D r . F U TÓ J Ó Z S EF főiskolai a d j un kt u s :
A F Ö L D R A J ZI S Z A K D O L G O Z A T Í R ÁS N É H Á NY K É R D É SE
A z 1 9 5 5 - b e n k i a d o t t T a n t e r v é r t e l m é b en a M ű v e l ő d é s ü g yi M i n i s z - t é r i um e l r e n d e l t e , h o g y az 1 9 5 7 — 5 8 - as t a n é v t ől k e z d v e a p e d a g ó g i ai f ő i s k o l á k on m i n d e n h a l l g a tó v a l a m e l y i k s z a k t á r g y á b ól k ö t e l es s z a k d o l - g o z a t o t í r n i.
A múlt évben végzett 45 földrajz-szakos hallgató közül tizennyolcan írtak tan- székünkön szakdolgozatot. A munkák általában megütötték a kívánt mértéket, közülük egy, mind terjedelemben, mind tárgyválasztásban, mind az anyag feldol- gozásában messze túlhaladta a szakdolgozati kereteket, és csak, két mu nk a volt gyenge. A főiskola történetében először volt kötelező ilyen nagy lélegzetű szakdol- gozat megírása. Előzetes tapasztalatokra ezért nemigen támaszkodhattunk, és sok nehézséggel kellett megküzdenünk. Sok hibára a munk a közben jöttünk rá, köztük sok olyanra, amelyet m ár az idő rövidsége miatt egyáltalában nem. vagy csak rész- ben lehetett javítani.
A s z a k d o l g o z a t í r ás k ö z b en f e l m e r ü lt n é h á ny k é r d é s s el s z e r e t n ék i t t általánosságban f o g l a l k o z n i , d e n e m k í v á n ok a z e g y e s m u n k á k r ól k ü l ö n- k ü l ön é r t é k e l é st a d n i .
A s z a k d o l g o z a t o t k é s z í t ő h a l l g a t ó k k al v a ló f o g l a l k o z ás n e h éz és f e l e - l ő s s é g t e l j es m u n k a , h i s z e n m i n d e n k i e l ő tt v i l á g o s, h o g y m i l y e n ó r i á si j e l e n t ő s é ge l e h e t a f e l n ö v e k v ő p e d a g ó g us n e m z e d ék t o v á b bi m u n k á j á r a, e n n e k az e l ső s z á r n y p r ó b á l g a t á s n a k. T a l án a s z a k d o l g o z a t a d i n d í t é k ot e g y i k - m á s i k n ak a r r a , h o g y a t a n í t ás m e l l e t t k o m o l y t u d o m á n y os m u n k á- v a l i s f o g l a l k o z z é k.
1. A s z a k d o l g o z a t i t é ma k i v á l a s z t á sa
K ét k é r d é s re k e l l m i n d j á rt e l ö l j á r ó b an f e l e l n ü n k: mikor és mit a d j u n k k i s z a k d o l g o z a t i t é m á n a k. A z e l s ő re k ö n n y en f e l e l h e t ü n k. A d j u k k i a t é m á k at a harmadik félév elején. N e m k o r á b b a n, m e r t az e l ső é v b en k ó s t ol c s a k b e l e a h a l l g a tó a s z a k t u d o m á n y o k b a, és d ö n ti el, h o g y a k é t, e s e t l e g h á r om s z a k t á r g y b ól ( b i o l ó g u s o k n á l) m e l y i k b ől v á l a s z t ja a t é m á- j á t. A z e r ő s e bb v o n z ó d ás t e r m é s z e t e s en e g y é vi t a n u l ás u t án m ég m e g - l e h e t ő s en f e l ü l e t e s. L e g t ö b b s z ör n e m a t u d o m á n y, h a n e m az e l ő a d ó s z e - m é l y e, e g y é n i s é ge a d ö n t ő e b b e n a k é r d é s b e n. É p p en e z é r t, h a a I I I . v a g y I V . f é l é v b en v á l t o z na a h a l l g a tó e b b e l i v é l e m é n y e, és a f ö l d r a jz s z a k d o l g o z a t h e l y e t t n a g y o b b k e d v e t é r ez r a j z v a g y t ö r t é n e l m i, n ö v é n y- v a g y á l l a t t a ni v o n a t k o z á s ú t é ma k i d o l g o z á s á r a, m i n d e n s é r t ő d ö t t s ég n é l-
k ül e n g e d j ü k, h o g y a h a l l g a tó a m á s ik t a n s z é k en k és zí t se el s z a k d o l g o - z a t á t, h i s ze n az e r ő s z a k k al m e g í r a t o tt d o l g o z a t b a n ú gy s e m l e n n e t ú l s á- g o sa n sok k ö s z ö n e t.
