kétféle.
E g y ré s z é t te sz i a k a m a rá h o z ta r to z o tt Szék n e v ű h e ly n e k im p o p u lá lt ré sz e ; a m á s ré s z é t p e d ig az 1727- b e n a v á r o s tó l á ta d o tt 12 z s e llé rn e k a k k o r i te lk e ik , m e ly e k idő f o ly tá v a l n a g y s á g b a n , m in ő sé g - és szá m b a n v á lto z ta k .
U g y a n is , 1727 e lő tt a v íz a k n a i s ó a k n á k k ö r ü l e lő fo rd u ló k is e b b m u n k á k ra a v á ro s b ír á ja s z o k o tt v o lt id ő rő l-id ő re tö b b v a g y k e v e s e b b la k o s t k ir e n d e ln i;
— d e e b b ő l s o k s z o r s z o lg á la ti k é se d e le m é s re n d e tle n s é g e k s z á rm a z ta k , m in e k e ltá v o lítá s á r a a v á ro s a s ó a k n á k h o z k ö z e l le v ő tiz e n k é t la k o s t á lla n d ó u l é s teljés- le g á ta d ta a k ir. k a m a rá n a k , h o g y az a fe n n e b b i k ö te le z e tts é g e t e z e k á lta l v ite s s e v é g h e z . *) *)
*) Vízakna város levéli, sz. 367—1848.
37
A z ú r b é r i v isz o n y o k m e g s z ű n té v e l a v á ro s h e ly é n lak ó ezen z s e llé re k tis z tá n v á ro s i p o lg á r o k n a k te k in tettek ', s m e g s z ű n te k a k a m a r á n a k s z o lg á la to t t e n n i ;
— a m á so k p e d ig , k ik a fiscus h e ly é n la k ta k , te lk e ik u d v a ri (cu rialis) s fö ld je ik m a jo rs á g ia k (allo d ialiso k ) lévén, a fiscu stó l a z o k a t k é s ő b b m e g v e tté k .
1848-ban m e g sz ű n t a v á ro s ré s z é rő l a fisc u sn a k a d n i s z o k o tt cam eratis ta x a is ‘) — n e m k ü lö n b e n V iz- a k n a v á ro s a la k o s a i f e ls z a b a d u lta k a k ir á ly i k a m a r a és a p a p o k s z á m á ra a d d ig a d n i s z o k o tt dézsma fizetése alól is. 2)
A dézsm a fizetés a rom . k a th . p a p o t é s : a fisc u st ille tő le g m e g sz ű n t a z o n n al, de a re fo rm a tu s és lu th e r á nus h ív e k ju l 16-án b e le e g y e z te k a b b a : h o g y p a p jo k - n ak a -d é z s m á t m é j 184 8 -b an is a d j á k ; 3) a z o n b a n a d ézsm afizetés 1849 ju l. 2 6 -k án a ref. és lu th e r á n u s h í
v e k n é l is b e s z ü n te tte te k a z á lta l : h o g y azo k e g y h á z i ta n á c s a e lh a tá ro z ta : m is z e rin t m é g e tá r g y b a n a k o r m á n y re n d e lk e z e n d , m iu tá n az eg é sz e s p e re s s é g b e n m in d e n ü tt a h ív e k 1 3 -k a lo n g y á t a d n a k , V íz a k n á n is a n n y i a d a s s é k .
A p a p i tized kárpótlása te k in te té b ő l a k o rm á n y m ég 1848 ik év k ö z e p e tá jt t e t t v o lt lé p é s e k e t, ö s s z e ira tv á n a le lk é sz e k jö v e d e lm e it, — de in té z k e d é s é t v é g re nem h a jth a tta .
