• Nem Talált Eredményt

H A D T Ö R T É N E L MI O K M Á N Y T ÁR

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2022

Ossza meg "H A D T Ö R T É N E L MI O K M Á N Y T ÁR"

Copied!
12
0
0

Teljes szövegt

(1)

H A D T Ö R T É N E L M I O K M Á N Y T Á R

E g y m a g y a r h u s z á r t i s z t f e l j e g y z é s e i I. N a p o l e o n Í8Í2. évi h a d j á r a t á r ó l .

A régi ősnemes R a k o v s z k y család i r a t t á r á b a n k u t a t v a , R a k o v s z k y A n d r á s h u s z á r f ő h a d n a g v s a j á t k e z ű f e l j e g y z é s e i r e b u k - k a n t a m , m e l y e k b e n N a p o l e o n 1812. évi h a d j á r a t á r ó l emlékezik meg. A f i n o m kézírás, m e l y n e k g y ö n g y s z e m s z e r ű b e t ű i a z o n b a n igen nehezen olvashatók, n é m e t n y e l v e n számol b e N a p o l e o n visszavonulásáról.

R a k o v s z k y A n d r á s f ő h a d n a g y feljegyzései élénken v á z o l j á k , hogy N a p o l e o n b ü s z k e és n a g y h a d s e r e g é r e m i l y végzetes b e f o l y á s - sal voltak az oroszok szándékos p u s z t í t á s a i . E b b e n a h a d j á r a t - b a n t u d v a l é v ő l e g A u s z t r i a is részt vett egy k i s e b b hadsereggel, melyhez R a k o v s z k y h u s z á r f ő h a d n a g y is t a r t o z o t t .

Feljegyzéseit 1813-ban Lengyelországból A u s z t r i á b a való visz- szamenetele alatt, ú g y látszik, hivatalos i r a t o k b ó l m á s o l t a le. Az érdekesség k e d v é é r t a z o k a t az eredeti, sokszor h i b á s németességű h e l y e s í r á s b a n és szövegében szószerint k ö z ö l j ü k .

„ R ü k z u k der F r a n z o s e n oder s o g e n a n t e r S p a z i e r g a n g n a c h Moscau u n d von d a z u r ü k in das Sächsische, A n n o 1812.'"

D e r letzte Schlag, u n t e r w e l c h e n die F r e y h e i t E u r o p a s erlie- gen sollte, h a t t e sich f r a n z ö s i s c h e r Seits d u r c h Z u r ü s t u n g e n u n d

Vorbereitungen aller A r t mit einem P o m p e u. einer F e s t i k e i t a n g e k ü n d i g t , die d e n Stoltz d e r Soldaten u. die E r w a r t u n g e n aller A n h ä n g e r des f r a n z ö s i s c h e n Sistems u n g e m e i n in die H ö h e trieben, u n d m a n c h e schon ü b e r die T r ü m m e r des R u ß i s c h e n Reiches h i n a u s von R o m a n t i s c h e n Zügen n a c h P e r s i e n u. I n d i e n t r ä u m e n ließ.

N a p o l e o n h a t ö f e n t l i c h e r k l ä r t , d a ß ein u n v e r m e i d l i c h e s Schiksal R u ß l a n d seinen U n t e r g a n g entgegenreiße u n d g a b sich u n v e r h o l e n f ü r den Volstreker einer h ö h e r e n B e s t i m m u n g aus, nach welchen die Moscowiter, als E u r o p ä i s c h e r K u l t u r f e i n d - selige B a r b a r e n , n a c h den S t ä t t e n Asiens z u r ü k gewiesen wTerden sollten.

Sein R u h m , sein G l ü k , u. eine u n g e h e u e r e A r m e e g a b e n sei- nen W o r t e n das gehörige p r o f e t i s c h e G e w i c h t : dergleichen ver- messene Reden a u f s i m p o n i e r e n b e r e c h n e t u. m d e r T h a t schloß d a s d e n k e n d e Publicum d a r a u s auf einen hohen G r a d von Sicher- heit seiner politischen, u. Militärischen C o m b i n a t i o n e n , w ä h r e n d das nicht d e n k e n d e d a d u r c h in G l a u b e n an seine U n f e h l b a r k e i t b e s t ä r k t w a r d .

Die p r o f e t i s c h e W o r t e N a p o l e o n s scheinen in E r f ü l u n g gehen zu wollen. — Sobald die französischen H e e r e ü b e r den Niemen

(2)

sezten, zogen sieh die Rassen von allen Seiten zurük, u. über- ließen dem Feinde die Nördliche provinzen Pholens, die sogleich die Fahne des Aufruhrs erhoben u. sich den Franzosen anschlös- sen. — Napoleon hatte seinen Soldaten versprochen, daß Er sie nach Moskau führen würde, dort, hatte Er ihnen gesagt, sev das Ziel aller ihrer Bestimmungen, dort erwartet Sie ein rühmlicher Friede, u. jede Art Erhohlung u. Genuß. — Der französische Kaiser, stets die Augenblicke der Betäubung, u. des Schreckens zu seinen Friedensschlüßen benutzend, hatte alle seine Opera-

N a g y r á k ó i és K e l e m e n f a l v i R a k o v s z k y A n d r á s es. kir. h u s z á r f ő h a d n a g y .

(1781—1844).

tionen auf die schleunige Einahme Moskaus berechnet, denn dort

war Er des Friedens nicht minder gewiß, als seine Soldaten. —

Seine Rechnung gewehrte sich auf einen gewissen Punct. —

Moskau kam in seine Hände, doch hier zeugte sich ein kleiner

Irthum. der Friede nehmlich blieb aus, wodurch alle seine wei-

(3)

sen C o m b i n a t i o n e n eine ziemlich m ü ß l i c h e W e n d u n g erhielten.

E i n U m s t a n d der f r ü h e r schon nicht g a n z mit d e r U n f e h l b a h r - k e i t seiner B e r e c h n u n g e n z u t r a f , w a r die Schlacht yon Borodino,

wo die Russen den alten, siegewohnten B a n d e n N a p o l e o n s (ein lieblings A u s d r u k f r a n z ö s i c h e r Buletins) so g u t zu begegnen w ü s t e n , d a ß diese in ihrer G e w o h n h e i t zu siegen, g a n z irre g e m a c h t w u r d e n , i n d e m m a n Sie anwiefi 12. Meilen r ü k w ä r t s

des Schlagfeldes ihren Kaiser als Sieger zu b e g r ü ß e n . — D i e französischen Buletins h a l f e n d a z w a r n a c h , w o die a l t e n siege- w ö h n t e n B a n d e n n i c h t s a u s r i c h t e n , d e n n n i c h t s w i e d e r s t e h e t der T a p f e r k e i t f r a n z ö s i s c h e r Buletins doch das w a r n u r f ü r die- jenige berechnet, die bei d e r Schlacht selbst n i c h t zugegen w a r e n . Ruhig, u. mit O r d n u n g sezten die Russen i h r e n R ü c k z u g fort.

Sie wüsten, w^as Sie t h a t e n , die F r a n z o s e n zogen k o p f s c h ü t e l n d nach, die O r d n u n g des R ü k z u g e s d e u t e t m e h r auf einen P l a n , als auf eine d u r c h N i e d e r l a g e erzeugte N o t h w e n d i g k e i t u. die öden Städte, u. D ö r f e r längst der großen Strasse stimten n i c h t besonders mit den o f f e n e n Armen z u s a m m e n , m i t denen, w i e Napoleon gesagt hatte, die E i n w o h n e r Sie e m p f a n g e n w ü r d e n .