A m u n k a t é m á j á n ak a k i v á l a s z t á s át a n e g y e d i k f é l é v re h a l a s z t a n i m ár n e m l e n n e h e l y e s , m e r t k e v és i dő m a r a d n a a do lg oza t m e g í r á s á r a. A m á s ik k é r d é s r e, t e h át a s z a k d o l g o z a t témaválasztására s o k k a l n e h e z e b b a f e l e l e t e t m e g a d n i . A t é m á k at á l t a l á b an k ét c s o p o r t r a o s z t - h a t j u k . Az el s ő be azok t a r t o z n a k , a m e l y e k e t e l s ő s o r b an irodalmi mun- kák áttanulmányozása alapján, t e h át í r ó a s z t a li m u n k á v al t u d a h a l l g a tó m e g o l d a n i . I l y e n p é l d á ul a m e t e o r o l ó g i ai v o n a t k o z á s ú t é m ák jó r é s ze ( p é l d á ul az 1954. év i d ő j á r á si r e n d e l l e n e s s é g e i, E g e r 1955. évi i d ő j á r á s a ), v a g y e g y éb n a g y á t f o g ó f ö l d r a j zi v o n a t k o z á s ú és m ár az i r o d a l o m b a n j ól f e l d o l g o z o t t t é m a k ö r ök (a T a p o l c a i - m e d e n c e , a Tisza v í z j á r á sa és sz a- b á l y o z á sa stb.). E z e k k i v á l a s z t á s á n ál a t a n ár m i n d i g l e g y e n f i g y e l e m m e l a h e l y i k ö n y v t ár a d o t t s á g a i r a, m e r t h i s z e n a h a l l g a t ó k n ak s e m i d e j ü k, s e m p é n z ük n i n c s a r r a , h o g y h o s s z a b b i d őt t ö l t s e n ek a S z é c h é n yi v a g y az E g y e t e m i K ö n y v t á r b a n. A z első é v b en i l y e n n e h é z s é g re n e m g o n d o l - t a m eléggé, és az i r o d a l m i f o r r á s ok e l é g t e l e n s é ge m i a t t k e l l e t t m e n e t - k ö z b en n é h á ny s z a k d o l g o z a t t é m á j át m e g v á l t o z t a t n i, a m i s e m m i k é p p en s e m h el ye s , m e r t a h a l l g a tó e s e t l e g e s e l k e d v e t l e n e d é s é re v e z e t , h i s z e n sok m u n k á ja „ v é sz k á r b a ".
Az e b b e a t í p u s ba t a r t o zó s z a k d o l g o z a t o k a k e v é s b é i g é n y e s e k. Igaz.
h o g y a h a l l g a t ót a t á r g y ra v o n a t k o zó i r o d a l o m a p r ó l é k os és t ü z e t es á t t a n u l m á n y o z á s á ra k é n y s z e r í t i, d e az e g y é ni k u t a t á s on a l a p u ló m u n k a b e l ő le m a j d n e m t e l j e s e n h i á n y z i k. E z é rt c s a k összegezést, l e g f e l j e b b új s z e m p o n t o k s z e r i n t i c s o p o r t o s í t á st e n g e d m e g . E z e k e t a s z a k d o l g o z a t o k a t s z o k t ák v á l a s z t a ni azok a h a l l g a t ó k, a k i k n e m v o n z ó d n ak k ü l ö n ö s en a f ö l d r a j z h o z, d e m e r t k ö t e l e z ő a s z a k d o l g o z a t ír ása, ú gy h iszik , h o g y i l y e n f é le m u n k á v al s z e r e n c s é s en m e g t u d n a k bi r k ó zn i.
A m á s o d ik c s o p o r t b a az egyéni kutatáson alapuló ki s t áj t e r m é s z e ti és g a z d as á gi f ö l d r a j zi l e í r á sa ( p é l d á ul B é l a p á t f a l va i p ar a , B á b o l n a p u s z ta m o n o g r á f i á j a) és a f a l u m o n o g r á f i á k, t e l e p ü l é s f ö l d r a j z ok t a r t o z n a k . E z ek t ö bb s z e m p o n t b ól is e l ő n y ö s e b b ek az előző t í p u s n á l. A r é s z l e t es i r o d a l m i g y ű j t ő m u n k át i t t f e l t é t l e n ül k i k ell e g é s z í t e ni e g y é ni k u t a t á s s al is h i s z e n a l e g ú j a b b, k ü l ö n ö s en g a z d a s á g f ö l d r a j zi a d a t o k r a n e m f og t a l á l ni m e g f e l e lő i r o d a l m a t . Sőt, sok e s e t b e n az is e l ő f o r d u l, h o g y az egész a n y a - g át m a g á n ak k e l l ö s s z e g y ű j t e n i e, m e r t a f e l d o l g o z a n dó t e r ü l e t t el e d d i g m ég s e n k i s e m f o g l a l k o z o t t .
Mi v el a h a l l g a t ók t ö b b s é ge s a j át f a l u j a m o n o g r á f i á j át í r j a, m ár az i r o d a l m i a d a t g y ű j t és u t án v a g y k ö z b en is n a g y ü g y b u z g a l o m m al és l e l - k e s e d é s s el l át h o z zá a h i á n y z ó a d a t o k b e g y ű j t é s é h e z. E g y i k - m á s ik a n y a g - r é s zt o l y a n a p r ó l é k o s an is f el d o l go z za , a m i e s e t l e g m ár t ú l h a l a d ja a s z a k - d ol go za t k e r e t e i t . I l y e n e s e t b e n a t a n á r n ak k e l l f i g y e l m e z t e t n i e a h a l l g a - t ót, n e h o g y az e g y i k a n y a g r é sz t ú l r é s z l e t e z é se a m á s ik r o v á s á ra m e n j e n . A m o n o g r á f i ák sok e s e t b e n o l y a n r é s z l e t a d a t o k at is t a r t a l m a z n a k , a m e l y e k e d d i g m ég n y o m t a t á s b an n e m j e l e n t e k m e g . í gy e s e t l e g f o r r á s- m u n k a k é nt is f e l h a s z n á l h a t ó k. A n a g y o b b k ö z s é g e k n él v á l a s s z uk k ü l ön a t e r m é s z e ti és a g a zd a s ági f ö l d r a j z o t, n e h o g y a t ú l s á g o s an n a g y a n y a g
m i a t t cs ak á l t a l á n o s s á g b an m o z o g j o n a s z ak d o l g o z a t . V a g y h a e g y f a l u k i u g ró v a l a m i l y e n n ö v é ny t e r m e s z t é se t e r é n, a k k o r m ég é r d e k e s e b b, h a e n n e k az eg y n ö v é n y n ek a t e r m e s z t é s é v el f o g l a l k o z i k a m u n k a ( p é l d á ul C s á ny d i n n y e t e r m e l é s e, V e r p e l ét s z ő l ő t e r m e s z t é se stb.). H a a k ö z s é g b en o r szá g os j e l l e gű ü z em v a n , e r r ől is k é s z ü l h et a s z a k d o l g o z a t (a s a r k a d i c u k o r g y á r, B é l a p á t f a l va i p a r a stb.).