A k ir. k a m a r a ré s z é re e g y évi tiz e d te rm é n y e k k ö zép á r a 1070 rft. 48 k r . v o lt az a k k o r i s z á m ítá s sz erin t. 4)
*•) Régentc 80 ezer, később 40 ezer K-ősót tartozott a kincstár számára a város kivágatni, de e tartozását Iioo Rforinttal megváltotta, a mi 3759 tájt 300 Ríorintra engedtetett le. *) A kir. kamata számára a róm. kath. hi vek és a románság fizettek s/4, a katholikus pap részére pe
dig */4 rész dézsmát ; a ref. és luth. hívek a kamara számára fizettek 1 4, a ref. pap részére pedig 3/4 rész dézsmát. a) *1848 Polg. Jegyzőkönyv 131—132. 1. 298 sz. nemkülönben 144. 1. 315. sz. 4) 1848 Polg. Jegy k. 93 — 94- 1. 48. sz.
38
F iz e tte te tt p e d ig d é z s m a : bú za, rozs, zab , a la k o r, á r p a , k e n d e r, k ru m p li és tö rö k b ú z á b ó l, — 1829-ik év e lő tt m é g a sz ő lő b ő l is.
A z á lla m az isk o la i s z ü k s é g e k fe d e z é s é t is ez é v b e n á tv á lla lv á n , a v a llá s és k ö z o k ta tá s i m in isz te r 1327 sz. a k e lt fe lh ív á s á v a l in té z k e d e tt az is k o lá k és ta n í
tó k n a k is m in d szellem i, m in d a n y a g i á lla p o ta k im u ta tá s á ró l, — d e ezen in té z k e d é s u tá n is k ív á n t e re d m é n y az o rsz á g z a v a ro s és s z o ro n g a to tt á lla p o ta m ia tt el nem é r e te tt e g y ik fe le k e z e t ré s z é re is, v a la m in t V íz a k n a v á ro s a jul. 23-kán t e t t azon k é r é s é r e is : h o g y V íz a k n á n e g y ip a r ta n o d á t á llítso n fel a m in is z té r iu m 1)
Ju l. 26-kán a v á ro s örökös k irá ly bírósága e ltö rlé s e tá r g y á b a n is t e t t lé p é s e k e t o rs z á g g y ű lé s i k ö v e te Szász K á r o ly á lta l, m iu tá n m in d en k iv á lts á g o k m e g sz u n te t- t e t t e k , 2) d e e tis z ti h iv a ta l ö rö k ö sö d é si jo g n á l fo g v a a H a ller családot ille tv é n , v a la m in t a m in isztériu m , ú g y o k t. 16-kán 11178 sz. a k e lt r e n d e le té v e l a fő k o rm á n y sz é k is v á lto z á s a lá nem jö h e tő n e k te k in te tte . 3)
A z ú r b é r i ta rto z á s o k m e g s z ü n te té s e u g y a n ju n iu s 18 -k ára h a tá r o z ta to tt W e s s e l é n y ia t v ilá g ta la n s z a b a d s á g b a jn o k á lta l t e t t in d ítv á n y ra az e rd é ly i o r s z á g g y ű lé se n „hogy ig y am a p o lg á r i szen th á ro m sá g : a szabadság egyenlőség és testvériség m ulasztja áradjon am a szent n a p o n a jobbágyok és zsellérehre“ 4) . . O h ! d e e z t az o rsz á g jö v ő h á b o r ú s m ás e g y e lő re - le g y ő z h e tle n a k a d á ly o k m ia tt k ív á n t m ó d o n nem te lje s íth e tv é n , so k z a v a rn a k le t t ez is az o r s z á g b a n ' szülÖ anyja.
E rd é ly b e n az ifjú s z a b a d s á g ü g y e e g y id e ig ú g y szó lv a m ajd n em e g é s z e n m a g á ra v o lt h a g y a . A fő k o
r-’) U. o. 153 1 331. sz. 2) U. o. 140 —141. 1. 308. sz. nemkülön
ben 190—191. 1. 426 sz. 8) Vízakna város levéltára .54. sz. 4) Jakab E.
Szabadságharcz. 111. fűz. I86. 1.