D a ß Napoleon M o s k a u o h n e Schwerd Schlag g e w a n , schien eine Bürge m e h r f ü r die R i c h t i k e i t seiner B e r e c h n u n g e n zu seyn.

doch Moskau h a t t e a u f g e h ö r t die H a u p t s t a d t des Reiches seyn, denn ihre E i n w o h n e r w a r e n bis auf einige t a u s e n d a u s g e w a n - dert, nichts als eine öde S t e i n m a ß e k a m in die H ä n d e d e r F e i n d e , u n d bald w a r auch diese als f r a n z ö s i s c h e s O p f e r in einen A s c h e n h a u f e n v e r w a n d e l t , z u m W a h r z e i c h e n eines K a m p f e s auf Lehen, u. T o d t . u. als B ü r g e u n e r s c h ü t t e r l i c h e r A u s d a u e r des Kaisers, u. d e r Nation.

D i e russische A r m e e u n t e r Befehl des P r i n z e n Kotu'schof Smolenszki h a t t e sich in dessen d u r c h einen k ü h n e n F l a n k e n Marsch zwischen K a l u g a u n d Moskau bei P e c h t a t s c h k o v a a u f - gestellt, zur D e c k u n g der südlichen Provinzen, u. w ä h r e n d ihr von allen Seiten V e r s t ä r k u n g e n z u s t r ö m t e n e r m ü d e t e , u. s c h w ä c h t e Sie den Feind in täglichen G e f e c h t e n . D i e russische A r m e e w a r zahlreich, u. vol gutten m u t h s , u. auf allen P u n k t e n des Reiches e n t w i k e l t e der P a t r i o t i s m u s n e u e K r ä f t e , w ä h r e n d f r a n z ö s i s c h e Buletins überal a u s s p r e n g t e n , R u ß l a n d läge bereits in den letzten Zügen, die A r m e e sey so gut, als v e r n i c h t e t , sie b e s t e h e n u r noch aus n e u g e w o r b e n e n , h e r a u s g e z w u n g e n e n Milizen, u. Schreck- ken, u. V e r w i r u n g h a b e sich aller G e m ü t h e r b e m ä c h t i g t . — Un terdessen h a t t e Napoleon in seiner m i l d e n f r e u n d l i c h e n E i n - l a d u n g e n an die B e w o h n e r Moskaus, u. der umliegenden G e g e n d ergehen lassen, z u r ü k z u k e h r e n zu ihren H e u s e r n , u. sich des Schutzes der großen N a t i o n zu e r f r e u e n , m a n b e g r e i f t in d e r T h a t nicht, w a r u m alle diese E i n l a d u n g e n g a n z u. gar ohne W i r k u n g bleiben, d e n n die f r ü h e r e n Kriege h a t t e n ja gezeugt, wie heilig j e d e Art des P r i v a t Fiarenthumes denen F r a n z o s e n seye. u. w a s die S c h ä n d u n g der Kirchen, u. A l t ä r e b e t r i f f , so w a r dies gewiß m e h r ein z u f ä l i g e r Leichtsin. als absichtliche R u h - losikeit.

Als zugleich auch einige Versuche den Frieden einzuleiten m ü ß l a n g e n , g l a u b t e Napoleon, daß es den Russen n u r u m Mos-

(4)

k a u zu t h u n seye, u. e r b o t h sich g r o ß m ü t h i g e r w e i s e d i e B r a n d - s t ä t t e u n t e r B e w i l l i g u n g eines W a f f e n s t i l s t a n d e s zu v e r l a s s e n , u. sich bis \ a s m a z u r ü k z u z i e h e n , w o d a n n von w e i t e r e n U n t e r - h a n d l u n g e n d i e R e d e s e y n sollte. D i e s e r V o r s c h l a g w a r j e d o c h eben f a l s a b g e l e h n t , u. d a b e y gesagt, d a ß m a n sich w u n d e r e , von F r i e d e n , u. W a f f e n s t i l s t a n d e zu h ö r e n , d a j e t z t v i e l m e h r d e r K r i e g f ü r d i e R u s s e n erst a n g i e n g e .

D i e L a a g e d e r f r a n z ö s i s c h e n A r m e e w a r s e l t s a m g e n u g , i n e i n e m w e i t e n K r e i s e a u f d e r S t r a s s e n a c h T w e r , V i a d i m e r , R ä z a n , u.

K a l u g a , u m d a s b r e n n e n d e M o s k a u , w i e u m e i n e n f l a m m e n d e n M i t t e l p u n c k t g e l a g e r t , b e f a n d sie sich i n e i n e r M e n s c h e n l e e r e n W ü s t e , t ä g l i c h s t r ö m t e n d i e S o l d a t e n z u t a u s e n d e n a u s d e m L a g e r n a c h d e r S t a d t u m z u p l ü n d e r n , u. w i e viel t a u s e n d a n d e r e z e r s t r e u t e n sich in d e r G e g e n d u m h e r , u. s u c h t e n n a c h Brot u n d f o u r a g e . — In d e n W ä l d e r n , u. M o r ä s t e n l a a g e n S c h w ä r m e b e w a f n e t e r B a u e r n im H i n t e r h a l t e , u. e r s c h l u g e n j e d e n T a g v i e l e h u n d e r t e v o n j e n e n H e r u m z i e g l e r n , u. w a s d e n B a u e r n e n t g i e n g , f i e l in d i e H ä n d e d e r K o s a c k e n .

D i e L a a g e des N a p o l e o n s w a r i m m e r m ü ß l i c h e r , u. m ü ß l i - c h e r , d e r xMangel t ä g l i c h d r i n g e n d e r , d a s M u r e n d e r S o l d a t e n t ä g l i c h l a u t e r , u. d e r F r i e d e t ä g l i c h u n w a h r s c h e i n l i c h e r : N a c h e i n e m A u f e n t h a l t e von 5 W o c h e n b e s c h l o ß N a p o l e o n e n d l i c h M o s k a u z u r ä u m e n , vor d e m A u f b r u c h s a g t e E r s e i n e n S o l d a t e n : I c h w e r d e E u c h i n d i e W i n t e r Q u a r t i e r e f ü h r e n , f i n d e ich d i e R u s s e n a u f m e i n e m Wege, so w e r d e i c h Sie s c h l a g e n , f i n d e ich sie n i c h t , d e s t o besser f ü r sie. — M i t d e m P r o f e z e i c h e n w o l t e es i n d e s n i c h t m e h r r e c h t g e h e n , d e n n d e r E r f o l g zeugte, d a ß E r d i e R u s s e n f a n d , n i c h t schlug, u. d a ß es besser f ü r d i e R u s s e n w a r , d a ß Sie i h m b e g e g n e t e n . A m T a g e des A u f b r u c h e s selbst a m 6. O k t o b e r A. SS. w a r d 80. W e r s t v o r M o s k a u d e r K ö n i g v o n N e a p e l , bei T a r u t i n a ü b e r f a l l e n , u. g ä n z l i c h in d i e F l u c h t g e s c h l a g e n , 26 C a n on en, 2000. G e f a n g e n e , u. e i n e m e n g e B a g a g e f i e l e n d e n S i e g e r n in d i e H ä n d e , d e r K ö n i g selbst e n t g i e n g m i t g e n a u e r N o t h d e r G e f a n g e n s c h a f t ; N a p o l e o n m a r s c h i r t e a u f d e r a l t e n S t r a s s e von K a l u g a ; A u s s e i n e n A n s t a l t e n s c h e i n t h e r v o r - z u g e h e n , d a ß es i h m m i t d e n V o r d r i n g e n ü b e r K a l u g a k e i n r e c h - ter E r n s t g e w e s e n , s o n d e r n , d a ß E r v i e l m e h r v o n A n f a n g a n a u f d e n D n i e p e r z u r ü k z u z i e h e n d a c h t e , w o sein M a g a z i n Sistem o r g a n i s i e r t w a r , u. d i e R u s s e n zu s c h r e c k e n , u. zu e i n e r f a l s c h e n B e w e g u n g z u v e r l e i t e n , w o r a u f E r so d a n n Zeit, u. V o r s p r u n g g e w a n , u n d e i n e n W e g s e i t w ä r t s d e r g r o ß e n S t r a s s e von Smo- l e n s k e i n g e s c h l a g e n h a b e n w ü r d e , auf w e l c h e n n o c h n i c h t alles a u f g e z e h r t w a r . S t a t j e d o c h d e n F ü r s t e n K o t u s c h o f z u r ü k z u - m a n ö v r i e r e n , f a n d E r i h n s e h r u n e r w a r t e t m i t d e r g a n z e n A r m e e b e y M a l o j a r o f a v i e z * , Avohin d e r F ü r s t a b e n d s d e n 11-ten O k t o - b e r A. SS. a u s s e i n e r P o s i t i o n a u f g e b r o c h e n w a r . M a n s c h l u g sich a m 12-ten in e i n e m h i t z i g e n T r e f e n , w o b e y R u s s i s c h e r s e i t s n u r d a s 4-te C o r p s in G e f e c h t w a r , w ä h r e n d b e y d e A r m e e n en R e s e r v e a u f g e s t e l t , sich b e o b a c h t e t e n . D i e s e r f ü r d i e r u s s i s c h e n W a f e n r ü h m l i c h e r T a g m a c h t e p l ö t z l i c h a l l e n S t r a t e g i s c h e n F e i n -

