I. 2G6
H
i % ' j * i) 1
i - « d M t
Brevis Historia
p @ rf
Conventuum Ordinis
V i l i
reformatae provinciae
S . ] V t a r i a e
I n
II ■■ n fir o p I a
J
BREVIS HISTORIA >
CONVENTUUM ORDINIS
S. F rancisci S eraphici
REFORMATAE PROVINCIAE
S. U I U 1 IM M M
EX AUTHENTICIS FONTIBUS
IN ARCHIVO PROVINCIAE EXISTENTIBUS DEDUCTA PER
P. ODORICUNI BALAZSOVITS
EIUSDEM PROVINCIAE VICARIUM.
--- C ^ O --- POSONII MDCCCLXIX.
T » » I • r r t i t i i c i h e t 11
129 *ui
Praeclarum est, mentem historiarum cognitione instructam ac re fertam habere. — Historia enim conglobata quaedam et coacervata Sa pientia e s t, hominumque multorum mens in unum collecta.
S. Gregor. Naz. ad Nicobnlnra.
PRAEFATIO.
— tfffc—
B
e n e v o l o lectori salutem.
A quo tempore S. S t e p h a n i i s I. Hungariae Rex,
Fidem Christi Catholicam summo studio, indefesso conatu, ferventissimo zelo, ac etiam manifesto cum vitae periculo invexit, eamque ceu unicam salvificam propulsatis infide
litatibus stabilivit, ac Sanctissimis Legibus firmavit; eo semper tam ipse S. Rex, quam piissimi Successores ejus
— et per ipsum S. Stephanum fundati Episcopi; uti etiam per hunc S. Regem ex exteris Regnis in Ilungariam advo
c ati, hicque domiciliati Religiosi, nec non exemplo horum permoti potentiores Domini studia, vires, omnemque cona
tum contulerunt; ut Catholica Fides Christi in Ilungaria majora in dies caperet incrementa.
Et quia multis experientiis tam ipsi S. Stephano, quam successoribus eius Regibus Apostolicis, Episcopis, ac regni potentioribus Dominis constabat, Fidem Christi Catholicam, per Religiosos regno Hungariae potissima parte invectam ; stabilitumque esse — S. R e x , ejus Successores, Archi et Episcopi, nec non Proceres regni, in id impenderunt suam sanctissimam operam , ut tam Religiosi Ordines, quam eo
rum Claustra in hocce apostolico Hungariae Regno multi
plicarentur; ut sic accrescentc copiosiori messe, Ager quo
quo Dominicus copiosiores haberet operarios.
Non est Voti mei, de omnibus Religiosis eorumque 1*
claustris, olim et hodie in Hungaria existentibus scribere, cum de his utique copiosiores Historiae loquantur — Sco
pus enim huius Opusculi est: ostendere, quam copiosa, pia Apostolicorum Regum, Archi et Episcoporum, ac po- tentiorum Dominorum saecularium piissime sanctissimoque zelo, ac largissima munificentia, in hac Ordinis S. Francisci, Provincia S. Mariae, Monasteria surrexerint. — Ea solum recensere placet, quae expulsis Patria Tureis restaurata, vel a fundamentis acdilicata fuere, talia sunt: Posoniense, Tyrnaviense, Soproniense, laurincnse, Budensc, Alba-Re- galense, Strigoniense in Urbe Regia, Keszthelyiense, S. Ca- tharinae, Sabariense, Ersek-Ujvariense, Nemet-Ujvariense, Malaczkense, S. Antonii in Insula Cituorum, Comaromiense, Mariano-Pratcnse, Papense, Siimegiense, Pestiense, An- daesiense, Kismartoniense ad S. Michaelem; item in Sacro Monte Calvariae, S. Ladislai, Strigoniense ad S. Crucem in Civitate Aquatica
,
Veszprimiense , Simontornyense, Mesztegnense — quae omnia Monasteria Regiis Litteris confirmata erant.Neminem latet, sub faventissimo sectis Lutheri et Cal
vini 145 annis durante Ottomanico Dom inio; antiquos Conventus ad vota Haereticorum extinctos ac Solo aequatos fuisse; praementionati proin Conventus expulsis Tureis exurrexerunt, ad populum liberandum et reducendum c laqueis haeresum ad sinum S. Matris Ecclesiae, Romano Catholicae; non armis, non donis, sed ut plurimum suffra
gio paupertatis.
Interim, quamvis reccnsiti Conventus ad populum in Fide Catholica et bonis moribus informandum erecti ac fun
dati fuerint, quamvis nullius culpae reos se fecerint; Sua tamen Majestas Iosephus II. nonnullos illorum abolevit
4
alios confirmavit. — Quare autem recte illi Conventus sint aboliti, in quibus Fratres nostri Haereticos quamplurimos convertebant? benevoli Lectoris judicio committo.
Hoc proin Opusculo Primordia Ordinis S. Francisci Seraphici, eius iu Hungariam introductio — tum Conven
tuum praeexistentium Origo, eorum pii Fundatores, et praecipuae vicissitudines proponuntur; ac tandem Conven
tus aboliti instar Appendicis breviter attinguntur.
Oriso ct Progressus Ordinis.
S. Franciscus Assisii in Italia, die 26. septemb. an.
1181. natus, dum cum initio conversionis suae, ferventi Orationis instantia, verae perfectionis semitam sibi a Deo ostendi posfulassef; audivit die quadam anni 1206. inter Missarum solemnia verba illa , quae Christus Dominus suis Discipulis ad praedicandum Evangelium missis loquebatur, Matii. 10. „lNToIitc possidite aurum , neque argentum, ne- que pecuniam in zonis vestris; non peram in via, neque duas tunicas, neque calceamenta." — Audiens haec verba, mox virtute Spiritus Sancti de alto im butus: „Hoc, inquie- bat, est quod cupio" et illico calceamenta deposuit, pecu- ni: m abi.ocit, unica contentus tunica , dimissa corrigia pro cingulo funem sumsit; omnem deinceps sollicitudinem cor
dis apponens; qualiter audita perficeret. — Ita S. Bonaven- tura in Vita S. Francisci. — Et hisce iactum erat Ordinis S. Francisci Fundamentum, ad cuius Ideam semetipsum, futurum Fratrum et Filiorum suorum Exemplar, primus conformavit.
Crescente in dies virtute et fama Francisci, coeperunt eius salutaribus monitis et exemplo, Viri quidam ad poerii-
tentiam animari, ac ad Mundi, omnisque vanitatis contem- tum incitari, ut reiectis omnibus, se se Ei habitu et vita con- iungerent; quod evenit an. 1209. — Horum primus fuerat Bernardus a Quinta Valle, nobilitate, divih s et scientia in
ter Assisienses spectabilis; quem eo ipso tempore sequeba
tur Petrus Cataneus , Cath, Ecclesiae Assisiensis canonicus;
his mox iungebatur Aegidius perinde Assisias, usque dum Evangelicae paupertatis Magister undecim numeraret disci
pulos — quibus dein, et aliis innumeris, quos post se ven
turos praeviderat; ostensam sibi a Domino Regulam ex Evangelio conscripsit, Duodecim Capitulis distinctam.
Duodenaria haec voluntariorum pauperum Turma, cum dicta R egula, unanimi voto acceptata, duce S. Fran- cisco Romam profecta est: ut quod Christus dictaverat, eius in Terris Vicarius videret et adprobaret. — Dum iam S.
Franciscus ad Vicarium Christi propinguaret; obvium ha
buit Angelum lancredum, militem, nunquam antea visum;
qui a Francisco proprio nomine vocatus, et ad suum Soda
litium invitatus, similiter relictis omnibus, duodenarium Sociorum numerum complevit. — Franciscus ad conspe
ctum Summi Pontificis Innocentii 3. benigne admissus, Re
gulae suae per Pontificem vivae vocis Oraculo adprobatae Solennem Professionem cum 12. Sociis suis, in manibus eiusdem Pontificis emisit an. 1210. — Anno autem 1223.
die 20. Nov. accepit a Honorio 3. Bullam confirmationis Regulae ct Vitae Fratrum M inorum , quos ipse per se vel per suos Vicarios rexit, usque ad diem 4. Octobris an.
1226. quo solutus corpore, abiit in coelum, et anno 1228.
die 16. Iulii Sanctorum canoni adseriptus est a Gregorio 9. cui saepe summum Pontificatum praedixerat.