Ez a d o l g o z a t t í p us n a g y s e g í t s é g et a d a s z ül ő f ö ld m e g i s m e r é s é re és i n d í t é k ot ad a k é s ő b bi m u n k a h e l y t e r m é s z e ti és g a z d a s á gi f ö l d r a j z á n ak f e l d o l g o z á s á ra is. E z e n k e r e s z t ül a h a z a f i a s n e v e l és e g y i k f o n t o s e s z k ö- z é v é v á l i k. A t á j b an az ö s s z e f ü g g é s ek m e g k e r e s é se jó a l k a l m a t a d a m a t e r i a l i s t a s z e m l é l et k i f e j l e s z t é s é r e. A g y ű j t ő m u n k a s o r án az e m b e - r e k k e l és a g a z d a s á gi é l e t t el való k ö z v e t l en k a p c s o l a t a a po li t ik a i n e v e - l é st segí ti elő, h i s z e n l é p t e n - n y o m on k ö z v e t l e n ül t a p a s z t a l h a t j a f e j l ő d ő s z o c i a l i z m u s u n k n a g y e r e d m é n y e i t. A m ú l t t al v a ló ö s s z e h a s o n l í t ás p e d i g i s m ét cs a k a h a z a f i a s n e v e l é st s zo l g ál j a.
E n n él a d o l g o z a t t í p u s n ál n a g y n e h é z s é g et j e l e n t a t a n á r n ak a m u n k a e l b í r á l á sa és f ő k é p p en az a d a t o k h i t e l e s s é g é r ől v a ló m e g g y ő z ő d é s.
M i n d k ét t í p u s ú s z a k d o l g o z a t n ál a t é m át k ö lc sö nös m e g e g y e z és a l a p - j án a h a l l g a t ó k k al e g y ü tt v á l a s s z uk ki, és a m u n k á v al k a p c s o l a t o s n e h é z- s é g e k re e l ő re f i g y e l m e z t e s s ük ő k et. H a e r e j ét m e g h a l a d ná a s z a k d o l g o - zat, p r ó b á l j uk a r r ól a t é m á r ól l e b es z él n i, v a g y a z on b e l ül e g y r é s z l e t- t é ma k i d o l g o z á s á ra r á b í r n i.
2. A d a t g y ű j t és
A t é ma m e g v á l a s z t á sa u t án a f e l a d a t m e g o l d á sa k ö v e t k e z i k, a m e l y - b e n a t a n á r n ak n a g y m é r v ű se gí t sé ge t, i r á n y í t á st k e l l a d n i a .
M i l y e n l e g y e n ez a se gí t sé g? S z e r i n t e m a l e g j o b b , h a az első k é t- h á r om ó r án közös foglalkozást t a r t u n k v a l a m e n n y i s za k d ol g o zó h a l l g a - t óv al, a m i k o r is az adatgyűjtés á l t a l á n os s z e m p o n t j a i t i s m e r t e t j ü k. A k é r d é s es s z a k d o l g o z a t h o z először a r e n d e l k e z é s re ál ló irodalmat k u t a t - t a t j u k f el . L e h e t ő l eg 50 00 0- e s m é r e t a r á n y ú t é r k é p et is s z e r e z t e s s ü nk b e . H a a s z a k d o l g o z a t az első t í p u s ba t a r t o z i k , a k k o r a d o l g o z a t í r ó s z á m á ra az i r o d a l m i a n y a g f e l d o l g o z á sa és r e n d e z é se j e l e n t i a f ő f e l a d a t o t.
H a a s z a k d o l g o z a t a m á s ik t í p u s ba t a r t o z i k , a k k o r is s z ü k s ég v a n az i r o d a l m i f o r r á s o k r a, d e ezze l a m u n k á v al m ár a IV. f é l év v é g é re k é s z en k e l l l e n n i e . F ő l eg a z ér t, h o g y a n y á ri s z ü n e t b en a k u t a t a n dó t e r ü l e t en i r o d a l m i f o r r á s ok a l a p j án m ár t ö b b - k e v e s e bb i s m e r e t a n y a g g a l i n d u l j o n n e k i a gyűjtőmunkának. E h h e z f e l t é t l e n ül s z ü k s é g es a r é s z l e t es s z e m - p o n t o k a t m e g a d n i , m e r t a m ég g y a k o r l a t l a n t e r e p m u n k ás e se tl e g sok f o n t o s a d a t b e g y ű j t é s ét e l m u l a s z t j a .
