó sokszor a községben sincs ? Ez még kevésbé fokozhatja a tanítás sikerét, melyet a t a -nulók önmunkásságának tervszerű fejlesztése által egye-dül lehet biztosítani.
Erről értekezik Mojzis A. a 3. számban. Szerinte csak azo i tanitó képes sikert mutatni fel, ki a tanítás-nál felesleges szót nem mond s azért tinitványai figyel-mét folytonos feszültségben tartja, kinek elve : „A tanuló dolga a munka, a tanítóé az igazgatás", miért is önálló gondolkodás, cselekvésre vezeti tanulóit, tudván, hogy ez szerez nekik örömet. A tanitás ezen főczélja felé vezet 1. a tanuló tehetségei, szellemi látköréhez mért, elemi tanítási eljárás, mely fejlesztő (sokratesi) kérdé-sekkel a tanulók fogékonyságát élessze és önmunkássá-gát ébressze; 2. tanuló gyakorlása. A tanításnál nem az ismeretek megszerzése (anyagi czél). hanem a lelki tehetségek fejlesztésére (alaki czél) legyen a fősnly fektetve. Ezt elérjük, h a mindazt, mit a tanuló hallott, olvasott, látott, írásban is kidolgoztatjuk vele. Azért is minden tanításunk központja a fogalmazás legyen, mely a tanuló önmunkásságát nagy mérvben fejleszti. „Na-ponkint egy oldalt fogalmazni többet használ, mint egy egész könyvet elolvasni" Jean Paul.
Házi feladatokat egyébiránt a karlini tanitóegylet csak a vasárnapi szünidőre kiván adni még pedig az egy tanítóval bíró iskolában az anyanyelvből 14-et számtanbői 10-et évenkint a 3-ik osztálytól felfelé. Ezek közös füzetbe írandók, mely füzetek a felsőbb osz-tályokban ne legyenek vonalazva.
A cseh tanítók óhajait a vlatimi tanitóegylet el-nöke következőkben foglalja össze : Az okleveles segéd-tanítók munkássága nem méltányoltatik eléggé. A jö-vedelmi pótadóktól, mint az Morvaországban törvény által történt, mentessenek fel a tanitók, a fizetés foko-zatosan javíttassák, a, különben örvendetes módon láto-gatott tanítói értekezleteken ne korlátoztassék a véle-mény nyilvánítás szabadsága.
A cseh tanitók önképzési törekvésének illustrálásául szolgáljon egyébiránt azon adat, hogy a kostelici taní-tótestület 1880-ban maga és a közönség számára 900 f r t értékű könyvet vásárolt.
A cseh pol. lapok által is támogatott nagy mozga-lom indittatott meg, hogy az iskolai adó mint pótadó az államival együtt szedessék be és vettessék ki. Tudjuk, hogy Bismark is hangsúlyozta a községek túlságos megter-heltetését az isk. adóval s ennek könnyítésére tartomá-nyi iskolai alapokat akar létesíteni, mi által megsza-badul a tanitó a közvetlen beszedéssel járó sok kelle-metlenségtől.
A g a l i e z i a i t a n i t ó k az iskolák felszerelését olcsó belépti dij mellett t a r t o t t felolvasások, hangversenyek jövedelméből eszközlik. A krakói és hmbergi tanitók országszerte megindították az actiót ez irányban.
Gazdasági i s k o l a l e á n y o k s z á m á r a nálunk még ismeretlen intézet. Pestoltic-ban Sziléziában és Cliru-dimban Csehországban legközelebb állitanak ily is-kolákat.
A kis Montenegro területi nagyobbodása mel-lett az iskolaügygyel is foglalkozik Cetinjében c tanév elején nyittatott meg egy népiskola, melyet 120 gyermek látogat s az annektált Podgoricában is két
tanítónővel kath. leányiskola állíttatott. A törökök é?
óhitűek bírtak már eddig ott iskolával.
A zágrábi N a p s e d e k nevű paed, lap mult évi folyamában az apróbb hírek között összesen háromszor foglalkozott a magyar tanügygyei s a f. é. számokban is következetesen hallgat a magyar tanügyről. Miért is testvéri viszonzásul most és a jövőre is róla ennyit
megemlíteni elégségesnek tartunk. Gr.
É r t e s í t é s e k .
