NEM ES Eerenc
A NEMZETKÖZI MENEDZSMENT ALAPELVEI
A szerző a nemzetközi menedzsment legfontosabb vonatkozásait, mindenekelőtt környezete ismérveit és döntő fontosságú vezetési funkcióit ismerteti.
G a z d a s á g u n k n y ito tts á g a , a m u ltin a c io n á lis v á lla la to k m a g y a r o r s z á g i m e g je le n é s e , a c s a tla k o z á s s z á n d é k a az E u ró p a i U n ió h o z m in d e n e d d ig in é l n y ilv á n v a ló b b á te tte s z á m u n k r a is a v á lla lk o z á s n e m z e tk ö z i d im e n z ió ja g y o rs n ö v e k e d é s é n e k je le n tő s é g é t. A n a g y s z e r v e z e te k s z á m á r a g y a k o r la tila g le h e te tle n a n e m z e tk ö z i d im e n z ió f i g y e l
m e n k ív ü l h a g y á s a , d e a k is é s k ö z e p e s n a g y s á g ú v á ll a la to k is k e z d ik é r e z n i a n e m z e tk ö z i ü z le ti é le t h a tá s a it.
É p p e n e z é rt ú g y g o n d o l- tu k , h o g y é r d e k lő d é s r e ta r th a t
n a k s z á m o t a n e m z e tk ö z i m e n e d z s m e n t le g f o n to s a b b v o n a tk o z á s a i, íg y m in d e n e k e lő tt k ö r n y e z e te é s d ö n tő fo n to s s á g ú v e z e té s i f u n k c ió i.
A nemzetközi menedzsment jellege A nemzetközi menedzsment értelmezése
M i a n e m z e tk ö z i m e n e d z s m e n t? E g y s z e r ű e n a h a z a i v á l
la lk o z á s n a k k ü lö n b ö z ő o r s z á g o k r a tö r té n ő k ite r je s z té s e v a g y a n n á l tö b b ? A
nemzetközi vállalkozás
o ly a n ü z le ti te v é k e n y s é g , a m e ly a n e m z e ti h a tá r o k o n á tlé p v e v a ló s u l m e g .1 A m ik o r e g y a u tó g y á r tó c é g s z e m é ly g é p k o c s ik a t a d el k ü lf ö ld ö n , e g y h a z a i o la jf in o m ító é s f o r g a lm a z ó v á lla la t k ő o la ja t v á s á r o l k ü lf ö ld r ő l é s a m ik o r k á v é t v a g y te á t im p o rtá lu n k , h a s o n ló k é p p e n n e m z e tk ö z i ü z le ti tr a n z a k c ió r ó l v a n sz ó .
A n e m z e tk ö z i v á lla lk o z á s te h á t te r m é k e k é s s z o lg á l
ta tá s o k o r s z á g o k k ö z ö tti v á s á r lá s á v a l é s /v a g y e la d á s á v a l f o g la lk o z ik , d e k ite r je d h e t a z o r s z á g o k k ö z ö tti p é n z k ö l
c s ö n z é s i m ű v e le te k r e is. A v e g y e s v á lla la to k lé tr e h o z á s a s z in té n a n e m z e tk ö z i v á ll a lk o z á s o k k ö r é b e ta r to z ik .
G y a k o r la tila g m in d e n n a g y v á lla la t n e m z e tk ö z i ü z le ti v á lla lk o z á s is. A m ik o r e g y v á lla la t a n e m z e tk ö z i ü z le ti k a p c s o la to k m e g le h e tő s e n m a g a s s z in tjé t é r i e l,
multina
cionálissá.
v á lik , o ly a n v á lla la ttá , a m e ly tö b b o r s z á g b a n fe jti k i te v é k e n y s é g é t.2 I ly e n e k tö b b e k k ö z ö tt a z a u tó g y á r a k , a s z á m ító g é p e k e t g y á r tó é s f o r g a lm a z ó c é g e k , az o la jf in o m ító é s f o r g a lm a z ó v á lla la to k stb .A nemzetközi vállalkozás növekedése
A z u tó b b i é v e k b e n a n e m z e tk ö z i v á lla lk o z á s o k r e n d k ív ü li m é r té k b e n n ö v e k e d te k . A n e m z e tk ö z i k e r e s k e d e l
m i f o r g a lo m v o lu m e n e p é ld á u l tö b b s z ö r ö s e a k o rá b b i é v e k é n e k . M i o k o z z a e z t a z ó r iá s i m é r e tű n ö v e k e d é s t? A n e m z e tk ö z i ü z le ti tr a n z a k c ió k n ö v e k e d é s é t k ü lö n b ö z ő té n y e z ő k ö s z tö n z ik . E lő s z ö r , a s z á llítá s b a n é s a k o m m u n ik á c ió b a n v é g b e m e n t á ttö r é s v ilá g s z e r te m e g k ö n n y íte tte a z ü z le t i v á ll a l k o z á s t . A v e z e t ő k n é h á n y ó r a a la tt A m e r ik á b ó l E u r ó p á b a u ta z h a tn a k é s v is z o n t, a z e le k t r o n ik u s k o m m u n ik á c i ó é s a f e l ja v u l t te l e f o n h á l ó z a to k n a g y m é r té k b e n e lő s e g ítik a v e z e tő k é s k o llé g á ik k ö z ö tti k a p c s o la tta r tá s t a v ilá g b á r m e ly r é s z é n . M in d e z je le n tő s m é r té k b e n já r u l h o z z á a v ilá g g a z d a s á g é s a p ia c te r e k a la k u lá s á h o z , v á lt o z á s á h o z .3
M á s o d s z o r, a n e m z e tk ö z i ü z le ti é le t g y o r s a n f e jlő d ö tt a z é v e k s o r á n . E z t ig a z o lja b iz o n y o s te r m é k e k , s z o lg á l
t a t á s o k v i l á g m é r e t ő e l t e r j e d é s e é s v il á g m é r e t e k b e n e g y s é g e s s z í n v o n a la , m i n ő s é g e ( g o n d o l j u n k c s a k a
VEZETÉSTUDOMÁNY
34
XXX. évf1999. 05. számM c D o n a ld 's g lo b á lis a n e g y s é g e s k ö v e te lm é n y e k e t k ie l é g ítő g y o r s é tk e z te té s i s z o lg á lta tá s á r a , a C o c a C o la é s a P e p s i C o la , v a la m in t m á s ü d í t ő i t a l o k t é r n y e r é s é r e ) . E m e lle tt n e m le h e t n e m é s z r e v e n n i, h o g y a g lo b a liz á c ió v a l e g y s é g e s ü l a z é r té k m é r é s f o ly a m a ta é s e s z k ö z e , a d o l
lá r v a g y E U R O m in d in k á b b b e tö lti a v ilá g p é n z f u n k c ió já t.