Initia Ordinis S. Francisci in Hungaria ad ipsum Fun
6
datorem referantur, qui redux ex Oriente per Illyricum venit Zagrabiam an. 1220. — Hic eius commorationem describit P. Cherubinus Tabsics, Minister Provinciae his verbis: Huius sacrae capellae, ubi olim cella eiusdem S. Pa
tris fuerat, prima olim Fundatrix fuerat D. Catharina Gallo- vits vidua, mullis Praediis dives, apud quam peregrinus S. Pater hospilium oravit, et a qua non modo hospitium, sed etiam Fundum impetravit, in quo S. Pater cum suo socio abstractam et solitariam vitam aliquamdiu duxit, et postmodum in eodem Fundo Residentiam struxit, in qua re
lictis duobus Religiosis hoc Institutum amplectentibus, in Italiam remeavit. — Ilanc Capellam vetustate temporis plane collapsam restauravit, ampliavitque nobilis Vidua Helena Pataschich. — In hoc Sacello usque in praesentem diem, hi Versiculi leguntur:
Hic Locus ille ipse est h u m ilis, pauperque perennem , Quem sibi Frauciscus fecit in hisce plagis.
Cum reducem Illy riu m T urris suscepit ab oris, Nec visus talis Religiosus erat.
Dat V idua Hospitium h ic , mendicantique negare Non p o tu it, petiit quem Pater iste locum.
Expost ornavit V idua altera: M ax im us ergo A m babus Requiein det Deus ipse suam .
Primus igitur omnium S. Francisci Conventuum sub sacra Corona Ilegni Ilungariae fuit Conventus Zagrabiensis, qui primordia sua ipsi S. Patri tribuere debet; qui velut Praccursor Zagrabiam venerat, ut suis Filiis viam in Hun- gariam praepararet. — Caeterum ingressus Fratrum nostro
rum in ipsam Hungariam, adnotatus habetur in Historia Conventus Strigoniensis.
Primaevi Conventus nostri in Hungaria per Ministros Germaniae regebantur; verum an. 1239. in Capitulo Ge-
7
nerali, iussu et sub praesidio Gregorii 9. Pontificis Romae celebrato, facta est solennis divisio Provinciarum Germaniae
— in quo etiam Hungaria cum suis partibus in distinctam Provinciam a Germania independentem, evccta est. — Ab hoc proinde anno propriis parebat Ministris Provincialibus, incoepitque vocari: „Provincia Hungariae" cui primus Mi
nister Provincialis per ipsum Pontificcm constitutus fuerat:
Ioannes, frater carnalis Philippi 3. (audacis) Francorum Regis.
Multiplicatis Conventibus, sicut alibi locorum, ita etiam in Hungaria suscitata fuit controversia ratione Ecclesiarum Conventibus nostris iunctarum: an nempe dictae Ecclesiae Conventuales essent? quam controversiam solvit Innocen
tius 4. anno 1252. Edicto: „0rbis et Urbis“ Omnes Ordi
nis nostri Ecclesias, conventuales esse, declarando. — Ale
xander 4. an. 1255. distinctum Provinciae nostrae Hunga- riac Privilegium contulit; Virtute cuius Fideles omnes in Ecclesiis nostris, diebus Dominicis et Festis, Missam audire, et Ecclesiae Sacramentis a Fratribus nostris refici possunt;
cuius Bulla incipit: „Quaedam abApostolica.“ — Originale sub plumbo asservatur in Archivo PP. Conventualium
"V iennae ad S. Crucem, illis procul dubio temporibus illuc repositum, quibus Turea et dein Haereticis in Hungaria praedominantibus, ipsa etiam Capitulorum, aliorumque cre
dibilium Locorum Archiva in finitima ac tutiora Loca trans
lata fuere.
Anno 1250 die 19. Aprilis, idem Pontifex Alexander , i. Ordinem Ir-atrum Minorum, Ordinem Missionarium esse declaravit, et Fratres eius, authoritate Apostolica ad prae
dicandum Gentibus lesu Christi Evangelium misit; Bulla, quae incipit; ,;Cum Hora/1 — Dilectis Filiis, Fratribus de
Ordine Minorum , in terris Saracenorum, Graecorum, Bul- garorum, Cumanorum, Aefhiopuin, Sirorum, Iherorum, Alanorum, Gothorum, Ruthenorum, Iacobitarum, Nubiano- rum, Nestorianorum, Georgianorum, Armenoruin, Indorum, Moscellinoruin, Tartarorum, Hungarorum in parte quam Schismatici tenent, aliaruinque infidelium Nationum profi
ciscentibus, Apostolicam Benedictionem.---- Vos igitur, quos iuxta professae Religionis Officium, zelus comedit Ani
marum, et in quadriga quarta, quam variis charisinatum donis et fidei fortitudine trahitis, ubique discurrere ac Ve
xillum Regis Gloriae procul levare gestitis — ad Gentes, quae Iesurn Christum Dominum non agnoscunt — et ad subtractionis Filios, qui S. Romanae Ecclesiae non obediunt, destinamus, ablegamus et mittimus.
Privilegia vero in eadem Bulla ipsis attributa fuere sequentia: ut baptisare, in unitatem Fidei Orthodoxae ag
gregare, ab Excommunicationibus, aliisque Censuris absol
vere valerent; item dispensare cum iis ; qui his irretiti aut Ordines susceperunt, contulerunt, aut divina celebrarunt;
dispensare in gradibus ab Ecclesia prohibitis in ordine ad contrahendum matrimonium; cum Irregularibus, casibus iis, in quibus solent Legati Sedis Apostolieae dispensare, etiam in defectu natalium, dummodo non sint de adulteris vel in- caestu cuinSaeris prognati; absolvere Occisores Clericorum et Regularium, prout etiam Apostatas tam Status Ecclesiastici quam Regularis — Ecclesias fundare aut reconciliare, Re
ctores iis idoneos praeficere, refractarios per Censuram Ec
clesiasticam compescere etc. — Haec ideo adducere pla
cuit, ut Posteritati innotescat, quae fuerint Maiorum nostro
rum Studia — Ordinem nostrum ad onus Apostolicum praedicandi Gentibus Iesu CJirisIiEvangelium, vocatum esse.
9
— At una sciendum: praelaudata Privilegia apud Gentes iam ad Fidem Romano Catholicam conversas, suisque Ordi
nariis Episcopis et Parochis provisas expirare — perdurare attamen praesentem usque diem in partibus infidelium, in quibus Fratres Ordinis nostri,
qua Missionarii
Apostolici funguntur.Gratiis et Privilegiis, quae Summi Pontifices ad augen
dum Domus Dei incrementum Ordini S. Francisci contule
rant — acccnsentur etiam Indulgentiae Sacri Calvarii, qua
rum origo, et progressus e Bullis Summorum Pontificum exceptus in brevitate sistitur:
Exercitium \'iae S. Crucis.
Postquam Innocentius J2. die 24. Decemb. an. 1692.
omnibus Fratribus et Ordinis nostri Monialibus (Clarissis) item piis Congregationibus in Ecclesiis Fratrum Minorum erectis, hoc est: Confratribus sub nomine III. Ordinis in
tellectis, et Exercitium Viae S. Crucis in Ecclesiis I. et II.
Ordinis S. Francisci peragentibus, et una pro concordia Christianorum Principum, haeresum extirpatione, et S. Ma
tris Ecclesiae exaltatione pias preces ad Deum fundentibus, semel quolibet mense plenariam Indulgentiam et remissionem peccatorum, per modum suffragii etiam defunctis adplica- bilem ; verbo: omnes illas coelestes gratias, quas Peregrini S. Civitatis Ierusalem, ipsa Loca ubi Christus passus est invisentes, et memoriam Passionis Domini recolentes meren
tur, concessisset. — Et tardius exemplo Fratrum et Con
gregationum ducti fideles Christi, etiam Ministro Generali non subjccti, h. e. nec tertii Ordinis, nec alteri cuipiam in Ecclesiis Fratrum Minorum ercchie Congregationi inscripti
— magno numero ad ecclesias Fratrum JVlinorum peragen
dae cum Fratribus et Confratribus Viae Crucis gratia con
fluere cepissent.
Bcnedictus 13. Pontifex, a Fratre Iosepho de Maria ab Ebora, Procuratore Generali Ordinis Minorum exoratus
— Indulgentias plenarias ab Innocentio 12. Fratribus et Confratribus, Passionem Domini penes Exercitium Viae Crucis recolentibus concessas, ob idem meritum extendit ad omnes utriusque sexus Christi Gdeles, qui in ecclesiis Fra
trum Minorum, sub directione Ductoris Viae Crucis per Stationes 14. ad normam Calvarii Ierosolymitani constru
ctas, passionem Domini recoluerint. V. Nonas Martii, an. 1727.