* „Malojaroslawez"_et jelent valószínűleg.

(5)

liciten N a p o l e o n s ein E n d e , u. d u r c h k r e i j t z t e a l l e seine P l ä n e , s t a t t d e n R u s s e n z u i m p o n i e r e n , h a t t e n d i e s e I h m i m p o n i e r t , s t a t t d i e R u s s e n a u s d e m W e g e z u m a n ö v r i e r e n , h a t E r Sie sich in eine u n b e q u e m e N ä h e m a n ö v r i e r t , s t a t t in d i e W i n t e r Q u a r - t i e r e g e m ä c h l i c h z u m a r s c h i e r e n , m u s t e E r sie i n d e n f l ü c h t i g e n R ü c k z ü g e z u g e w i n n e n s u c h e n , u. s t a t t d e n W e g n a c h G e f a l l e n z u w ä h l e n , m u s t e E r auf d e r g r o ß e n S t r a s s e z i e h e n , d. h. d u r c h e i n e W ü s t e , d i e E r sich selbst b e r e i t e t h a t t e . — D i e f r a n z ö s i s c h e A r m e e t r a t i h r e n R ü k z u g a m 14-ten O k t o b e r A. SS. ü b e r B o r a v s k , u. V e r j a n a c h M o s a i s k an, 20. K o s a k e n R g t e r u n t e r G r a l P l a t o v , u. 2. A r m e e C o r p s als A v a n d - G a r d e u n t e r G r a l M i l o r a d o v i t s c h f o l g e n i h m a n d e n F ü s s e n , d i e g r o ß e R u s s i s c h e A r m e e selbst zog l i n k s s e i t w ä r t s d e r g r o ß e n S t r a s s e , w o L e b e n s - M i t t e l , u. f o u r a g e in F ü l l e n w a r e n .

D i e n ä c h s t e n f o u r a g e - M a g a z i n s w a r e n in S m o l e n s z k , M a l o - jaroschowitz*, ist von S m o l e n s z k 50. M e i l e n e n t f e r n t , d i e s e n W e g o h n e B r o d u. o h n e f o u r a g e u n t e r r e s t l o s e r V e r f o l g u n g des F e i n - des z u r ü k z u l e g e n , w a r d i e A u f g a b e , w e l c h e d i e f r a n z ö s i s c h e A r m e e zu lösen h a t t e . D i e S c h w i e r i k e i t d i e s e r A u f g a b e h a t t e d i e A r m e e i h r e n K a i s e r zu d a n k e n , d e r d i e s m a l in w u n d e r b a r e r V e r - b l e n d u n g n i c h t s b e r e c h n e t , n i c h t s V o r g e h ö r e n d e s , u. j e d e Vor- sorge, d i e d e r F e l d h e r r seinen S o l d a t e n s c h u l d i g ist, u n t e r l a s s e n h a t t e , u. so seine A r m e e g l e i c h s a m a b s i c h t l i c h i h r e n U n t e r g a n g e e n t g e g e n f ü h r t e . E i n s c h n e l l e r R ü k z u g ist d a n u r a n w e n d b a r , w o m ä ß i g e R e u m e z u d u r c h l a u f e n sind, bei g r o ß e n E n t f e r n u n g e n w i r d j e d e E i l f e r t i k e i t v e r d e r b l i c h , d e n n j e d e r R ü k z u g d e m o r a l i - siert d e n S o l d a t e n schon a n sich, j e g r ö ß e r d i e Eile, j e g r ö ß e r d i e E n t f e r n u n g , u m so g r ö ß e r d i e D e m o r a l i s a t i o n , ein s c h l i m m e - res ü b e l als j e d e s P h i s i s c h e U n g e m a c h .

N a p o l e o n h a n d e l t e diesen G r u n d s a t z e e n t g e g e n , u. b e z a h l t e diesen f e h l e r m i t d e m F e r l u s t e seiner A r m e e , u. m i t d e m F e r - l u s t e seines R u h m s . N i c h t l a n g e so s t e l t e sich d e r H u n g e r bei d e r f r a n z ö s i s c h e n A r m e e ein, d i e R g t e r l ö s t e n sich in M a r o d e r s a u f , d i e einige W e r s t e r e c h t s , u. l i n k s d e r g r o ß e n S t r a s s e alles p l ü n d e r t e n , u. v e r h e r t e n , d i e P f e r d e s t a r b e n z u t a u s e n d e n , u. t ä g - lich w u r d e e i n e g r o ß e B a g a g e , u. M u n i t i o n s W ä g e n , d i e o h n e B e s p a n n u n g b l i e b e n , v e r b r e n t . Alle G e m e i n d e n in MoskowTischen, u. K a l y i s c h e n G o u v e r n e m e n t wraren u n t e r W a f f e n , z u r V e r g e l - t u n g d e r g e ü b t e n G r ä u e l n , u. e r s c h l u g e n t ä g l i c h viele t a u s e n d e j e n e r xMaroders, h i e d u r c h , u. von d e n v e r f o l g e n d e n K o s a k e n t ä g - lich, m e h r , u. m e h r g e d r ä n g t , g e s c h a h es, d a ß d i e F r a n z o s e n f a s t gänzlich auf d i e g r o ß e S t r a s s e b e s c h r e n k t w u r d e n , d i e g a n z e A r m e e l e b t e n u n b e y n a h e von n i c h t s , als P f e r d f l e i s c h , schon s t a r b e n t ä g l i c h m e h r e r e h u n d e r t S o l d a t e n v o r H u n g e r u. E r - m ü d u n g , schon n a h m m a n d e r C a v a l l e r i e i h r e P f e r d e u m n u n die A r t i l l e r i e f o r t z u b r i n g e n , m i t einem. W o r t e , d a s E l e n d w a r b e r e i t s g r o ß , u. s t e i g e r t e sich von T a g z u T a g in e i n e r f u r c h t - b a r e n p r o g r e s s i o n .

A m 22-ten O k t o b e r A. SS. w a r b e i m V e r m a * * e i n ä u s e r s t

* Malojaroslawez-et jelenthet.

* Ez Wasma-t jelent.

(6)

hiziges A r i e r - G a r d e j S e f e c h t , d a s 1-te C o r p s u n t e r M a r s c h a l D a v o u s t . u. ein T h e i l des 4 - t e n C o r p s w u r d e m i t e i n e m V e r l u s t e v o n 25. C a n o n e n , u. von m e h r e r e n t a u s e n d a n T o d t e n , u. V e r w u n - d e t e n , u. G e f a n g e n e n d u r c h \ á z n i a , g e t r i e b e n , u. bis in d i e N a c h t v e r f o l g t . D i e S t a d t selbst glieng, gleich d e n ü b r i g e n S t ä d t e n , u.