H a rm a d s z o r, a n e m z e tk ö z i ü z le ti é le t te r e b é ly e s e d é s e a te r m e lé s i é s a s z á llítá s i k ö lts é g e k r e v e z e th e tő v is s z a . T é te le z z ü k fe l, h o g y e g y a m e r ik a i v e g y ip a r i te r m é k e k e t e lő á l lí tó é s f o r g a lm a z ó v á l l a l a t f o k o z n i k ív á n j a r é s z e s e d é s é t a v ilá g p ia c o n b iz o n y o s v e g y s z e r t ille tő e n . H a a v á lla la tn a k tu d o m á s a v a n a rr ó l, h o g y a s z ó b a n fo r g ó v e g y s z e r e lő á llítá s á h o z s z ü k s é g e s a la p a n y a g k ö n n y e n e lé r h e tő A f r i k á b a n , g a z d a s á g i s z e m p o n t b ó l m e g f o n to la n d ó e g y h e ly i f in o m ító fe lé p íté s e , m e ly f e lv á s á r o l
ja a z a la p a n y a g o t é s a k é s z te r m é k e k e t h a jó n s z á llítja a f o g y a s z tó k h o z . M á s k é n t f o g a lm a z v a , a z o lc s ó v e g y i a la p a n y a g é s m u n k a e r ő e lé r h e tő s é g e , é s /v a g y a f o g y a s z tó k ö z e ls é g e g y a k r a n s u g a lm a z z a a n e m z e tk ö z i te r je s z k e d é s t.
A n e m z e tk ö z i k ö r n y e z e t
V á lla l a t e l e m z ő k g y a k r a n h iv a t k o z n a k a s z e r v e z e t á lta lá n o s é s f e la d a tk ö m y e z e té n e k je le n tő s é g é r e . E z e k e t a fo g a lm a k a t ö s s z e f ü g g é s b e h o z h a tju k a n e m z e tk ö z i v á l
la lk o z á s s a l is.
Az általános környezet
A z á lta lá n o s k ö r n y e z e t ö t d im e n z ió b ó l áll: e z e k a p o li
tik a i- jo g i, a g a z d a s á g i, a n e m z e tk ö z i, a tá r s a d a lm i- k u l
tu r á lis é s a m ű s z a k i d im e n z ió k . M iv e l m in k e t e z ú tta l a n e m z e tk ö z i k ö rn y e z e t é r d e k e l, a tö b b it a z e lő b b ir e g y a k o ro lt h a tá s u k s z e m p o n tjá b ó l k e ll m e g v iz s g á ln u n k .4
A politikai-jogi dimenzió
n y ilv á n v a ló a n fo n to s m in d e n n e m z e tk ö z i v á lla lk o z á s s z á m á r a . A k ü lf ö ld i p ia c o k m e g í té l é s e s z e m p o n tj á b ó l d ö n tő j e l e n t ő s é g ű a k o r m á n y z a t s ta b ilitá s a . A z A m e r ik a i E g y e s ü lt Á lla m o k b a n , N é m e to r s z á g b a n , N a g y - B r ita n n iá b a n a k o r m á n y z a t s ta b ilitá s a n a g y f o k ú , íg y a z a c é g , a m e ly ik ú g y d ö n t, h o g y ü z le ti v á lla lk o z á s a it e z e n o r s z á g o k fe lé ir á n y ítja , a r á n y la g t i s z t á b a n le h e t a jo g a iv a l," ' k iv á l t s á g a i v a l é s k ö te le z e tts é g e iv e l. D e p é ld á u l Ir a k b a n , Ir á n b a n , L íb iá b a n a p o litik a i h e ly z e t k e v é s b é s ta b il. K ö v e tk e z é s k é p p e n a z a v á lla la t, a m e ly ik ú g y d ö n t, h o g y e z e k b e a z o r s z á g o k b a f e k te t b e , je le n tő s k o c k á z a to t v á lla l, m iv e l s o k a t v e s z íth e t, h a d rá m a i p o litik a i v á lto z á s o k k ö v e tk e z n e k b e.
A p o litik a i- jo g i d im e n z ió n a k e g y m á s ik v o n a tk o z á s a , h o g y e g y e s o rs z á g o k a k tív a n k e r e s ik a k ü lf ö ld i b e fe k -
VEZETÉSTUDOMÁNY
te té s t, m íg m á s o k k ö z ö m b ö s e k e z ir á n t, v a g y e s e tle g e lle n z ik a z t. A b e f e k te té s e k g y a k o r i ö s z tö n z ő i a z a d ó k e d v e z m é n y e k , a k ö z m ű v e k b iz t o s í tá s a , a z o lc s ó h e ly i m u n k a e r ő , a p ia c i r é s z e s e d é s n ö v e lé s é n e k le h e tő s é g e .
K ü lf ö ld i v á lla lk o z á s t in d ító v á lla la tn a k a rr a is te k i n te tte l k e ll le n n ie , h o g y h á n y m á s v á lla la t te s z k ís é r le te t a n e m z e tk ö z i p ia c e lle n ő r z é s é r e . P é ld á u l a z U S A k o r lá to z z a a J a p á n b a n g y á r to tt a u tó k h a jó n tö r té n ő b e s z á llítá s á t, e z é rt a ja p á n v á lla la to k ( H o n d a , N is s a n ) o tt é p íte tte k a u tó g y á r tó ü z e m e k e t, a m e ly e k te r m e lé s e n e m s z á m ít b e le a z im p o r t a u tó k k o n tin g e n s é b e . E g y é b v é d ő v á m o s m ó d s z e r e k a v á m ta r if a , a z e x p o r to t k o r lá to z ó m e g á lla p o d á s o k , a h a z a i á r u k k ü lö n b ö z ő m ó d o n tö r té n ő p r e f e rá lá s a .
A
gazdasági dimenziót
s z in té n f i g y e le m b e k e ll v e n n ie a n e m z e tk ö z i ü g y le te k b e n é r in te tt v á lla la tn a k . S z e m e lő tt k e ll ta r ta n ia a z o r s z á g r a je l le m z ő g a z d a s á g i r e n d s z e r t, a n n a k a z ü z le ti v á lla lk o z á s r ó l v a llo tt fe lfo g á s á t, o ly a n té n y e z ő k e t m in t a z ip a r i te v é k e n y s é g e k k o r m á n y z a ti s z a b á l y o z á s a , a t u l a j d o n j o g , a m e l y e k r e b e f o ly á s t g y a k o r o l a z é r v é n y b e n lé v ő g a z d a s á g i re n d s z e r.E g y e s k o r m á n y o k p é ld á u l e r ő te lje s e n s z a b á ly o z z á k az ü z le ti te v é k e n y s é g e t, m íg m á s o k lib e r á lis m e g k ö z e líté s t a lk a lm a z n a k , e g y e s o r s z á g o k m e g k ö v e te lik , h o g y a h e ly b e li b e f e k te tő k e lle n ő r iz z é k a k ü lf ö ld i v á lla lk o z á s o k m ő k ö d é s é n e k h e ly i g y a k o r la tá t.