39
m á n y s z é k n a g y o b b á r a e ln é z te : h o g y m in t k é n y s z e ríti tö b b h e ly e n n ém ely rö v id lá tó és önző fö ld e s ú r k a to n a i e rő s z a k k a l is jo b b á g y a it ro b o tra , k ik az uj id ő s z e l
le m é t m e g é rtv e , tö rv é n y n é lk ü l is fe ls z a b a d u lv a é r e z t é k m a g u k a t.
A h o l p e d ig E rd é ly fö ld b irto k o s a i az idő sz e lle m é n e k h ó d o lta k , o tt a re a c tio e m b e re i l é p te k e l ő :
„kényszer adatja m eg a nem ességgel ezen engedm ényt — h ird e tő k k ü lö n ö se n a ro m á n n é p n e k — de ha lehet, is
m ét v issza v e szik ; teg yü k őket tehetetlenekké; ir ts u k ki., a hol leh et, csak a kkor lesz m iénk a birtokuk igazán / “ *)
„ A p o litik a i jo g s a n em zeti k ö v e te lé s e k e rk ö lc s i b e c s é rz e te e k k o r k e v e s e k sz iv é b e n é l t ; d e a k ö n n y ű m ódon való v a g y o n sz e rz é s , a n a g y b ir to k o s o k v a g y o n á rn a k fe lo sz tá si v á g y a — az iz g a to k lá z itá s a i k ö v e t k e z té b e n — á lta lá n o s v o lt
V III.
A vízaknai román nem zetőrség m egalakulása.
— K im o n d a tv á n a b a lá z sfa lv i ro m á n n e m z e ti-g y ü - té se n a ro m á n n e m z e tő rs é g fe lá llitá si eszm éje, a h o g y o n n a n a v íz a k n a i ro m á n o k h a z a jö tte k , ő k is k e z d e tte k g o n d o lk o z n i e n n e k fe lá llítá sá ró l.
A m in t elő b b lá ttu k , a ta n á c s és a fő k o rm á n y s z é k b e lé n em e g y e z e tt, h o g y a m a g y a ro k tó l e g é sz e n k ü lö n v á lv a , s a já t n e m z e tis é g ü k b ő l v á la s z to tt tis z te k a la tt
á llíts a n a k fel n e m z e tő r s é g e t; az e ltiltó fő k o rm á n y s z é k i le ir a t ju n iu s 15-kén a ta n á c s ü lé s b e n i fe lo lv a s á s u tá n a ro m á n o k n a k tu d to k r a is a d a t o t t : s) a z o n b a n ju liu s v é g e tá já n m é g is a ro m á n n e m z e tő rs e re g a la k u lá s a m e g k e z d ő d ö tt. 4
4) U. o. 187. 1 s) i8 |8 Polg. Jegy. k. 116. 1. 270. sz.
A ro m á n n e m z e tő rse re g ’ in k á b b c s a k c s o p o rto s u lá s, m in t r e n d e z e tt n e m z e tő rs é g v o lt. — S z e p t. ig -k e t á j t 4—500 e m b e rb ő l á llo tt, *) k é s ő b b 700-ból 2)
K e z d e tb e n c s a k b o tta l g y a k o r o ltá k m a g u k a t a k a to n a i m o z d u la to k és fe g y v e r f o r g a tá s o k b a n : a m a g y a r o k k a l eg ész a u g u s z tu s ig a le g b é k é s e b b v isz o n y b a n v o l
t a k ; de a u g u s z tu s b a n a h o g y az o rlá th i gyülésezések m e g k e z d ő d te k : m e g k e z d ő d ö tt i t t is a m a g y a r s á g irá n ti e l
len szen v . K e z d e tté k m o n d a n i: „M ost tu d ju k, m it a k a rn a k a m a g y a r o k ; m i is fe g y v e rt f o g u n k ; m a jd m eglássuk, melyik, lesz erősebb ; m i többen v a g y u n k . . . A császár is v e lü n k t a r t ! nem ta r tu n k sem m itől ! u . . .