D ö r f e r , d u r c h w e l c h e d i e F r a n z o s e n zogen, in R a u c h a u f . U m d i e s e Zeit t r a t d i e e r s t e h e f t i g e K ä l t e ein. u. b r a c h t e N e u e s E l e n d ü b e r d i e f r a n z ö s i s c h e A r m e e , o h n e a n d e r e N a h r u n g als g e f r o - r e n e s P f e r d f l e i s c h , o h n e s t ä r k e n d e G e t r ä n k e , o h n e g e h ö r i g e Be- k l e i d u n g auf S c h n e e u. E i ß zu b i v a q u i e r e n w a r m e h r als M e n s c h - liche K r ä f t e ertrageil k o n t e , j e d e N a c h t e r f r o r e n viele H u n d e r t e , u. a m T a g e s t a r b e n e b e n s o v i e l e a n g ä n z l i c h e r E n t k r ä f t u n g , eine R e i h e v o n L e i c h e n b e z e i c h n e t e d e n W e g , d e n d i e A r m e e gieng, d i e S o l d a t e n w a r f e n jezt h a u f e n w e i ß e d i e G e w ö h r e w e g , O r d - n u n g . u. D i s z i p l i n h a t t e a u f g e h ö r t , d e r S o l d a t b e k ü m m e r t e sich w e d e r u m d i e O f f z s . , noch d e r O f f z . u m d e n S o l d a t e n , j e d e r w a r so m i t sich selbst b e s c h ä f t i g t , d a ß E r auf a n d e r e k e i n e R ü k - sicht m e h r n a h m , u. w e d e r g e h o r c h e n , n o c h b e f e h l e n wollte, in b u n t e n H a u f e n v o n a l l e n R g t e r d u r c h e i n a n d e r g e m i s c h t u n t e r - s c h i e d e n sich n u r noch d i e C o r p s d u r c h B a g a g e - C o l o n e n . d i e j e d e n A u g e n b l i c k von d e n s e i t w ä r t s s t r e i f e n d e n K o s a k e n a n g e - f a l l e n , u. g e p l ü n d e r t w u r d e n .

D e r M a n g e l a n V o r s e r g e b e y A n t r e t t u n g des R ü k z u g e s w a r so g r o ß g e w e s e n , d a ß n i c h t e i n m a l d i e P f e r d e auf d e m F a l l e eines F r o s t e s in M o s k a u s c h a r f b e s c h l a g e n w u r d e n , a u f d e r g l a t e n L a n d s t r a s s e k a n t e n d i e schon e n t k r ä f t e t e n P f e r d e b a l d g a r n i c h t m e h r z i e h e n , 12—14. s c h l e p t e n a n e i n e r C a n o n e u n d d e m n a c h w a r d e r k l e i n s t e H ü g e l b e i n a h e i m m e r ein u n ü b e r s t e i g l i c h e s H i n d e r n i s , d i e C a v a l l e r i e h a t t e schon k e i n e P f e r d e m e h r zu geben, sie w a r bis a u f e i n i g e R g t e r G a r d e n d u r c h a u s zu F u ß . d i e C a n o - n e n w a r e n d e m n a c h g a n z u. g a r n i c h t m e h r f o r t z u b r i n g e n . B e y D a n a g a b u s c h * ließ d a s 4-te C o r p s seine s ä m t l i c h e Artillerie, m e h r als 100 S t ü k G e s c h ü t z z u r ü k , eben so d a s 11-te u. 3-te C o r p s , so d a ß als d i e A r m e e b e y S m o l e n s z k a n l a n g t e b e r e i t s 400 C a n o n e n v e r l o h r e n g e g a n g e n w a r e n . D i e f r a n z ö s i s c h e A r m e e , d i e von M o s k a u ü b e r 100.000 M a n n s t a r k a u s m a r s c h i e r t w a r . b e v S m o l e n s z k k a u m n o c h 60.000 M a n n b e t r u g , u. von diesen w a r k a u m d i e H ä l f t e u n t e r W a f f e n .

I n S m o l e n s z k v e r w e i l t e d i e f r a n z ö s i s c h e A r m e e 2. T a g e in g r ö s t e r V e r w ü h r u n g u n t e r P l ü n d e r u n g , u. B r a n d ; d i e d a s e l b s t v o r g e f u n d e n e n M a g a z i n e w a r e n von k e i n e r g r o ß e n H ü l f e , d e n d e r j e d e n f ü r e i n i g e T a g e z u g e m e s s e n e V o r a t h . w u r d e von d e n H e i ß h u n g r i g e n auf e i n m a l v e r z e h r t , u. o b e n d r e i n b e s t a n d e n d i e P o r t i o n e n n i c h t e i n m a l in B r o d . s o n d e r n n u r in M e h l : Viele T a u s e n d giengen a u c h leer aus, d e n n ein j e d e r m u s t e sich im G e d r ä n g e sein G e b ü r h a l b u. h a l b e r k ä m p f e n , es w a r e n a u c h M u n i t i o n s D i s t r i b u t i o n e n a n g e k ü n d i g t , h i e z u f a n d e n sich n u r w e n i g e S o l d a t e n ein.

D i e R u s s i s c h e A r m e e w a r i n d e s s von Idva** a n s S m o l e n s z k

* Dorogobu-t jelent valószínűleg.

** Zisdra-t jelent valószínűleg.

(7)

v o r b e y g e r a d e auf K r a s n o v m a r s c h i e r t , u m d o r t d e m F e i n d e z u v o r z u k o m m e n , Sie l a n g t e d a s e l b s t an, u. b e z o g 7. W e r s t v o r d e r e S t a d t i h r L a a g e r ; D i e f r a n z ö s i s c h e A r m e e w a r a m n ä h m l i - c h e n T a g e i n K r a s n o v * e i n g e t r o f f e n , a m 5 - t e n k a m es z u r S c h l a c h t , N a p o l e o n w a r m i t d e m g r ö s t e n T h e i l d e r G a r d e n , d i e einzige, d i e n o c h einige M i l i t ä r i s c h e H a l t u n g h a t t e n b e r e i t s v o r - a u s m a r s c h i e r t . D a s 1 - t e u n d 4-te C o r p s w a r e n in G e f e c h t e , u.

w u r d e n n a c h e i n i g e n W i e d e r s t a n d e m i t e i n e m g r o ß e n V e r l u s t a n T o d t e n , u. V e r w u n d e t e n i n d i e F l u c h t g e t r i e b e n , G e s c h ü t z e , u. b e i n a h e 10.000. G e f a n g e n e f i e l e n d e n S i e g e r n in d i e H ä n d e , viele F a h n e n u. A d l e r w u r d e n e r b e u t e t , so a u c h d e r M a r s c h a l S t a b des G r a l D a v o u s t . D a s 3 - t e C o r p s u n t e r M a r s c h a l N e y u n g e f ä h r 15.000 M a n n s t a r k , w e l c h e s seit \ á z n i a d i e A r i e r g a r d e d e r A r m e e b i l d e t e , w a r n o c h i m M a r s c h z u r ü c k ; D e r M a r s c h d e r R u s s i s c h e n A r m e e n a c h K r a s n o v w a r N a p o l e o n , u. s e i n e n G r a l e n u n b e k a n t g e b l i e b e n , d e m n a c h g l a u b t e d e r G r a l N e y , als E r b e y K r a s n o v * * d e n 6 - t e n a n k a m , d a ß die, w e l c h e I h m d e n W e g v e r s t e l t e n , n u r a b g e s a n d t e S t r e i f p a r t h e y e n w ä r e n , u. n a h m es s e h r übel, als m a n I h n a u f f o r d e r t e sich z u e r g e b e n ; E r w e r d e sich schon P l a t z m a c h e n , s a g t e er z u d e m a n I h m g e s c h i k t e n P a r l a m e n t ä r , u. grief a u c h sogleich d r e i s t g e n u g a n , d i e S a c h e w a r g e s c h w i n d e n t s c h i e d e n , in w e n i g e r als e i n e r S t u n d e w a r d a s g a n z e C o r p s z e r s t r e u t e i n i g e 1000 T o d t e , u. V e r w u n d e t e l a g e n a u f d e n P l a t z e , g e g e n 11.000. e r g a b e n sich n a c h u. n a c h in m e h r e r e n A b t h e i l u n g e n , u. d e r M a r s c h a l N e y selbst f l ü c h t e t e m i t einigen h u n d e r t M a n n r ü k w ä r t s ü b e r d e n D n i e p e r ; D i e s e s C o r p s f ü h r t e n i c h t s m e h r a l s 20. C a n o n e n , u. h a t t e n i c h t e i n e n M a n n C a v a l l e r i e . E i n e u n e r m ä ß l i c h e B e u t e w a r d a m d e n T a g e g e m a c h t , d e r R a u b v o n M o s k a u , d e r n i c h t f r e i w i l l i g v e r b r a n t w u r d e , w a r g r ö ß t e n t e i l s s c h o n Avieder in d e n H ä n d e n d e r R u s s e n .