Extensis taliter authoritate Apostolica plenariis Indul
gentiis, ad omnes Fideles, qui peragendae Viae Crucis gratia ecclesias Fratrum Minorum visitaverint, factum est; quod fideles e remotioribus etiam partibus tam numerosi ad ec
clesias dictorum Fratru confluxerint; ut locus in ecclesiis pro illis non suffecerit, et qui magis remoti erant, amare querulabantur, quod tam salutiferae devotioni interesse, et Indulgentiarum participes fieri nequirent. — Ilis querimo
niis moti Curatores Animarum, cum scirent, facultatem eri
gendi C a lv a ria s Ordini Fratrum Minorum a SuirmisPonti- ficibus concessam haberi, medio suorum Ordinariorum a Ministro Generali postularunt, quatenus per suos Fratres in locis etiam extra ccclesias Ordinis sui, Calvarias erigendi facultatem daret. — Cum autem Minister Generalis ad eri
gendas extra ecclesias suae Iurisdictionis Calvarias semet minus authorisatum sensisset; F. Bernardus Monterde Pro
curator Generalis pro hac facultate ad Pontificem recurrit, qui etiam petitam facultatem conccssit, tenore sequenti r
11
Clemens 12. etc.; Nos petitioni oratoris F. Hernardi deferre cupientes, decernimus: quod praedicta loca pia Viae Crucis, seu Calvarii, in Ecclesiis, Oratoriis, Monaste
riis, Hospitalibus, et aliis piis Locis, ipsi Ministro Generali non subjectis, nec ab eo dependentibus, per Fratres dicti Ordinis nunc erccta, et in posterum erigenda, iis Indulgen
tiis et Privilegiis fruantur, quibus fruuntur Calvariae in Ecclesiis praedicti Ordinis; ita tamen ut. in iis deinceps erigendis, ille modus et forma observetur, qui hactenus penes erectiones Calvariorum in Ecclesiis Fratrum Mino
rum observatus fuit; et accedat consensus Ordinarii Loci, Parochi, Superioris Monasterii vel Hospitalis, vel alterius Loci pii. Datum Romae die 16. lanuarii an. 1731.
Tandem Benedictus 14. die 30. Aug. an. 1741. ad in
stantiam F, Leonardi a Portu Mauritio Procuratoris Gene
ralis, omnia suorum Praedecessorum Privilegia confirma
v it, ita tamen ut erectis iam Calvariis novae non erigantur, nisi in locis remotioribus , e quibus fideles ob magnam di
stantiam , aut viarum asperitatem, ad erectas iam Calvarias venire non possunt. — Ritus erigendi Calvarias specialis habetur.
Vicissitudines Imius Ordinis in Hungaria.
Anno 1242. grassantibus biennii spatio in Hungaria Tartaris primaevi Conventus magna parte excisi et ruinati sunt; quos post abitum Tartarorum pictas Belae 4. Regis, Atchi et Episcoporum, nec non Regni Procerum restaura
vit. — Successu temporis per Reges et lleginas Hungariae, Stirpis Arpadianae et mixtae, numerosa in diversis Locis Monasteria erecta, Ordinem S. Francisci in Ilungaria florere
12
fecerunt — sed quia omnia sub sole mutanonibus sunt obnoxia, ita et haec Provincia Hungariae subsequis saecu
lis tristiora subiit fata; P. Eugenius Kosa his verbis lamen
tatur super sorte eiusdem Provinciae: «Saeculum hocce (15-um) tantis rerum nostrarum conversionibus et pertur
bationibus implexum contueor, ut eodem hocce saeculo, imo iiisequenfi, quidquid Provinciae huic emolumenti in Fidem catholicam, quidquid decoris universo Franciscanico Sodalitio sacculis praeteritis duobus collatum fuerat, id to
tum --- videretur abolitum comminutumque; ad cas equidem Provincia redacta fuit incitas, ut sicut ingenti cum accremento Conventuum repente consurrexerat olim; ita demum se exterminio proximam merito formidare poterat, co potissimum tempore, quo Christiani et. Catholici nominis hostes praevalentes numero, fortunis et successibus Patriam hanc inundaverunt/* Verum atrae hae nubes tantum pau- latim se levabant, coelo serenitatem tunc adimentes, quando dominium Turearum et Protestantium per magnam Regni partem se diffundebat.
Initium imminutioni huius Provinciae datum est per Iulianum Cardinalem, sedis Apostolicae apud RegemIlung.
Legatum, qui Conventum Budensem ad S. Ioannem, et Pestiensem ad S. Petrum nobis ademit, et Observantibus, modernis S. Salvatoris Provinciae antenatis Patribus (qui se a Provincia Bosnensi an, 1444. separarunt) annuenteEuge- nio 4. tradidit. — Pariter ad votum Ioannis llunvady regni Gubernatoris, ademtus est Conventus Strigoniensis an. 1448- et suprafatis Patribus collatus. — Ili tres Conventus nonnisi saeculo 17. sunt restituti, post ciectionem Turearum qui aedes illas penitus ruinarunt. — Ilanc ademtionis sortem sut> t Conv. Saros-Patakiensis an. 1448. et de Ujlak an.
13
1454 — Tureae vero Conv. Nagy-Engh , N.-OIaszi, Zemlin, Rednek, in Franca-Villa (Slavonia) ubi primus Minister huius Provinciae tumulatus fuerat, 1453 ever
terunt.
Videns Fabianus Igal, zelosus huius Provinciae Mini
ster omnia praecipiti casu in deteriora verti, edidit consti
tutiones in Conventu Agriensi cum consensu Capituli die 8.
Aprilis 1454. pro restauratione Provinciae et Spiritus reli
giosi; quam Reformationem Provincia sponte amplexa fuit, et exinde dicta est: „Provincia Hungariae Conventualium Reformata“ — Fluctus, quibus Provincia multis annis mi
sere iactabatur, sedavit tandem Callistus 3. datis suis Litte
ris ^Regiminis Universalis Ecclesiae.“ 1455. X I. cal. se- ptemb. quibus prohibuit, ne quis deinceps per se vel per alium, quovis sub titulo aliquam domum, Monasterium, seu Locum Fratrum Conventualium Reformatorum aut Monialium, de novo capere aut retinere audeat, sub poena Excommunicationis. — Cuius effectus erat, quod neglecta Monasteria, resumtis viribus restaurarentur. — Ardens dein desiderium fuit multorum, ut hae duae Provinciae, Con
ventualium et Observantium in unam coniungantur; in quo etiam Proceres, uti Bartholomaeus Dragfy, et Petrus Gereb regni Palatinus, et alii nobiles, circa an. 1500. labo
rarunt; verum his conatibus effectus non respondit; credi potest propter odia quae praecesserunt; tum propter Natio- nalismum, nam Conventuales erant Hungari, quorum sensus erga alias nationes nunquam proclivis fuit.
Anno tandem 1523 in Capitulo generali, Burgis in Hispania iussu Leonis X. celebrato, decretum fu it: ut Pro
vincia Observantium, „Provincia Hungariae SS-mi Salva
toris;" Conventualium autem, seu nostra „Provincia Hun-
•
14
gariae S. Mariae“ nuncupetur, quod nomen utraque huc- dum retinet.
Effectus cladis MoMcsiensis.
V ix composita authoritate Callisti 3 Pontificis inter duas Provincias concordia, Sidus Hungariae, adeoque et Ordinis huius misere occubuit. — Profligata nempe Hun- garorum acie per Mahomedanos ad Mohacs 1526. paulo post luctuosissima supervenerunt tempora regno, Religioni Catholicae, et cum hac Provinciae quoque nostrae; quod palam fiet, si consideraverimus; quod 1533. adhuc 9.
Custodias, et in his 37. Conventus numeraverat; cum exitu vero huius saeculi, 6. dumtaxat Monasteria remanserunt.
Amissos tamen Conventus, ubi Turearum, haeretico- rumque potentia invaluit, non ita protinus deseruere Maio
res nostri, quia illorum plures donec aetate et viribus polle
rent, ut Missionarii palam clamve remanserunt, in oppidis, urbibus villisque vicinis, extirpando illius aevi vitiorum sentes; Orthodoxamque fidem, qua poterant conservare satagendo; ac in aedibus Catholicorum privatis, saepe ver
bum Dei proponebant, et sacramenta fidelibus administra
bant. — Quis calamo exarare possef, quas eapropter non tam a Tureis, qui Franciscanos in sua Patria perprius no
verant et actu noscunt, tolerantque; sed a haereticis expe
riri debuerint iniurias,ct crudelissima supplicia — in infeli
ci clade Mohacsiensi periere complures Fratrum, exercitum Regis comitantium, quos inter Antonius Szegedy confessarius Ludovici Regis, profligata Hungarorum acie, dium ultum que adhuc pugnans, accupto in facie praegrandi vulnerfe, fcdti-
15
scensoque sorte oblato equo, vitam salvavit, quam deformato vultu diu protraxit.
In Conventibus autem quot numero Patres et Fratres manu haeretica extincti fuerint, nec in Provinciae Necrolo- gio adaequate connotatum habetur. — Sufficit, quod Soly- mannus bancferocem persecutionem tantisper mitigaturus, Franciscanos, factione Lutheranorum Agria pulsos, Budam receperit, et eis in vicinia Budensi tria hospitia assignaverit, unde verbum Dei annunciarent. Ex hocce Solymanni facto explicari potest 1. Quare haeretici per 145 dominationis Turcicae annos, licet a Tureis pecuniam sitientibus, eius suffragio omnes possibiles favores impetrare et proficere adnitentes, non existentibus licet aliis sacerdotibus, in peri- pheria Budensi Catholicis praevalere non potuerint; 2. Quae causa, quod Tureae, nonobstante sua barbara feritate, erga nostros modico favore ducti, nostrorum precibus passim detulerint? — Agnovit Baroarus humanitatem et iustitiam, ideo immanitatem haereticorum reprobavit.