— Á v a l l á s - e s k ö z o k t a t á s ü g y i m a g y . k i r . m i n i s t e r a m e g y e i t a n f e l ü g y e l ő k h ö z 4 5 0 1 . s z . a . k ö v e t k e z ő f ö l h í v á s t i n t é z e t e : A f ö l d t n í v e l é * , i p a r -é s k e r e s k e d e l e m ü g y i m . k i r . m i n i s t e r u r f o l y ó -é v f e b r u á r h ó 8 - á n 4 2 4 . s z . a. k e l t á t i r a t a s z e r i n t a k ö z s . f a i s k o l á k r e n d e z é s é v e l m e g b í z v a v o l t L u k á c s y ' S á n d o r m i n i s t e r i b i z t o s e l h a l á l o z á s a f o l y t á n a t e e n d ő k k e l e g y e l ő r e P e s t P i l i s S o l t K i s K u n , J á s z N a g y k u n , S z o l n o k , B é k é s , B i -l i a r - , H a j d ú - , S z a b o -l c s - és S z a t m á r m e g y é k b e n P e t r o v a y G y ö r g y f a i s k o l a i t u l a j d o n o s t b í z t a m e g f e l ü g y e l ő i m i n ő s é g b e n . N e v e z e t t n e k e g y i k l e g -f o n t o s a b b -f e l a d a t á v á t é t e t e t t , h o g y a z i l l e t ő k ö z s é g e k e t m e g l á t o g a s s a , a f a i s k o l á k á l l a p o t á r ó l m a g á n a k m e g g y ő z ő d é s t s z e r e z z e n és e g y s z e r -s m i n d i n t é z k e d j é k a z i r á n t , h o g y a f a t e n y é -s z t é -s f e j l ő d é s é n e k n e t á n ú t j á b a n á l l ó a k a d á l y o k l e h e -t ő l e g e l h á r i -t -t a s s a n a k . M i u -t á n n e v e z e -t -t k ö z e g m ű k ö d é s é n e k s i k e r e j o b b á r a a n é p i s k o l a i t a n i t ó k j ó a k a r a t ú és b u z g ó t á m o g a t á s á t ó l f ü g g , f e l h í
v o m e n n é l f o g v a T e l e . u r a s á g o d a t , h o g y a t a n k e -r ü l e t é b e n l e v ő n é p i s k o l a i t a n í t ó k a t u t a s í t s a , h o g y n e v e z e t t e t i n t é z k e d é s e i b e n és e l j á r á s á b a n k é s z s é -g e s e n t á m o -g a s s á k .
— A v a l l á s és k ö z o k t a t á s ü g y i m . k . m i n i s t e r a L e h m a n n Z o o l o g i s c h e r A t l a s n a c h L e u t e m a n n ' s c h e n A q u a r e l l e n ( V e r l a g v o n F . E . W a c h s m u t h i n L e i p z i g ) c z i m ü t e r m é s z e t r a j z i k é p g y ű j -t e m é n y -t a z o r s z á g o s -t a n s z e r m ú z e u m á l l a n d ó b i z o t t s á g á n a k b í r á l a t i j e l e n t é s e a l a p j á n , a v a g y o n o s a b b e l e m i n é p és p o l g á r i i s k o l á k h a s z -n á l a t á r a , v a l a m i -n t m a g á -n o k t a t á s r a a j á -n l o t t a .
— A v a l l á s és k ö z o k t a t á s ü g y i m . k i r . m i n i s t e r a z 1 8 7 6 . é v i 2 8 . t . cz. 3 . § á b a n n y e r t f e l h a t a l m a z á s h o z k é p e s t d r . S c h u l i V i l m o s m o s o i i -m e g y e i t i s z t , f ő o r v o s t R a j k a é s N é -m e t - J á r f a l u k ö z s é g e k s z á m á r a i d e i g l e n e s i s k o l a l á t o g a t ó u l n e v e z t e k i .
— A v a l l á s é s k ö z o k t a t á s i m a g y . k i r . m i -n i s t e r V a r g h a B e r t a és K o l o z s I r m a , i p o l s á g i p o l g á r i i s k o l a i t a n í t ó n ő k e t á l l o m á s u k o n v é g l e g m e g e r ő s í t e t t e .
— A v a l l á s és k ö z o k t a t . m a g y . k i r . m i n i s t e r E g n e r A d o l f i g l ó i á l l a m i t a n i t ó k é p e z d e i é n e k z e n e s i d e i g l e n e s t o r n a t a n á r t u t ó b b i m i n ő s é g -b e n i s v é g l e g e s í t e t t e .