D e r R ü c k z u g d e r F r a n z o s e n l ä s t sich ü b e r h a u p t in 3. P e r i o - d e n e i n t h e i l e n , d i e u n g e a c h t e t e i n e r i m m e r fortAvährenden Stei- g e r u n g , j e d e e i n e n b e s o n d e r e n C h a r a c t e r t r a g e t , u. AVO v o n sich d i e 1 - t e b e y K r a s n o v e n d i g t . D i e R e s u l t a t e d i e s e r P e r i o d e w a r e n m e h r als 40.000. G e f a n g e n e , Avorunter 27. G r a l e , g e g e n 500. C a n o - n e n , 31. F a h n e n , u. B e u t e o h n e M a ß ; D i e s o g e n a n t e g r o ß e f r a n - zösische A r m e e A\Tar z u s a m e n g e s c h m o l t z e n b i s a u f e i n i g e 30.000.

M a n n , u n t e r Avelchen k a u m 10.000. W e h r h a f t e , 25. C a n o n e n w a r d e r R e s t d e r g a n z e n A r t i l l e r i e , v o n d e r C a v a l l e r i e w a r schon l ä n g s t n i c h t m e h r d i e R e d e . D i e r u s s i s c h e A r m e e h i n g e g e n z ä h l t e n o c h gegen 70.000 M a n n , w o r u n t e r ü b e r 16.000. M a n n C a v a l l e r i e u n d f ü h r t e g e g e n 600 S t ü c k G e s c h ü t z m i t sich.

W a h r e n d U n g e m a c h , u. E l e n d a l l e r A r t d i e f r a n z ö s i s c h e A r m e e t ä g l i c h m e h r u. m e h r zu G r u n d e r i c h t e t e , u. T r a u e r ü b e r d e n S c h m a c h e i n e r so l a n g e n F l u c h t in d e r B r u s t eines j e d e n S o l d a t e n w a r , zeigten d i e f r a n z ö s i s c h e n B u l e t i n s n o c h e i n e n s e h r h e i t e r e n S i n n u. s p r a c h e n von d e m w a r e n g a n z e n E r e i g n i s s e m i t einer m e r k w ü r d i g e n u n b e s o r g e n h e i t ; Sie f ü h r t e n B r i e f e a u s Mos- k a u an von 8 - t e n O k t o b e r A. SS. (Moskau w a r a m 6 - t e n g e r ä u m t

* Krasnyj-t jelent valószínűleg.

** Krasnyj-t jelent valószínűleg.

(8)

w o r d e n ) n a c h w e l c h e n N a p o l e o n m i t seinen G a r d e n r u h i g , u.

z u f r i e d e n f o r t d a u e r n d i n M o s k a u (sich b e f i n d e t , w ä h r e n d a b - g e s c h i k t e C o r p s sich b e r e i t s n a c h l e i c h t e n W i e d e r s t a n d e d e r S t ä d t e T w e r , T u l a u. K a l u g a b e m ä c h t i g t h ä t t e n , von d e n T r e f - f e n b e y T a r u t i n a w a r d gesagt, d a ß d e r K ö n i g von N e a p e l d e n R u s s e n e i n e d e r b e L e c t i o n g e g e b e n h a b e , wTobey d i e f r a n z ö s i - s c h e C a v a l l e r i e e i n i g e g a n z a u ß e r o r d e n t l i c h e s c h ö n e A n g r i f f e g e m a c h t h ä t t e n . I n h i n s i e h t d e r Lection, so w u ß t e d e r K ö n i g n u r z u gut, w e r sie g e g e b e n , u. w e r sie b e k o m m e n h a t , u. wras d i e s c h ö n e n C a v a l l e r i e A n g r i f f e b e t r i e f t so r e d u c i e r t e n Sie sich d a r a u f , d a ß d i e f r a n z ö s i s c h e C u r a s i e r s , u. D r a g o n e r von d e n K o s a k e n u n v e r s c h ä m t e r w e i s e ü b e l z u g e r i c h t e t w o r d e n w a r e n . — Als e n d l i c h v o n R ü k z u g e selbst d e n n doch d i e R e d e , s e y n m u s t e , so e r f u h r e n alle F r e u n d e d e r F r a n z o s e n m i t V e r g n ü g e n a u s d e m 25. B u l e t i n . d a ß N a p o l e o n seine A r m e e in d i e w o h l v e r d i e n t e W i n t e r q u a r t i e r e n a c h d e m G o u v e r n e m e n t S m o l e n s z k f ü h r e , d a ß d i e R u s s e n den m i t d e r g r ö s t e n O r d n u n g a u s g e f ü h r t e n M a r s c h g a r n i c h t w a g t e n e r n s t h a f t z u b e u n r u h i g e n , d a ß d i e A r m e e von d e r b e s t e r S t i m m u n g von d e r W e l t seve. u. Ü b e r f l u ß a n allen h a b e , d a ß d a s W e t t e r d i e A r m e e u n g e m e i n b e g ü n s t i g e , u. d a ß d e r K a i s e r d e n M a r s c h in d i e W i n t e r q u a r t i e r e so p ü n c t l i c h u n d m e i s t e r h a f t c o m b i n i e r t h a b e , d a ß m a n I h m e i g e n t l i c h w i e e i n e o f f e n s i v e O p e r a t i o n gegen P e t e r s b u r g b e t r a c h t e n k ö n n e , i n d e m S z m o l t n s z k w e n i g e r e n t f e n t von P e t e r s b u r g seve, als M o s k a u : In solchen G r a d e h a t w^ohl n o c h n i e ein B u l e t i n d e r W a h r h e i t G e w a l d a n g e t h a n : D i e f ü r c h t e r l i c h s t e Z e r ü t t u n g m u s t e den f ü r O r d n u n g g e l t e n , u. V e r z w e i f l u n g e i n e h e i t e r e f r ö h l i c h e S t i m - m u n g seyn, d e r H u n g e r - T o d m u s t e a u s d e m Ü b e r f l u s s e e n t s t e h e n u. d e r Zorn des H i m m e l s e i n e B e g ü n s t i g u n g g e n a n n t w e r d e n .

10.000. E r f r o r e n e , u. v o n H u n g e r g e s t o r b e n e b e w e i s e n h i e r e t w a s a n d e r e s als B e g ü n s t i g u n g ! D i e f r a n z ö s i s c h e n S o l d a t e n w ü r - d e n t r o t z i h r e s E l e n d e s g e l ä c h e l t h a b e n , h ä t t e n sie erst i h r u n - g l ü c k s e l i g e n M a r s c h f ü h r e i n e d r o h e n d e B e w e g u n g gegen P e t e r s - b u r g a u s g e g e b e n w o r d e n : d e r e i n z i g e d e r W a h r h e i t g e m ä s s e n e r A u s d r u k w a r v i e l e i c h t d i e B e n e n n u n g w o h l v e r d i e n t e r W i n t e r - q u a r t i e r e . d e n a l l e d i e Q u a l l e n . w7elche ü b e r d i e A r m e e z u s a m - m e n b r a c h e n w a r e n m i t G r a u e l t h a t e n g e n u g s a m v e r d i e n t .