A g y ű j t ő m u n k á h oz n a g y s e g í t s é g et a d h a t n a k a t a n á c si s z e r v e k . E v é g b ől l á s s uk el a h a l l g a t ó k at t a n s z é ki igazolással, m i s z e r i n t az a d o t t t e r ü l e t r ől k é s z í t ik a s z a k d o l g o z a t u k a t , és k é r j ük az i l l e t é k es s z e r v e k t á m o g a t á s á t.
Az a d a t g y ű j t é s h ez l e g j o b b m ó d s z er a c é d u l á z ás. H í v j uk f e l a h a l l - g a t ók f i g y e l m é t, h o g y e g y - e g y c é d u l á ra cs ak e g y t é m át j e g y e z z e n e k f e l . K i n n a t e r e p e n csak a n y e r s a d a t o k a t g y ű j t s é k, az összegezést, e s e t l e g
a t é r k é p re v a ló á t v i t e lt h a g y j ák a r r a az i dő r e, a m i k o r m ár v i s s z a j ö t t ek a f ő i s k o l á r a.
3. A nyá ri g y ű j t ő m u n ka szempontjai
a) A f e l d o l g o z a n dó t e r ü l et t e r m é s z e ti f ö l d r a j z á n ak a n y a g át a k ö v e t- k e ző s z e m p o n t o k s z e r i n t g y ű j t e s s ük ö s s ze:
Kialakulás és domborzat
A k é r d é s es t e r ü l et v a g y f a l u f ö l d r a j zi h e l y z e t e , ge ol óg i ai k i a l a k u - lása, az a b s z o l út és r e l a t ív m a g a s s á g v i s z o n y ok r é s z l e t es i s m e r t e t é s e. E z e k h e z az a d a t o k a t n a g y ö ssz e f o g l al ó m u n k á k b ól k el l v e n n i , és az t s a j át g y ű j t é s ü k k el ( k ü l ö n ö s en r é s z l e t e k k e l) k i e g é s z í t en i.
S í k sá g, d o m b - v a g y h e g y v i d ék a v i z sg á lt t e r ü l e t? A z e g y e s m o r f o - lógiai f o r m ák m i l y e n a r á n y b an o s z t o z k o d n a k . A h e g y - és d o m b v i d é k n ek az u r a l k o dó k ő z e t a n y a g a, e s et l e g á s v á n y k i n c s e i, a z o k k i h a s z n á l á s a. A l e j t ők h a j l á s s z ö ge és h a t á s uk a g a z d a s á gi é l e t re és a t e l e p ü l é s r e. L e h e - től eg jól á t t e k i n t h e t ő d o m b o r z a t i és m o r f o l ó g i ai t é r k é p v á z l at m e g - r a j z o l á s a.
Éghajlat
A t e r ü l et é g h a j l a t át a h e l y i v a g y a k ö z e l b en levő m e t e o r o l ó g i ai á l l o- m ás a d a t a i a l a p j án d o l g o z z ák fel . A g y ű j t ő m u n ka t e r j e d j e n ki f e l t é t l e n ül az e g y e s é g h a j l a ti e l e m e k b e s z e r z é s é r e. ( H ő m é r s é k l et é vi k ö z e p ei t ö bb é v t i z e d re v i s s z a m e n ő l e g, t ö r z s é r t é k, a b s z o l út évi i n g á s, széls ő é r t é k e k, c s a p a d é k, a s z é l i r á ny és s eb e ss ég, l é g n y o m á s, f e l h ő z et stb. ) E z e k e t a j á n- l a t o s t á b l á z a t o k b an v a g y g r a f i k o n o k b a n f e l t ü n t e t n i. A k é s z en k a p o t t a d a t o k a t k i l e h e t e g é s z í t e ni s a j át m i k r o k l i m a t i k u s k u t a t á s a i k k al ( inszo- lációs v i s z o n y o k a l e j t ő n, t a l a j h ő m é r s é k l e ti m é r é s e k, s z é l s e b e s s é g m é r é- sek stb.). G y ű j t se össze a t e r ü l et r e n d k í v ü li i d ő j á r á si j e l e n s é g e it és az ok h a t á s át a g a z d a s á gi é l e t re ( j é g v e r é s, h ó f ú v á s, r e n d k í v ü li e r e jű z i v a t a r o k , z ú z m a r a k é p z ő d é s ).
Vízrajz
I t t s o k l e h e t ő s ég a d ó d ik az e g y é ni k u t a t á s r a. H a a k é r d é s es t e r ü l et g a z d a g v í z r a j z ú, e se t l e g c s a k ezt a t é m át d o l g o z t a s s u k f e l ö n ál l ó s z a k - d o l g o z a t k é n t. F e l kel l m é r n i e, h o g y a k u t a t o t t t e r ü l e t en m i l y e n források v a n n a k . M i l y e n ez ek v í z h o z a m a, h ő m é r s é k l e t e, k é m i ai ö ss zet é t el e, e s é s- v i s z o n y a ? F e l h a s z n á l j á k -e a f o r r á s ok v i z ét a f a l u b a n , h a igen, m i r e , h a n e m , m i r e l e h e t n e a z o k a t f e l h a s z n á l n i?
