,Ab Amico, & quondam in Aula praenominat/^ Celfillimi Principis Confervo,

Teljes szövegt

(1)VIRTUS POST FATA PER E N NANS.. Perilluftris dum viveret ac Genero fi D. o. m. i. n. i. B a l t h a s a r i s B i d e S K U T I, De I i p ;. Celfifsimi Domini D. M ichaelis Sacri Romani Imperii Principis A p af i IT. Aulae Familiaris, & fupremi Stabuli Prrfedti; nec non Jnclyti Comitatus Karafznenfls Vice Comitis (ubftituti, &c. /. Funebri laudatione celebrata. ,. Ab Amico, & quondam in Aula praenominat/^ Celfillimi Principis Confervo,. S. .fc. N. R. S. T. P. C. Haáz Rezső Múzeum Tudományos Könyvtára, Székelyudvarhely.

(2) Haáz Rezső Múzeum Tudományos Könyvtára, Székelyudvarhely.

(3) O R A T I O . Mmortales finxit vetus fabula, Non eos modo, qui fpeciofo virtutum obtentu, fibi, aliisque illusere ; fed & eos, qui variis infames fceleribus, ne quidem nomen mortalium meruere. Sive quia vanitas mortalis ingenii hsec eft, ut fui amans nimium atque admirabundum, pr.ecipiti itife, fuasque li quas pofildet dotes afledu rapiatur, eorumque importunus exiftat adorator: five quia infana attentatorum turba, etiam fufpeda ex magnitudine adoratura, ob levia & evanida virtutum fimulacra , Immortalem praedicare Quem , ac Divorum forti exaequare non erubefcit. "Q vum in hoc rerum & naturae circulo, Conditoris "fapientia voluerit, ut comune mortalitatis exemplum "ederetur, & n& ettet in hoc mortalitatis confepto, quod "divinitatis fupra fe collocatae fortem aequaret.” Quo tamen in fingenda, affedandaque immortalitate, procetterit hominum temeritas, fi non dementia, antiquo rum monftrant aemulationes ac ftudia. Alexandrum M. tum fua ambitione Divinitatem Sibi arrogatte , tum parafytorum adulatione, Immortalem creatum & Diis genitum qvis ignoret? Quod ipfum abunde reitatur Niceji.d fadum , Qui cum femel vulneratum Il lum confpiceret, exclamat Homericum illud : ’lx,up 'oies7rip repm /jtetxdptawt ®eoi<ri. Qualis Divorum percurrit corpora Jdngvis.. Haáz Rezső Múzeum Tudományos Könyvtára, Székelyudvarhely.

(4) Sed iftam vanitatem advertit interdum Ipfe Alexander. Ita enim de Eo Seneca: Alexander M. qvum in obfidione Urbis cujusdam circuiffet muros, i&u fagittxpercuffus, ciun repreflo fangvine dolor crefceret, & crus obftupuiflet, coaflus abfiftere. Omnes (inqvit) jurant Me ‘J ovis ejje Filium; fed vulnus hoc, hominem Me efje cla mat. Cyrum primum Perfarum Dynaftam, Auctorem fuilfe Militi# Immortalis apellatx, qvis nefciat ? qvam, & ultimum Perfarum Regem Darium Codomannum, Suo in exercitu habuifle, notum e d ; fed fi£tam illam f i ? ifle immortalitatem, eventus docuit Ita enim Nicephorus. Legio (inqvit) erat apud Perfas, qu£ vocabatur immortalis, i oooo. numerum habens, quam ex deleBls & fortibus Viris femper complebant; quam olim Romani, Im perante Theodofio, Chriflo Duce, ita conciderunt, utJubitb mortales omnes compertiJint. Caligulam, Domitianum, Diocletianum, alios, Homines turpibus infames feeleribus, Se Immortales finxifle, apotheofin afFedtafle, tem plisque ac altaribus coli voluifle, cui non conflet ? Quos tamen omnes, mortalitatis lege vin&os fuifle, tragicus fi non omnium, ccrtk infelix exitus, documen to fuit. Nos ex vero Immortales, & ut dicam cum Tertulli ano, AEternitatis Candidatos facimus, qui non fuco ec larva duntaxat Virtutum fpeciofi, fed ad interiores ea rum admilli delicias, fecretiusque commercium, fidem faciunt, fe quiequid hoc efl mortalis vitx, impendio yerx virtutis & fupremx Divinitatis venerationi decrevifle, quo beata olim immortalitate frui contingat. ” Ut illi demum in gratiam cum Divinitate rediille vi-. Haáz Rezső Múzeum Tudományos Könyvtára, Székelyudvarhely.

