P O N G R A C Z G É Z A
lUstułU-datok a sxatodtátyUacc idąin
\
A m a g y a r s á g é v e z r e d e s t ö r t é n e l m é n e k v é r r e l r é t e g e z ő d ö t t a r a n y l a p j a i b e v i l á g í t j á k a h ő s n e m z e t n e k s o k s z o r g y á s z b a b o r u l t e g é t , d e az é l n i a k a r á s n a k , a s z a b a d s á g u t á n i v á g y n a k é s a v i t é z i e r é n y e k n e k l e g r a g y o g ó b b p é l d á i t h a g y t á k ö r ö k ü l a k é s ő i u t ó d o k n a k .
T e s t é v e l v é d i az ö l d ö k l ő f e g y v e r e k t ü z é - től a d r á g a m a g y a r h o n t , a m é g d r á g á b b , v é r - r e l k i v í v o t t s z a b a d s á g o t s az e l n y o m o t t , ide- g e n u r a l o m a l a t t n y ö g ő , i d e g e n é r d e k e k é r t é l e t e t á l d o z ó , m i n d e n é b ő l k i f o s z t o t t , m e g g y a -
Toborzás,
Iázott n é p s z a b a d u l n i a k a r a r e á r a k o t t s ú l y o s b i l i n c s e k t ő l , h a e z e k n e k m i n d e n c s ö r r e n é s é r e e z r e k é s e z r e k f e j e is h u l l a p o r b a .
A z é n e k m o n d ó k — r e g ő s ö k , l a n t o s o k — e n a g y e m l é k e k h o r d o z ó i . S m i v e l a g y ő z e l - m e s h a d j á r a t o k h a r c i e s e m é n y e i í r o t t e m l é k - k é n t is f e n n m a r a d t a k az u t ó k o r s z á m á r a , e z e k a h a r c i é n e k e k , g y ő z e l m i i n d u l ó k v a l ó s á g o s t ö r t é n e t i t ü k r e i a l e z a j l o t t h á b o r ú k n a k é s tör- t é n e l m i i d ő k n e k .
A m a g y a r k a t o n a v i t é z s é g e a k ü l f ö l d ér- d e k l ő d é s é t is f e l é n k i r á n y í t o t t a s a X V I I— X V I I I , s z á z a d b a n a k ü l f ö l d s z á m á r a is t o b o - r o z t a k m a g y a r h u s z á r c s a p a t o k a t . Egy, a M a - g y a r K u r i r 1798. é v f o l y a m á b ó l v e t t k ö z l é s sze- r i n t : „ A F.. c s á s z á r r e g e m e n t j é b ő l az u. n. V e r - b u n k v a g y u n k i t t e n . "
E t o b o r z á s o k , v e r b u n k o k — e r e d e t i l e g k e d v d e r í t é s t s z o l g á l ó k a t o n a t á n c o k — J ó k a i l e í r á s a s z e r i n l a k ö v e t k e z ő m ó d o n f o l y n a k le:
10—12 n y a l k á n ö l t ö z ö t t t á n c o s t a r s o l y o s a n , l ó d i n g o s a n , t o l l f o r g a t ó s c s á k ó v a l k i á l l t a n é p e s v á s á r p i a c k ö z e p é r e k ö r t f o r m á l v a , m i n d e g y i k - n e k a k e z é b e n b o r o s p a l a c k s e l k e z d t e t á n - c o l n i c i g á n y o k z e n é j e m e l l e t t azt a d é l c e g l e j - tőst, m e l y e t v i g a l m a k b a n , , v e r b u n k ó s " - n a k n e - v e z e t t s e l á t v á n y r a o d a c s ő d ü l ő l e g é n y s é g k ö z ü l k i s z e m e l v e a k a t o n á n a k t e r m e t t e t , o d a h i t e g e t t e a t á n c k ö r b e s a z u t á n b i z t a t á s s a l , di- c s e k e d é s s e l a d d i g h i t e g e t t e , m í g a z b e l e k ó s - t o l t a b o r á b a , p a r o l á t a d o t t s e g y s z e r c s a k a z o n v e t t e é s z r e m a g á t , h o g y az ő s ü v e g e , m e g a k a t o n a c s á k ó j a h e l y e t c s e r é l t s a k k o r a z t á n m á r - f e l v o l t a v a t v a k a t o n á n a k . 1
*
V ö r ö s k a t l a n k é n t izzott E u r ó p a a 40-es é v e k b e n . T r ó n o k i n o g t a k s a s z a b a d s á g l á v a - k é n t h ö m p ö l y g ő á r a d a t a p o k o l i m o r a j l á s s a l f o l y t s z e r t e a v i l á g b a n . A z é l e t h e z v a l ó j o g o t k ö v e t e l ő n é p e g y m á s u t á n l á z a d t fel, h o g y m e g v í v j a a m a g a é l e t - h a l á l h a r c á t e l n y o m ó i e l l e n .