L á n d z s á k a t c s in á lta k , fejszék- és b a ltá k b a h o sszú n y e le t te t t e k és a z o k k a l fe g y v e re z té k fel m a g u k a t ; k ü lö n ö se n a sz e p t. 16-ki b a lá z sfa lv i g y ű lé s rő l h azajö v e- te lö k u tá n , n a g y o n k e z d e tte k lá z o n g a n i a ro m á n o k , lá n d z s á t c s in á lta tn i m e n n é l n a g y o b b m e n n y is é g b e n s)
Ő k is p a tró t a la k íto tta k , já r t a k széljel a v á ro s b a n é s a h a tá ro n . V á r d á ju k: a fe lső k n e k v o lt a g. n e m e g y e s ü lt te m p lo m o n aló l S z á ja O p r i s o r n á l ; az a ls ó k n a k o tt, a h o l L á z á r S z in g e tin h á z a v an , a h íd o n tú l G y ö rg y e K o m á n n a l szem b en .
F eg yver g y a k o r la t okát ta r t o t t a k a tá b o r h e ly e n az u tó n felül, a m a g y a r o k p e d ig az u tó n alól. — D obosuk c s a k e g y v o lt a fe ls ő k n é l: K o z m a N ik o lá j; az a ls ó k n a k d o b o so k h e ly e tt kürtösei v o l t a k ; zászló jo k nem v o lt.
F ő parancsnokuk — P r a e f e c t — C o n sta n d ie J á n o s 4) v o lt, k i S z e b e n b ő l e g y h é te n k é ts z e r is k ijá r t h o zzájo k . Ő h o z ta n e k ik a c o m ité tő l a h ír e k e t és p a ra n c s o k a t. — T is z tje ik e t s a já t n e m z e tis é g ü k b ő l v á la s z to ttá k sz a b a d o n .
') Kolozsvári Híradó. 1848. okt 5. sz. 73. s) Descrisu faptilor din anu 1848—49 care sau intimpl. in Ocna. Prin Joanu Moldován 4 .1. 8) 1848- Polg. Jegy. k. 195—196. 1. 439. sz. 4) Szebeni terézárvaházi rajztanitó.
4 i
a) A fe lső k n é l lisztek vo lta k:
1) O n y a P o p i T o d o r, század o s.
2) M ih aila M u d rá n század o s.
3) P e tr u M ohán, h a d n a g y .
4) C nya G y ö rg y V a k á r, h a d n a g y . 5) K o z m a Ju o n , ő rm e ste r.
6) P e t r u F o r g á c s ő rm e ste r.
T ized esek: N ik u lá j D re g its , J u o n K o rn ila , S z á v u K o s o k á r, D rle c z á n S z á v u , J u o n Z a c h a ria
b) A z a lsóknál:
1) M oldován J á n o s század o s, k i a fe ls ő k fe le tt is h a ta lo m m a l b irt, k i h e ly e tt k é s ő b b
2) S z á v u M a fté M u n ty á n fő h a d n a g y , l e t t század o s.
3) K e r e b u ly a G y o rg y a , h a d n a g y . 4) C sim p o k a G y o rg y a , ő rm e ste r.
Tizedesek: J u o n R o d e á n , O g n e r Ju o n , L a p o s á n J u o n (p o sta p Á tty im T a n a sz i S im ion L u k a , J u o n B o n eczán .
M id ő n Inczédyck N .-E n y e d re le m e n te k v o lt, h o g y ö sszeszed jék az o tt m e g m a ra d t m a g y a ro k a t, m in te g y 2C0 ro m á n n e m z e tő r B a lá z s fa lv á ra v o lt re n d e lv e O n y a P o p i T o d o r és M ih a illa M u d rá n v e z e té se a la tt. — I t t c sin t k ö v e tv é n el O n y a T o p i T o d o r, h e ly e tte k a p i-.
tá n y n y á té t e t e t t T o rn a D u m a B u z d u g á n . IX .
A forradalom kiütése és egymás elleni felfeg y v er
kezése.
