146 û O ( X ) o mit; fubinde veto fecundiil® validais adlisrefeeiw tes difficilius folvuntur , hinc uterus contra le-cuudinas contrahitur, liinc dolor pofthumus liane colic® a partu fpeciein coraponit, dolorem hunc poilenim ab hac caufa naturn , id omue tollet, quod lëparationem fecundinaram
facilitabit,.-Notanduiti hie eft, non licere quidem vi illata fecundinas aveliere, non licere digitis im-politis illas quafi deglubere, attamen proraoveri ilia feparatio poteft leviter attrahendo funiculum, tune temporis ubi dolor & conatus excludendi fe-cundinas adeft i vel vero licet etiam i mm ilia ma-nu , & apicibus digîtorum oppofitis non unquibus avulfionem jaminchoacam facilitate, &abfolverej Alia fpecies colic® poft partim eft a con-tufione rudi j feu ea contufio manu fafta fit, fi-ve illata inftrumento, ii partus fuerit difficilior,
diuturnior,
Colica liEc non ftatiin a partu e f t , fed aliquot horis poftea, liunt tunc periculof® inflam-madones uteri, etiam inteftinales,' vifeerumqùej gravis h®c colica eft, & f®penumero lethalis, &
omnem omnino andphlogifticum apparatum po-fcit, hinc emollientia ore & ano injieienda.
Alia poft partum colica obférvatùr> qu®
fébrem puerperarum fympcoma a. 3. 4- ftova primum die obfervatur, imo etiam ferius accediu Cognofcitur h®c colica fymptoma febris puerpe-rarum ex aliis fymptomatibus & charafteribus fe-brim puerperarum nocantibus, quam febrira to«
ties
o ( X X X > 147 tics in nofocomio anno priori vidimus , cujus edam vidimus gaftriearn originem ; pertinet h®c colica ad illas, qu® faburales appellautur, ad hi-liofas, putridas, pituicofas*
Methodus medendi eadem convenit, qua ipfi febri puerperanun opponitur.
Notandum eft : nullam puerperatfl effe absque dolore cnlico omniprorfus, hinc non fem-per medicinára faciendam effe omni puerfem-per® do.
lores colieos quosdam habend; etenim primo fe-cimdin®, dein grumi fanguinis loehialis per vices ute.ro expelluntur doloribus ejusmodi, qui quo-dam modo dolores partus smulantur, verum ta-rnen hic medicinám non pofcunt, niíi exacerbati fint, nil! feroces évadant, plerumque hi conlue^
ti puerperalem dolores a partu mites funt cou-tinui , fed redeunt per interval!* , etiam dies, proue longius a partu provehuutur, rarius
acce-dunc absque magno ineoinmodo, deiude. dolores hí femper ftipanrur expulfione corporis, cujus-dam alieni , grumi videlicet fanguinis coagulati loehialis, atque hos dolores puerperalem ordina».
rios nec fopire poQumus, nec etiam convenit p
eosojue nofeimus ab aliis colieorum dolorum l'pe-ciebus, ex charaéleribus paulo ante diriis , &
allads*
Alia colic® fpecies fpasmodic®, quam eo*
Ijcam pirionura appellant*
Co lka picíomm , varia nomína ford ta eft, olim precipue, etenim ab aliquibus dicebatur
co-li 2 co-li?
348 ©(X)°(X)°
lica fcorbutica, a plerisque aliis vero eon vu lii-v a , com circa annum 1639. in agro diclo Vien-nenli ferine epidemice graffaretur eolieu qu®dam, ea primum appellari cepta eft colica piófouum, quemadmodum authores different in ipfo htijus colic® nomine, fic etiam diveriimode opinantur circa ejusdem caufiis. Magni f. de Haen inter cau-fa s recenfet venena cau-faturnina, febres male cura-tas, acrimoniain humorum in hypochondriacis &
fcorbuticis, menüum, lôchiorum, & tranfpiratio-nis fuppre/fionem, iram frequentem , frequenter fuppreffam , ufum Vrum v i t ® , vinorum acido-rum,. fermentantium , perfrigerationem frequen-tem corporis, & diuturnas & fréquentes alvinas pbftruttiones ; alii quidem non negant , colieas ab omnibus hifce caufis poffe provenire, attamen id affetunt, illám- colicam a plumbatis produólara, elfe mo rhu m fpeciíicum & fui generis, quem nul-la liucusque caufa pr®ter plumbum produxille fuerit obfervata, & colicam faturninam vere pi.