A z o rs z á g in f r a s tr u k tú r á ja u g y a n c s a k fo n to s s z e m p o n t. A z ip a r ila g le g f e jle tte b b o r s z á g o k m á r re n d e lk e z n e k m e g f e le l ő k ö z m ű v e k k e l, is k o l á k k a l , k ó r h á z a k k a l , a u tó p á ly á k k a l, p ih e n é s i- s z ó r a k o z á s i le h e tő s é g e k k e l, d e a k e v é s b é f e jle tt o r s z á g o k b a n m in d e b b ő l s o k m in d e n g y a k r a n h iá n y z ik . A z o k n a k a v á lla la to k n a k , a m e ly e k e g y e s a fr ik a i o r s z á g o k b a n k e z d e n e k v á lla lk o z á s b a , s z in te r u tin s z e r ű e n k e ll f o g la lk o z n io k a h a ta lo m m in d e n k o r i b á z is á n a k v á lto z á s á v a l. G y a k r a n f o r d u ln a k e lő k o m m u n ik á c ió s z a v a r o k is. A v á lla la to k te lje s e n ú j v á r o s r é s z t k e ll h o g y f e lé p íts e n e k a z a lk a lm a z o tta k ré s z é r e , is k o lá ró l é s k ó r h á z r ó l k e ll g o n d o s k o d n iu k , v a la m in t a u tó p á ly a ö s s z e k ö tte té s t k e ll te r e m te n iü k . A z ily e n k ö lts é g te r h e k e t a s z e r v e z e te k n e k k ö r ü lte k in tő e n k e ll a p o te n c iá lis h a s z o n e lle n é b e n v á lla ln i, m ie lő tt m é g a b e r u h á z á s t ily e n s z in te n fo ly ta tn á k .
A jö v e n d ő h á z ig a z d a o r s z á g p é n z ü g y i é s a d ó p o li
tik á já t s z in té n s z á m ítá s b a k e ll v e n n i. A m u ltin a c io n á lis v á lla la to k h a z á n k b a n is f ig y e le m m e l v o lta k k ü lf ö ld i a d ó s s á g u n k r a , a m a g a s in f lá c ió r a é s a m u n k a n é lk ü lis é g u g y a n c s a k m a g a s a rá n y á r a . E m e lle tt e g y é b g a z d a s á g i f e lté te le k is o k o z h a ttá k , h o g y a le h e ts é g e s b e f e k te tő k e g y ré s z e m á s h o v á m e n t.
A szocio-kulturális dimenzió,
a z o r s z á g e m b e r i, k u lXXX. é v f1999. 05. szám
35
Cikkek, tanulmányok
tu r á lis é s fiz ik a i je l le m z ő i is ig e n f o n to s a k .5 A n é p e s s é g é le tk o r s z e r in ti m e g o s z lá s a p é ld á u l s e g ít m e g h a tá r o z n i a z o ly a n te r m é k e k ir á n ti k e r e s le te t, m in t a z e g y s z e r i fe l- h a s z n á lá s r a s z á n t b a b a p e le n k á k v a g y a p r o té z is f o g k r é m . A m ű v e lts é g i s z in t s z e r e p e t já t s z i k a z o r s z á g b a n r e n d e lk e z é s r e á lló m u n k a e r ő m in ő s é g é b e n é s a b b a n is, h o g y m ily e n te r m é k e k ir á n t v a n k e r e s le t. H a e g y o r s z á g la k o s s á g á n a k a la c s o n y a m ű v e lts é g i s z in tje , á lla m p o l
g á ra in a k k is e b b le s z a z o ly a n te r m é k e k irá n ti k e re s le te , m in t a m ily e n e k p é ld á u l a k ö n y v és a k ü lö n f é le m a g a z in o k .
G y a k r a n u g y a n c s a k f ig y e le m b e k e ll v e n n i á k ü lö n b ö z ő o r s z á g o k n é p e s s é g e k ö z ö tti f iz ik a i k ü lö n b s é g e k e t. A ja p á n o k p é ld á u l á lta lá b a n a la c s o n y a b b a k é s v é k o n y a b b a k m in t az a m e r ik a ia k , e z é rt a m ik o r f a r m e r n a d r á g o t é s in g e t e x p o r t á ln a k J a p á n b a , a k is e b b m é r e te k b ő l n a g y o b b a rá n y b a n k e ll k ü ld e n i.
J e le n tő s k ü lö n b s é g e k m u ta tk o z h a tn a k a z á lta lá n o s n e m z e ti é r té k e k b e n , s z o k á s o k b a n . E u r ó p á b a n m é g s z é le s k ö rb e n e lte r je d t g y a k o r la t a n a p i b e v á s á r lá s a f r is s é le lm is z e r p ia c o k o n , v is z o n t a le g tö b b a m e r ik a i h e te n te e g y v a g y k é t a lk a lo m m a l v á s á r o l a n a g y é le lm is z e r á r u h á z a k b a n . A h e ly i íz lé s e k h e z , p r e f e r e n c iá k h o z é s f o g y a s z tó i s z o k á s o k h o z ig a z o d n i k e ll. P é ld á u l F r a n c ia - o r s z á g b a n é s N é m e to r s z á g b a n a M c D o n a ld ‘s g y o r s - k is z o lg á ló é tte r m e k b e n s ö rt is á ru ln a k .
V é g ü l, t e k i n t e t t e l k e ll le n n i a z o r s z á g f i z ik a i je lle m z ő ir e is. E z e k k ö z ö tt e m líte n d ő a z é g h a jla t é s a h e ly r a jz , a m e ly e k e t a v á lla la to k n a k fe l k e ll b e c s ü ln iö k .
T e r m é s z e te s e n a m ű s z a k i té n y e z ő k e t is s z á m ítá s b a k e ll v e n n i. S o k e s e tb e n a
műszaki dimenzió
ö s s z e f ü g g é s b e h o z h a tó a z in f r a s tr u k tú r a fo g a lm á v a l, d e a k a d s o k m á s is, a m e ly e k r e n e m á rt te k in te tte l le n n i, n e v e z e te s e n a r e n d e lk e z é s r e á lló g é p e k r e , b e r e n d e z é s e k r e é s a lk a tr é s z e k r e a le e n d ő h á z ig a z d a o rs z á g b a n . P é ld á u l U S A - b e li ja p á n a u tó k e r e s k e d ő k g y a k r a n v á s á r o ln a k a lk a tr é s z e k e t a ja p á n v á lla la to k tó l, m e r t j o b b a n b íz n a k a z o k m in ő s é g é b e n , m in t az A m e r ik á b a n g y á r t o tta k é b a n .6 H a s o n ló k é p p e n , h a e g y v á lla la t a u to m a tiz á lt ü z e m e t a k a r f e lé p íte n i e g y m á s ik o rs z á g b a n , te te m e s k ö lts é g e t ta k a r íth a t m e g , h a a r o b o to k h e ly b e n b e s z e r e z h e tő k .V é g ü l a m ű s z a k i d im e n z ió n a k v a n e g y é r in tk e z é s i p o n tja a tá r s a d a lm i- k u ltu r á lis d im e n z ió v a l. T é te le z z ü k fe l, h o g y a v á lla la tn a k a m ű s z a k i a lk a lm a z o tta k ( m é r n ö k ö k , s z á m ító g é p p r o g r a m o z ó k s tb .) s z á z a ir a v a n s z ü k sé g e . H a h e ly b e n m e g f e le lő k é p z e tts é g ű e m b e r e k á lln a k r e n d e lk e z é s r e , a v á lla lk o z á s h o z s z ü k s é g e s e m b e r i e r ő f o r r á s o k k ö lts é g e i a la c s o n y a b b a k le s z n e k ,és a h e ly b é lie k k e l is jó k a p c s o la to k a la k u ln a k k i. H a ily e n s z a k e m b e r e k n e m ta lá lh a tó k , a v á lla la tn a k m á s te le p ü lé s e k e n k e ll u tá n u k
n é z n i, a m i e g y f e lő l a k ö lts é g e k n ö v e k e d é s é h e z , m á s fe lő l s é r tő d é s h e z v e z e t.