E z u tá n E rd é ly ü g y e i ú g y fo ly ta k , h o g y m in d en n a p e g y re m é n y sz á l s z a k a d t m eg jo b b r a fo rd u lá s t e
42
k in te té b e n a m a g y a r s á g k e b lé b e n ; a n a p ró l n a p ra b o - r u lta b b l á t h a t á r vész és z iv a ta r k ö z e lg é s é t h ird e té . . . .
' A sz á sz o k és ro m á n o k fe lfe g y v e rk e z é s e a l e g n a g y o b b sz o rg a lo m m a l f o ly ta tta to tt, k ik m in d e n fe lé e lle n s é g e s m o z g a lm a k a t te tte k .
A fő k o rm á n y s z é k az e lle n s é g e s m o z g a lm a k és g y ü - lé s e z é s e k e lle n e g y p á r r e n d e le te t a d o tt k i s e g y e s lá- z itó k e lfo g á s á ra b iz to s o k a t k ü l d ö t t ; de in té z k e d é s e it k e llő e re d m é n y n em k ö v e tte .
M it lá tv a M a g y a ro rs z á g k o rm á n y a , e n n e k ta n á c s á r a Istv á n fö h erczeg m in t n á d o r é s k ir á ly i h e ly ta r tó S zem ere e lle n je g y z é s e m e lle tt ju n . 19-kén tu d a tta b.
Vay M ik ló s s a l: „ h o g y m iu tá n E r d é ly b e n a n y e r t s z a b a d s á g o t, a k o ro n a jo g a it s a h a z a é p s é g é t v e s z é ly e z te tő tö r e k v é s e k m e rü lte k fel, a s z á s z o k a t és o lá h o k a t b u jto g a tjá k , a ro sz u l é r te s ü lt n é p n é l k ih á g á s o k és r e n d e tle n s é g e k fo rd u ln a k elő : e z e k n é l fo g v a , d e a z é r t is, m e rt a h a v a s a lfö ld i s o lá h o rs z á g i s z o m sz é d sá g k ü lö n ö s te k in te te t é rd e m e l, e g y h e ly b e n k ö z p o n to s íto tt h a t a lo m ra v a n sz ü k sé g , m e ly n e k é lé re k ir á ly i b iz to s i czim - m e l Ő á llítta tv á n , n e k i te ljh a ta lo m a d a tik a b u jto g a tá - s o k a t, a c s e n d és re n d m e g tö ré s é t fe n y ite n i, e c z é lb ő l r ö g tö n b ir ó s á g o k a t á llíta n i, s az e rd é ly i p o lg á r i és k a to n a i h a tó s á g o k fe le tt re n d e lk e z n i, m e ly e k n e k az ir á n y b a n k ö te le s e n g e d e lm e s s é g m á r m e g h a g y a to tt.“ ')
V a y ju n . 2Q-kén V-ik F e rd in a n d K tr á ly n e v é b e n jő v é n b e E r d é ly b e s a ttó l n y e rv é n h a ta lm a t, K o lo z s v á r r a m e g é rk e z e tt, s a v észtő l h á n y a to tt k is o rsz á g s o r s á t k e z é b e v e tte . 2)
J u l. 2- k á r a h ir d e te tt k ö zö s h o n g y ü lé s P e s te n ju l.
5-k é n m e g n y ita tv á n , e rre E rd é ly k é p v is e lő i is k é s ő b b ju l. 10-kén fe lé rk e z te k . l
l) Közi. 17. S2. P, A. 81 — 92. sz. 2) Kőv. E. T. 68. 1.
43
A p e s ti h o n g y ü lé s r e k ö v e tü l n é p k é p v is e le t a la p já n jun. 26-kán a ref. te m p lo m b a n k ö z a k a ra t- és e g y h a n g ú f e lk iá ltá s s a l V íz a k n á ró l Szász K á r o ly áll. tit k á r v á la s z t a to tt m eg, ’) k ö v e ti titk á r n a k p e d ig S z é k e ly L a jo s i frt n a p id ij m e lle tt.2)
Vay az ország n y u g a lm á t felzavarók m egfékezésére rögtön tö rvén yt h ird e te tt k i, m i ju n . 30 k á n V íz a k n á n is fe lo lv a s ta tv á n a k iv á lts á g o lt G e ré b h á z n á l, e lh a tá ro z ta to tt a v e sz tő fá n a k fe lá llítá s a , 3) m it ju l. 3 -k á n 12 á c s m eg is k é s z íte tt. 4)
V a y e z u tá n k ö r u t a t té v e , a sz ászo k k ö z ö tt jul.