éfavienléni debere appellari.
Miffa disquifitione de caufis colic® pitto-num videndum eft, qui potiiFimum pecculiariliac colica laborent ; ®grotaut hide pittores , atque ii maxime non omnes, fed qui utuntur pigmentis faturninis , dein ®grotant maxime inde illi, qui pigmenta h®c conhciunc operarii, laborant figu-li, fed illi tantummodo, qui operam dant vafis incruftandis lychargirio, vel potius operarii fi-gulornm, qui adhibentur ad lycliargiriuni in pol-linem conterendum, laborant inde politores, qui poliunt mediánte quadam rota ftannea , plumbea aut admifta aliqua portioné plumbi, laborant
in-de
o O C O o 149 de pliarmacopíei, qui plumbata varia ratione tra-.riant, ubi vel pulveres hauriunt, cum plumbata
iu polinem reruut, vel vero ubi plumbum in va-pores refolutum in conficiendis emplaftris ore ac-cipiunt, ffigrotant ex colica faturnina illi , quire-mediis ex íaturnino confettis utuntur.
Novimus apud chinenfes facliarum fatur-ni, & univerfim plumbata remedia magno in ufu effe, an etiam frequens fit ibi h®c colica ignoro íi non fit, eerte folummodo ideo non erit , quia non fatis magnas plum bi dofes accipiunt; plumbo vim refrigerantem adfcribunt, & etiam fcopo re-frigerante, uti nos nitrum exiguas dofes pnefcri-bunt, fed novimus iu variis antiquis difpenfato-riis plumbata remedia laudari ad gonorhsas inve-teracas coniprimeudas.
Certiffimum eft plumbum agere in fyfte*
nia uropoëricum, tefticulos retrahi, rotari, retra-in penem , conftrretra-ingi penem , & urretra-inam mretra-inui, ftranguriofam fubinde mitti, fubinde vero peni-tus fufflaimiiatur.
In ufu quoque plumbata remedia fuere ,
&apud aliquosadhue funt , ad fanaiidos albos fluo-rés fœminarum pertinaces, item ad exftinqueiidam venerem, ad involuntarias noriurnas poilutiones fiftendas, & ut loquiamanc, ad fernen exftinquen-dum, etfi mea opinione h®c nihil poffint efíice-re, nifi eatenus, & ea quantitate aífumantur, ut partium ad generationeni faciendum qusdam qua-fi paralylis fequatur. Adhibëbatur,, hodieque a multis miuus peritis adhibetur facharutn faturni,
vel alia pîumbata remedia ad indueendam fterilí-tatem; novimusin ruffia morém huné ofctinere, vel inter plebeculam, ut illius nationis meretricul®
plumbata accipianr, ad obtiuendam ut fibi perfna-dent, vere vel falfo flerilitatem.
In ufu quoque fuit faturnus ad fudoresnq, éluruos colliquativos comprimendos, ad comprí-mendas colliquativas phthyficorum diarrhaeas eo fine adhibebatur, ut alvi fluxus fupprinaatur, cum fciatnus vix pertinaciorem alvi obftruólioneui oh-fer vari, quam ilia eft, qu® ab allumtú faturno pro-venir.
Remediis quibusdatn antiphlogifticis pîum-bata mifcebantur, fed contingit, ut fubinde plum-bum intra corpus ingeratur mediante vino adul-terate , novimus enim vinum, vina acida, aufte-r a , acidiifiina eduleoaufte-raaufte-ri poffe adjeaufte-rio pltnubo, hiac fiepe contingit , ut integr® communitates, mouaíteria hac colica pidlonum fuerint compre-henfa, cum omnes eodem vino ufu eíTent; íed&
butyruni fubinde adulteracuradmixta ceruíÍa, qu®
fuo pondéré május pondus butyrq conciliât, &.
május pretium. .