— A v a l l á s és k ö z o k t a t á s ü g y i m . k i r . m i n i s t e r F e l m é r i M ó z e s , s z é k e l y k e r e s z t ú r i á l l a m i t a n i t ó -k é p e z d e i i d e i g l . t o r n a t a n i t ó t e z e n m i n ő s é g é b e n v é g l e g e s í t e t t e .
— A v a l l á s é s k ö z o k t a t á s ü g y i m . k i r . m i n i s t e r a z 1 8 7 6 . é v i 2 8 . t . c z . 3 . § b a n n y e r t f e l
o 119 K > -hatalmazás alapján. Antal Károly tihanyi r. k.
lelkészt Sárosmegye területére a r. k. iskolák díjtalan szakértő látogatójává nevezte ki.
— A v a l l á s és k ö z o k t a t á s ü g y i m . k i r . m i n i s t e r a z 1 8 7 G . é v i 2 8 t . c z . 3 . § b a n n y e r t f e l h a -t a l m a z á s h o z k é p e s -t Z a h n J ó z s e f a l s ó - v i z n i c z e i u r a d a l m i e r d é s z t , A l s ó F e l s ő V i z n i c z e , P u z n y á k -f a l v a és S z i d o r -f a l v a k ö z s é g e k s z á m á r a i d e i g l e n e s i s k o l a l á t o g a t ó u l n e v e z t e k i .
— V a l l á s és k ö z o k t . m . k i r . m i n i s t e r v a l a -m e n n y i e g y h á z i f ő h a t ó s á g h o z s v a l a -m e n y i -m e g y e és v á r o s k ö z i g a z g a t á s i b i z o t t s á g á h o z 4 8 3 2 . s z á m a . k ö v e t k e z ő r e n d e l e t e t i n t é z e t e : A z * 1 8 6 S . é v i 3 8 . t . c z . 1 3 3 . § á n a k a t a n i t ó i m i n ő s é g b e n m ű k ö d ő , i l l e t ő l e g m ű k ö d n i s z á n d é k o l t i d e g e n á l l a m p o l g á r o k r a v a l ó a l k a l m a z á s a t e k i n t e t é b ő l a m a -g y a r m i n i s t e r t a n á c s f . é v i f e b r u á r h ó 4 - é n t a r t o t t ü l é s é b ő l h o z o t t h a t á r o z a t h o z k é p e s t a z 1 8 0 8 . é v i 3 8 . , a z 1 8 7 9 . é v i 1 8 . , és a z 1 8 7 9 . é v i 5 0 . t . c z i k k e k b e n f o g l a l t a k a l a p j á n a k ö v e t k e z ő -k e t r e n d e l e m : 1 . A m á r a l -k a l m a z o t t n y i l v á n o s n é p i s k o l a i t a n i t ó k ( i g a z g a t ó - , v e z é r - , r e n d e s - és s e g é d t a n í t ó k i l l e t ő l e g t a n í t ó n ő k ) a m e n n y i b e n k ü l f ö l d ö n n y e r t és á l t a l a m n o s t r i f i k á l t , i l l e t ő l e g n o s t r i f i k á l á s r a s z á m o t t a r t h a t ó t a n k é p e s í t ő o k m á n y n y a l b í r n a k , á l l o m á s a i k n a k k ü l ö m b e n i e l v e s z t é s e t e r h e a l a t t k ö t e l e z t e t n e k , h o g y a m a -g y a r á l l a m p o l -g á r s á -g o t e l ő b b e n i á l l a m p o l -g á r i k ö t e l é k ü k b ő l v a l ó k i l é p é s ü k m e l l e t t h a l a d é k t a -l a n u -l m e g s z e r e z z é k , s h a a z 5 é v i i t t -l a k á s h i á n y á b a n e z t n e m t e h e t n é k a z o n n a l , n y i l a t k o z t a s s á k k i , h o g y m i h e l y t a t ö r v é n y á l t a l e r é s z -b e n k í v á n t k e l l é k e k k e l -b í r n i f o g n a k , a m a g y a r á l l a m p o l g á r s á g o t a z o n n a l m e g s z e r z i k . U g y s z i n -t é n á l l o m á s a i k k ü l ö m b e n i e l v e s z -t é s e -t e r h e a l a -t -t u t a s i t a n d ó k é r d e k e l t t a n i t ó k , h o g y a m a g y a r n y e l v b ő l a z 1 8 7 9 . é v i 1 8 . t . c z . 