(5) ” tleantur, qui animo a caducis & vanitate Tua fluxis re^ u s abdu&o, fempiterna illa jugiter volvunt, inque ,:eorum contemplatione defixi haerent. Et illorum "mentibus beatam aeternitatem refervari non fit dubi”um, quorum vita continua aeternitatis meditatio fu” ic ; & qui labilem mortalis aevi curfum, ad veneratio n e m fupernaeMajeflatis ac Virtutis direxerunt.” Quo rum in ordine, cenferi jure Noftrum PeriUuftrem ac Ge~ mrojum Baithajarem Bideskutium, inficias ibit opinor ne mo, qui Iconem vitae & virtutum Ejus (: irretortis ta men oculis:) contueri non recufabit. Quam dum pingere molior, nec tamen totam, fed extrema duntaxat lineamenta rudiori pennicilo adumbraturus, & in laudatiflimo Noftri exemplo demonftraturus, non tam fplendorem Natalium & Avitum ftemma, quam Virtu tum gloriam, parere aeviternum Decus, ac immorta le nomen. Non quid arti vel operi defit; fed quam apte Imago fuum reprsefentet Exemplar, aequo Arbi trorum judicio lubens fubmitto. Dictatura Summae Auctoritatis, quae regendis mor talium rebus intercedit, omnium ex aequo fata ea le ge moderatur, quod totum genus humanum, quaquaversum terram incolit, aequali five nafcendi, five mo riendi forte obligaverit: fuasve cuique ftationes, fuos terminos, quos nec praeoccupare , nec elongare, nec vi aut arte ulla intervertere fas eft, aflignaverit. Ea dem tamen faventior aliis, aliis fe afperiorem prae bens , notabili dispungit mortalium fata discrimine; quo fit, ut nonnullis, lege quadam ortus, addi&am fe & propitiam, aliis inclementem & iratam monftret.. Haáz Rezső Múzeum Tudományos Könyvtára, Székelyudvarhely.

(6) Neque enim eadem omnibus origo, neque originem infecuta vira ratio : qvum aliqui nativam lucem ipfi fecum ferant, & fplendore natalium fupra vulgus emi neant, cui fortiori luminis vi allucere, Natalesve fuos illuftres ac confpicuos facere geftiunt: alii ut obfcuro eduntur ortu , lic aetatem manent obfcuri, nec ultra vilitatem fuam adurgere fufficiunt: alii Parentibus li cet obfcuris editi; fibi tamen Virtute magis, quam fangvine nitendum effe rati, immortale decus & manfurum in fecula nomen conciliant. "Patriae quippe, Nata"liumque fplendore Illuftres non cenfentur Viri, fed ” animi excellentia, quae libata ex fonte divinitatis, nui*"quam non poteft obtingere.” Nec decus quaeri tur, titulorum tantum jure, aut imaginum, quas lufpicere vulgus Nobilium folet; aut quas infelix fuperbia, alienis virtutibus innixa , per atriorum pegmata, relucentibus liminibus disponit. Etenim, Stemmata quid faciunt ? quidjprodejl pantice longo Sanguine cenferi? piclosque ojlendere vultus Majorum ? Quin imo ftGmatis gloria &imaginu multitudo obfcurant eos, qui ab avita Majorum virtute turpiter dege nerant , & vitia quibus Se, genusque fuum contami nant, reddunt confpe&iora: qvum hominum obfcurorum maculas domefticx tegant tenebrae, & multo rum fallant confcientiam ; eorum autem, qui Illu dies audiunt naevi, in publicum latiiis exeant, plu riumque oculos & animum feriant. Unde generofijjimarum imaginum paetus, qui in aliquod devoluti dedecus* acceptam a Majoribus lucem in tenebras convertunt, ligniHaáz Rezső Múzeum Tudományos Könyvtára, Székelyudvarhely.