M i d ő n a m u l t s z á z a d f o r r a d a l m i h a n g u - l a t a n e m z e t ü n k e t is e l r a g a d t a s K o s s u t h e l é r -
86
k e z e t t n e k l á t j a a z i d ő t a r r a , h o g y „ m e g r a - g a d j a a z e s e m é n y e k f o n a l á t " , a n e m z e t e g y e m b e r k é n t s e r e g l i k z á s z l ó j a a l á . G y ú j t ó h a - t á s ú s z ó n o k l a t a i v a l f e l r á z z a a n e m z e t e t : b á t o - rít, l e l k e s í t , t ü z e l . A s z a b a d s á g s z e m l é l e t é b e n e l m e r ü l v e , e n e r g i á j a m e g s o k s z o r o z ó d i k , r e n - d e l k e z i k a n e m z e t e r e j é v e l é s v é r é v e l s a m a g y a r f ö l d b ő l tíz- é s t í z e z r e k e t d o b b a n t k i a s z e n t c é l r a . S a s z a b a d s á g r a v á g y ó m a g y a r n é p l e l k e s e d é s e n ő t t ő n - n ő t t s h o z z á j á r u l t e l e l k e s e d é s f o k o z á s á h o z a b é c s i u d v a r r i d e g e l - u t a s í t ó m a g a t a r t á s a , a m e l y m e g a c é l o s í t j a a z e g y ü v é t a r t o z á s é r z é s é t . A n e m z e t é r z i é s t u d j a , h o g y áll, v a g y b u k i k a s z a b a d s á g ü g y e K o s s u t h t a l s n i n c s m á s v á l a s z t á s a , m i n t . e r ő s h i t t e l , e l s z á n t a k a r a t t a l a s z e n t ü g y s z o l g á l a - t á b a állni, s K o s s u t h o t k ö v e t n i .
A z e s e m é n y e k g y o r s a n k ö v e t i k e g y m á s t K o s s u t h m a g a is k ö r ü l h o r d o z z a a v é r e s
z á s z l ó t : a c s ü g g e t e g l e l k e k b e e r ő t ö n t , a t e s p e d ö k e t f e l r á z z a , f e l l e l k e s í t i ; d e v e r - b u v á l ó i i s b e j á r j á k a D u n a - T i s z a k ö z é t , a z a l f ö l d i , m a j d d u n á n t ú l i v á r o s o k a t s h ö m p ö l y - g ő f o l y a m k é n t z ú g a z é n e k :
-toflnłtołwj. . .
aCubłw-cirf-itb. hu-bior-DuL-ixli sie-rt-li a tan - cut, JŁccór-oe-U.. ЬсШсдаль-я.
fil oLdff-tón, ai ol-da-lán. CSor-y-ti a. feor-áot , f*i)9jaabar.har>.UjÌL-/J0.i tfcnüib. iü-job Vw-buohja a ímj-Zbi-tlál-ta.- tű-ja.
Huszárgyerek, huszárgyerek szereti a táncot, Az oldalán, az oldalán csörgeti a kardot.
Ha csörgeti, hadd csörgesse, pengjen sarkantyúja:
Kossuth Lajos verbunkja a muzsikáitatója.
A l e l k e s e d é s á t c s a p D u n á n t ú l n é p é r e is s m i k o r a h í v ó s z ó e l h a n g z i k , t ü z e s r i a d ó e r r e
a v á l a s z : ÜlttMtm.