A kutak (ártézi, f ú r o tt és á so tt k u t a k ) s zá m a, t e r ü l e ti eloszlása, v í z- m e n n y i s é g ü k, v í z s z i n t i n g a d o z á s uk ( e r r ől g r a f i k o n t l e h e t k é s zí t en i, ös sz e- h a s o n l í t va a c s a p a d ék i d ő b e li eloszlásával ), ö s sz e t é t e l ü k, f e l h a s z n á l á s u k. A t e r ü l e t en á t f o l y ó főfolyó és a n n a k mellékfolyói, v í z h o z a m u k, v í z- j á r á s u k, s z a k a s z j e l l e g ü k, t e r a s z a i k , b e f a g y á si i d e j ü k, s z a b á l y o z á s u k, v í z- m ű v e ik ( zsili pek , á t e r e s z e k, e r ő m ű t e l e p e k ), azok c él k i t ű z é se i. A f o l y ók g a z d a s á gi k i h a s z n á l á sa ( h a l á s z a t, v í z i e n e r g i a n y e r é s, a víz i p a r i f e l h a s z - n ál ás a, ön t ö zés ). K ü l ö n ö s en bő k u t a t á si l e h e t ő s ég n y í l ik az ön t özés t e r é n.
A f a l u állóvizeinek r é s z l e t es i s m e r t e t é s e.
Talaj
I t t e g y é ni k u t a t á s ra k e v és l e h e t ő s ég v a n e g y II. év es h a l l g a t ó n a k. D e n i n c s is rá s z ü k s é g e. Az a d a t o k a t k ö n n y ű á t v e n ni a K r e y b i g - f é le t a l a j t é r k é p e k b ő l. D e f e l t é t l e n ül e g y é ni g y ű j t é st k e l l v é g ez n ie a s zi k e s t e r ü l e t e k n él n a g y s á g u k r a, t e r v e z e t t v a g y f o l y a m a t b a n levő m e g j a v í t á- s u k r a v o n a t k o z ó l a g. M e g f i g y e l é si o b j e k t u m l e h e t a t a l a j e r ó z i ó is, a m e l y r ö v id idő a l a t t is n a g y p u s z t í t á s o k at v é g e z h e t. É r d e m es k ü l ön f o g l a l - k oz ni e g y - e g y n a g y z á p or t a l a j p u s z t í t ó m u n k á j á v al és a n n a k a g a z d a s á gi é l e t re g y a k o r o l t h a t á s á v a l.
Növényzet és állatvilág
I t t c s a k a t e r m é s z e t es n ö v é n y- és á l l a t v i l á g ot v e g y ék s z á m í t á s b a. (A l e g f o n t o s a b b n ö v é n y t á r s u l á s ok és t e r ü l e ti el o sz l á s u k, az e r d ő t e r ü l e- t e k f a j o n k é n ti r é sz l et e zé se.) Az a n y a g g y ű j t é s n él a bi ológus h a l l g a t ók e l ő n y b en ' v a n n a k . E z t az a n y a g r é s zt j o b b á ra i r o d a l m i f o r r á s ok a l a p j án g y ű j t s ék össze. H a a t e r ü l e t en v a l a m i k u r i o z i t ás v a n ( a r b o r e t u m ) , a k k o r azt r é s z l e t e s en i s m e r t e s s é k.
Népesség, település
A f a l u v a g y f e l d o l g o z a n dó t e r ü l et l a k o s s á g á n ak f e j l ő d é se és m a i s z á m a. A n é p s z a p o r o d ás (születés, h al á l o zá s, g y e r m e k h a l a n d ó s á g, n é p- m o z g a l m i ad at ok) , a l a k o s ság m e g o s z l á sa f o g l a l k o z á si ágak s z e r i n t , osz- t á l y v i s z o n y ok 1945 e l ő tt és u t á n, a t e l e p ü l és t ö r t é n e ti f e j l ő d és e, k ü l ö n ös r é s z l e t e s s é g g el az 1945 u t á ni v i s z o n y o k .
A t e l e p ü l és e l h e l y e z k e d é s e, a t e l e p ü l és j el l eg e , ép í té szeti v o n a t k o - zások.
E z e k e t az a d a t o k a t a t an á c s t ó l, v a g y a j á r á si st a t i sz t i k a i k i r e n d e l t - sé g t ől s z e r e z h e t i k b e.
b) G a z d a s á gi él et.
Energiaforrások, bányakincsek
M i l y e n e n e r g i a f o r r á s ok és á s v á n y l e l ő h e l y ek v a n n a k a k ö z s ég v a g y a t e r ü l et h a t á r á b a n, a z o k b ól m e n n y i t b á n y á s z n a k, a b á n y ák m u n k á s l é t- sz á m a, a zo k f e j l ő d é s e, 1945 el őtt és u t á n. A b á n y á k b an a g é p e s í t és m é r- t é k e. A k i b á n y á s z o tt a n y a g o t h e l y i l e g d o l g o z z á k -e f e l v a g y m ás t e r ü- l e t e k r e is e l s z á l l í t j á k, h a igen, a k k o r m e n n y i t és h o v a , h a v a n f e l h a g y o t t b á n ya a t e r ü l e t e n, m e g o k o l n i , h o g y m i é rt h a g y t ák a b b a a k i t e r m e l é s é t. H a e l e k t r o m o s á r am t e r m e lő k ö z p o nt is v a n , g y ű j t s ék b e a rá v o n a t k o zó a d a t o k a t . H o n n a n k a p j a a f ű t ő a n y a g o t, m e n n y i t h a s z n ál fel, m e n n y i az á r a m t e r m e l é s e, h o v a ad a k ö z s é g en k í v ül á r a m o t?