(7) ficanter Nobilia portenta vocat Non nemo: ad Quae me rito obftupefcere, & attonita mente exhorrefcere lice at. Quis enim non ftupeat, degenerem adeb Prae clarorum Parentum fobolem, ortus fui prorfus oblitam, teterrimis ignaviae & nequitiae fordibus inquinari? Quis non exhorrefcat (: ut in exemplum afferam:) ad profanitatem Efavi, indignae Magno Patriarcha prolis ? ad deltinatum Abjolomi parricidium, & inceftuofam li bidinem, Viri Jecundiim cor DEi, Filii degeneris ? ad infenfatam Roboami dementiam, Nati Regum fapientiflimi Salomonis ? ” Quid monftro fimilius, quam Ma”joris Africani Filius Scipio ? qui in tanta domeftica "gloria ortus, Virtutis paternae immemor, a parvulo "admodum Regis Antiochi praefidio capi fuflinuit, de ’ qvo mox fpeciofiflimum Deorum hominumque ocu” lis fubjefruius erat tryumphum.” Cui ob effceminatum & turpem fceleribus animum, Praeturam gratia Cicerei aegre confecuto, & male adminiftranti, & Propinquis#Ejus annulum, Cui Caput Africani infculptum erat, detra&um legimus; indigno, qui pollutam igna via Magnanimi Parentis Africae Domitoris geftaret ima ginem. Quid ftupendum magis, quam Fabio Maximo Allobrogtco, & C ivi & ImperatoriClariflimo, nafci Fili um, nomine duntaxat Fabium, ” qui perditam luxuril "vitam egit: cujus ut caetera flagitia obliterentur, ta” men abunde illo dedecore mores nudari poliunt,quod ”Ei Q^Pompejus Praetor Urbanus, paternis bonis inter d ix it; neque in tanta Civitate, qui illud decretum re” prehenderet, inventus elt. Dolenter enim homines "ferebant, pecuniam quae Fabia Gentis fplendori fer-. Haáz Rezső Múzeum Tudományos Könyvtára, Székelyudvarhely.

(8) "vire debebat, flagitiis disjici.” D ii boni, quas tene bras, ex quofulmine nafii, pajji e(lis ! Sed quorum de meliore luto finxit pr&cordia Titan, licet Natalibus & Patria obfcuri vel etiam ignoti fint, Virtutis prsfidio emergunt faepius: & non tam fibi ge nus & patriam, quam fe generi & patri* ornamento efle, palmarium ducunt; quamvis enim Natalium fplendore ac gloria, virtus fi non conftitui, animari cert£, & Ipfa pretium fuum augere poflit. Quamvis, Haudfacile emergunt, quorum virtutibus ob(lat Res angtifia domi. Et quamvis ad habitum animi, geftuumque ac morum cultum, nimis quam multum conferant, & dispofitio fangvinis, quem nafcentes trahimus; & ingenium loci cujus aerem haurimus, & eorum vivendi ratio inter quos adolefcimus, & exempla Majorum ad quae vitam ac mores componimus; tamen nulli non patet liber ad Virtutum penetralia aditus; fi modo quaerere Ea & ingredi audeat, quocunque demum loco, qu6cunque genere natus fuerit. Ineft enim omnibus, divina illa particula auree, quae foecundis Virtutum feminibus im praegnata, & omni virium contentione culta, nemi nem unquam fruftratur; nec cultorem fui fpe dign£ impenfi laboris fallit; imo laeta refpondet Virtutum fegete, & praemia largitur opima, iis quoque qui vel Patria incelebres, vel Natalibus obfcuri exfiiterunt. Un de contigit non paucis, humili loco natis, ad augultos furgere honorum gradus, & Imperatorios capeifere fa lces. "Incunabula Tulit Ho(lilii agrefte tugurium coe g i t ; adolefcentiam pecuaria occupavit; validior aetas. Haáz Rezső Múzeum Tudományos Könyvtára, Székelyudvarhely.