L^oxer-cW, ínját!*-T^abr-ws a Wbi-ta.,3iet-je-Ult jtl ti-U-fc-ún,
tí-jí* a bvcoap-ja.
1. Zúg az erdő, zúg a mező, Harsog a trombita,
Keljetek fel vitézeim, Eljött a harc napja.
2. Megy honvédnak, megy huszárnak, Aki arra való.
Ez a nyalka magyar verbung De kedvemre való.
1848 á p r i l i s h a v á b a n a m a g y a r m i n i s z - t é r i u m 10 z á s z l ó a l j t o b o r z á s á t r e n d e l t e e l . S z e g e d e n r e g g e l a R ó k u s k ü l v á r o s á b a n k e z - d ő d ö t t e l a t o b o r z á s s a m i k o r d é l t á j b a n a v e r b u v á l o k a v á r o s h á z a e l é é r t e k , m á r 1300 e m b e r c s a p o t t f e l k a t o n á n a k . S m i k o r a v á r o s a z ú j o n n a n t o b o r z o t t z á s z l ó a l j z á s z l ó j á t s z e n - t e l t e m e g , f e l h a r s a n t a z é n e k :
Magyarország édes hazám, Néked szült és nevelt anyám.
Négy esztendő nem a világ, Éljen a magyar szabadság!
U g y a n c s a k S z e g e d e n v e r b u v á l t á k a 33.
z á s z l ó a l j a t s e k k o r j e l e n t k e z i k e l ő s z ö r a z is- m e r t d a l l a m r a a z a l á b b i s z ö v e g :
Díos-sulli la.joí. ail i-кп-1», 3Łxjj fee-vés a re-gi-imoł-ji З^т^ед-аи-
ait i-ze-tí-jte^Yvjájujii aife. cl beli rasn-nq Ü-ya a łYM-oyu-sin-bad-sag.
íl-jen. a. fia — za. '.
Kossuth Lajos azt üzente, Hogy kevés a regimentje.
Ha még egyezer azt izeni, Mindnyájunknak el kell menni:
Éljen a magyar szabadság, Éljen a' haza!2
A z ü z e n e t E r d é l y b e is e l j u t o t t : Kossuth izenete eljött,
Magyar nemzet talám győzött.
Nekünk es most el kell menni, Szabadságért ki kell állni!
A h ő s i k i á l l á s m e l l e t t m e g h a t ó a z a r a - g a s z k o d á s , m e l l y e l a n e m z e t K o s s u t h o t k ö r ü l - v e t t e . M é l y r ő l j ö v ő e z a s z e r e t e t é s o d a a d á s s a f e l l e l k e s ü l t n é p é l e t é t is r á b í z z a K o s s u t h a t y a i p á r t f o g á s á r a é s o l t a l m á r a , a m i k o r e z t é n e k l i :
Kossuth Lajos édesapám, Felesége édesanyám . . .3
D e á l d á s t is k é r k ö r ü l r a j o n g o t t e s z m e i h ő s é r e :
Esik eső karikára, Kossuth Lajos kalapjára.
Valahány csepp esik rája, Annyi áldás szálljon rája!
K o s s u t h L a j o s f á r a d h a t a t l a n e n e r g i á v a l d o b j a m a g á t a k ü z d e l e m b e ' s m i n d e n ü t t j e l e n v a n , a h o l a s z e n t ü g y s e g í t s é g é r e l e h e t . A m a g y a r d i c s ő s é g is f e l v i l l a n t B u d a v á r v i s s z a - f o g l a l á s á v a l s K o s s u t h é s k o r m á n y a d i a d a l - m a s a n v o n u l b e D e b r e c e n b ő l — a h o v á e l ő z ő - l e g m e n e k ü l n i k é n y s z e r ü l t — a f ő v á r o s b a :
Kossuth lova megérdemli a zabot, Kétszer kerülte meg Magyarországot.