3 . § - á b a n e l ő i r t m ó d o n a h a z a i t ö r t é n e l e m b ő l , a h a z a i f ö l d r a j z -b ó l és a h a z a i a l k o t m á n y t a n -b ó l , a m e n n y i -b e n e z e n t a n t á r g y a k b ó l t a n k é p e s i t ő o k m á n n y a l e d d i g n e m b í r n á n a k , v a l a m e l y i k h a z a i á l l a m i t a n i t ó v a g y t a n i t ó n ö k é p e z d é n é l a t a n k é p e s i t ő v i z s g á -l a t o t a z 1 8 8 1 / 2 . t a n é v v é g é i g t e g y é k -l e . A z o n t a n í t ó k , k i k n e k t a n k é p e s i t ő o k m á n y a n o s t r i f i k á -l á s r a , s z á m o t n e m t a r t h a t , v a g y k i k t a n k é p e s i t ő o k m á n y n y a l n e m b í r n a k , h a t a n k é p e s i t ő v i z s g á -l a t o t v a -l a m e -l y i k h a z a i á -l -l a m i t a n i t ó k é p e z d é n é -l a z 1 8 8 1 / 2 . t a n é v v é g é i g s i k e r r e l l e n e m t e e n -d i k , á l l o m á s a i k t ó l e l m o z -d i t a n -d ó k , a t a n k é p e s i t ő v i z s g á l a t s i k e r e s k i á l l á s a e s e t é b e n p e d i g a h o n o -s í t á -s u k i r á n t i k ö t e l e z e t t -s é g r e n é z v e a f e n n e b b m o n d o t t a k t e k i n t e n d ő k i r á n y a d ó u l . 2 - s z o r j ö v ő r e n é z v e p e d i g c s a k m a g y a r á l l a m p o l g á r a l k a l m a z -h a t ó n é p i s k o l a i t a n í t ó n a k s i g y i d e g e n c s a k i s o l y f e l t é t e l m e l l e t t v á l a s z t h a t ó m e g , i l l e t ő l e g n e v e z h e t ő k ö z n é p i s k . t a n i t ó i á l l o m á s r a , h a i g a z o l j a , h o g y a m a g y a r á l l a m p o l g á r s á g o t m e g s z e r e z t e é s e l ő b b e n i á l l a m p o l g á r i k ö t e l é k é b ő l e l b o c s á t t a t o t t ; t o v á b b á , h a b í r a z o n k é p z e t t s é g g e l , m e l y M a g y a r o r s z á g b a n a n é p t a n í t ó k t ó l m e g -k í v á n t a t i -k . E n n é l f o g v a , h a n e m m a g y a r o r s z á g i i l l e t é k e s t a n i t ó k é p e z d é n é l n y e r t e v o l n a t a n k é -p e s i t ő o k m á n y á t , a l k a l m a z t a t á s a e l ő t t t a r t o z i k a z o n t a n t á r g y a k r a n é z v e , m e l y e k e z e n f e l ü l M a
g y a r o r s z á g b a n k ü l ö n ö s e n is k í v á n t a t n a k , v a l a m e l y i k m . k i r . á l l a m i t a n i t ó v a g y t a n i t ó u ü k é p e z d é b e n l e t e t t v i z s g á l a t u t j á n a k é p e s i t v é n y t m e g -s z e r e z n i , -s a z u t í n n é p t a n í t ó i o k l e v e l é t v a l a m e l y i k m . k i r . á l l a m i t a n í t ó k é p e z d e u t j á n t e e n d ő f e l -t e r j e s z -t é s s e l á l -t a l a m n o s -t r i f i c á l -t a -t n i " 3 . M a g á n n é p i s k o l á k f e l á l l í t á s a és f e n n t a r t á s a a h o n o s í t á s i r á n t f e n n e b b e m l í t e t t k i k ö t é s e k f e n n t a r t á s a m e l l e t t c s a k a z o u i d e g e n á l l a m p o l g á r o k n a k e n -g e d t e t i k m e -g , k i k e b e z v a l ó j o -g o s u l t s á -g u k a t a f e n n e b b i 1. és 2 . p o n t b a n f o g l a l t a k a l a p j á n i g a -z o l n i t u d j á k u g y s -z i n t é n e m e