D i e 2-te P e r i o d e des R ü k z u g e s f ä n g t b e y K r a s n o v * an, u.

g e h t b i s z u r B e r e s i n a i m R a u m von u n g e f ä h r 26. Meilen. Es s c h i e n e n i m A n f a n g dieser P e r i o d e e t w a s g ü n s t i g e r e V e r h ä l t n i s s e f ü r d i e f r a n z ö s i s c h e A r m e e e i n t r e t e n zu wollen, d e n e i n m a h l e r w a r t e t e Sie j e n s e i t s des D n i e p e r s d i e ATereinigung m i t d e m V i k t o r i s c h e n D o m b r o w s k i s c h e n u. d e m R e s t e des A r d i n o t i s c h e n C o r p s d i e z u s a m m e n ü b e r 50.000 M. s t a r k w a r e n . 2-tens w^ar d i e V e r f o l g u n g d u r c h d a s G e f e c h t a m 6 - t e n m i t d e m N e y i s c h e n C o r p s e t w a s v e r z ö g e r t u. d e m g e m ä ß w e n i g e r h e f t i g g e w o r d e n . 3 - t e n s k a m d i e A r m e e j e z t in i h r e M a g a z i n L i n i e h i n e i n , u. in ein L a n d , w o L e b e n s m i t t e l z u h a f f e n wTaren u n d 4-tens w a r d a s W e t t e r e t w a s m i l d e r g e w o r d e n : D o c h a l l e diese V o r t h e i l e s a n k e n vor d e m U m s t ä n d e z u s a m m e n , d a ß d i e A r m e e des G r a l C s i c s a -

* Krasnyj-t jelent valószínűleg.

(9)

k o v , ü b e r M ü n k * v o r r i i k , u m a n d e r B r S e s i n a d i e f r a n z ö s i s c h e A r m e e in E m p f a n g zu n e h m e n , u. d a ß d e r G r a l V i t k e n s t e i n * * m i t seinem d u r c h den G r a l S t e i n h a i v e r s t ä r k t e n C o r p s e b e n f a l l s von C s a s n i k h e r a n n a h e t e , u m sich m i t d e r M o l d a u e r A r m e e in V e r - b i n d u n g zu s e t z e n . d u r c h d i e B e w e g u n g dieser A i m e e n k a m e n d i e F r a n z o s e n in g r o ß e G e f a h r , u. z u m m i n d e s t e n s t a n d i h n e n e i n e W i d e r h o l u n g des T a g e s von K r a s n o v b e v o r . N a p o l e o n be- grief v o l k o m m e n d a s M i ß l i c h e s e i n e r L a g e , u. eilte in g e s c h w i n - d e n M ä r s c h e n d e r B e r e z s i n a zu. Als er d u r c h O r s c h a k a m . h a t - t e n sich d i e D e p u t i e r t e n v o m M o h i l o v i s c h e n G o u v e r n e m e n t ein- g e f u n d e n u m d i e B e f e h l e des K a i s e r s z u v e r n e h m e n , d e r K a i s e r sonst f ü r diese A u f m e r k s a m k e i t dieser A r t s e h r e m p f ä n g l i c h , s c h i c k t e Sie a u f d e r Stelle f o r t , o h n e Sie g e s e h e n zu h a b e n , d e n E r w u ß t e w o h l , d a ß m a n d e r g l e i c h e n L e u t h e n s t e t s i m p o n i e r e n m ü s s e u. d a ß ein so ä u ß e r s t b e s c h e i d e n e r A u f z u g , w i e d e r sei- n i g e d i e s m a l w a r , k e i n e r e c h t e W i r k u n g m a c h e n w ü r d e , a u c h h a t t e Er w o h l seine b e s o n d e r n G r ü n d e , w a r u m E r s e i n e A r m e e n i c h t g e r n e z u r S c h a u g a a b . d i e f r e y l i c h d u r c h d e n h e f t i g e n F l a n - k e n M a r s c h gegen P e t e r s b u r g ein w e n i g i h r e H a l t u n g v e r l o r e n h a t t e , u. d e r K ä l t e w e g e n z u m t h e i l s e h r p h a n t a s t i s c h in P r i e s t e r G e w ä n d e u n d F r a u e n R ö c k e n g e k l e i d e t w a r .

S o b a l d N a p o l e o n d i e o b g e n a n t e n V e r s t ä r k u n g s T r u p p e n a n sich gezogen h a t t e , s a n d t e E r d i e P o l e n l i n k s gegen Boriszov, w e l c h e S t a d t G r a l C s i c s a k o v besezt h a t t e , u. w a r f d a s V i k t o r i - sche C o r p s r e c h t s d e m G r a f e n V i t t i n g s t e i n e n t g e g e n u n t e r d e n S c h u t z dieser D e t a s e m e n t s e r e i c h t e E r m i t d e r ü b r i g e n A r m e e a m 13-ten d i e B r z s e z s i n a . s c h l u g 15. W e r s t o b e r h a l b Boriszov b e i m S e m b i n e i n e B r ü c k e , u. p a s s i e r t e h i e r o h n e Zeit z u v e r - lieren. D i e s e r U b e r g a n g ü b e r d i e B r z s e z s i n a w i r d w e g e n s e m e r S c h r a n k n ü s s e l a n g e in d e r G e d ä c h t n i s s e d e r S o l d a t e n l e b e n , 2.

T a g e d a u e r t e d e r Ü b e r g a n g , gleich von A n f a n g d r ä n g t e n sich d i e T r u p p e n in U n o r d n u n g- h i n ü b e r , d e n n m i t O r d n u n g g e s c h a h schon l ä n g s t n i c h t s m e h r b e y d e r f r a n z ö s i s c h e n A r m e e u. schon d a m a l s f a n d e n in W a s s e r viele i h r G r a a b . — D o c h als d i e R u s s i - s c h e H e e r e d i e C o r p s von V i k t o r , u. D o m b r o v s k i z u r i i k w a r f e n ,

alles in w i l d e r F l u c h t d e r B r ü c k e z u s t ü r z t e , d a e r e i c h t e V e r - w ü h r u n g u. S c h r e c k e n b a l d d i e h ö c h s t e G i p f e l , A r t i l l e r i e u. B a -

g a g e C a v a l l e r i e , u. I n f a n t e r i e alles w o l f e zu erst h i n ü b e r d e r s t ä r k e r e w a r f d e n s c h w ä h e r e n d e r seine F l u c h t a u f h i e l t ins W a s - ser. o d e r s c h l u g i h m zu B o d e n , gleichviel ob O f f z o d e r n i c h t , viele H u n d e r t -wurden von d e n C a n o n e n g e r ä d e r t , viele s u c h t e n den k u r z e n R a u m zu d u r c h s c h w i m m e n , u. e r s t a r t e n , viele s u c h t e n ü b e r die hin u h e r b e f i n d l i e h e E i s d e k e zu g e h e n , u. v e r s a n k e n , iiberal G e s c h r e i n a c h H ü l f e , u. n i r g e n d s R e t t u n g , als e n d l i c h d i e R u s s i s c h e n B a t e r i e n d i e B r ü c k e u. b e y d e U f e r b e s c h i e ß e n a n - f i n g e n , h a t t e n d e r Ü b e r g a n g ein E n d e g e m a c h t , e i n e g a n z e D i v i - sion von 7500 M a n n v o n V i k t o r i s c h e n C o r p s n e b s t 5. G r ä l s e r g a b sich m i t C a p i t u l a t i o n , m e h r e r e t a u s e n d w a r e n e r t r u n k e n , e b e n so viel e r s c h l a g e n , u. e i n e m e n g e C a n o n e n , u. B a g a g e b l i e b e n

* Minsk-et jelent valószínűleg.