-Videamus jam antequam ad díverfas m e-thodus explicandas aggrediamur, pleraque hujus colic® íymptomata , qu« in 11. Tomo radonéin medendi legi pollunt.
Cura varia eft, íi omnes methodos ab om-nibus hucusque aurioribps faltem plerisque ufur?
patas cönfideremus»,
o O O i f i I, Methodiis erit applicanda , methodus
draftica, IL methodus involvens, III. eceoproti-ca, I V , erit methodus nerviua,. V . methodus ten-tans banc colicam, per qusedam fic difta l'peeiii-ea, V I , methodus erit narcotica, VII, methodus
ex qpibusdam aut plerisque hic nominatis, &re-cenütis cornpofita.
Videamus jam omnes hafce VII. méthodes, quid boni; quid mali-fecum ferant, & ubinamLo-corum cuilibet uietjiodo locus fit affignandus. / Primam methodum dixi draftieam : drafti-ca ha>c methodus ingerit etnero- drafti-catarftidrafti-ca, eaque non qualiacunque, led graviora, violentiora, &
dofibus quadruplicatis, H®c methodus eum 1'co-pum habet , ut venenum faturninum valide ad.
hairens intellinis & ventrieulo valida quoque Sc magna vi excuciatur, hinc magnas tartari emeti-ci doles daut , fcamoneum, jalappam , gumi gottam aliaqua». Verum tamen Inee methodus fo-la, colicam hanc lion ftercoream, non biliofam, nonputrtdatri, fed ftteurninara, & çertofatuimnam certo etiam reddit graviorera,
Q.uod catarftica concernit," id verum eft alvum rariífime referari, faltéra in morbo gravio-ri, purgantia h®c graviora in emeciea transeunt,
& fpasun inteftinorum ab hoc ftimuío
remedio-|um acçedat ad ftimulum veneni, fpasmi iiiquam fieviores fiunt, dolores graviores.
Hinc methodus potenter evacuans fok ut alias coliças fubinde pucridas fanat, biliofas
nem-pe,
p e , ftercoreas , ortas a materia putrida. Sic ta.
men certe hanc nunquam fauat , fi confier earn vere faturninam, non ergo ullius elfe ufus eva-cuantia remedia, verum idaíFero, evaeva-cuantia h»c in initio morbi & dirette qua remedia antifa-turnina non convenire. Inferius dicam , ubi re-mediorum horum draílicorum locus efFe poffit, &
quibus fub conditionibus.
IÎ. Methodus efteccoprotica, abftinet hac methodus a drafticis refinofis purgantibus. & eme-ticis; rem omnem h®c methodus conficere folet,
•fero lattis, càffia, tamarindis, falibus inediis, fa-le amaro , mauna., & enematibus, H®e metho-dus in morbo leviori fœpe numero fatisfacit, ma-teriem enim blande involvit, & absque turbisin-cidit, & educit, verum tarnen cert® exftant
ob-l'ervationes, experimenta certa, leviorem folum modo gradum, neutiquam majorem curari poll'e, inferius dicetur, quandonam eccoproticis locus
•fit, & quem in ufum poffint adhiberi.
HL Methodus eft involvens , prsfcribit k e , oleofa varia, mucilagiues , decotta mucila-ginofa, pr®terea adhibet enemata emollientia, po-tiffimum ex feminibus lini, fœnugrsci, adhibet etiam V . S . , adhibet balnea ,, femicupia , vapo-res, pnecipue clysma vaporum a clariff. Tiifoto adhibitunv, ubi vapores aqu® tepid® intra anum immittit, verum tarnen & leviffimus folum modo, morbi gradus fanatur hac ratione,
H®c in morbis indolis fpasmodic® quidem indicantur, quatenus fibras nimium tenfas, &
ir-
rita-© i X > ( X >
ritatas, ci'ifpatasque relaxant, verum tamen fi fo-la fint, íi morbus graviorík, hxc fofo-la neutiquam fufliciunt.