N y ilv á n v a ló , h o g y m in d e n v á lla lk o z á s k ö r n y e z e te k o m p le x , é s e z h a tv á n y o z o tta n ig a z a n e m z e tk ö z i v á l
la lk o z á s o k r a v o n a tk o z ó a n is. H a p é ld á u l e g y v á lla la t h á r o m o r s z á g b a n is f o ly ta t ü z le ti te v é k e n y s é g e t, a k k o r h á r o m á lta lá n o s é s h á r o m f e la d a tk ö r n y e z e tb e n d o lg o z ik . R á a d á s u l a h á r o m o r s z á g , v a la m in t a s a já t k ö r n y e z e tü k s z i n té n k ö l c s ö n h a t á s b a n á ll n a k . I l y e n k ö r ü l m é n y e k k ö z ö tt a v e z e tő n e k ' r e n d k ív ü l b o n y o lu lt h e ly z e tr e k e ll f e lk é s z ü ln ie .
A feladatkörnyezet
A s z e r v e z e t f e la d a tk ö r n y e z e te o ly a n m á s s z e r v e z e te k é s c s o p o r to k s a já to s k ö r e , a m e lly e l a z ille tő s z e r v e z e tn e k in te r a k c ió b a k e ll lé p n ie . A f e la d a tk ö r n y e z e t á lta lá n o s d im e n z ió ib a ta r to z n a k a v e v ő k , a s z á llító k , a v e r s e n y tá r s a k , a s z a b á ly o z ó k é s a s z a k s z e r v e z e te k . S o k s z o r e n n e k h a tá s a i a je l e n tő s e b b á lta lá n o s k ö r n y e z e ti d im e n z ió k o n b e lü l je le n tk e z n e k . V an a z o n b a n n é h á n y to v á b b i k é rd é s , a m e ly e k r e n e m á rt r ö v id e n k ité rn i.
E lő s z ö r is, a v e v ő k e t k ü lö n f é le k é p p e n k e ll k e z e ln i, íg y p é ld á u l s z ó ln u n k k e ll a te r m é k e k m e g v á lto z ta tá s á n a k s z ü k s é g e s s é g é r ő l, h o g y m in é l jo b b a n m e g f e le lje n e k a k ü lö n b ö z ő f o g y a s z tó i p r e f e r e n c iá k n a k . D e e z t k ie g é s z ít
h e tjü k e g y o ly a n m e g á lla p ítá s s a l is, m is z e r in t a s z e g é n y o rs z á g o k p o lg á ra i n e m e n g e d h e tik m e g m a g u k n a k a lu x u s c ik k e k v á s á r lá s á t, m á s h o l p e d ig a v e v ő k e g y ré s z e ú g y v é li, h o g y m in d e n k in e k e lő n y b e n k e ll r é s z e s íte n ie a h a z a i te r m é k e k e t, a k ü lf ö ld ie k k e l s z e m b e n .
G y a k r a n h a llh a tu n k é s o lv a s h a tu n k a h e ly i s z á llí
tó k k a l k a p c s o l a t o s m i n ő s é g i g o n d o k r ó l is. T o v á b b i n e h é z s é g e k e t o k o z h a tn a k a f iz e té s m ó d já v a l k a p c s o la to s e lv á r á s o k b a n , ille tv e g y a k o r la tb a n m u ta tk o z ó k ü lö n b s é g e k , a jo g i r e n d e lk e z é s e k é s íg y to v á b b .
A v e r s e n y tá r s a k é r te le m s z e r ő e n n e m c s a k a h a z a i v á l
la la to k k ö z ü l k e r ü ln e k k i, h a n e m a k ü lf ö ld ie k k ö z ü l is.
A s z a b á ly o z ó k s z in té n o r s z á g o n k é n t e lté r ő e k , m ik é n t a s z a k s z e r v e z e te k b e f o ly á s a is. í g y p é ld á u l J a p á n b a n e z e k v is z o n y la g s ú ly ta la n o k , m íg N a g y - B r ita n n iá b a n g y a k r a n n a g y o n e r ő s a b e f o ly á s u k .
A nemzetközi vállalkozás megtervezése
A n e m z e tk ö z i v á lla lk o z á s k ö r n y e z e ti b e á g y a z o tts á g á n a k v iz s g á la tá t k ö v e tő e n f ig y e lm ü n k e t a v e z e té s i f u n k c ió k r a ö s s z p o n t o s í t j u k . A n e m z e t k ö z i v á l l a l k o z á s m e g t e r v e z é s é n e k d ö n tő f o n to s s á g ú e le m e i k ö z é ta r to z ik a n n a k
VEZETÉSTUDOMÁNY
3 6 XXX. ÉVF 1999. 05. SZÁM
e ld ö n té s e , h o g y k ilé p jü n k - e a v ilá g p ia c r a , é s h a ig e n , a k k o r m ily e n te r v e k e t é s s tr a té g iá k a t d o lg o z z u n k k i.
Döntés a nemzetközivé válásról
M ie lő tt a c é g n e m z e tk ö z iv é v á lá s á r ó l d ö n té s s z ü le tik m é r le g e ln i k e ll a z a z t b e f o ly á s o ló té n y e z ő k e t.7
A z e ls ő é s ta lá n a le g g y a k o r ib b a
piaci tényezők
s z e r e p e . A v á lla la t h a z a i p ia c a te lítő d h e te tt, e z é r t c s u p á n e g y e tle n ú t m a r a d a n ö v e k e d é s r e , e z p e d ig a k ilé p é s a n e m z e tk ö z i p ia c r a . D e a v á lla la t m é g jö v ő b e n i n ö v e k e d é s é v e l s z á m o lv a is d ö n th e t ú g y , e le g e n d ő e r ő f o r r á s b i r to k á b a n , h o g y te r m é k e i é s s z o lg á lta tá s a i s z á m á r a a m á s o r s z á g o k b e li p ia c o k e lő n y ö s e b b e k .
A
termelési tényezőknek
is je l e n tő s a b e f o ly á s u k . S o k v á lla la t ju t o tt m á r a rr a a f e lis m e r é s r e , h o g y a m u n k a e r ő k ö lts é g e i a la c s o n y a b b a k m á s o rs z á g o k b a n , m iá lta l é s e z á lta l c s ö k k e n th e tő k a te r m e lé s i k ö lts é g e k . A k il e n c v e n e s é v e k b e n h a z á n k a t is e ls ő s o r b a n a v is z o n y la g a la c s o n y b é r k ö lts é g e k te tté k v o n z ó v á a k ü lf ö ld i b e f e k te tő k s z á m á ra .A h a r m a d ik s z e m p o n t, a m it a n e m z e tk ö z i b e f e k te té s e s e té n f o n to ló r a v e s z a v á lla la t, a
versenytényezők.