** Valószínűleg „Wittgenstein".

(10)

verlassen auf d e n l i n k e n U f e r z u r ü k , dies w a r das E n d e der 2-ten P e r i o d e ; D i e R e s u l t a t e derselben w a r e n ü b e r 20.000. Ge- f a n g e n e gegen 200. C a n o n e n u. eine u n e r m ä ß l i c h e Beute.

Es ist gewiß d e r T r i u m p f polizeilicher W a c h t s a m k e i t , d a ß ü b e r a l w o f r a n z ö s i s c h e T r u p p e n w a r e n , m a n a u c h n i c h t das m i n d e s t e von d e m U n g l ü c k e der f r a n z ö s i s c h e n A r m e e bis d a h i n e r f a h r e n h a t t e . — Vilna als der M i t t e l p u n k t der n e u C o n f ö d ä - r i e r t e n P r o v i n z e n , u. als Sitz aller f r a n z ö s i s c h e r B e h ö r d e n ge- n a ß eine vorzügliche A u f s i c h t , u. w a r d a m l ä n g s t e n in U n w i s - senheit e r h a l t e n , das P u b l i c u m g l a u b t e g a n z t r e u h e r z i g an die W a h r h a f t i g k e i t des 25-ten Buletins: M a n e r s c h r a k z w a r , als m a n v e r n a h m , d a ß die M o l d a u i s c h e A r m e e Minszk g e n o h m e n habe, u. gegen Boriszov zöge, jedoch b e r u h i g t e n sich die G e m ü t h e r w i e d e r so ziemlich, als die \ ilnaische Z e u t u n g erzählte, d a ß der M a r s c h j e n e r Russischen A r m e e g a n z in dem P l a n e N a p o l e o n s läge, u. n i c h t s als in einem P alle wTäre in d e m sie zu i h r e n Ver- d e r b e n gienge. — Als gleich d a r a u f alle C o u r i e r e von der A r m e e ausblieben, so f i n g e n die B e w e g u n g e n in P u b l i c u m von n e u e n an, n a c h 12. g ä n z l i c h e n Mangels aller N a c h r i c h t e n , s c h i k t e der H e r z o g von Bassano einen j u n g e n Polen, w i e m a n sagt als F r a u verkleidet, d e r A r m e e entgegen, dieser k e h r t e n a c h 5. T a g e n zu- r ü k , u. b r a c h t e z u r allgemeiner F r e u d e aller F r a n z o s e n die N a c h - r i c h t mit, die sogleich die Z e u t u n g e n v e r b r e i t e t e n , d a ß er den Kaiser an der Brzsezsina g e f u n d e n h a b e i n d e r besten L a u n e von der Welt, u. im Begrief auf G r a l Csicsakov loß zugehen, d e r V o l k o m m e n in die i h m gelegte F ü l l e gegangen w ä r e , der Kaiser h ä t t e ü b r i g e n s n u r die H ä l f t e d e r A r m e e b e y sich, die a n d e r e H ä l f t e h a b e er, weil er i h r e r n i c h t m e h r b e d ü r f e , b e y Szmolenszk z u r ü k g e l a s s e n , einige T a g e s p ä t e r k a m Napoleon selbst u n d seine h e i m l i c h e R e i ß e d u r c h die S a d t l i e f e r t e d e n ge- hörigen C o m m e n t ä r zu allen seinen N a c h r i c h t e n .

D i e 3-te P e r i o d e des R ü k z u g e s geht von der Brzsezsina bis z u m Niemen, u. von d a ins Preusische, obgleich sie f ü r die F r a n - zosen d e r S t e i g e r u n g aller Übel wegen die schrecklichste w a r , so h a t sie doch u n t e r allen d a s w e n i g s t e Militärische Interesse, d e n sie zeugt n i c h t s einer J a g d längs der g r o ß e n Strasse.

U n g e f ä h r 40.000. M. m i t einem noch ziemlich b e d e u t e n d e m A r t i l l e r i e w a r e n ü b e r die Brzsezsina gekommen, a b e r in welchen t r a u r i g e n Z u s t a n d e w a r e n diese T r u p p e n ! — E i n n e u e r h e f t i g e r F r o s t g a a b i h n e n völig den Rest, alles w a r f j e t z t b e y n a h e die W a f f e n weg, die meisten h a t t e n w e d e r Schuhe, noch Stiefel, son- d e r n Säcke, Tornister, oder a l t e H ü t t e u m die F ü ß e g e b u n d e n , j e d e r h a t t e das erste beste w a s er g e f u n d e n , sich u m den Kopf u. Schulter g e h a n g e n u m eine H ü l l e m e h r zu h a b e n gegen die Kälte, a l t e Säcke, zerrissene W e i b e r Röcke, frisch abgezogene H e u t e etc.: glücklich w e r i r g e n d w o ein S t ü c k c h e n Peltz erobert h a t t e , m i t u n t e r geschlagenen A r m e n , u. tief v e r h ü l t e n Gesich- ter zogen O f f z s . u. Soldaten in d u m p f e r B e t ä u b u n g nebenein- a n d e r lier, die G a r d e n u n t e r s c h i e d e n sich in nichts m e h r von den übrigen, sie w a r e n w i e diese z e r l u m p t , v e r h u n g e r t u. ohne W a f f e n , aller G e g e n w e h r h a t t e a u f g e h ö r t , der bloße Ruf Kosak b r a c h t e g a n z e Colonen in k u r z e n T r a p p , u. m e h r e r e h u n d e r t w u r -

(11)

den von wenig Kosaken gefangen gemacht; Der Weg den die Armee zog fühlte sich mit Leichen, u. jeder Bivaque gliech am anderen Morgen einem Schlachtfelde, sowie einer vor Ermattung hinstürzte, fielen die Nächsten über Ihn her, u. zogen ihn ehe er tod war, nakt aus um sich mit seinen Lumpen zu behängen, alle Heuser, u. Schuppen wurden verbrant, u. auf jeder Brand- stätte laagen ganze Haufen von Todten, die nm sich zu w

T

ärmen bedacht waren, u. aus Kraftlosigkeit dem Feind nicht mehr hat- ten entfliehen können. Die ganze Landstrasse wimmelte von Ge- fangenen die niemand mehr beobachtete, u. hier sah man Spu- ren des Gräuels, wie sie noch nie erlebt worden sind; von Rauch, u. Schmutz ganz schwarts, schliechen Sie wie Gespenster auf den Brandstätten, unter ihren todten Kamaraden herum, bis sie hinnfielen, u. starben, mit bloßen Füßen, in denen der Brand schon w

r

ar hinkten manche noch auf den Wege bewustlos fort, andere hatten die Sprache verlohren u. viele waren vor Hunger u. Kälte in einer art wahnsiniger Betäubung gefallen, in wel- cher sie Leichname rösteten, u. verzehrten, oder sich selbst Arme und Hände benagten. Manche waren schon so schwach, daß sie nicht einmal mehr Holtz herbeytragen konnten, diese saßen auf ihren todten Gefährten um irgend ein kleines Feuer, das Sie gefunden, herum, u. starben so wie dieses erlosch. Im Zustande der Bewußtlosigkeit sah man sie freiwillig ins Feuer hinein zu stürzen, u. wimmernd sich verbrennen, in der Meinung sich zu wärmen, u. andere ihnen nachkriechen, u. den nehmliehen Tod fanden.

Von \ ilna w a r die aus Königsberg a n g e l a n g t e Division Loi- son o h n g e f ä h r 10.000. M. s t a r k , meistens D e u t s c h e T r u p p e n d e r Armee bis O z m i a n a 7. Meilen von A ilna entgegen geschikt w o r - den um von dort aus den R ü k z u g zu decken. In 4. T a g e n wTar diese Division, o h n e sich geschlagen zu h a b e n , d u r c h Märsche, u. Bivaques bis auf 3000. M. geschmoltzen, u. dieser Rest w a r vor Y ilna theils z u s a m m e n gehauen theils g e f a n g e n .