Ipar
A k é r d é s es t e r ü l et v a g y k ö z s ég i p a r t e l e p e i n e k , ü z e m e i n ek f e l s o r o - lása és r é s z l e t es l e í r á s a. E h h e z a k ö v e t k e z ő a d a t o k b e s ze r zé se s z ü k s é g e s: a f e l d o l g o z o t t a n y a g és f e l h a s z n á lt e n e r g i a e r e d e t e , m e n n y i s é g e, a zok v á l t o z á sa v i s s z a m e n ő l e g; az i p a r t e l e p g y á r t m á n y a i, f é l k é s z á r u, k é s z á r u;
csak a f a l u n a k , a k ö r n y é k n e k, az egész o r s zág n é p g a z d a s á g á n a k, v a g y e se t l e g e x p o r t r a is t e r m e l - e ; a t e r m e l t á r u m e n n y i s ég i n g a d o z á s a; a m u n -
k á s l é t s z ám és az e r ő g é p e k, v a l a m i n t a f e l h a s z n á lt e n e r g i a i n g a d o z á s a. ( H a a k ö z s é g n ek v a g y t e r ü l e t n ek or s zág os j e l l e gű ü z e me v a n , a k k o r m a g a az i p a r i ü z em is k i a d h a tó s z a k d o l g o z a t n a k . )
F e l t é t l e n ül k i kel l t é r ni a k i s i p a r r a is. B e g y ű j t e n d ő a d a t o k : M i l y e n k i s i p a r v a n a k é r d é s es t e r ü l e t e n? I p a r á g ak sz e r i n t . H o g y a n v á l t o z o tt a k i s i p a r o s o k s z á ma az e l m ú lt h ú sz é v b e n? M i a h e l y z e t a k i s i p a r i szö- v e t k e z e t e k t e r é n? M i t t e r m e l n e k ? H o v a s z á l l í t a n a k?
H a n a g y m ú l t ra v i s s z a t e k i n tő h á z i i p ar v a n a t e r ü l e t e n, a k k o r az a r r a v o n a t k o zó ö s s zes a d a t o k b e g y ű j t e n d ő k. I d é n y j e l l e g ű -e v a g y s e m ? M i t k é s z í t e t t e k? H á ny e m b e r t f o g l a l k o z t a t o t t a m ú l t b an és h á ny e m b e r t f o g l a l k o z t a t m o s t ? H o v a s z á l l í t j ák a t e r m é k e k e t? Ki k ell t é r ni a n y e r s - a n y a g k é r d é s re is.
Mezőgazdaság
A b i r t o k v i s z o n y o k a d a t a i (0—1 holdig, 1—10-ig, 10—25-ig, 25 h o l - d o n fel ül ). A t e r m e l ő s z ö v e t k e z e t e k r ől és á l l a mi g a z d a s á g o k r ól r é s z l e t es a d a t g y ű j t é s: a f ö l d t e r ü l et n a g y s á g a, a t a g o k szám a, e g y c s a l á d ra eső j ö v e d e l e m, a f ö l d t e r ü l et kézi és g é pi m e g m u n k á l á s á n ak az a r á n ya s z e m - p o n t j á b ó l.
V a n - e g é p á l l o m á s, m e k k o r a a g é p p a r k, a f a l u t e r ü l e t é n ek h á ny s z á- z a l é k át t u d j ák m e g d o l g o z n i a g é p e k?
A f ö l d t e r ü l et m e g o sz l á sa m ű v e l é si á g ak s z e r i n t (szántó, legelő, r é t, szel ő, g y ü m ö l c s ö s k e r t, erdő, n á d a s, t e r m é k e t l en t er ü l et ). Az e g y e s m ű v e- l é si á g ak e l t o l ó d á sa az ut olsó 20 év al at t .
Növénytermesztés
A szántó, szőlő, g y ü m ö l c s ös és v e t e m é n y e s b en e g y e s h a s z o n n ö v é- n y e k t e r m ő t e r ü l e t e, h o l d a n k é n ti t e r m é s h o z a ma és ezek v á l t o z á sa é v e k re v i s s z a m e n ő l eg ( g r a f i k o n ) . M ű v e l é si m ó d o k, m i n t p é l d á ul t a l a j j a v í t á s, ö n t ö z é s, n ö v é ny n e m e s í t és st b . A t e r m e l t m e n n y i s é g e k et e l f o g y a s z t j a - e a t e r ü l et l a k o s s á ga v a g y i p a r a ? H a n e m , h o v a s z á l l í t j ák a f e l e s l e g e t ? Állattenyésztés
A l e g f o n t o s a b b t e n y é s z t e tt á l l a t ok f e l s o r o l á s a, szám s z e r i n t és azo k v á l t o z á sa az u t ó b bi é v e k b en ( g r a f i k o n ) . Az á l l a t á l l o m á ny m e g o s z l á sa az e g y e s s z e k t o r o k k ö z ö t t. A s z a r v a s m a r h a , s e r t é s, ló, j u h , b a r o m f i f é l ék r é s z l e t es j e l l e m z é s e.