Attenuatis et iam iam extinctis Conventibus per Vic
tricia Turearum arma, Provincia pristinum suum decorem moerore confecta lugebat; vidit enim non tantum suae; sed et totius Patriae ac Religionis Catholicae cervici gladium im
minere, signanter sub haereticorum rebellantium ducibus:
Bocskay, Bethlen. R kotzy, Tokoly, omne quod Catholi
cum erat occupantibus et conculcantibus. — Et hinc est, quod in ambitu modernae Provinciae nullus iam nunc e Saeculi 13. et 14. Conventibus vel in ruderibus existat, praeter Posoniensem et Soproniensem; quod eo magis do- lendum, quoniam aliqui eorum, uti Sabariensis, Sicambrien- sis, et plures in Cis-Danubianis et Cis-Tibiscanis partibus per Elisabetham, Ludovici M. matrem, eleganti stylo gothico 16
aedificati aut reformati erant. — Inter haec tristissima rerum adiuncta an. j 606. celebratum fuit Capitulum generale Toleti in Hispania, ubi definitum erat, ut e duabus Hungariae Provinciis, S. Mariae et SS. Salvatoris, una efficiatur sub nomine «Provinciae Hungariae'1 in tantas enim utraque Pro
vincia intra paucos annos redacta fuerat angustias, ut baec nostra quatuor solummodo Conventus: Poson. Sopron.
Varasd. et Ormosdiensem haberet (Tyrnaviensi in manibus Protestantium existente) Provincia SSmi Salvatoris aeque qualuor numerabat, (tytingytisiensein, Szegediensem, Sza- kolczensem, et Csikiensem in Transylvania. — A st Provin
cia Mariana eam unionem constanlcr recusabat, spe freta, quod Deo adiutore, Ilung-aria ab Ottomanica potentia sub gloriosissimis e Domo Austriaca Regibus, revindicanda, suos olim Conventus iusto numero receptura sit. — Nec vano augurio , nam successive turbulentissimis etiam illis tempo
ribus, novi ac veteres Conventus accesserunt.
Eiectis Parria Tureis, Antonius Lazari Definitor gene
ralis anno 1689 die 24. Iulii limites Provinciarum defini
vit, edito Galgotzii Decreto, quod per Patres trium Provin
ciarum (S. Ladislai, Salvatoris et Mariae) subscriptum, ac per Leopolduin I. confirmatum fuit. — Circa medium sae
culi 17. quaerebatur numerus ad fidem Catholicam per Fratres nostros conversorum, quorum utique numerus soli Deo cognitus nabetur; sufficit: Oppida et villas nostris Conventibus vicinas olim haeresi infectas, nunc esse Catho
licas.
Anno 1727. missus est ad hanc Provinciam Commissa- rius generalis P. Hugo Babler, Provinciae Austriae Exmi- nister; qui convocato Sopronium Defimtorio pro 29. Iulii, iussit actualem Provincialem P. Antonium Pozsonyi resi
17
2
gnare, et prodactis Patentalibus ac Brevibus, proposuit al- ternativam electionem tripartitam Provincialium, Definitorum inter nationes: hungaricam, germanicam et slavonicam, sub qua Croatae quoque comprehenduntur. — Convocati Provinciae Definitores, etsi summe adversarentur his propo
sitionibus et Decretis, se tamen Censurarum metu opponere non audebant.— Quare, hic Commissarius prosequendo suam commissionem, per Breve apostolicum denominavit in Pro
vincialem P. Capistranum Sebach Provinciae Patrem, huius alternativae authorem, et caeteros Definitores praevie ad Conventum Soproniensem accitos iame triplici natione.— Et haec est origo Alternativae usque praesens perdurantis.
Aetas et Origo Provinciarum S. Franc. in Hungaria.
Multae sub S. Corona Hungariae numerantur Provin
ciae Ord. S. Francisci, uti: S. Mariae; SS. Salvatoris; S.
Capistrani; S. Stephani; S. Ladislai; S. Crucis; SS. Redem- toris, item Minoritarum Conventualium; quae omnes unius eiusdem Patris S. Francisci filios suo sinu complectuntur, quod quia multis curiosum videtur, ad scopum huis Opus
culi pertinere putaveram, praementionatarum Provinciarum originem et aetatem exhibere.
Originaria sub Regni Hungariae corona extitit, sic dicta ,,Provincia Hungariae“ ab an. 1239. ita compellata, cum ab an. 1225. usque 1239. Custodia Strigoniensis vo
caretur. —- Haec Provincia Hungariae o 1 i 111 extendebatur per totam Hungariam, Transyivaniam, Slavoniam et Croa- tiam ; ex cuius ruderibus remansit nostra Provincia , quae ab an. 1523. «Provincia S. Mariae nuncupatur", et a tem
poribus Iosephi 2. solum 20. Loca numerat.
18
Provincia S. Ladislai, est immediata filia Provinciae S.
Mariae, utpote: e duabus Custodiis, Zagrabiensi et Quinque Ecclesiensi composita, an. 1655. in Capitulo Posoniensi, postulantibus Croatiae Vocalibus, cum consensu Definitorii, a matre separata, et an. 1661. titulo Provinciae ornala — numerat Loca per Hungariam et Croatiam 15.
Provincia S. Stephani in Trarisylvania etiam pro filia Provinciae Marianae haberi potest; enim vero in Capitulo M.
Varadiensianno 1533.celebrato, nona Provinciae Marianae Custodia recensetur Transylvaniensis, cum Conv. Biszfricensi, Szcbeniensi etc.— Verum tardius deletis per haereticos con
ventibus, haec Custodia esse desiit. — Anno tandem 1639.
F.
Casimirus Domokos, laicus e Conventu Tyrnaviensi, cum facultate Superiorum in Transylvaniam suos parentes visendi gratia, et si fieri posset, eos ad iidem Catholicam redu
cendi studio concessit; ubi iungens se duobus e Provincia SS. Salvatoris Patribus: Nicolao Somlay et Marfino Szere- day insignem pro religionis et Ordinis reflorescentia operam tulit. Quod videns illius Missionis praefectus, F. Casimirum Romam mittit, duplici e causa: primo, ut ibi sacris initiare
tur , dein ut Conventus Transylvaniae in novam Custodiam erigerentur, Utrumque obtinuit, et in custodem Transyl
vaniae electus redivit; nec multo post Pontificio diplomate Vicarius generalis apostolicus per Transylvaniam creatus, et consecratus Eppus Coronensis in Graecia, munus Eppale exercuit; huius igitur opera instaurata est Custodia Transyl
vaniae, et vicinae Provinciae SS. Salvatoris adnexa, a qua semet an. 1640 separavit, impetrato titulo Provinciae S.
Stephani Ilung. regis.
Reliquae Provinciac sunt filiae foecundissimae matris 19
2
*Provinciae Bosnensis. — Cum enim Ioannes de Plano Car
pino, comes Divi Francisci praedicandi Evangelii studio in Bosniam venisset, et gentem variis erroribus infectam repe- risset, aliquot sui Ordinis Fratres in Bosniam advocavit. — Hi omnem conatum adhibuerunt, ut Catholicos in fide con
tinerent et solidarent; errantes in viam veritatis reduce
rent, atque infideles e tenebris et umbra mortis, ad lucem Christi perducerent.
Incolae regionis, videntes simplicem vitam Fratrum Minorum, qui non divitias, non mundanos honores, std unice salutem animarum, earumque spiritualem profectum quaerebant; non modo pronos ad fidem illorum doctiinae praebendam se exhibuerunt, verum paupertate Fratrum moti, plura illis Coenobia struxerunt, tanta aemulatione, ut iam an. 1228. plures Conventus Fratrum in Bosnia sub titulo Custodiae B o s n a e Argentinae extiterint. — Haec eadem Custodia in Capitulo generali an. 1260. sub S. Bonaventura Ministro generali Narbonae celebrato, Vicaria Bosniae vo
cari coepit, fuitque in 8. custodias divisa, quarum quaevis plura Monasteria numerabat.
Cum vero numero Conventuum plurimum aucto , ad tam vastam Vicariam regendam unus Vicarius haud suffi
ciens esset, successu temporis, eam in plures Vicarias inde- pendentes partiri opportuit.