12-kén sze m é ly e se n je le n t m eg, m in d e n ü tt c s llla p itó la g h a to tt és m ű k ö d ö tt, d e m á r u g y sz ó lv a k é ső v o lt.
A k a to n a s á g és p o lg á r i h a ta lo m k ö z ö tt a v á lasz fa l m in d lá th a tó b b á l ö n ; fe sz ü lt -to v á b b á a b iz a lo m h ú rja ; — E rd é ly m in d e n n a p b e lje b b s o d o r ta to tt a f o r ra d a lo m á rjá b a .
K o ssu th jul. 11-kén le fe s té a v észt, m e ly b e n a n em zet v an, m ely a h a z á t a rá c z o k és h o r v á to k fe llé p é se á lta l f e n y e g e ti; 42 m illió n y i p f t . , h ite lt é s 200,000 k a to n a m e g s z a v a z á s á t k é r te , m e ly b ő l 40 e z e r 'azo n n al ki le n n e .állítan d ó . »
K o ssu th in d ítv á n y a e lf o g a d ta to tt 5) k i Is tv á n nádor s k ir. h e ly ta rtó jó v á h a g y á s á v a l 5-m illio e z ü st p é n z a la p ján , 12 1/.2 m illió p f t e re jé ig e g y és k é t fo rin to s m a g y a r p é n z je g y e k k ib o c s á tá s á t m u n k á la tb a is v e v é n , a u g . 5-kén é r te s íte tte a k ö z ö n s é g e t h o g y a k é t fo rin to s p é n z je g y e k fo rg a lo m b a té te tte k . 6) >
') 1848. Polg. Jegy. k. 12b. 1. 292. sz nemkülönben 133 —133. 1
— 2) U. o 133—134. 1. 303. sz. — 8) U. o. 124 —125. 1 288. sz. — 4) U. o. 129. 1. 29b. sz. — 6) Kőv. E. 1. 74. 1. — 6) K-özl. 58. sz i P. H. 130. sz. ezek az első nemzeti bankjegyek. Az egy forintos b a n k jegyek okt. 6-kán tétettek forgalomba, mint Kossuth jelentése bizonyítja
köri. 120. sz.
44
A lig . 1 3 -k á n a k o rm á n y á lta l az ö n k é n te s e k fe lá l
lítá s a is e lr e n d e lte te tt to b o rz á s u tjá n m in d e n ü tt, k ik n e k a c s a ta té r r e l k iá llítá s a k ö n n y e b b e n e s z k ö z ö lte th e s
sék , m in t a n e m z e tő rö k é . J)
A u g u s z tu s b a n , m id ő n R a d eczky m ind tö b b -tö b b e lő n y ö k e t v ív o tt k i az olasz f e g y v e r e k e llen éb en , a b é c s i m in isz té riu m n y ílta n e lk e z d é h a g y n i e d d ig i i n g a dozó p o litik á já t s m e ré sz e n á llo tt a re a c tio é lé re ; a r e a c tio n y ílta n fö llé p e tt és tö b b é n em tilto lta s z á n d é k á t s te rv e it.
E r d é ly b e n a szász-választm ány é s a rom ánok nem zeti bizottsága S z e b e n b e n ö s z h a n g z á s b a n m ű k ö d ö tt; a n é p e t n y ílta n k e z d é su g alm azn i.