(9) "Imperium Romanum rexit & duplicavit; fene&usex"cellentillimis ornamentis decorata, in altiffimo Maje"flatis faftigio fulfit. Tarquinium Prifcnm adcapeflen"dum Imperium fortuna Romam advexit, alienum "quod ortum Corintho, faflidiendum qubd mercatore ”,Demarato genitum, erubefcendum quod etiam exule. "Caeterum tam profpero conditionis fu ® eventu, indu"ftrium pro ignominiofo, pro invifo gloriofum reddi d i t ; nec unquam Romam puenituit, qubd Regem & "finitimis mutuaffet, quam de fuis legifTet. Servium ” Tullium vernam Romanum fortuna Regem creavit; "Cui quidem diutiflime Imperium obtinere, quater lu c ru m condere, ter tryumphare contigit. Mirogra"du Terentius Varro ad Confulatum ex macellaria Pa"tris taberna confcendit.” Docente id horum omni um exemplo, non obejje Virtuti fortem, Eamque fi digne ®ftimetur ac colatur, optimam efle vit® Ducem acMagiftram. C«terum nb inane Virtutis nomen memoremus, quod & illi circumferunt, qui vero Ejus ornatu deflituti, umbram duntaxat captant Virtutum, prima Eas ab origine arceflamus, necefle eft. Virtutem Deorum progeniem dicebant antiqui; imb Deum aliqui, alii De am. Deorum Dearumque turbam, vel fana ratio jam dudum throno decedere juflit. At quod origo Virtu tis Superis debeatur, id verb certum eil, non laxi tan tum ratione illa, qua omnia clamant, Supern® manus fe efle Troicam ; fed imprimis qvum ardior Deo cum Mentibus intercedat neceflltudo, intimiusque commer cium : E ® autem fols hofpitium prsebent Virtutibus, Haáz Rezső Múzeum Tudományos Könyvtára, Székelyudvarhely.

(10) Virtutes non nifi a Deo incipiunt, & in eodem de/Tnunt, cujus ferventi amore animum imbuunt, & ad Eum unice tanquam fummum finem ac bonum anhe lare faciunt. Qvum enim Metis ad Deum AEternitatem conditaJit, ut ait Augufiinus, illa, ad Deum cen trum omnis veri ac boni jugiter afpirare, ad Eum omni voto contendere obligatur; nec illius defiderium, nifi fola Dei fruitione exfatiari poteft. Ut vera tandem Virtus cluat, quae non rebus iftis feculentis, & infra fortem humanae ttpwt damnatis, in fpeciem duntaxat bonis & larva apparentis veri illudentibus, men tem aplicat; fed altius eam evehit, ad inexhauftam Scaturiginem omnis boni, ad Fontem aeternitatis, ad Deum verbo, a Quo omnia, a Quo nos ipfi, omniaque noftra : in Quo recondita beatitudo noftra. Quem fi pofiideas folum, fatis eft; fi piaeter Eum omnia, ni hil : in Ejus enim comunione repofita perennis gloria, immortale Decus, seviimque duratura omnis boni copia. Refle&ite nunc oculos animumque ad Exemplar, quod hac imagine adumbrare contendo : Perilluftrem quondam ac Generofum Baltbajarem Bideskutium. In Quo, ut dicam cum Sidonio, Natura, Virtus, Fortuna, Sibi compendium fecerant. Provida enim Naturae foecundse rerum Parentis obftetricatione ac cura, non erat cur de nafcendi conditione quereretur; ex anti quo non minus & k multis retro feculis florente, quam avita nobilitate fplendido ftemmate trahens originem. Patre quidem Generofo quondam Francijco Bideskutio; Matre vero Generoja quondam Elifabethd Balvg. Quib9. Haáz Rezső Múzeum Tudományos Könyvtára, Székelyudvarhely.