Provincia SS. Salvatoris. Circa annum 1376. multae familiae e Bosnia metu hostium in Hungariam immigrarunt, tutelae Ludovid Regis semet credentes. — Quia vero Pa
rochi dictorum advenarum linguam non intellexerunt, — po
stularunt immigrantes Bosnitae e Patria aliquot Patres, quos etiam impetrarunt. — Hi Patres primum obtinuerunt locum
2
°in Dioecesi Csanadicnsi Cseri dictum, a quo Loco aliquo tempore Fratres Cserienses vocabantur.
A (empore Concilii Constantiensis, h. e. ab an. 1415 dicti sunt: Fratres Observantes; dumque in dies plura Loca acquisivissent, an. 1444. semeta Provincia Bosniae se
pararunt, ct „Vicariam Hungariae Observantium" consti
tuerunt; quae Vicaria an. 1517. per Leonem X.PontiGcein Provincia fuit declarata, et an. 1523. in Capitulo gene
rali Burgis in Hispania celebrato, tifulo SS. Salvatoris de
corata extitit. — Possidet haec Provincia in Hungaria Loca 25.
Provincia S. Hieronymi in Dalmatia, separata est a Matre Bosniae an 1469. numerans per Dalmatiam Loca 12.
Provincia S. Crucis, an. 1514. a Bosnensi separata numerat Loca per Croatiam et Carnioliam in simul 12. — Porro ab eadem matre anno 1676 separavit se Provincia Bulgariae. — An. 1735. Provincia SS. Redemtoris in Dal
matia. — Tandem ipsa haec Bosnensis Provincia, tanta nunc existentium Provinciarum mater Bulla separationis BenedictiXIV.an. 1757. bifariam ea lege divisa est: ut Con
ventus in Regno Bosniae Missiones Apostolicas curantes, Provinciam „Bosnae Argentinae" efformarent; reliqui vero in W ngaria et Slavonia situati Conventus, novam Provin
ciam sub titulo S. Ioannis a Capistruno constituerent. — Ilaec Provincia an. 1825. incorporatione 4. Austriae Conv. aucta numerat Loca 23.
Anno J84-3. Patres Herczegovienses, obtenta facul
tate in Palria Conventus erigendi, a Provincia Bosniae se- met subtraxerunt; et obtento anno 1846 Vicario Apo- stolico a Bosnensi separato: «b an. 1852 distinctam effi
ciunt Provinciam a Bosniae independentem.
21
Sicque Provincia Bosnensis, antiqua et foecundissima mater, numero Conventuum et Fratrum imminuta, omni libertate ac securitate spoliata, sibique soli relicta, ac vclut olim Anna prophetissa i . Reg. 2. 5. quae multos habebat filios, infirmata, ingemuit. — Nunquam tamen de fortitu
dine, virtute, zelo, et constantia aliquid remisit; persistit actu in Bosnia, ubi numerat Conventus 5. et Residentiam Constantinopoli, anno 1864. numerabat Presbyteros 1/3.
— Administrat Parochias 58. Capellanias Locales 18, in quibus filiales 896. Nrus Catholicorum 152,326.
Provincia Minoritarum. — Pulsis Patria Tureis, PP.
Conventuales, Minoritae dicti, e vicina Polonia in Hunga
riam immigrarunt, impetralisque favore Dioecesanorum et nonnullorum Procerum aliquot Monasteriis, Provinciam sub titulo S. Elisabeth efformarunt — an. 1715, in gene
rali regni Diaeta, ad augendum et propagandum Dei cul
tum inter reliquas religiosas familias recepti fuere, nume
rant in Hungaria et Transylvania Loca 17.
Historia abolitionis Religiosorum.
Si quid pro laude Gentis Uungarae cum veritate pro
ferre licet, audax assevero; nullum regnum, nullam Gen
tem, suorum antenatorum maiorem erga Deum pietatem comprobaro posse, ac I-Iungaram; neminem latet, per 145 annos dominationis Ottomanicae, omnia loca sacra, qua saltem Luna orientalis diffundebat radios suos, ruinata et solo aequata fuisse; dum autem illuxisset post nubila Phoebus, h. e. ab anno 1686— 1780. adeoque intra unum Saeculum, quanta Claustra cum Ecclesiis fuerint pietate Hungarorum restaurata; quanta item nova in diversis Lo-
22
cis erecta, optime patescit ex Historia aoolilionis Religioso
rum Ordinum; quam eo line propono, ut discat posteritas, quae fuerit Maiorum nostrorum in Deum pietas; item ut adminus de nomine noscat religiosos Ordines olim in hocce Regno Mariano florentes.
Anno 1780. Mariae Theresiae (sub qua per Bullam Pontificis Ordo Societatis Iesu an. 1773. abolitus fuit, an.
1853. revectus ) successit eius filius Iosephus 2. qui cassa
vit Ordines sequentes: 1.Ordinem Nazaraenorum: ad Agriam;
in Pelifold ad Strig.— in BolhDioec. A lb .; in monte Mariae ad Nitriam; iam per M. Theresiam 1770 cassatum; at per Iosephum cassatione plenarie consummata. — 2. Ordinem Camaldulensiuin: in M aik; in Seepusio; in monte Zobor;
in Landsee ad Sopronium, an. 1782. — 3. Ordinem Cla- rissarum: Posonii; Tyrnaviae; Budae; Pestini; Zagrabiae; an.
1782. — 4 Trinitarios; Ilia viae; Posonii; Tirnaviae; Co- maromii; Albae-Carolinae; Agriae; in Saros-Satak; Vetero- Budae, et in sylvis Budensibus ad Quercum. An. 1783.
— 5. Carmelitas: Budae; Albae-Regiae; 1784. — 6. Pau- lanos : Samariae in Csallokoz; 1785. — 7. Paulinos: in Valle Mariae ad Posonium; in Maria nostra; Maria Csalad;
Pestini; Quirique-Ecclesiis; Satoralja; Papae; in Terebes;
Banfalvae; in Tiiskevar; Nizsider; Sassinii; Szakolczae;
Tyrnaviae; in Elefant ad Nitriam; M.-Varadini; in Dios- Gyor; in Kesmark; Tordae in Tr&nsylvania 1786. — 8.
Dominicanos; Pestini; Vacii; Quinquc-Ecclesiis; 1786. — 9. Camillanos: laurini in allodiis. — 10. Servitas; in Lo- retto, et in V<-th prope Sabariam 1787.
Cassavit Sacrum Ordinem Bcnedicti, 1786 — Ord.
Canon. Praemonslrateusium , 1785. — Cisterciensein 1787. — Hos Ordines Franciscus 1. 1802. restituit, eo
23
motivo ductus; quod hi sacri Ordines, Mariae Theresiae hostibus pressae, ad expeditionem bellicam praeter Bande- ria armis et equis debite instructa, 100,000 aureorum ob
tulerint, et sub Franrisco I. dominia dictorum Ordinum vix pro conservatione aedificiorum suffecerint. Denique cas
savit etiam PP. Augustinianos VEccliis, et Budae in via Regia 1785. — Franciscanos quidem non cassavit, sed eo
rum claustra et numerum admodum imminuit.
Prohibuit etenim susceptionem Alumnorum ad Ordi
nes religiosos, quo facto, intra paucos annos tanta fuit enata egentia Presbyterorum, quod ipsae etiam Dioeceses sufficientibus animarum Curatoribuscaruerint. Etenim cassa
tis Religiosorum domibus, multiplicabantur quidem Pa
rochiae, Locales capellaniae, et cooperaturae; at decursu plurium annorum, religiosa individua partiin emortua, partim per senectutem ad servitia inhabilia evaserunt.
Anno 1789. Excelsum Consilium ursit, ut P. Provincialis 7. Presbyteros ad Dioecesim Neosoliensem ; item aliquot ad Csanadicnsem mitteret. — Verum ad impossibilia nulla ob
ligatio; ut itaque indigentiis succurratur, ad recursum Ministri Provincialis, die 6. Dee. 1791. admissa fuit suscep
tio 24. Novitiorum, defixis pro novitiatu tribus Conventi
bus, ast incassum; iuventus scholastica pro gemo illius aevi liberrime educ ita, divinis leniter im buta, vitabat Sta
tium religiosum adeo, ut primis annis nonnisi duo vel tres suserpi petierint.— Ex hoc, praeter alias etiam causas, intelligi potest cur Provincia, haec recusaverit transum- tionem septem. Conventuum Croatico-Maritimorum Pro
vinciae Carnioliac, per Exc. Consilium die 18. Oct. i 791.
oblatorum, llaee indigentia Individuorum perdurabat plu
ribus annis, adeo, ut 1807. in annalibus' Provinciae haec
24
occurrat adnotatio: „Et nunc quoque tantus est in Con
ventibus individuorum defectus, ut vel pro domesticis ne
cessario obeundis servitiis haud sufficientia reperiantur. — Dominis Parochis vero vix, aut ne vix quidem quispiam presbyterorum subministrari queat“. ---- latn nunc plures Parochiae suis pastoribus viduatae gemunt, sed necduin calamitatum finis.