„ M in th o g y az e le m e k a sz á sz fö ld ö n a g g a s z tó h u l
lá m z á sb a n vannak', tis z tá ta la n c z é ljc k a t m á so k v e sz é ly e z te té s é v e l k ív á n já k e lé rn i : a v íz a k n a i ta n á c s is fel- s z o llita to tt a f ő k o rm á n y n a k 9804 sz sz. a. r e n d e le té v e l é b e r fig y e le m m e l lenni. 2)
A rom án com ité m in t valam ely co n stitu á lt ko rm á n y- testü let ren d e lk e zn i kezdett, a p a p o k á lta l az eg é sz E r d é ly b e n ö s s z e k ö tte té s b e n állv á n , b é c s i h a n g o k o n hu- r o lta a k e d é l y e k e t ; a le g v e s z é ly e s e b b k o m n iu n isz tik u s e sz m é k e t te rje s z te tte , m in e k k ö v e tk e z té b e n a n é p e r ő s z a k o s k o d á s o k ra tö r t ki so k h e ly t.
H ó n a p o k ó ta B a r m itiu és L a u r e a m stb i. fo ly to n o san ú tb a n v o lta k E rd é ly e g y ik v é g é tő l fo g v a a m ásik ig .
’) Közi. 66. sz. P. H. 134. sz. köv. okra. 73—76. 1. Aug." 14—15 tájt Szebenben már toborzás tartatott, mintegy 30 magyar fiú állott be.
Kolozs. Híradó 1848. Aug. 31. sz. 53. Aug. 17-kén a miniszteri tanács egy önhánytes szabad könnyű lovasseregnek Erdélyből s föllép a székely- ség köréből toborzás utjáni felállítását is elrendelte. Kol. Híradó 1848.
Aug. 27. sz. ; i . — 2) 1848. Polg. Jegy. 170. 1. 378. sz. mi tekintetében aug. 24-kén tartott tanácsülésben intézkedés tétetett.
45
S z e b e n b e u tjo k b ó l v is s z a té rv é n , itt és O rlá th q n h a s o n ló a n titk o s g y ű lé s e k e t ta r to tta k .
B . Vay v é g é t a k a r v á n v e tn i az elle n iz g a tá s a in a k , e lh a tá r o z ta a c o m ité t m e g s z ü n te tn i; s m iv el p a r a n c s á r a szét n em o sz lo tt, g r. B é ld y F erenczet S z e b e n b e k ü ld ö tte e lfo g a tá s ü k ra , k i a u g . iS -k á n o d a m e g is é r k e z v é n a lá z itá s i g y a n ú a l a t t le v ő k é t ro m á n ta n á r t L a u r e a n it és B a la c z e s z k u t e lfo g a tta a P u c h n e r tő l n y e r t k a to n a i e r ő v e l; a tö b b i e lm e n e k ü lt.1)
A z elfogatás h ire n a g y in g e rü ltsé g e t k e lte tt a v i
d é k i rom ánságban 2) ú g y , h o g y az e lf o g a tá s i k ö v e tő éjen S z e b e n m in d en u tc z á it e lö n tö tte , h o g y az e lfo g o t- ta k e lv ite lé t m e g a k a d á ly o z z a ; m á s n a p m é g tö b b n é p g y ű lt össze s n é p e s k ü ld ö tts é g á lta l k é r te a fő h a d ik o r- m á n y z ó t a fo g ly o k s z a b a d o n b o c s á tá s a k ie s z k ö z lé s é re 3) B é ld y k é r d é s t in té z e tt Vayhoz. — E k ö z b e n a ro m á n o k e z r e n k é n t k e z d e tte k O r lá th r a tó d u ln i o ly czélb ó l, h o g y a n e v e z e tt f o g ly o k a t S z e b e n fe lg y u jtá s a k ö z ö tt e rő s z a k k a l is k is z a b a d íts á k .