(11) ortus Parentibus, Eorundem folicitudine, molli adhuc & fafciis vix exoluto, femina Virtutum implantari cxperunt. Indb enim a teneris, ftudio Artium Liberali um, Pietatis in Deum, & Capitum Chrifiianae Religio nis imbutus, dum persetatem licuit, morum quoque generofofangvine dignorum culmi innutritus eft. Stra tis horum fundamentis, in Schola patria Smlyoviana\ mox (:qvum ob incurfionem Barbarorum cum Parenti bus exulare cogeretur:) Szathmarind. Qvum autem aetate fimul & virtutibus adolefceret, & ahiorum (ludio rum capax elfet, fueliciter promovit ea, in Illuflri Clau dio politano Reformatorum Collegio. In Quo, poft edita docilitatis, fedulitatis, acuti ingenii, decori geftus, na tae in publicum bonum generofae indolis, aliarumque Virtutum fpecimina, ltudiorum curfum cum laude emenfus, qvum annos juventutis ingrederetur, viam Sibi aperuit, qui Parentum, aliorumque conceptae de Se fpei ac votis refponderet. Confcius non tam fplendorem natalium & avitum (lemma; quilm virtutum gloriam parere aeviternum decus, ac immortale no men. Quod confeqvuturus, qvum AuloeHeroum & Principum bene conftitutae, Virtutum non vulgarium feminaria fint ac paleftrae, iis exercendis, contulit Se in Aulam id temporis fplendidam & Nobilibus prxclara indolis frequentifiimam, CclfiJJim quondam Tranjylxariuz Principis Michaelis Apafi\. Cujus primum Ephebis adjunftus, paulo poft Virtutibus xtatem fupergrefTus, Ejusdem Cubiculariis annumeratus eft. Quos inter, lingulari fidelitate, alacritate, fervidorum promptitudine, <k decente non minus quam prudente Sui accoHaáz Rezső Múzeum Tudományos Könyvtára, Székelyudvarhely.

(12) modatione, tum apud Principem, tum apud Proceres Regni magnam nadus eft gratiam : eoufque, ut prae ter minifteria Aulica, publicis etiam Regni fervitiis ap plicaretur, & in cafibus non quorumvis fidei commit tendis fsepius adhiberetur. Et primo quidem, orta eo tempore non levi feditione inTranfylvania, ob con jurationem quorundam Procerum adverfus Principem, ad eam fopiendam, expedito ad Portam Ottomannicam Regni Legato, lUuftrtffimo quondam Wolffgango de Bethl'en Cancellario, adjundus eft. Mox funefta belli face accenfa, inter Chriftianos &Mufulmannos, acfecutis inde dubiis afflidae hujus Patriae rebus, quae tunc Impe rio Turearum parebat; Ejus fecuritati faepius cum dis crimine vitae confuluit. Saepe enim clam (: ne quid Barbarus fubodoraretur:) ad Excellentiffimos CainpiMarefchallos & Generales Armadae Chriftianae : faepe Viennam, ad Aulam Augttflam, cum publicis inftruinentis, celeri perPoftam itinere, ablegatus eft. Ubi re bus fidei Tuae commifiis, ftrenu& ac fideliter in bonum Patriae procuratis, tum ab Auguftiflimo Imperatore L eopoldoI. beatae reminifeentiae, fingulari munere dona tus; tum Procerum & Provinciae favorem Sibi concili ans , digno laborum praemio & honore madatus eft. Dein’ ad Valachi& quoque Principem publico nomine expeditus; inde redux, Commiflariatus & alia munia obivit. Quibus cum laude fundus, a CelfijjhnoMicba'ile S.R .l. Principe Apafio II. inter AuU Familiares rece ptus, & ab EodemJupretnus Stabuli Magifler creatus eft. Cujus tantam demeruit gratiam, ut perlpedis Virtuti bus Ejus, comperta praeprimis fidelitate & conftantia, Haáz Rezső Múzeum Tudományos Könyvtára, Székelyudvarhely.