Simili egestate individuorum premebatur cum aliis, Provincia Austriae S. Bcrnaidi, quae lapsu 30. annorum e suis Conventibus nonnisi 4. manutenuerat. — Hacc Pro
vincia Austriae, unde nostra olim an. 1239. sua traxerat incunabula, nunc cum sua filia uniri optabat. — Qro in negotio tractatum orsus est ipse Conventus Viennensis, prosequebatur apud Archi-Constistorium P. Provincialis Austriae; tandem e mandato Exc. Consilii tractavit Celsiss.
ac Rmus Princeps Primas, Alexander Rudnay, cum Mi
nistro ProvinciaeMarianae 1821. die 31. oct. scribens: quod agatur 1. de promovenda Deigloria, animarumque salute. 2. de conservatione S. Ordinis in Austria. 3. de clementissima eaque propensa in S. Ordinem suae Majestatis Sturne voluntate. 4. de Provinciae Marianae in Austriam quoque extensione, non vero de aliquo ei inferendo praeiudicio;
et concludit: „Caeterum Pattem Vestram et Provinciam in antecessum persvasam esse volo, me nunquam admissu
rum, ut seu existentia, seu nomen Provinciae Marianae Hungariae, in periculum adducatur." at ob individuorum germanorum in hac Provincia defectum (qui tamen repa
rari potuisset) oblata uni© — proh dolor! confecta non est.
Praeter obligalionem praedicandi, habuit hacc Provin
cia olim cliam obligationem docendi, in quibusdam t!ym-
25
nasiis, huic Provinciae traditis, u t i : Keszthelyini ab an.
1771. — Sabariae ab an 1772. — et Sfrigonii ab an.
1776. — Quorum prima duo restitutis 1802 per Franci- scum I. Praemonstratensibus; postremum Benedictinis, tra
dita sunt. — Anno vero 1842. consignatum erat Provin
ciae Gymnasium Ersek-Ujvariense, quod quidem sub novo systemate Studiorum 1852 cassatum; verum an. 1861.
rursus apertum, auctis viribus denuo transumsit Ordo.
Anno 1852. die 25 Junii, Sua Sanctitas Pius 9.
Emin. D. Card. Ioanncm ScitovszKy per Breve Apostoiicum, constituit Visitatorem Apostoiicum omnium Ordinum regu
larium per Hungariam. — Qui an. 1854 hanc Provinciam visitans, convocavit Capitulum eleefivum Posoniuin pro 20. Iunii, ubi primum coordinavit interna negotia; dein ad electionem Ministri et caeteroruin Officialium procedens, re
vexit in locum duorum Consultorum (qui ab an. 1791. per Exc. Consilium eligi iubebantur) quatuor Definitorum et Custodis electionem. ■— Durantibus his sessionibus, Sua Eminentia plures devotas personas induit vestibus tertii Or
dinis S. Francisci.
Denique a. 1855. vi Concordati inter Suam Sanctita
tem Pium 9. summum Pontificem, et Suam C. R. Maiesta- tem Franciscum losephum, art. 28. restitutus est Ordinibus Religiosis nexus cum suis Superioribus Generalibus, penes Apostolicam Sedem residentibus.
26
Perennis grafitudo postulabat ad memoriam posterita
tis perferre nomina pienussimoruin Praesulum, tempore scripti huius Opusculi gloriose gubernantiumsuas Dioeceses, in quibus hacc Provincia Conventus, passim a pientissimis eorumdem Praesulum Antenafis fundatos, tenet.
Universalem Ecclcsiam feliciter gubernans Romanus Pontifex, Sanctissimus Dominus
Pius Papa IX.
Archi-Episcopus Sfrigonicnsis Celsissimus ac Reverendissimus Dominus Dominus
loannes Simor
Princeps, Primas Regni Hungariae, Sedis Apostolicao Legatus Natus, Summus Cancellarius etc. SS. Thcol.
Doctor.
Episcopus Yeszprimieisis
Excellentissimus ac Rssmus D. IoaniiCS
Ranoldcr,
S.C. et Apost. 3Iaiest. act. int. Consiliarius, Suae Maiest. Re
ginae Cancellarius, etc. etc. SS. Theologiae Doctor.
Episcopus Nitriensis
Illmus ac Rssmus D.
Augustinus Roskovanyi,
de Eadem, Solio Pontificio assistens, Praelatus domesticus Suae Sancfitans summi Pontificis, A A. Lib. et Phil. nec non SS.
Theol. Doctor.
Episcopus Quinqueccclesiensis
Illmus ac Rssmus D. Sigisilllindis Kov&tS, recenter nominatus.
Episcopus Sabariensis
Vacat.
Episcopus Albnregalensis Illmus ac Rssimus
D. \in- ccntilis Jckclfalusy,
de Eadem, S. C. R. et Apost. Majest.Consiliarius a AA. Lib ct Philosoph. Doctor.
27
Episcopus Iaurinensis
Illmus ac Rssims
D. loanncs Zalka,
Praelatus domesticus Suae Sanctitatis Summi Pontificis, SS. Theologiae Doctor.
28
Gubcrniam Ordinis
Protector
Eminentissimus ac Rssimus D.
Aloysius Amat,
S.R. E.Cardinalis, Episcopus Praenestinus, Ord. Min. S. Francisci de Observantia et Reformatorum Protector.
Minister Generalis totius Ordinis
Reverendissimus P.
Rapliael a Ponticulo,
SS. Theoi.Lector, Bononiensis Provinciae Exminister. — Habitat Ro
mae in Conventu Aracoelitano. — Electus an. 1862.
Procurator Generalis Reformatorum.
Rssimus P.
Bernardinus a Portu R om atin o,ss.
Theologiae Lector, Concinnator, Exminister Venctiarum Provin
ciae S. Antonii Patavini. Habitat Romae.
Gubernium Provinciae S. Mariae
Vicarius Provincialis
A. R . P.
OdoricusUalazsovits,
Philosophiae ct SS. Theologiae Lector, ac Definitor Provinciae vice altera emeritus,
O ’
habitat Posonii.
Emeriti Ministri Provinciales
A. R.
PAgapillS Dailk,
Concion. Defiu. et Custos Provinciae emeritus, Pater Provinciae, Tot. Ord. Delin. Oen, ad honores, Director Missionum per lkingariam, Ex-Cominiss.
Visitator Proao S. Steph. in Transylvania , actualis t»uar- dianus Pestiensis, habitat ibidem.
A. R. P.
Cyriacns Piry,
Prof. Gymnasii, Definitor et Custos Provinciae emeritus, immediatus Ex-Minister Provincialis ; Censor Librorum Dioecesanus, habitat Pestini.
Cnstos Provinciae
R. P.
Chrysostoilius Czwickl,
Concion. Secretarius et Definitor Provinciac emer, Conf. Ordinarius St. Monialium Ursulinarum, actualis Provinciae Custos, habitat Posonii.Definitores Provinciae.
A. V. P.
Ezccllicl Totll,
Condonator emeritus, Director Missionum Slavicarum, Guardianus Ersekujvariensis, habitat ibid.A. V. P.
Instinns Ban,
Concion. emeritus, Praesidens Residentiae Comaromiensis, habitat ibidem.A. V. P.
laflislaus Baiko.
Concion. emeritus, Guardianus Andocsiensis, Administrator Parochiae, habitat ibidem.
A. V. P.
Henricns W ill,
Concion.et
Secretarius Pro- vin. emer. Administ. Paroch. Guard. Nemet-Ujvariensis, habitat ibidem.Secretarius Provinciae et A. R. P. Vicarii Provincialis.
M. V. P.
Casiuiirus Gordg,
Philosophiae et SS. Theologiae Lector emeritus, habirat Posonii.
29
CONTENTUS POSONIENSIS I.
ad Beatam V. M ariam ab Angelo salutatam .
Belius scriptor in sua Hungariae novae Historia, huius Conventus originem ad tempora Belae 4. Regis refert;
quem Ottocarus Bohemiae Rex, anno 1271. vastata Urbe Posoniensi desolavit. — T.adislaus dictus Cumanus, pro
strato Ottocaro cum triumpho redux, hunc Conventum de
cennio ferme in ruderibus jacentem restaurare coepit, quin totum opus consummasset, anno siquidem 1290. violenta morte ad Korosszeg per Cumanos sublatus est. — Perfecit proin opus eius successor, quod comprobat originale Do
cumentum in Archivo Provinciae existens, tenoris se
quentis :
NOS LODOMERIUS M. D. A-EPISCOPUS STRI- GONIENSIS etc. — Damus Memoriae efc. quod Nos in v i
gilia Annunciationis, anni 1297. Ecclesiam PP. Francisca- norum Posoniensem jam plene consummatam etc. — prae
sentibus : Rmmis Paschasio Nitriensi, Pauio Quinque Eccle- siensi, Theodoro Iaurinensi Episcopis — item praesente Inclyto Domino Andrea III. D. G. Hungariae Rege, cum Proceribus ac Principibus suis •— consecraverimus etc.