I V . Methodus. eíl nervina, five autifpas-modica, qu® pr®fcribit olea varia , aromatica, fiillatitia, prasfcribit aquas aromaticas, acida mi-neralia dulcifieata, gumiferulacea, mofehum, ca-lloreum, fuccinnm, camphoram, myrrham.
H®c ore aífumi debent, h®c etiam per mó-dúm friéliouum, h®c itidem adhibentur in feutis ílomachicis, verum etiam h®c remedia colicas graviores raro fanant, aut nunquam, profunt po-tius contra quasdam colic® faturnin® effeólus, contra paralyűm faturniüam.
V . Methodus eíl fpecifica » vel illa me-thodus quam aliqui agnofeuntquafi fpeciiicaro.-ad-hibent antimonium crudum,. aliiejusdem qusdam prsparata : fulphnr v. g. auratum. antimonii, alii remedium invenire volunt in fioribus fiilpliuris, alii in alumine per os allumto, verum tamen nul-lum remedium eíl inventum, quod hoc titulo fpe-cifici pofiit fubire. .
V I . Methodus eíl narcotiea, h®c morbum aggreditur largis & repetitis opii dofibus, h sec ratio medendi fepe votis refpondet, fpasiöos enim a plumbatis induólos potenter Col vit, fibras iate-ílinorum ítupidas reddit, easque relaxat, ut mi-nus pofiit plumbum in fibras inteftinorum agere, hinc foluto inteftinorum fpasmo pertinax alvi ob-ílruólio fponte ceflat, cellát & vomitus fubindeSl
Ü ( X) oC X) G
& enormes abdominis crueiatus, verum tamen &
hase nietliodus multis íncommodis ftipatur, nam f.
quidam funt, in quibus plus faturnus valet irri.
tando & fpasmos iuducendo, quam opium eosdem folvendo , & II* in colica faturnina multa occur-nuit, qu® largiorem prœcipue opii dqfim contra indicant, ut id pofterius vídebimus,
VII. Tandem mecbodos eft qu®dam compo-rta ex omnibus hi fee hucusque enaratis , ita qui, dem ut modoeneniaia, «Stapparatum ornnem emol-lieutem adhïbeant, modo purgantia, modo emeti-ua in eodem homine eodem in morbo, modo etiam interponano opiatat. .
Priusquam methodumdeterminemus, prius videndum eft genus morbi, & varia ejusdem cum' » aliis complicatio. A d pervidendum morbi genium 1 I, notandum eft, Scilicet quod plumbum maxi- j me in primas vias delatum forma pulveris, item I forma vaporis, ubi materies plumbata per vapo- I res in altum elevata, ore liaufta, faliva irretita j deglutitur, Iii ne effe prsecipue morbi fedem in I ventriculo, & iuteftinis. Notandum II. nocere I plumbum, non tantum intra primas vias receptum, f fed etiam probabilius receptum intra pulmones, ; hinc etiam ibi, utut forte.minus quam in primis viis 1
videntur nocere, 1,1
Qu®ftio hodiedum, inter auriores agita-tur, an plumbum externe applicatum ejusmodi efi feftus «que poffit producere ; inter recentiores anglorum obfervatiouesmult® exilant, qu® iniio-enum plumbum extern! nfum denionftranf, etiam f
ali® I
© e o o c o © m all® exilant, qua» vim ejus deleteïiam vídeütur
deinofiftrare, etfi plumbum tantum externe fuerit applicatum, Credo ufum externum, plumbi aut nunquam aut rariffime eíFenocivum; id ex eo de-duct), quod dofes plumbi non ir*.liocres ore...as.