R a u b e t e z re d e s k e z e s s é g e t v á lla lv á n é rtö k , a u g . 25-én e s ti 8 ó r a k o r s z a b a d o n b o c s á ta tta k Vay tó i k a p o tt v á lasz u tá n , m i a le g n a g y o b b ö rö m n y ilv á n itá s o k és éljen k iá ltá s o k k a l f o g a d t a t o t t ; 4) é lje n z é s e k , zen e és d ia d a lm e n e t k ö z ö tt v ite tte k O r lá th r a a fo g ly o k , h o l a h a tá r ő r ö k ő riz e te a lá r e n d e lte tte k , s a h o l a m a g y a r s á g e lle n sz ó v a l és s z e r k e s z te tt k é r v é n y e k b e n is k e m é n y e n k if a k a d ta k .
E zen a lk a lo m m a l V íz a k n á n is b a ljó s la tú m o z g a l
m a k v o lta k é sz le lh e tő k , m in e k k ö v e tk e z té b e n S z e b e n b ő l a re n d f e n n ta r tá s á r a s e g íts é g is k é r e t e t t . 6)
*) Kolozsvári Híradó 1848. aug. 27. sz. 51. — *) Sieb. Bote. 1848.
aug. 23. sz. 87. — s) U. o. 25. sz. 88. — *) tf. ot 28. sz. 89. — s) U.
o. 28. sz. 89. Egy divisio küldetett ki 24—25-ke közti éjjel.
46
A z e rd é ly i z a v a r- és f o rro n g á s n á l a m a g y a rh o n i s o k k a l n a g y o b b m é rv e t ö ltv én , e n n e k a m a g y a r k o r m á n y e le jé t a k a r ta v en n i, m ié rt a u g . 28-k á n B a tth d n y é s D e á k m in is z te re k B é c s b e m e n te k oly czélból, h o g y o tt e te k in te tb e n m in d e n t e lk ö v e s s e n e k ; h o g y o tt a ju l. 11-ki h a tá r o z a tr a e v é g b ő l m e g e r ő s íté s t n y e r je n e k ; de h o g y a b é c s i d o lg o k k a l is m in d e n te k in te tb e n tis z tá b a jö jjen ek .
A z o n b a n a k ir á ly m in is z te re it m a g a elé nem b o - c s á tá . — S ő t a u g . 31-k é n a fe ls é g k é z ir a to t b o c s á to tt Istv á n nádorhoz, m e llé k e lv é n az o s z tr á k m in isz té riu m ily cim ü d o l g o z a t á t : „E m lé k ira t a M agyarország és A u sztria többi országai közt fe n n á lló egy s é g i k a p o c sró lf m ely e m lé k ir a tb a n f o g la lta k fe le tti h e ly e s lé s é t fejezte k i ; m e g re n d e lte , h o g y 8 — 14 n a p a l a t t a m a g y a r m i
n isz té riu m n é h á n y ta g ja m en jen fel B é c s b e é rte k e z n i az e m lé k ira tila g k ife jte tt e g y s é g e s ö ssz b iro d a lm i k o r m á n y z a tró l, és a h o r v á to k k a l m e g u jita n d ó 'a lk u d o z á s ró l.
A je lz e tt e m lé k ira tb a n fe le m litte tik , h o g y a m a g y a r f ü g g e tle n h a d - és p é n z ü g y i m in is z té riu m o k a t a b é c s i k ö z p o n ti m in isz té riu m b a k e ll o lv a s z ta n i; h o g y a M a g y a ro rs z á g a lk o tm á n y á b a m á rc z iu s ó ta b e h o z o tt v á lto z á s o k a t, e z e k k ö z t k ü lö n ö s e n az 1848 : III. 2. f.
c z ik k e t is — m e ly e k az ö ssz b iro d a lo m e g y s é g é n e k á r ta n a k , m e g k e ll s z ü n t e t n i ; a b iro d a lm i á lla m a d ó s s á g o k e g y ré s z é t elv á lla ln i. M e g je g y z é st t e t t a 200,000 ujoncz m e g sz a v a z á sa v e s z é ly e s s é g é rő l is stb .
Végül kimondatik:
„hogy az a u s z tr ia i. császárságtól kü lö n v á lt m a g y a r k irá ly sá g n a k fe n n á llá s a p o litik a i lehetetlenségnek te k in ten d ő d ')