t a n i n t é -z e t e k n é l a r e n d e s t a n t á r g y a k t a n í t á s á r a c s a k a z o n i d e g e n á l l a m p o l g á r o k b i r a n d n a k j o g o s u l t s á g g a l , k i k e g y é b k é n t a m o s t e m l í t e t t e k h e z k é p e s t m a g á n i n t é z e t f e n n t a r t á s á r a i s j o g o s í t v a v o l n á n a k . M i -r ő l i s v a n s z e -r e n c s é m c z i m e d e t s z í v e s t u d o m á s v é g e t t o l y t i s z t e l e t t e l j e s m e g j e g y z é s s e l é r t e s í t e n i , m i k é p a k ö z i g a z g a t á s i b i z o t t s á g o k a t e g y i d e j ű l e g u t a s í t o t t a m . M i r ő l i s c z i m e d e t t u d o m á s és m i h e z t a r t á s v é g e t t a z z a l é r t e s í t e m , h o g y a z é r d e -k e l t n y i l v á n o s é s m a g á n n é p i s -k o l a i t a n í t ó -k a t a f e n n e b b i 1. p o n t b a n f o g l a l t a k h o z ' k é p e s t m e g f e -l e -l ő -l e g u t a s í t s a é s a r é s z b e -l i e -l j á r á s r ó -l a t e t t i n t é z k e d é s e i t e l ő t ü n t e t ő k i m u t a t á s t a f . é. m á j u s h ó v é g é i g t e r j e s s z e f e l k o z z á m a 2 . p o n t b a n f o g l a l t a k m e g t a r t á s á t p e d i g s z i g o r ú a n e l l e n -ő r i z z e .
— A k i s e l y e m t e n y é s z t é s c z é l j á b ó l s z e d e r f a m a g o t v a g y s e l y e m - b o g á r p e t é t k í v á n , f o r d u l j o n k é r e l m é v e l B e z e r é d y P á l s e l y e m t e n y é s z t é s e m e l é s e c z é l j á b ó l k i r e n d e l t m i n i s t e r i m e g h a t a l m a -z o t t u r l i o -z S -z e g -z á r d r a , a h o l f o j t o t t g u b ó k i s b e v á l t a t n a k m é g p e d i g : e l s ő o s z t á l y n a k 1 f r t GO k r . , m á s o d o s z t á l y ú 7 0 k r a j c z á r é r t .
•— K o v á c s Z s i g m o n d , v e s z p r é m i p ü s p ö k u r a s z e n t b é k k á l a i r ó m . k a t h . e l e m i n é p i s k o l a f e l -é p í t -é s -é h e z 5 0 0 f r t -é r t -é k ű -é p í t -é s i a n y a g o k a t s 3 0 0 f r t n y i k é s z p é n z - ö s s z e g e t , — v á z s o n y k e ő i g r ó f Z i c h y N á n d o r u r p e d i g , m i n t n é h a i g r ó f E s z t e r h á z y P á l ö r ö k ö s e i n e k g y á m g o n d n o k a 2 0 0 f r t o t a d o m á n y o z v á n , a v a l l á s é s k ö z o k t a t á s i m a g y . k i r . m i n i s t e r n e v e z e t t e k n e k e z e n s z é p é s h a z a f i a s t e t t ü k é r t e l i s m e r ő k ö s z ö n e t é t n y i l v á n í -t o -t -t a .
— G r ó f B r e u n e r Á g o s t n a g y b i r t o k o s a z e l i z i r ó m . k a t h . i s k o l a é p í t é s i k ö l t s é g e i h e z r é s z i n t k é s z p é n z b e n , r é - z i n t é p í t ő a n y a g b a n 9 0 0 f r t é r t é k k e l j á r u l t . M i i s a z z a l h o z a t i k k ö z t u d o -m á s r a , h o g y a v a l l á s és k ö z o k t a t á s ü g y i -m a g y . k i r . m i n i s t e r n e v e z e t t g r ó f n a k a n é p n e v e l é s é d e k é n e k e l ő m o z d í t á s á t c z é l z ó f e n n e b b i n e m e s t e t t e é r t és h a z a f i a s á l d o z a t k é s z s é g e é r t e l i s m e r ő k ö s z ö n e t é t n y i l v á n í t o t t a .