H a l á s z at ( h a l a s t a v a k ) , v a d á s z a t, m é h é s z e t, s e l y e m h e r n y ó t e n y é s z t é s. Közlekedés
M i l y e n k ö z l e k e d é si u t a k h a l a d n a k át a t e r ü l e t en (vicinális, o r szág os j e l l e g ű ). Az ú t h á l ó z at k i a l a k í t á s át m i l y e n t é n y e z ők ( f ö l d r a j z i a k) s z a b t ák m e g . Az u t a k b u r k o l a t a és á l l a p o t a. M i l y e n ese tl eg e s t e r v e k v a n n a k a r o s s z u t a k f e l j a v í t á s á r a? M i l y e n a község v a g v t e r ü l et á r u- és s z e m é l y- f o r g a l m a ? ( T é r k é p v á z l at a k ü l ö n b ö z ő u t a k r ó l .)
A falu egészségügyi és kulturális viszonyai
M i l y e n e g é s z s é g ü g yi i n t é z m é n y ei v a n n a k a t á r g y a lt t e r ü l e t n e k, azok f e j l ő d é s e, a f o g l a l k o z t a t o t t a k és a b e t e g e k s z á m a.
A f a l u (város) k u l t u r á l is i n t é z m é n y ei (iskolák, s zí n h áz, mozi, m ű v e- l ő dé si o t t h o n ) . Az i s k o l á k r ól r é s z l e t es a d a t o k b e s z e r z é se.
4. Az anyag feldolgozása
Az ö t ö d ik f é l év e l e j én l e g y e n k é s z en a h a l l g a tó az i r o d a l m i a n y a g és a s a j át a d a t a i n a k g y ű j t é s é v e l. E t t ől k e z d v e m ár csa k e g y é n i l eg f o g - l a l k o z h a t u n k m i n d e n s z a k d o l g o z a t o t k é s z í t ő h a l l g a t ó v a l.
A j á n l a t o s, h a a b e g y ű j t ö tt a n y a g o t a t a n ár is át né z i, és a h i á n y o s- s á g o k ra f i g y e l m e z t e t i a h a l l g a t ó k a t, a k i k az e l m u l a s z t o t t a k a t a f é l év f o l y m án m ég p ó t o l ni t u d j á k.
Az ö t ö d ik f é l év a sz a k d o l g o z a t a n y a g á n ak a r e n d e z é se és f o r m á ba ö n t é s é n ek az id ősz aka l e g y e n . A m e g í r ás előtt f e l t é t l e n ül f i g y e l m e z t e t - n ü nk k e l l a h a l l g a t ó k a t, h o g y a s z a k d o l g o z a t n e m e g y m á s t ól f ü g g e t l e n ül f e l s o r o l t a d a t o k h a l m a z a , h a n e m az ö s s z e f ü g g é s ek és k a p c s o l a t o k m e g - k e r e s é s e, a m e l y h e z az a d a t o k csak e s z k ö z ül sz ol g ál n a k.
Az a n y a g g y ű j t és u t án k é s z í t t e s s ü nk bő vázlatot a m e g í r a n d ó a n y a g - r ól. A h a l l g a t ó n ak ezt a m u n k á j át v i z s g á l j uk f e l ü l, és v i l á g o s í t s uk f el, h o g y m i t k e l l m á s k é p p en v a g y h e l y e s e b b e n cs i ná l ni a. I t t m ég k ö n n y ű a k é s z ü l ő h i b á k at k o r r i g á l n i. H a a bő v á z l a t ot j ó v á h a g y t u k, a d o l g o za t m e g í r á s át t e l j e s e g é s z é b en h a g y j u k a h a l l g a t ó k r a. E b b e a m u n k á ba n e a v a t k o z z u n k bele, m ég a b b a n az e s e t b e n sem, h a a h a l l g a t ók ezt k ü l ön k é r i k. D e f e l t é t l e n ül s z ü k s é g es a m e g í r á s h oz n é h á ny á l t a l á n os s z e m p o n - t o t ad n i . í gy f o k o z o t t a n h í v j uk f e l a f i g y e l m ü k et a do lg oza t szabatos stílusának a f o n t o s s á g á r a. Az e dd ig i t a p a s z t a l a t azt m u t a t j a , h o g y c s ak a s z a k m a i a n y a g r a g o n d o l n a k , és a s t í l u s ra n e m f o r d í t a n ak k el lő g o n d o t , í gy az e l m ú lt é v b en a n e m s z a b a t o s f o g a l m a z á s s a l, v a g y a m a g y a r t a l a n k i f e j e z é s ek h a l m o z á s á v al a k ü l ö n b en i g e n é r t é k es a d a t o k a t t a r t a l m a zó d o l g o z a t u k a t e g y e s h a l l g a t ók l e r o n t o t t á k.
A jó f o g a l m a z ás r e n d k í v ül f o n t o s . M ég az is m e g e n g e d h e t ő, h o g y a do l go z at o t a h a l l g a tó n é z é s s é át, és j a v í t t a s sa ki jó s t í l u s ú é v f o l y a m- t á r s á v a l, es e t l e g m a g y a r - s z a k o s k a r t á r s á v a l.
A d o l g oz a t m á s i k, t a l án a szö ve gg el e g y e n l ő en f o n t o s r é s ze az illuszt- rációs anyag elkészít ése, a m e l y á l t a l á b an t é r k é p e k b ő l, t é r k é p v á z l a t o k- ból, g r a f i k o n o k b ó l, d i a g r a m m o k b ól és f é n y k é p e k b ől áll.