A 4 8 - a s é v f o r r a d a l m a i t m á s u t t l e v e r t é k m á r , d e a m a g y a r e l s z á n t s á g é s a k a r a t , a h ő s i k i á l l á s o k m e g t é p á z t á k a z o s z t r á k c s á s z á r i á r m á d i á t . A m a g y a r s e r e g e k d i a d a l - m a s a n v e r t é k v i s s z a a z o s z t r á k s e r e g e k e l - k e s e r e d e t t s m e g - m e g ú j u l ó t á m a d á s a i t s a v i l á g f e s z ü l t f i g y e l e m m e l k i s é r t e n é p ü n k n a g y s z e r ű k ü z d e l m é t , a m e l y m á r - m á r m e g - c s i l l o g t a t t a a z t a r e m é n y t , h o g y a s z a b a d s á g z á s z l ó j a m i n d m a g a s a b b r a r ö p p e n :
87
A Kárpátoktúl le az Aldunáig, Egy bősz üvöltés, egy vad zivatar!
Szétszórt hajával, véres homlokával
Áll a viharban maga a magyar! (Petőíi.) D e a h a t á r o k r a r á b o r u l t a z é s z a k i k o - l o s s z u s á r n y é k a !
G ö r g e i d i a d a l m a s m á r c i u s i e l ő n y o m u l á - s á r a a z o s z t r á k k o r m á n y a g g ó d v a f i g y e l t f e l s a v e r e s é g e k h a t á s á r a F e r e n c J ó z s e f s z e m é - l y e s e n l á t o g a t t a m e g V a r s ó b a n a z o r o s z c á r t , a k i t ő l s e g í t s é g e t k é r t a m a g y a r s z a b a d s á g - m o z g a l o m l e v e r é s é r e .
A m i n t a z o r s z á g o t m e g r o h a n ó o r o s z s e r e g a k a d á l y n é l k ü l h a l a d t e l ő r e , a m a g y a r s z a - b a d s á g b e t e l j e s ę d e s e n e k s o r s a e l ő r e v e t e t t e á r n y é k á t .
S a v i l á g t ö r t é n e l e m l e g n a g y s z e r ű b b k ü z - d e l m e v é g e t é r t .
A temetkezés felett egy ország vérben állt.
D e a s z a b a d s á g s z e l l e m e t o v á b b é l t a - n e m z e t s z í v é b e n s a d a l s e m h a l t el. F o j t o t t
k e s e r ű s é g , b á n a t , h a z a f i ú i f á j d a l o m t ö r e l ő a k e b l e k b ő l s K o s s u t h m é g i n k á b b a n é p b á l - v á n y a l e s z e m i g r á c i ó j á b a n , m i k o r a l a k j a t á - . v o l i h o m á l y b ó l d e r e n g s z i k l a ó r i á s k é n t , m e l y - n e k c s a k h a t a l m a s k ö r v o n a l a i l á t h a t ó k . S t a l á n é p p e n e z é r t k é p e s a t ö m e g e k n e k ' n e m - z e t i i d e á l i r á n t i f o r m á t l a n s z ü k s é g l e t e i t , é r z é - s e i t k i e l é g í t e n i .
K o s s u t h m é g m i n d i g n e m l á t j a e l v e s z e t t - n e k a n e m z e t h ő n k í v á n t s z a b a d s á g á t a b b a n a r e m é n y b e n , h o g y a s z a b a d s á g s z e r e t ő n é p e k f i g y e l m é t r e á n k i r á n y í t h a t j a s f e g y v e r e s s e g í t s é g e t h o z h a t a z e l n y o m ó k v a k d ü h e e l l e n . A m e r i k a i é s a n g l i a i ú t j a u t á n a n e m z e t ú j b ó l r e m é n y k e d i k .
S m i d ő n a z o s z t r á k b o s s z ú a l a t t n y ö g ő , e l a l é l t , k i s z o l g á l t a t o t t n e m z e t f e l f i g y e l G a r i - b a l d i r a é s N a p o l e o n r a , a z o r s z á g v i s s z h a n g z i k G a r i b a l d i , T ü r r é s K o s s u t h n e v é t ő l :
tílvntl útam..
&-1а!-аоИл»Ь|11о-й& awvitiljfl-am jèabe Sa-IL-l^-dipkiulli.tílnj-bwla a.