H a a k o m o ly a b b v e r s e n y tá r s a n e m z e tk ö z iv é v á lá s m e lle tt d ö n t to v á b b i é r té k e s íté s i le h e tő s é g h e z ju t h a t, a m in e k a z e r e d m é n y e k é p p e n a la c s o n y a b b a k le s z n e k a k ö lts é g e i. E z é rt a v á lla la tn a k fe l k e ll v e n n ie a v e r s e n y t, n e h o g y h á tr á n y b a k e rü ljö n .A n e m z e tk ö z iv é v á lá s b e f o ly á s o lá s á n a k u to ls ó c s o p o rtjá b a a k o r m á n y z a ti té n y e z ő k ta r to z n a k , a m e ly e k r ő l m á r s z ó ltu n k . A n e m z e tk ö z i v á lla lk o z á s g o n d o la tá v a l fo g la lk o z ó v á lla la tn a k te k in te tb e k e ll m in d e n e k e lő tt v e n n ie a c é lo r s z á g k o r m á n y á n a k b a r á ts á g o s v a g y e lle n s é g e s b e á llíto tts á g á t. H a s o n ló k é p p e n f ig y e le m m e l k e ll le n n ie a rra , h o g y m ily e n m é r té k b e n f o g ja a z e s e tle g ö s z tö n ö z n i v a g y m á s e n g e d m é n y e k k e l m e g n y e r n i m a g á n a k a v á l
la la to t é s a le h e ts é g e s v e r s e n y tá r s a k a t.
Nemzetközi stratégiák
A m in t a v á lla la t d ö n t a n e m z e tk ö z iv é v á lá s r ó l, k ü lö n b ö z ő a lte rn a tív m e g k ö z e líté s e k k ö z ü l v á la s z th a t. A le g g y a k o rib b v á la s z tá s i le h e tő s é g e k a k ö v e tk e z ő k .
Import/export stratégia.
A b e h o z a ta l" é s /v a g y a k iv ite l a n e m z e tk ö z i v á l l a l k o z á s l e g a l a c s o n y a b b s z i n tj e . A z e x p o rtá ló v á lla la t e g y s z e r ű e n e la d ja te r m é k e it e g y m á s ik o rs z á g b a n (N é m e to r s z á g p é ld á u l V o lk s w a g e n típ u s ú g é p k o c s ik a t e x p o rtá l h a z á n k b a ) .A b e h o z a ta l a k ü lf ö ld i te r m é k e k v a g y s z o lg á lta tá s o k v á s á r lá s á t je le n ti, a s a já t o r s z á g b a n v a ló fe lh a s z n á lá s v a g y é rté k e s íté s c é ljá b ó l. ( S o k k ü lf ö ld i b o rk e r e s k e d ő
VEZETÉSTUDOMÁNY
v á s á r o l p é ld á u l b o r t a m a g y a r te r m e lő k tő l é s f o r g a l
m a z ó k tó l ú jr a e la d á s c é ljá b ó l s a já t o r s z á g á b a n .)
A z im p o r t/e x p o r t s t r a té g ia k e v é s k e z d ő b e f e k te té s t ig é n y e l, a z o n b a n e r ő s e n s z a b á ly o z o tt, é s a te r m é k e k e t je l le m z ő e n o ly a n n a k k e ll e lf o g a d n i, a m ily e n e k , te h á t
n in c s le h e tő s é g a h e ly i k ö r ü lm é n y e k h e z ig a z ítá s ra .
Licencián alapuló stratégia.
A s z a b a d a lm a z o tt e ljá r á s o k h a s z n á la ti j o g a n é m ile g e rő s e b b e lk ö te le z e tts é g g e l já r. A li c e n c iá n a la p u ló s t r a té g i a s z e r z ő d é s s z e r ű k a p c s o la t, a m e ly b e n a v á lla la t e g y m á s ik o rs z á g b a n te r m é k e k e t é s s z o lg á lta tá s o k a t á llít e lő , ille tv e n y ú jt a s z e r z ő d ő v á lla la t s z á m á r a , g y a k r a n f e ltü n te tv e a k é s z á r u n a v á lla la t n e v é t.A s z a b a d a lm a z o tt g y á r tm á n y v a g y e ljá r á s o k g y á rtá s i v a g y h a s z n á la ti j o g a j ó k e z d e ti lé p é s a v á lla la t te r m é k e in e k b e v e z e té s é r e a k ü lf ö ld i p ia c r a v a g y a rra , h o g y a h a z a i g y á r tá s a d o tts á g a i a k e r e s le tte l ta lá lk o z z a n a k . M in d a m e lle tt a v á lla la t b iz o n y o s m é r té k b e n á te n g e d i az e lle n ő r z é s t é s a lic e n c ia m e g á lla p o d á s id e jé re g y a k ra n v is s z a f o g ja m á s te v é k e n y s é g e it.
Vegyes vállalkozás.
A v e g y e s v á lla lk o z á s o k k é t v a g y tö b b v á lla la t k ö z ö tti p a r tn e r k a p c s o la to k . N e m z e tk ö z i v is z o n y la tb a n á lta lá n o s típ u s a ih o z ta r to z ik a k ü lf ö ld i é s a h a z a i v á ll a la t k ö z ö tt i e g y ü tt m ű k ö d é s i m e g á l la p o d á s v a la m ily e n h a z a i, k ü lf ö ld i v a g y e g y h a r m a d ik p ia c r a s z á n t p r o je k tu m b a n .
A v e g y e s v á lla lk o z á s le h e tő v é te s z i a s z e r v e z e t s z á m á r a e g y új p ia c r a v a ló g y o rs k ilé p é s t, to v á b b á p a r t
n e re s z a k é r te lm é n e k ig é n y b e v é te lé t e p ia c o n , f e lh a s z n á l
h a tja a m á r m e g s z e r z e tt ú j te c h n o ló g iá t é s in f o r m á c ió t is, u g y a n a k k o r h o s s z ú tá v ú e lk ö te le z e tts é g e t v á lla l é s ré s z t v e s z a d ö n té s h o z a ta lb a n é s a z e lle n ő r z é s b e n .
Közvetlen befektetési stratégia. A
k ö z v e tle n b e f e k te té s , a k ü lf ö ld i ü z e m é p íté s , a n e m z e tk ö z iv é v á lá s le g m a g a s a b b s z in tje . A v á lla la t k ia la k ítja s a já t e lo s z tó é s m a r k e tin g h á ló z a tá t, g lo b á lis á tte k in té s s e l r e n d e lk e z ik a p ia c i h e ly z e tr ő l, e g y s z ó v a l o ly a n m u ltin a c io n á lis v á lla la t, a m ily e t m á r a z e lő z ő e k b e n d e f in iá ltu n k .