In hac Ecclesia Cultus Divinus pacifice peragebatur.
usque ingressum Lutheranorum, qui numero et opibus va
lentes, vix Urbem ingressi, diversa impedimenta ponebant.
Quam ob causam Rudolphus Itnp. defensionem Fratrum Proceribus commendavit, huius tenoris Rescripto:
RUDOLPHUS II. D. G. E. ROM ANORUM IMP.
etc. Rssmmo in Christo Patri. Dno Ioanni Kuthassy’, A-Episcopo Strigoniensi — Rssmmo ac Egregiis Stephano’
Zuhay electo Eppo Agriensi, caeterisque Consiliariis Came
rae nostrae Hungaricae, simul vel divisim constitutis, salu
tem et gratiam. Quoniam Nos, fideles nostros religiosos Fratres Ord. S. Francisci de Observantia, in Regno nostro Hungariae commorantes---- in Nostram Regiam recepi
mus protectionem et tutelam specialem — vice ac in Per
sona Nostra Regia, Eosdem Vestrae duximus committendos tuitioni. — Ideo Fidelitatibus Vestris harum serie firmiter committimus et mandamus; quatenus a modo deinceps, praefatos PP. Franciscanos tam in personis, quam universis rebus ac juribus ipsorum contra quoslibet violentos ac il
legitimos impetitores, turbatores ac damnificatores; signan
ter: contra fideles Nostros, Prudentes ac Circumspectos Iudices ac Cives Civitatum Posoniensis et Soproniensis __
— defendere teneamini; Authoritate Nostra Regia, Vobis hac in parte plenarie concessa et attributa.
Pragae die 12. Novembris 1600.
Non obstante hac per Caesareo -Regiam Maiestatem Fratrum nostrorum Proceribus commendata defensione, factum est; q u o d , cives Luthero addicti , ut divina c *>-” rn furbarentur,ante Conventum per extensum ere
xerint diversas ipsi muro Conventus adplicitas ligneas domun
culas; idem fecerunt ad latus Ecclesiae; prout hoc patet e relatione DD. Commissariorum, per Maiestatem Ferdinandum
31
II. pro inquisitione peragenda exmissoruin — inter reliqua ---- „Unde non solum Fratribus ipsis, propter arendato- rum diversos strepitus, cum omnes opifices sint; sed populo quoque Catholico, divinis Officiis navanti has domunculas magnae incommoditati existere — praesertim autem DD.
Praelatis, Magnatibus et Nobilibus, ab eo latere collocatis Subselliis, conciones et Missam audientibus; postquam Hun- garica concio ibidem haberi soleat: adeoquidem, ut ob prae- narratos diversos et horrendos strepitus fabrorum serario
rum, laminariorum, ahenariorum et similium — atque etiam foetores e combustione cornuum et his similium ma
teriarum ortos, neque verbum Divinum audiendi sit paci
fica commoditas, cum pleraque festa ab Ecclesia Catholica ordinata et celebrari solita, ab Opificibus istis more et li
centia lutherana per Cives usurpari consveta, laboribus ac strepitibus, in contemtum contumeliamque Catholicorum profanari consveverint“ — — Datum Posonii 25.
Augusti 1625.
Ioannes Thelegdy AEppus Colocens.
Stephanus Palffy, Comes Posoniensis.
Mandato Caesareo remtentibus civibus, steterunt di
ctae domunculae aut rectius officinae pro vexa Catholico
rum usque annum 1 687, quo anno, orto incenaio Fratres dictas domunculas diruerunt, et ne iterato aliae struantur, recurrunt ad Com. Georgium Szecheny A-Episcop. Strigo- niensem hoc tenore:
Eminentissime! etc.
Grande quod nobis semper imminebat periculum, cui Vitando Augustae memoriae Imp. Ferdinaddus
II.
certas32
quasdam circa Monasterium nostrum ab haereticis, im m u
nitatis ecclesiasticae inimicis de ligno fabricatas domuncu
las e toto dirui publico diplomate sanxit; voluntate piissimi Principis lutheranorum pravitate non impleta; 15. c. m.
Martii, una nobiscum tota civitas Posoniensis sensit; dum flagrante quadam dictorum haereticorum domo, ignis ad illas ipsas nobis vicinas contigue erectas domunculas dela
tus, omnibus Urbis incolis periculo minabatur; nisi dictae domunculae celcriori Fratrum nostrorum manu funditus eversae fuissent: quarum loco cum mentionati Cives in immunitatis ecclesiasticae contemtum et ignominiam alias, el quidem muratas armata manu tumultuose erigere vellent nostra protestatione, et V. Capituli Posoniensis interven
tione ad interim destitere. — Unde cum tuendis Ecclesiae luribus Caes-Rgiae Maiestati supplex memoriale porrexeri
mus ; super hoc Eminentiae Vestrae, cui maxime cordi esse scimus Ecclesiarum et Claustrorum immunitatem, im ploramus auxilium, flagitantes: ut Suae Maiestatis cordi pie inducere velit, dictorum Civium in Regii Mandati exeeutione tanti temporis neglectum, et licentiosam novi operis in eri
gendo audaciam etc.
Eminentiae Veslrae
Iiumiles Capellani
FF. Minores Posonienses.
Erga hunc recursam, Cardinalis pro favore Fratrum semet apud Maiestatem interposuit, venitque in nexu inter- positionis sequens rescriptum:
VOS U O P O L D U S 1). 6. IMP. ROM ANORUM etc.
k pectabiles ac Magnifici, nec non Egregii Nobiles, Fideles obis dilecti. — Quam pron et faciles sint ad capienda arma, excitandosque tumultus et seditiones praesertim
3
augustanae confessionis Senatores Civesque Posonienses, abunde liquet vel e casu recenter evolutis diebus intervento, dum nimirum exorto inibi incendio, ac propterea dirutis disiectisque per religiosos PP. Franciscanos loci illius cer
tis domunculis muro Monasterii adplicitis, igne concepto eidem Monasterio extremum discrimen minitantibus; ubi reaedificationi earumdem domuncularum iidem Patres ad praecavendum deinceps simile periculum, tutandaque iura sua in Fundo illo habita se se opposuissent, contra eosdem Patres inermes, iidem Senatores ac Cives tumultuarie tur- matimque armati insurgentes, nisi per Proceres inibi eotum praesentes dehortati fuissent, nescitur in quas extremitates prorumpere non dubitassent. Poenam contra similes sedi
tiosos passim Legibus Regni expressam incurrere non for
midantes etc. etc.
Datum Viennae, 20. Aprilis 1686.
Sed quia continuae per acatholicos fotae revolutiones cives Posonienses luthero addictos, adeo audaces fecere, ut nec Legibus R egni, nec expressis Regum mandatis morem gesserint; ut tandem pacifice Iis intei ( or ^ntum et Civi
tatem complanetur, Ioannes Gubasoczy Ep. Nitriensis et Cane. Regni, eodem anno Civibus Posoniensibus 400 flor, solvit, in recompensam census, quem Civitas a supradictis, et tanto tempore controversis domunculis traxit. Civitas perceptis taliter 400 flor, solenniter promisit, quod nullas amplius domunculas ad muros Conventus et Ecclesiae PP.
Franciscanorum aedificatura sit; — sicque ab anno 1686.
usque praesens tempus cultus Divinus pacifice peragitur, qui longo tempore inde a Rudolpho , usque postremos fere Leopoldi M. annos impediebatur.
Caeterum, quanto magis Ecclesia huius Conventus
34
Iutheranis exosa fuit, tanto plus aestimata Catholicis et Summis terrae Principibus, qui a Maximiliano, anno 1563 usque Franciscum Iosephum gloriose regnantem, qui Budae coronatus est; omnes reliqui demto FerdinandoIII.Sopronii e «rancisco I. Budae coronato, Posonii in Ecclesia S. Mar- tim regium Diadema sumserunt. — Peracta coronatione summa cum solennitate, corona et sceptro ornati ad Eccle
siam huius Conventus deducebantur, et in ea celso Throno 1 a Aram maiorem considentes, Equites Regni Auratos creare solebant.
Visitur in muro laterali Ecclesiae huius statua S oanms Nepomuceni, quae olim stetit in loco, ubi nunc ara
• v. Dolorosae; huius statuae peculiaris menno fit in actis canonisauonis S. Ioannis Nepomuceni, cum cultus imme- monalis eiusdem, reliqua inter argumenta ab hac statua comprobatus fuerit.