(13) facramento fidei quo Illum Sibi obftridum habuit, ad ufque noviflima exolvi pafTus non cft; quod & Ille, fan d e obfervaturam juravit. Toto fere hoc tempore coelebs, rebus Suis familia ribus Confulturus, ne Virtuti quoad externam vitae com moditatem Fortuna comes deeffet, fando matrimonii foedere junxit Sibi Nobilis quondam Valentini Szots, Se nis in Sylvania & vicinis partibus ob facultatum copiam famigeratiflimi Viduam, Matronam providam & ben e dotatam. Quae, inclinante in dies aetate, qvum an nos admodum feptem, variis conflidaretur morbis, & fenfim viribus exhauriretur; Illam tamen etiam clini cam, conjugali fide amplexus, ad extrema ufque fideli ter procurare non deftitit. Qua tandem A. 1709. amifsa, taedia viduitatis relevaturus, fecundas aulpicatus eft nuptias, fecundo omine leda in individuam vitae & curarum Sociam, Nobili ac Generosa Sophia KeSERii, Generoji quondam VVolffgangi Guti, Inclyti Comi tatus Szolnok ittediocris Vice Comitis, Viduli, Matrona lediffima, & dotibus quae muliebre genus ornant probe inftruda. Solennibus nuptiarum rite peradis, Anno currente 1710. die z.Januarii in Oppido Somlyo, fubita metamorphofi, Fatorum aufleritas, quae laeta triftibus mifcere folet, coeptis interceflit gaudiis : diebus enim non nifi 5. interjedis, excurrente Claudiopoli valido ex ercitu Caefareano; Neo-Conjunx fuga Sibi falutem quae rere coada, Ipfe autem, a Cxfareanis interceptus,Claudiopolim captivus ducitur: accedente tamen fingulari Officialium S.CxfareaeRegiaeq; Majeftatis gratia, pau lo poft libertati reffitutus, Inclyti Comitatus Karafnenjis fubtfitutus Vice Comes creatur: & Conjugem per unam Haáz Rezső Múzeum Tudományos Könyvtára, Székelyudvarhely.

(14) &viginti feptimanasexulantem, diu anxie defideratam recipit. Ita voti compos, qvum manfura Sibi polli ceretur gaudia, & longiorem fperaret vitam, incallo amore dulciflimae Conjugis transigendam, trimeftri fpatio cum diebus 2. in mutuo amore transa&is, ex infperatoPr//<? correptus, invida Parcarum manu fucciditur, & vitx limul ac votorum cuifu excutitur. Claitdiopoli. Anno prxmemorato 1710. AEtatis Sua 52. dic 3 o. Augttfti. E vivis fic excedens, Conjugidile&ifiimx, nunc Viduae, lu&um acerbillimum. Patrix notabilem jatturam. Fratri germano Generofo Sigifmuv.do Bideskuti, quem impense dilexit, magnum doloris argumentum. Nobilibus Exemplum imitatione dignum. Bonis omni bus, amorem ac defiderium Sui reliquit. Sibi autem, Virtutibus etiam poft Fata perennaturis, Pietate in De um, Zelo in Religionem, Addi&ione in Ecclefiam, Fi delitate in Principes, Amore in Patriam, Humanitate in quosvis, Liberalitate in egenos, Munificentia in Gymnalia &Ecclefias, quibus fuprema voluntate pia le gata liberaliter dispofuit, & exteris haud facile recenfendis, peperit aeviternum Decus ac immortale nomen. Uc in Illo veret fupra feriptum Apophtegma: Virtus poft fata perennat.. C laudiopoli , ExcuditSamuelP.Tel: A. 1710. Haáz Rezső Múzeum Tudományos Könyvtára, Székelyudvarhely.

(15)