M e g le h e tő s e n ritk á n fo r d u l e lő , h o g y e g y v á lla la t a tis z ta b e lf ö ld i s tr a té g iá r ó l a z o n n a l a k ö z v e tle n b e fe k te té s i s tr a té g iá r a v á lts o n . A n e m z e tk ö z i p ia c r a tö r té n ő k ilé p é s t k e z d e m é n y e z ő d ö n té s g y a k r a n o ly a n té n y e z ő k ö n a la p u l, m in t a k ö lts é g e k , a le h e tő s é g e k , a ta p a s z ta la t, a k o c k á z a t stb . A z a s z e r v e z e t, a m e ly ik ú g y d ö n t, h o g y e rr e a z ú tra lé p , r e n d s z e r in t a f e jlő d é s e g y m á s t k ö v e tő lé p c s ő f o k a it já r ja b e, k e z d v e a z im p o rt é s e x p o r t s tr a té g iá v a l m in t e ls ő lé p é s s e l a lic e n c iá n a la p u ló s t r a té g iá n á t e g é s z e n a v e g y e s v á lla lk o z á s ig . A k ö z v e tle n b e f e k te té s k é p v is e li a le g je le n tő s e b b s z in te t, a m e ly e t c s u p á n n é h á n y n a g y v á lla la t é r e l.8
XXX. évf 1999. 05. szám
3 7
Cikkek, tanulmányok
A nemzetközi vállalkozás megszervezése
A n n a k a v á lla la tn a k , a m e ly ik ú g y d ö n t, h o g y n e m z e tk ö z iv é v á lik , ú jr a k e ll s z e r v e z n ie a m ű k ö d é s i r e n d s z e ré t a z é rt, h o g y k e z e ln i tu d ja k ö r n y e z e t é n e k m e g n ö v e k e d e tt k o m p le x itá s á t. A k ö v e tk e z ő k b e n a s z e r v e z e tte r v e z é s n e m z e tk ö z i ö s s z e f ü g g é s é v e l f o g l a l k o z u n k , a s z e r v e z é s m á s ik k é t d im e n z ió já t - a s z e m é ly z e te t é s a k o m m u n ik á c ió t - e z ú tta l c s a k r ö v id e n é r in tjü k .9
A nemzetközi vállalat szervezetének megtervezése
E g y n e m z e tk ö z i v á lla la t s z e r v e z e té n e k m e g te r v e z é s é t s z á m o s té n y e z ő b e f o ly á s o lja . K ö z ü lü k a z e g y ik le g je le n tő s e b b a n e m z e tk ö z iv é v á lá s s z in tje , a m it e ls ő s o r b a n a v á lla la t s tr a té g iá ja h a tá r o z m e g . E m e lle tt b e f o ly á s s a l b ír m é g a b e r u h á z á s n a g y s á g a , a te r m é k je lle g e é s a h e ly s z ín . S o k v á lla la t v á la s z tja p é ld á u l n e m z e tk ö z i m ű k ö d é s e h e ly s z ín é n e k a z o r s z á g f ő v á r o s á t, m e r t a z e g y b e n k ö z le k e d é s i c s o m ó p o n t is.
A v á lla la t n e m z e tk ö z iv é v á lá s a s z in tjé n e k n ö v e k e d é s é v e l, v a ló s z ín ű le g v á lto z ik a te r v e z é s e is. A v á lla la t e x p o r t é s im p o r t t e v é k e n y s é g é n e k l e b o n y o l í t á s á t v a ló s z ín ű le g e g y , a z e x p o r tta l f o g la lk o z ó v e z e tő v é g z i, ak i f e lü g y e li e z t a te r ü le te t, a z im p o r t p e d ig e g y m á s ik v e z e tő re h á ru l, f e lte h e tő e n a z é r té k e s íté s i o s z tá ly k e r e té b e n . H a a z u r a lk o d ó s t r a té g ia a lic e n c iá h o z k ö tö tts é g , e g y e tle n v e z e tő , e s e tle g e g y k is s z á m ú ré s z le g is e le g e n d ő le s z a c é g le g tö b b n e m z e tk ö z i te v é k e n y s é g é n e k ir á n y ítá s á h o z .
H a v is z o n t a v á lla la t v e g y e s v á lla lk o z á s b a v a g y k ö z v e tle n b e r u h á z á s b a k e z d , m á r g y a k r a n v a n s z ü k s é g je le n tő s e b b s tr u k tu r á lis v á lto z ta tá s o k r a . A k ib o n ta k o z ó n e m z e tk ö z i v á ll a lk o z á s e s e t é b e n a s z e r v e z e tt e r v e z é s m e g s z o k o tt k o ra i f o r m á ja a n e m z e tk ö z i d iv i z io n á l is m in ta , a m e ly a s z o k á s o s m á tr ix h o z h a s o n ló a n a d e p a rt- m e n ta liz á c ió k é t a la p e lv é t a lk a lm a z z a . A te r m é k v e z e tő k a m á trix e g y ik , a r e g io n á lis a la p e lv r e é p ü lő d iv íz ió v e z e tő k a m á s ik d im e n z ió ja m e n té n r e n d e z ő d n e k el.
A nemzetközi személyzet
A n e m z e tk ö z i m e n e d z s m e n t e g y m á s ik fo n to s k é r d é s e a s z e m é ly i á llo m á n y . A k o r á b b ia k s o r á n m á r tö b b s z ö r is u ta ltu n k a v e z e tő k e lő tt á lló fe la d a to k r a . P é ld á u l el k e ll d ö n te n iö k , h á n y h e ly b e li a lk a lm a z o tta t f o g la lk o z ta tn a k é s h á n y a t h e ly e z n e k á t a z a n y a o r s z á g ü z e m e ib ő l.
A
h e ly b e lie k f o g la lk o z ta tá s a n ö v e li a c é g ir á n ti jó i n d u la t o t és á lta lá b a n o lc s ó b b , d e a h e ly i a lk a lm a z o tta k n e m m in d ig r e n d e lk e z n e k a m u n k á ju k v é g z é s é h e z s z ü k s é g e s j á r ta s s á g g a l é s lo já lis a b b a k le h e tn e k h a z á ju k h o z , m in t a v á lla la th o z . A z a lk a lm a z o tta k á th e ly e z é s e a h a z a i ü z e m e k b ő l g y a k r a n s o k b a k e r ü l é s a h e ly b e lie k e ll e n s é g e s é r z ü le té t v á lth a tja k i, d e ő k k é p z e tte b b e k é s h ű s é g e s e b b e k is a v á l
la la th o z .
A kommunikáció
A n e m z e tk ö z i v á lla la t s z e r v e z é s é n e k u to ls ó e le m e a k o m m u n ik á c ió . M in t m á r e m líte ttü k , a k o m m u n ik á c ió a n e m z e tk ö z i v á lla lk o z á s n ö v e k e d é s é n e k je l e n tő s k a ta liz á to r a , u g y a n a k k o r p e d ig a n e m z e tk ö z i v á lla la t m in d e n n a p i f e la d a ta m a r a d . E z z e l ö s s z e f ü g g é s b e n k ü lö n ö s e n h á ro m g o n d m e r ü lh e t fe l.