A t a p a s z t a l a t m e g i n t a z t m u t a t t a , h o g y a n e h e z e n b e s z e r e z h e tő t é r- k ép m i a t t a h a l l g a t ók sz í v e s en h a g y t ák k i a m o n o g r á f i á j u k b ól a f a l u t é r- k é p é t, a m i a l a p v e tő hi b a. A z i l l u s zt r á ci ós a n y a g s i k e r e é r d e k é b en m e g i n t a j á n l a t o s, h a e r r ől az a n y a g r ól j e g y z é k et k é s z í t t e t ü nk a h a l l g a t ó k k a l, a z t jól. a l a p o s a n , kö zösen á t n é z z ü k, és f e l h í v j uk a f i g y e l m ü k e t, h o g y az á l t a- l u k b e g y ű j t ö tt a d a t h a l m a z b ó l, hol l e h e t e gy g r a f i k o n n a l , d i a g r a m m a l , v a g y v á z l a t t al a s z a k d o l g o z at o t s o k k a l s z e m l é l e t e s e b b é t e n n i . T u d a t o s í t- s u k a h a l l g a t ó k b a n, h o g y a jó és szép i l l u s zt r ác i ó m e n n y i r e e m e l i a d o l - g o z a t é r t é k é t.
K ü l ön k é r d és az i l l u s zt r ác i ós a n y a g k i v i t e l ez és e. S z e r i n t e m az l e n n e a jó, h a a h a l l g a tó s a j át m a g a r a j z o l ná m e g a d o l g o z a t á h oz s z ü k s é g es a n y a g o t . D e h a r o ssz ul r a j z o l , n e e r ő l t e s s ük er r e , h a n e m a g r a f i k o n o k a t ,
t é r k é p v á z l a t o k at m á s s al k é s z í t t e s se el, e b b e n az e s e t b e n a z o n b a n j e l e z z e a d o l g o z a t á b a n, h o g y az i l l u s z t r á c i ó k at m ás r a j z o l t a .
A fényképeket az a d a t g y ű j t é s s el e g y ü tt a IV. és V. f é l év k ö z ö t ti n y á ri s z ü n e t b e n, l e h e t ő l eg m a g a k é s z í t se a h a l l g a t ó. ( F ö l d r a j z s z a k os t a n á r n ak f e l t é t l e n ül é r t e n ie k e l l a f é n y k é p e z é s h e z .) A d i á k ok h a j l a m o - s a k a r r a , h o g y f a l u j u k b ól a s z e r i n t ük l e g s z e b b r é s z e k et f é n y k é p e z z é k. H í v j uk f e l a f i g y e l m ü k et a r r a , m ég a f é n y k é p e z és m e g k e z d é se előtt, h o g y n e m f é n y k é p p á l y á z a t r a, h a n e m f ö l d r a j zi s z a k d o l g o z a t s z á m á ra k é s z í t ik a f e l v é t e l e k e t. E z é rt i t t el ső d l eg es a g e o g r a f i k u m . K é t s z e r - h á r o m s z or a n n y i f e l v é t e lt c s i n á l j a n a k, m i n t a m e n n y i t a m u n k á j u k ba s z á n d é k o z n ak b e t e n n i . H a a h a l l g a tó n e m f é n y k é p e z, a k k o r f é n y k é p e z t e t h et is. A z t a z o n b a n s e m m i k é p p en s e m t a r t o m m e g e n g e d h e t ő n e k, h o g y k ö n y v b ő l, f o l y ó i r a t o k b ól v á g j a n ak k i k é p e k e t, és a z o k a t r a g a s s z ák b e a d o l g o z a - t u k b a .
H í v j uk f e l a f i g y e l m ü k e t, h o g y i l l u s z t r á c i ós a n y a g u k a t s zá m o zz ák, és e z e k r e a s z á m o k ra h i v a t k o z z a n a k a d o l g o z a t s z ö v e g é b e n. N e f e l e d k e z - z e n e k m e g az i r o d a l o m j e g y z é k r ől se m .
N a g y o n s o k a t s e g í t ü nk a h a l l g a t ó k n a k, h a az a n y a g g é p e l é s é r ől v a ló t u d n i v a l ó k at is e l m o n d j u k , t e h át ázt, h o g y a l a p n a k csak e g y i k o l d a l á ra g é p e i t e s s e n e k, e g y o l d a l o n 30 sor, e g y s o r b a n p ed i g 60 l e ü t és l e g y e n . F i g y e l m e z t e s s ü k, h o g y a l e g é p e l és u t án a s zö v e g et f e l t é t l e n ül o l v a s - sák át m é g e g y s z er és a g é p- és h e l y e s í r á si h i b á k at j a v í t s ák ki, n e h o g y o l y a n e set f o r d u l j o n elő, h o g y ezen h i b ák m i a t t u t a s í t s uk vissza a d o l - gozatot.
Az i t t e l m o n d o t t m u n k a m e n e t á l t a l á n o s s á g b an b e v á l t. T e r m é s z e t e- s e n m ég r é s z l e t e i b en s ok j a v í t a ni v a ló v a n r a j t a . E l ő n y ét a jó e r e d m é- n y e k e n k í v ül a b b a n l á t o m, h o g y kö zös m u n k a k ö z b en a h a l l g a tó és a t a n ár s o k k a l k ö z e l e bb k e r ül e g y m á s h o z.