•tat-te-ti. fo-bo-gói, У:-зуш.,Ы-пм1.,5»1к1£Я.а. Ьщр-дИ.!
Elkészült már Nyék alatt a vasút, Azon jön be Garibaldi és Koseuth.
Meghozza a nemzeti lobógót,
Vigyázz, német, szűk lesz a bugyogod!4
A m a g y a r s z a b a d s á g ü g y e a k k o r e l - b u k o t t s k e r e k s z á z e s z t e n d ő v i s z o n - t a g s á g a i n a k k e l l e t t e l j ö n n i a h h o z , h o g y a r e m é n y v a l ó s á g g á v á l j é k . S h a a s z ó t el is f o j t h a t t a a „ r e b e l l i s " n é p - b e n a z o s z t r á k u r a l o m , a z é r z é s k i - k i t ö r t e g y b á n a t o s , v a g y e g y r e m é n y t é l t e t ő d a l - b a n , a m e l y s z e l e k s z á r n y á n a l e g e l h a g y o t t a b b v i s k ó b a is e l j u t o t t , b e l o p t a m a g á t a s z i v e k b e , e r ő t , h i t e t a d o t t a s ö t é t b á n a t e l f o j t á s á r a s K o s s u t h g é n i u s z a é g ő f á k l y a k é n t v i l á g í t j a b e a v é r t ő l m e g f e s t e t t m a g y a r e g e t .5
A d a l v a r á z s l a t o s e r e j é n e k t u d h a t ó b e , h o g y a m a g y a r s z a b a d s á g ü g y e k e r e k s z á z e s z t e n d e i g g y ü r ü d z ő h u l l á m k é n t v i b r á l a lel- k e k b e n s e g e t k é r . És m a , a m i k o r e n n e k m i n - d e n t e l s ö p r ő l e n d ü l e t e a z e g é s z n e m z e t e t
m a g á v a l r a g a d j a , f e l s z a b a d ú l t é r z é s s e l , d i a - d a l m a s a n h a r s o g a z ö n f e l e d t s z a b a d s á g d a l a s z e r t e a z o r s z á g b a n :
Éljen a magyar Szabadság, Éljen a haza!"
Jegyzet.
1 A 18. század vége felé számos dallama jelenik meg e tánczenének szöveggel, vagy anélkül. Ezekből a katonatáncokból fejlődött ki az üj magyar zenei nyelv, a verbunkos stílus, melynek eredményei a mai napig ott élnek a magyar zenekultúra minden ideg- szálában és eredményeiben: az operában, szimfonikus zenében épúgy, mint a dal- és kórusirodalomban.
: A dallam eredetére vonatkozólag Füredi Mihály 1851-ben kiadott közlése Bognár Ignác szerzőségét ál- lítja (Elmegyek már édes rózsám). Mátray Gábor: Ma- gyar népdalok egyetemes gyűjteményében (1858) a dal- lam „Felsütött a nap sugara" címen jelent meg. Kassai Vidor szerint „Ha kél a napsugara" dallamára a követ- kező szöveget énekelték:
Csapj fel pajtás katonának, A szabadság huszárjának!
Tíz esztendő nem a világ, Enyém lesz a legszebb virág.
Egyesek' II. Ferenc császár (1768—1835) korába viszik' a dallam eredetét.
3 Egressy Béni: „Ne menj rózsám a tarlóra" kezdetű dalra énekelték.
4 Moldvai csángóvidéki dallam, Domokos Pál Pé- ter gyűjtése.
5 Mintegy 25 Kossuth-dal ismeretes; a legtöbb dal
•a köztudatban népdalként szerepel, többnek meg isme- retlen a ezerzőjei Káldy Gyula: A szabadságharc dalai és indulói, valamint dr, Mathja Károly: Negyvennyolcas dallamok c. füzetjében megtalálhatók a közölt dalok.
0 Kossuth szelleme elhivatott, nagy zeneszerzőin- ket is lángralobbantotta (1. Hubay: Kossuth csárda- jelenet, Bartók Béla: Kossuth szimfónia).