A z e ls ő , a z id ő e lto ló d á s h á tr á lt a th a t ja a k o m m u n ik á c ió t. A v e z e tő k a F ö ld e lle n k e z ő o ld a lá r ó l n e h e z e n tu d n a k t e l e f o n á l n i , m e r t a z id ő k ü l ö n b s é g ti z e n k é t ó ra . M á s o d s z o r, a n y e lv i k o r lá to k s z in té n n e h é z s é g e t j e l e n t h e tn e k . A v e z e tő k n e k tu d n iu k k e ll a h e ly i n y e lv e n , v a la m in t a v á lla la t h iv a ta lo s n y e lv é n is k o m m u n ik á ln i.
V é g ü l, a p é n z e g y s é g e k k ö z ö tti k ü lö n b s é g e k ú g y s z in té n z a v a r t id é z h e tn e k e lő . E n n e k e lk e r ü lé s e é r d e k é b e n a v e z e tő k n e k is m e r n iü k k e ll a k ü lö n b ö z ő v a lu tá k n a p i á r f o ly a m - in g a d o z á s á t.
A nemzetközi vállalat vezetése
A v e z e tő n e k fo n to s m e g é r te n ie , h o g y m i m ó d o n b e f o ly á s o lja v e z e tő i f e lf o g á s á t a n e m z e tk ö z i k ö r n y e z e t. A z e g y ik je l e n tő s te r ü le t a m o tiv á c ió t, a c s o p o r to k a t, a k o n f lik tu s t é s a v á lto z á s t is m a g á b a n f o g la ló f o ly a m a t.
N e m z e tk ö z i k ö r n y e z e tb e n a m e g f e le lő v e z e tő i m a g a ta r tá s t h á r o m a la p v e tő té n y e z ő h a tá r o z z a m e g . 10 E lő s z ö r , a v e z e tő n e k já r ta s n a k k e ll le n n ie a v e n d é g lá tó o rs z á g n y e lv é b e n . B á r a z is e l e g e n d ő le h e t a z é le t b e n m a r a d á s h o z , h o g y s o k o r s z á g b a n c s a k a z a n g o l n y e lv e t h a s z n á ljá k , m é g is s o k m in d e n e ls ik k a d h a t, h a a v e z e tő n e m b e s z é li a h á z ig a z d a o r s z á g n y e lv é t. R á a d á s u l, h a m in d e n k itő l m e g k ö v e te li, h o g y a n g o lu l k o m m u n ik á ljo n , e z a k á r a b e f o g a d ó o r s z á g é s la k o s a i le b e c s ü lé s e k é n t is é r te lm e z h e tő .
M á s o d s z o r, a v e z e tő n e k is m e r n ie é s é r té k e ln ie k e ll a h á z ig a z d a o rs z á g la k o s s á g á n a k a m u n k á v a l k a p c s o la to s b e á llíto tts á g á t. P é ld á u l a z a m e r ik a ia k á lta lá b a n p o z itív a n v é le k e d n e k a v e r s e n y r ő l é s a g y ő z te s m e g ju ta lm a z á s á r ó l, v is z o n t s z á m o s e u r ó p a i o r s z á g b a n , v a la m in t J a p á n b a n e lté r ő m ó d o n íté lik m e g a v e r s e n y t. B á r e z e k b e n a z o r s z á g o k b a n is e lis m e r ik , h o g y a v e r s e n y a z ü z le ti é le t n é lk ü lö z h e te tle n e le m e , a z o tta n i v e z e tő k h a jla m o s a k f e lté te le z n i, h o g y a v e r s e n y t f é k e n k e ll ta r ta n i, m e r t k ü lö n b e n tú l r o m b o ló v á v á l i k . 11 H a s o n l ó k é p p e n , a
VEZETÉSTUDOMÁNY
38
XXX. évf1999. 05. számn e m z e te k k ö z ö tt je l e n tő s f e lf o g á s b e li k ü lö n b s é g e k v a n n a k a v á lla la t tá r s a d a lo m b a n b e tö ltö tt s z e r e p é t, v a g y a z e g y é n s z e r v e z e tb e n b e tö ltö tt s z e r e p é t ille tő e n .
H a rm a d s z o r, a v e z e tő k n e k fe l k e ll is m e r n iü k , h o g y a m u n k á v a l k a p c s o la to s ig é n y e k é s in d íté k o k o rs z á g o n k é n t o ly k o r e g y m á s tó l n a g y o n e lté r ő e k . P é ld á u l J a p á n b a n é s S v á jc b a n je le n tő s ig é n y m u ta tk o z ik a b iz to n s á g ir á n t é s az e m b e r e k e t g y a k r a n a b iz to n s á g s z a v a to lá s a m o tiv á lja a le g in k á b b . A s k a n d in á v o r s z á g o k b a n v is z o n t m a g a s a b b ra é r té k e lik a tá r s a d a lm i s z ü k s é g le te k e t, v a g y a tá r s a d a l
m i in te r a k c ió le h e tő s é g é t. M á s u tt, íg y p é ld á u l a z U S A - b a n , K a n a d á b a n , A u s z tr á liá b a n a m u n k á s o k in k á b b a fe jlő d é s i le h e tő s é g e k b e n é s a s z e m é ly i, s z a k m a i k é p e s s é g e ik k ite lje s e d é s é b e n é r d e k e l te k .12
E m e g f ig y e lé s e k b ő l e lé g g é e g y é r te lm ű k ö v e tk e z te té s e k v o n h a tó k le a m o t i v á c i ó r a v o n a tk o z ó a n . A v e z e tő n e k m in d e n e k e lő tt a z t k e ll f e lis m e r n ie , h o g y a m o tiv á c ió k k ü lö n b ö z ő e k o r s z á g o n k é n t is. K u l c s f o n to s s á g ú a z o k n a k a té n y e z ő k n e k a m e g é r té s e , a m e ly e k a z a d o tt k ö r n y e z e tb e n a z e m b e r e k e t m o tiv á ljá k , to v á b b á o ly a n ja v a d a lm a z á s i r e n d s z e r k ia la k ítá s a , a m e ly le h e tő v é te s z i a k ív á n t e r e d m é n y e lé r é s é t.
U g y a n c s a k n e m h a n y a g o lh a tó e l a c s o p o r to k s z e r e p e e g y m á s tó l e lté rő k u ltú r á k b a n . S z ó ltu n k m á r a tá r s a d a lm i té n y e z ő k f o n to s s á g á r ó l a s k a n d in á v o r s z á g o k b a n , d e e z u g y a n ú g y v o n a tk o z i k a z in d ia i k a s z t r e n d s z e r r e is, a m ik o r v a la k i e b b e n a k ö r n y e z e tb e n s z e r e tn e ü z le ti s ik e re k e t e lé rn i.