i'unit® foepe numero adeo fmt innoxi®, quod plum-bum affuniptum non noceat, nifi largius alFuma-cur, hinc vim ejus exiftimo non adeo deleteriam eiFe, ut plumbum externe applicatum pofiit mor-bos producere. Notandum 111. eft, plumbum age-re in fibras mufculaage-res inteftinorum * pr®eipue
vim mufculafein irritabilitatis, partim nimium tendendo , & demum etiam poil liane nimiam in-teiiüonem , illas peuitus elidendo , deftruendp-que. Notandum IV. plumbum ore affuintum pie-ruinque percinaciffimas alvin-as obftruttiones ill-duoere, ita ut alvus primo immorigera, dein pe»
nitus claufa, fit nmlcis f®pe diebus, ex.qua obler-vatióue id fequitur :; f®pe numero cum colica I'aturuina alias, aliarum videlicet fpeçierum co-licas conjungi, videlicet colieas ftercoreas, ob id folum, quod alvus diutius maneat obftrutta, h®c obfervatio magni momenti eft, quod plerum-que non folum agamus contra conipofitam , nem-pe itercoreara. Notandum V . eft, plumbum con-tiuuo laçeffere inteftina, & ventriculum conti-nuo lacellitu, & vellieatione affidua fyftetnatis ga-ftriei, huraores gaftricosfeceruicopipfiffimos, bi-îem pr®cipue copiofms fecerni pr® reliqqis hu-moribus, hinc qui colica faturn.ina laborant , fi-mul exhibent fymptomata colic® biliof® , omnes qui colicam faturninam habenc ore amaro font, vomunt jiava, viridia, sruginofa, jinguarn exhi-bent biliqfam, ita quidem nt colica faturnina 1'®«
pe
1 5 5 o ( X ) o ( X >
pe habita fie pro fimplici biliofa , & vice verfa colica biliofa pro faturnina, melius diceremus co-licam biliofam cum faturnina conjungi. Notan-dum VI. e f t , curaco licet morbo fatuniiuo relin.
qui tamen muSifarios sjusmodi effeitus.
Efferius colic® faturnin® hi funt. Para-lyfis artuum iuferiorum , fed maxime fuperiorum, rheuma chronicum, etiamlî curati ex colica per-fefte fine, nihilominus diuturnis articulorum do.
loribus infeftantur per intervalla redeuntibus.
Alius colic® effettus e f t , aftma pertinax fpasmodicum, etiam humorale , foius colic®
fa-turn in® eíFeétus. - . Cum plumbum agat ín vias urinarias, hinc
alius »hujus colic® efFetfus eft hydrops , etenira inVerius liquidh urinalis m'otus facit prohibitam Tecretionem, & excretionem uberiorem urin» 5
ita ut urinis fubfiftentibus hydrops oritur.
Alius efferius colic® faturnin® eft diutur-ria alvi difficultas, reftitans »per • omnem omnino
vitam, ft enim colica diutius duraverit, tunc in.
squales inteftinorum amplitudines confequuutur, ita ut inteftinum alicubi peramplum fit, in aliis vero locis» conftririiilimum, quod varios & diu-turnos per intervalla récurrentes dolores colicos eíheit, & chronicam iuemendabillem alvi diffi-cultatem,
Ad'efFectus colic® fatnrnin® pertinet di-fpofirio animi pecculiaris, curata colica per pm-nem
°(XXX>
I)Tnem vitám non emend an da, icilicetafpeftusq.ua-li maniacus ; & fubtrifte quid.
Hinc ut apta cura fiat, debemus videre, L quid colica faturnina fibi remedii pofcat, II.
qusenam remedia debeant adhiberi contra illasqu®
cum colica faturnina plerumque complicantur, &
demum III. qusnam remedia adlúbeuda fint con-tra colic® reílitantes effeftus.
Explicat® funt gu®dam propriétates, &
fymptomata colic® faturnin®, pervenimus ad cu-ram qu® réfpicere debet - imprimis colicam
fa-• turninam folam, alio morbo nou eomixtam, IL refpicere cura debet alias colicas fimul plerum-que comixtas, & deniplerum-que III. effeftus poíl mor-bus faturninum obfervari folitos.
Colica ipfa faturnina fi fola fit petit I. re-media, irritatas fibras & fpasmos fopientia, vi-delicet emollientia, invifceantia, mucilaginofa, hinc clysmata emollientia, oleofa, clysma vapo-rum, ubi vapor ®qu® intra anum immititur Tiffo-ti exemple eodem fcopo emolíiente, fibras irrita, tas crispatasque relaxante , conveniunt balnea, femicupia, cataplasmata ad totuin abdomen, qu®
quidem omnia remedia inter palliantia tantum per-tinent, aut faltem leviora; multis oleofi hauftus in ufu funt, qui quidem infigniter emolliunt, in-vifeant, led ob rationetn inferius dicendam forte rarius conveniunt, gumi arabicum aut aqua fim-plici folutum, aut folutumin lafte, pr®ter emol-lientia & invifeantia externe , interneque adhi-benda.