Illud etiam pro memoria perpetua tum Patres nostri adnotaverunf, tum etiam Mathias Belius in sua Historia testatur, quod dum Maximilianus in hac Urbe 1563. coro*
natus fuisset, servatis en occasione comitiis, Episcoporum c rocerum Tabula in AEpiscopali palatio. — Status vero n nes m hoc Conventu suas sessiones habuerint; ma- es o argumento, domum sic dictam regnicolarem tunc ac non ex- tisse. — Quamvis et alias Patres Patriae irt
reh-quarnlnitr ;?'65
o . T nuaru; Christianus Augustus Dux
llonsaria'’ h t a “ - in £
gi m praesentia plurimorum Procerum sub ipsis Regm Comftto congregatorum, qua terminata ascenderunt ad conclave Guardianatus, ibique ab hora 11 usque
1
pomeridianam solennem habuerunt conferentiam.
3
*Habuit hic Conventus olim non contemnendas funda
tiones; missis aliis, unam tantum magis ad Historiam per
tinentem commemorare placet. Anno videlicet 1554 facta, perFerdinandum I. confirmata, et per manus Nicolai Olahi A. E. Strigoniensis signata est pro favore Conventus Poso
niensis fundatio pro Sacris perpetuis, Ladislai Com. de Ba- zin et S. Georgio, consistens in 26 urnis vini e promon
torio Baziniensi pendendis etc. — Praelaudati Fundatoris cognomen in Litteris fundationalibus non legitur; — fuisse eum de familia Szeredy inde concluditur, quod sub eodem Ferdinando legantur sequentia: nonnulli slavorum expug- tnaa per Tureas Kosztanica e Croatia et Slavonia fugien
tium etiam in Comitatu Posoniensi refugium repererunt, maxime apud Gasparum Szeredy, comitem de Bazin et S.
Georgio, a quo accepta per 12. annos immunitate excisis superfluis sylvis tractum terrae submontanum Posonio usque Tyrnaviam a cultura vinearum et agrorum celebrem reddiderunt. Hic Gasparus requiescit in Ecclesia parochiali nunc regiae civitatis S. Georgii, ubi ejus magnificum e marmore structum monumentum cernitur.
Quamvis Conventus Posoniensis, omnium Provinciae S. Mariae Conventuum antiquissimus, et una felicissimus existat, qui Divina Providentia favente , usque praesentem diem nec igne crematus, nec hostili manu praedatus fuit * non fuit tamen omnium fatorum expers; — primum fatura fuit pestis anno 1502 in hac Civitale saeviens adeo, quod 16. hominum millia, cum multis Fratribus nostris perierint;
__ ad avertendam in futurum tam atrocem pestejn, civitas Posoniensis in honorem SS. Sebastiani et Rochi pulchram capellam struxit inter Conventum et Ecclesiam eius, quae dietim a piis fidelibus visitatur.
Secundum fatum fuit terrae motus anno 1590. qui magnam Hungariae et Illyrici partem, sed praecipue Vien
nam, Posonium, Tyrnaviam, totamque intermediam vicinam plagam, miserandum in modum, teste Istvanfio L. 26. pag.
563. — 41. vicibus repetitis, ac cumprimis 5. septembris concusserat. — Aedificium Conventus priores succussiones absque notabili damno sustinuit; at die 5. septembris cor
ruit navis Ecclesiae, olim cum sanctuario gothice structa, corruit et magna pars Conventus, tria solum puncta, puta:
turris, sanctuarium ct capella S. Ioannis Evang. illaesa manserunt. — Ob frequentem terrae motum, in navi Ec
clesiae loco fornicis trabes compactibiles adhibitae sunt, donec tandem 1616. sub guardianatu P. Ioannis Rudnay re
motis trabibus, fornix ad modernum stilum structus fuisset.
Constat Historicis, anno 1683. Tureas cum TokSlianis ad Viennam fusos, fugatosque fuisse; sed quis fuerit per dictos hostes causatus peripheriae Posoniensis status, e se
quenti PP. nostrorum in Definitorio congregatorum dispo
sitione intelligitur:
Ineffabilem ac plane inexplicabilem Almae huius Pro
vinciae nostrae Marianae, ob Inclyti et Apostolici Regni Hungariae deplorandas vicissitudines; ob cruentam simili
ter depraedatricem tyrannicam rebellionem; Turearum barbaricam rabiem, ferro ac igne omnia devastantem mali
gnitatem; miseriam et tribulationem! — Conventus Poso
niensis, qui alias numerosos Fratres, Sacerdotes, et civilis conditionis Viros securitatis gratia huc confugientes, vi
ctualibus et aliis beneficiis providerat; nunc ob totam qua patet regionem in solitudinem redactam, nec suis individuis consulere potest. — Eapropter Ven. Dcfinitorium disposuit,
37
ut alii Conventus, quos Divina Bonitas ab hostilibus plagis immunes servavit, Conventui Posoniensi succurrant; et quidem: Nemet-Ujvariensis 150 flor. Iaurinensis 50 — Comaromiensis 150 — S. Antonii 50. — Ni triens js 150.
Pruskensis 150. — S. Catharinae 1 0 0 .— Malaczkensis 50. — Kis-Martoniensis 50. — Soproniensis 100 flor.__
Reliquis Conventibus ruinatis, evacuatis, et ideo nec me
moratis.
Hic Conventus per Iosephum 2. confirmatus fuit cum N. 18. Presbyteris et 2. laicis; sublata eodem an. 1789.
mendicatione, e resolutis in vicem mendicationis 807 flor, providendis; notum supponitur Lectori Benevolo, Provin
ciam Marianam, assumta strictiori observantia , nec funda
tionem pecuniariam gratuitam, minus tenuta quaecunque habere posse; ergo 20. Individua, multo paucioribus tunc adhuc existentibus parochiis , pro iuvamine domi forisque summe necessaria ex 8 0 7 .flor, erant providenda; — acces
sit et alia calamitas; siquidem abolitorum claustrorum sacra fundata, inter non abolita claustra, gratis celebranda, distri
buta sunt; e quibus Conventui Posoniensi obtigerunt 6240- sacra semel pro semper; item 121. in perpetuum singulis annis celebranda. — His benignis ordinationibus, Conven
tus Posoniensis ad extremam inediam redactus, incessanter ad Excelsum Consilium pro subsidio recurrebat, sed in
cassum; qui nunquam esurivit, famis ideam habere, et esurienti compati non potest. — Quidquid proin auri et argenti, Ecclesiaindea stirpe Arpadia, a Praesulibus, Proceri
bus et Civibus valentioribus acceperat, pro emendo pane vendi debuit — Ilis autem absumtis, nulla spe salutis am
plius occurrente, dum Fratres prae fame Conventum de
serere pararent, — Franciscus 2. Ilung. Rex, restituta an.
38
1805 mendicatione, tantisper sublevavit desperati huius Conventus sortem. — Cumque Ecclesia Conventus ob me
moratam inediam squaliore obducta fuisset, pro reparatione et conservatione eius Alexander Rudnay Card. Archi-Ep.
occasione Canonicae visitationis an. 1823. usum nolulae introduxit, prout etiam peeuniam pro oleo, candelis, vesti
bus sacris etc. bis per annum in Civitate colligendi.
Quoniam vero Fratres decursu tot annorum vix vi
vere, minus necessarias in fabrica Ecclesiae et Conventus reparationes praesuscipere poterant, aedificio sed praecipue tectis ruinam minantibus; agente ut plurimum immortalis memoriae Cardinale loanne Scytovszky, gloriose regnans Franciscus Iosephus e fundo relig. 17189. flor, clemen
ter resolvit a 1859. Pro qua summa conventus cum Ecclesia novum tectum accepit. — Hac occasione additus est aedificio versus plateam tractus superior sumtibus Pro
vinciae. Regit hunc Conventum: P.
Callistus Orgony,
conc.em. h. t. Guardianus.
39
CONTENTUS TYRNAVIENSIS
ad
S.Iacobum Maiorem Apostolum.
Conventas Tyrnaviensis in Comitatu Posoniensi, A-Dioecesi Strigoniensi, perhibentibus antiquis documentis aedificatus fuit ab ipsis Civibus T} rnaviensibus anno 1238.
regnante Bela 4. — Antiquitatem huius Conventus confir
mat privilegium Alberti I. Ausfriae Ducis, de anno 1277.
cuius tenore immunitas expressa fuit, cum mentione Con
ventus Posoniensis et Tyrnaviensis; ad devehenda pro PP. Franciscanis dictorum Conventuum e ditionibus Austriae quaecunque, sine omni telonio. — Porro asseritur; primum illum Conventum extitisse ad ecclesiam moderni Xenodochii iuxta murum Civitatis ad portam infrriorem. •— Multiplica
tis dein Fratribus, cum Conventus hic et Ecclesia parva, pro confluentis populi multitudine excipienda insufficiens esset, — Ludovicus I. desolatam quamdam Abbatiam in
stauravit, et PP. Franciscanis contulit anno 1363.
Perstiterunt in hoc Conventu Deo iugiter famulantes Fratres nostri usque annum 1605. h. e. usque revolutionem