H e ly tá lló a fe n ti m e g á lla p ítá s u n k a k o n f lik tu s r a é s a v á lto z á s r a v a ló r e a g á lá s te k in te té b e n is. P é ld á u l a z U S A - b a n a le g tö b b e n a k o n f lik tu s é s a v á lto z á s b iz o n y o s m é r té k é t a z ü z le ti é le t te r m é s z e te s v e le já r ó ja k é n t f o g a d já k el, N a g y - B r ita n n iá b a n a k o n f lik tu s t in k á b b , a v á l
to z á s t k e v é s b é a k c e p tá ljá k . J a p á n b a n é p p e n f o r d íto tt a h e ly z e t: a k o n f lik tu s t ritk á n to le r á ljá k , e lle n b e n a v á l
to z á s t v is z o n y la g e lf o g a d já k .
A nemzetközi vállalkozás ellenőrzése
A z e lő b b ie k b e n s z ó ltu n k a n e m z e tk ö z i v á lla lk o z á s o k b a n v é g z e tt e lle n ő r z é s e r e d m é n y e ir ő l. A z e z z e l a v e z e té s i f u n k c i ó v a l ö s s z e f ü g g ő ta l á n le g j e l e n t ő s e b b t é n y e z ő a n n a k re n d k ív ü li ö s s z e te tts é g e . S o k s z á z m illió d o llá r v e s z te s é g é rh e ti a z t a v á lla la to t, a m e ly n e k a k ö z p o n tja m e g k é s v e é s p o n ta tla n u l tá jé k o z ta tja k ü lf ö ld i le á n y v á l
la la ta it a z ő k e t é rin tő e s e m é n y e k r ő l, v á lt o z á s o k r ó l.13 A m á r e m líte tt n y e lv i, k o m m u n ik á c ió s k ü lö n b s é g e k é s k o rlá to k id ő n k é n t a k a d á ly o z z á k a z e lle n ő r z é s t. A z á r f o ly a m - in g a d o z á s o k é s a z á r k ü lö n b s é g e k á ts z á m ítá s a
m e g n e h e z íti a k ü lf ö ld ö n m ű k ö d ő r é s z le g e k p r o f itjá n a k a m e g á lla p ítá s á t. A k u ltu r á lis té n y e z ő k s z in té n s z e r e p e t j á t s z a n a k : a h o g y a n a k ü lö n b ö z ő k u ltú r á k e lté r ő m ó d o n v á la s z o ln a k n e m c s a k a v e z e té s r e , h a n e m a z e lle n ő r z é s r e is, h is z e n e g y ik h e ly e n a s z o r o s e lle n ő r z é s m e g s z o k o tt, m íg m á s u tt n a g y o n n e g a tív r e a k c ió k a t v á lt k i m é g az e lle n ő r z é s k ís é r le te is, le tt lé g y e n a z b á r m e n n y ir e is h e ly é n v a ló .14
A p r o b lé m á k m e g o ld á s á n f á r a d o z ó v e z e tő k é t a la p v e tő s tr a té g iá t k ö v e th e t .15 E lő s z ö r , fe l k e ll is m e rn ie a z o k f o n to s s á g á t é s ö s s z e te tt v o ltá t, to v á b b á o ly a n e lle n ő rz é s i re n d s z e r e k e t k e ll k id o lg o z n ia , a m e ly e k b iz to s íth a tjá k a z e l l e n ő r z é s h e z s z ü k s é g e s i n f o r m á c i ó k a t . M á s o d s z o r , m e g f e le lő s z in tű k o m m u n ik á c ió t é s k a p c s o la to t k e ll f e n n ta r ta n ia a v á lla la ti k ö z p o n t é s a k ü lf ö ld i le á n y v á lla la t k ö z ö tt. E g y e s v á lla la to k e z t ú g y o ld já k m e g , ille tv e s e g ítik e lő , h o g y r e n d s z e r e s e n c s e r é lik a v á lla la ti s z in tű v e z e tő k e t a F ö ld k ü lö n b ö z ő p o n tja in le v ő e g y s é g e ik é lé n d o lg o z ó v e z e tő k k e l, e z á lta l is b iz to s ítv a a k ü lö n b ö z ő k ü lf ö ld i e g y s é g e k , v a la m in t a z o k é s a v á lla la ti k ö z p o n t k ö z ö tti k o m m u n ik á c ió f o l y to n o s s á g á t é s p o n to s s á g á t.
Hivatkozott irodalom
[ 1] Korth, C.: I n t e r n a t io n a l B u s i n e s s , 2 ncl e d . E n g l e w o o d C l i f f s N .J .: P r e n t i c e - H a l l , 1 9 8 5
[ 2 ] Brown, A.C.: „ U n i l e v e r F i g h t s B a c k in t h e U . S . “ F o r t u n e , 1 9 8 6 . m á j u s
[ 3 ] Naisbett, J M e g a t r e n d s : T e n N e w D i r e c t i o n s T r a n s f o r m in g O u r L i v e s . N e w Y o rk : W a r n e r B o o k s , 1 9 8 2
[ 4 ] Griffin, R.W.: M a n a g e m e n t , 3 ^ e d . B o s t o n : H o u g h t o n M i f f l i n , 1 9 9 0
[ 5 ] Harris, P.R.-Moran, R.T.: M a n a g i n g C u lt u r a l D i f f e r e n c e s , 3 d e d . H o s t o n : G u l f P u b l i s h i n g , 1 9 9 1
[ 6 ] Boyer, E.: „ A r e J a p a n e s e M a n a g e r s B i a s e d A g a i n s t A m e r i c a n s ? “ F o r t u n e , 1 9 8 6 . s z e p t e m b e r
[ 7 ] Daniels, J.D.-Radebaugh, L.H.: I n t e r n a t io n a l B u s i n e s s , 4 1*1 e d . R e a d i n g , M a s s .: A d d i s o n - W e s l e y , 1 9 8 6
[ 8 ] Hodgetts, R.M.-Luthans, F.: I n t e r n a t io n a l M a n a g e m e n t , N e w Y o rk : M c G r a w - H i l l , 1 9 9 1
[ 9 ] Heenan, D.A.-Perlmutter, H.V.: M u lt i n a t i o n a l O r g a n i z a t io n a l D e v e l o p m e n t , R e a d i n g , M A : A d d i s o n - W e s l e y , 1 9 7 9
[ 1 0 ] Barham, K.-Oates, D.: T h e I n t e r n a t io n a l M a n a g e r , L o n d o n : T h e E c o n o m i s t B o o k s , 1 9 9 1
[ 1 1 ] Hofstede, G „ M o t i v a t i o n , L e a d e r s h ip a n d O r g a n i z a t io n s : D o A m e r ic a n T h e o r i e s A p p l y A b r o a d ? “ O r g a n i z a t io n a l D y n a m i c s , 1 9 8 0 . n y á r
[ 1 2 ] Hofstede, G.: i.m .
[ 1 3 ] Ball, R.: A „ S h o p k e e p e r “ S h a k e s U p N e s t l e , F o r t u n e , 1 9 8 2 . d e c e m b e r
[ 1 4 ] Hofstede, G.: i.m .
[ 1 5 ] C i t i c o r p ' s G u t s y C a m p a i g n t o C o n q u e r E u r o p e , B u s i n e s W e e k , 1 9 8 5 . j ú l i u s
VEZETÉSTUDOMÁNY XXX. ÉVK 1999. 05. SZÁM
3 9