UK
Altera indicatio eil fpasmos non foloraré-laxantihus, fed etiam uervinis & narcoticis fo-pire, potenciffimum remedium folvens fpasmos fopietis, eft opium, quod non folum tnenrem fal.
lit, ut dolorem alicubi exiftentem non fentiat, fed reipfa irritâbilitatem ad aliquot faltem tem-pus minuit, aut penitus fufpendic, ita quidem, ut etfi adfit irritans ftimulus, is tamen ineflieax lit, mínusque potens in irritabilitatem ranfeularetn aiiquo tempore fuflaminatam; quodii fpasmusve.
hemeiltiffiir.us fit totius abdominis, ita Ut apo-ploxia aut infultus epilepticus immineat, hine pramiffa largiori V . S. opium omnimodo iudica-tur, etenim ad remedia fpasmos fopientia , fed potius fpasmos tantum modo palliantîà etiam V.
S. pertinet; iildicántui preterea potus multi, qui spfi fun cop;a venenum iaturninum éílervant, lib indieantur evacuantia, plerumque enim non Inf-fieit enervate, involvere, emollire, lb pi re, fed reipfa hie ftimulus faturninus ore & alio enerva-ri debet*
Notandüm itidem eft, etîamfi feriu? eva-cuantia dentur, iis tamen nunquam diutins infifte-re debeinfifte-re., fed mox infifte-rectirinfifte-rendum elle ad nainfifte-reotf ea, & opiata. Circa evacuationes ea (biennisre-gula ufum habet, ut finita primum evacuatione, nareotica dentur, tandem pr® omnibus hifce pr®«
ftitis eonveniunc roborantia, liervina , uc fuffo*
cat® dolore evacuato ftimulo faturnmo debitus
de-nuo vigor inteftinis refticuatur. • Inter nervi ná célébra riora recenfentur hoc
in cafu gumi ferulacea, caftoreum, mofchus, cam-pho.
phora, cortex peruvianus vel fok atnaricantia , lisec prsecipue locum habent in colica faturnina, fi ea fola fit, qualis tamen plerumque non eft, aut vix unquam elfe folec 5 etenim multa fœpe coîluvies biliofa adeft, cum nullus colica fatur-nina laborét, qui fîgna biliofiffima fimul non^ex-liibeat; cura alvus in plerisque faltem pauciííimis excepris pertinaciter fit obftrufta, hic multa an-tiqua fcybalofa ftercorea, colleéta funt, ut idcir»
co prster ftimulum facurninum & b i l i o f o m , fti-iDulum etiam habeant ut ita dicam fteccoreum, ut plerumque colica íatumina comixta fie cum biliofa & ftercorea,
-Htec res multam fepeüumero in eura diííkuL tatetn facit, cum, qu® ipfa colica faturnina exigir, biliofa & ftercore averfetur, etenim colica bilio-fa & colica ftercorea opium raro aut ruraquam.
fldmittit, cum e contrario ejus petat largiorem tifum colica faturnina, fed pvster has duas do-licas tertium fubinde áccedic quot morbum diffi-cillimüni facit , nempe fi aut aeriof adfit bilis, fiercora paulo acriora, fiipfa colicafaturriinadiu-tius jarh duraverít, fi éger jiivenis cétefoqüiii fit, multo & phlogíftico donátus fangmirie, tune ikpeuumero tertitim quid, infkmmatorium quid ac-cedit, ut idcircb & agendum habeamtts cum co-lica faturnina cum aeri biliofo, & cum enteritico quodam fymptortiate ; h®c res difficiliotein idcic*
Co curarionem laCit quod opium vix non penituá omitti debeat ftante hoc fymptomate inflammato-rio, qiiod etiam evacuationes five peralvum, fi.
ve per vomitum faeiendiè debéánt aliquantum
co-hibei'i, 1 .