— P i l z e r S i m o n s z o l n o k i t i s z a v i d é k i h i t e l i n -t é z e -t é s -t a k a r é k p é n z -t á r i a l i g a z g a -t ó m e g b o l d o g u l -t é d e s a t y j a P i l z e r A n t a l n e v é r e 1 0 0 f r t o s a l a -p í t v á n y t t e t t o l y m e g h a g y á s s a l , h o g y a n n a k é v i k a m a t j a i t a s z o l n o k i i p a r t á r s u l a t e s t i i p a r i s k o -l á j á n a k -l e g j o b b ós -l e g s z o r g a -l m a s a b b t a n u -l ó j a é l v e z z e . M i is a z z a l h o z a t i k k ö z t u d o m á s r a , h o g y a v a l l á s é s k ö z o k t a t á s ü g y i m . k i r . m i n i s t e r n e
-120
K3©v e z e t t n e k e z e n h a z a f i a s á l d o z a t k é s z s é g e é r t e l i s -m e r é s é t n y i l v á n í t o t t a .
A nagym. vallás- és közokt. m. k. minister ur az országos tanitói n y u g d i j -alapból a következő segélyeket
enge-délyezte.
N é h a i T ó s z e g h i J á n o s s z t . - m á r t o n - k á t a i v o l t r . k a t h t a n i t ó ö z v e g y e s z ü l e t e t t F e h é r T e r é z i a r é s z é r e a z o r s z . t a n i t ó i n y u g d i j a l a p b ó l é v i 8 4 f r t é s 4 k i s k o r ú á r v á j a r é s z é r e e g y ü t t s z i n t é n é v i 8 4 f r t n y i s e g é l y p é n z t u t a l v á n y o z o t t .
— N é h a i T r n k a J ó z s e f a l s ó - z s a d á n y i v o l t r . k . t a n i t ó ö z v e g y e s z ü l . H l i n k a ( L u b e r e c z ) A n n a r é s z é r e a z o r s z á g o s t a n i t ó i n y u g d i j a l a p b ó l é v i 8 1 f r t n y i s e g é l y p é z t u t a l v á n y o z o t t .
— R a d i u s z k y G y ö r g y k r u s s ó i m u n k a k é p t e -l e n n é v á -l t r ó n i . k a t h . t a n i t ó é v i n y u g d i j á t 1 0 6 f r t 4 0 k r b a n á l l a p í t v á n m e g , a z e b b ő l a z o r s z . t a n i t ó i n y u g d i j a l a p t e r h é r e e s ő 1 0 0 f r t o t e g y -i d e j ű l e g u t a l v á n y o z t a .
— K o p e c z k i F e r e n c z K o m á r o m v á r o s i k ö z s . i s k , z e n e és é n e k t a n i t ó é v i n y u g d i j á t 1 8 3 f r t 3 31/ 3 k r b a n á l l a p í t v á n m e g , e b b ő l a z o r s z . t a n i -t ó i n y u g d i j a l a p -t e r h é r e e s ő é v i 1 0 0 f r -t n y i n y u g d i j a t e g y i d e j ű l e g u t a l v á n y o z t a .
— F o d o r M i k l ó s l o p a s s ó i m u n k a k é p t e l e n n é v á l t r ó n i . k a t h . t a n i t ó r é s z é r e a z o r s z . t a n í t ó i n y u g d i j a l a p t e r h é r e é v i 1 0 0 f r t n y i r e n d e s n y u g -d i j a t u t a l v á n y o z o t t .
— N é h a i G a r a y M á r t o n n a g y - c s e r k é s z ( a n y a i v o l t á g c s t . e v a n g . t a n i t ó ö z v e g y e s z ü l e t e t t 13og á r Z s u z s a n n a r é s z é r e a z o r s z . t a n i t ó i n y u 13og d i j -a l -a p b ó l é v i 8 4 f r t , és 4 k i s k o r ú á r v á j -a r é s z é r e e g y ü t t s z i n t é n é v i 8 4 f o r i n t n y i s e g é l y p é n z t u t a l -v á n y o z o t t .
— N é h a i K i s J ó z s e f n a g y - v á r a d i v o l t k ö z s é g i t a n i t ó ö z v e g y e s z ü l e t e t t D e p k n e r J u l i a é v i n y u g -d i j á t 2 3 3 f r t 3 3 l/ s k r b a n á l l a p í t v á n m e g , a z e b b ő l a z o r s z á g o s t a n i t ó i n y u g d i j a l a p t e r h é r e e s ő 8 4 f r t o t e g y i d e j ű l e g u t a l v á n y o z t a .