Napoleon der W i e d e r h e r s t e l l e r Pholens, dessen Buletins noch vor wenigen Wochen gesagt h a t t e n ; d a ß der D o n n e r des f r a n z ö - sischen Geschützes bereits in Asien gehört w e r d e , gieng des 24-ten heimlich, u. in geringer Begleitung d u r c h Yilna, die Armee defi- lierte vom 26-ten bis 28-ten f r ü h in der f ü r c h t e r l i c h s t e n U n - o r d n u n g durch die Stadt, alle Strassen mit Leichen f ü l l e n d , u. von gen e r d u l d e t h a b e n , u. e r s c h l u g e n d e r e n e i n e g r o ß e A n z a h l , b e k a n n t e Schreckens Ruf Kosak den 28-ten Morgends erschal, u n d die Soldaten aus den Heuser liefen, u. n a c h den T h o r e n flüchteten, fielen die J u d e n alt, u. j u n g liber sie her. u. n a h m e n t - Üch über die G a r d e n , von denen sie f r ü h e r so viele M ü ß h a n d l u n - gen erduldet h a b e n , u. erschlugen d e r e n eine g r o ß e A n z a h l .

In der Eile des D u r c h z u g e s blieb die S t a d t von B r a n d , u. P l ü n - d e r u n g verschont. Sie w a r die erste seit Moskau, die d e r Ver- w ü s t u n g entgieng. Von Y ilna zogen die F r a n z o s e n n a c h Kovno, k a u m 25.000. k a m e n über den Niemen, d e r g r ö ß t e theil der noch

übrigen Artillerie w a r schon vor Vilna stehen geblieben, d e r Rest gieng bis Kovno verlohren. D a s R e s u l t a t des R ü k z u g e s d u r c h alle Perioden b e t r u g mit über 100.000. G e f a n g e n e n , w o r u n t e r allein 50. Gräle, u n d gegen 900. C a n o e n .

H a d t ö r t é n e l m i K ö z l e m é n y e k XLII. 8

(12)

Seit Kovno geht die 'S e r f o l g u n g d e r Kosaken ihre gewöhnli- chen G a n g , w e n i g e w e r d e n n u r die Weichsel ereichen, u. die, w e l c h e sie ereichen w e r d e n ihre R e t t u n g nicht lange überleben, die K r ä f t e d e r Soldaten seyen zu sehr e r s c h ö p f t , u m nicht selbst d e r Erholung, u. d e r R u h e zu erliegen, w i e m a n es Täglich von d e n G e f a n g e n e n e r f ä h r t , die o f t n a c h d e r ersten g u t t e n Mahl- zeit sterben.

So e n d i g t e sich die stoltze U n t e r n e h m u n g Napoleons, so er- f ü l t e n sich die V e r h e i ß u n g e n die E r im A n f a n g e des Feldzuges m i t p r o f e t i s c h e n M u n d e a u s g e s p r o c h e n zu h a b e n vermeinte, nicht R u ß l a n d sondern I h m traf das u n v e r m e i d l i c h e Schiksal, daß E u r o p a d u r c h seinen S t u r z der F r e y h e i t etgegen f ü h r t . Sein R u h m , sein G l ü k sind gescheitert an der gerechten Sache, die Kaiser A l e x a n d e r mit so Heroischer A u s d a u e r vertheidigte, u n d ü b e r seine A r m e e ist G e r i c h t g e h a l t e n w o r d e n n a c h dem Maafi ihrer Ruchlosikeit.

Abgeschrieben auf dem Marsch aus P h o l e n n a c h ö s t e r e i c h . A n n o 1813.

A n d r . R a k o v s z k y Oblieut.

* * *

A n é p e k és n e m z e t e k h á b o r ú i n a k kezdetét a napoleoni h a d - j á r a t o k i d e j e jelzi, a m i k o r n e m c s a k c s a t á k d ö n t e n e k m á r , h a n e m az egész nemzet m a g a t a r t á s a is. A „ C o n t i n e n t a l s p e r r e " , a k á r c s a k az oroszok rendszeres p u s z t í t á s a i n e m egyebek, m i n t a b l o k á d és a totális h á b o r ú előjelei. A rendszeres p u s z t í t á s o k m e g f o s z t j á k az ellenséget életszükségleteitől, m i n t ezt N a p o l e o n 1812. évi oroszországi téli h a d j á r a t a m u t a t j a . Az oroszok a k k o r i módszere n e m volt ú j . k i s e b b m é r t é k b e n azt m á r Wellington is b e m u t a t t a a f r a n c i á k elleni h á b o r ú b a n P o r t u g á l i á b a n , a z o n b a n I. S á n d o r orosz cár kíméletlen k é n y u r a l m a volt csak k é p e s arra, hogy országát e l p u s z t í t v a , t e g y e t ö n k r e ellenfelét. N a p o l e o n t .

A f r a n c i a visszavonulás R a k o v s z k y f ő h a d n a g y kissé gúnyos l e í r á s á b a n a m a i totális h á b o r ú n a k más jeleit is m u t a t j a . A f r a n c i a bulletin-ek, h a d i j e l e n t é s e k m á r a k k o r is azt a célt szolgálták, h o g y b e f o l v á s o l j á k a h a d v i s e l ő ország és a semleges b a r á t o k h a n g u l a - tát, elhallgassák és e l f e r d í t s é k a k u d a r c o t . Ezt a módszert a s a j t ó - i r á n y í t á s és h a d i p r o p a g a n d a egyik előjelének t e k i n t h e t j ü k .

R a k o v s z k y f ő h a d n a g y feljegvzései a l a i k u s n a k valószínűleg c s a k e g y e p i z ó d o t j e l e n t e n e k . N a p o l e o n 1812. évi h a d j á r a t a , a hívatásos k a t o n á n a k , a v e z é r k a r i tisztnek és m i n d e n k i n e k , aki a h á b o r ú és a k a t o n a p s y c h o l o g i á j á v a l foglalkozik, bő. t a n u l á s r a é r d e m e s a n y a g o t n y ú j t .

Közli: Suliay Imre.

Hivatkozások

KAPCSOLÓDÓ DOKUMENTUMOK

Azonkívül az adás- vételről szóló szövegrész (1. a szöveget tovább) is jóval pon- tosabb és terjedelmesebb fogalmazást mutat amannál a pen- dant-résznél. melyet a

s igy ajánlják. — Általában figyelmeztetve vagyok, hogy ezen házzal igen óvatosan bánjak. Azonban rosszabb fegyvert is örömestebb veszek mint semmi fegyvert — de csak

Vuskits József főh Koppel Frigyes főh.. Arányi

* A Borosjenői Rátz család férfiágon kihalt, női ágon ma is to- vább él a Vásárosnaménvi Eötvös család tagjaiban.. Meister és halála után Regementünk Mságos Gróf

míg parancsnokuk ..tüzet" nem parancsolt. Az ágyúzás mindkét részről megkezdődött, s Mack honvéd tüzérei oly jól lőttek, hogy Jellasits tisztjei azt hitték, francia

alsz die kayszerliche Armée sich mit ihren allirten Schweden und Reichs Trouppen dazu ververtigt und kommen wären, dahero ruckte auch schon im Monath April, in 4 zerschiedenen

1 Pusztamonostor h. Nagy Iuán, Magyarország családai. 3 Közelebbi adatok hiánvoznak róla. Nagy Inán, Magyarország csa- ládul.. Kápolnáról 1 a' hir következtében

]a plus part officiers, qui l'ont asseuré avoir perdu douze cents hommes au retranchement que j'ay deffendu, nous avons marché dix jours sans pain dans les montagnes, dont nous